Kalkandelen

Kalkandelen Тетово (Makedonca) Tetovë (Arnavutça) ⓘ
Şehir
En üstten: Kalkandelen manzarası, İsa Bey Hamamı, Arabati Baba Teḱe, Boyalı Cami, Aziz Kiril ve Metodiy Kilisesi, Popova Šapka, Kentsel Kalkandelen, Baltepe Kalesi, Kalkandelen merkezi.
Bayrak Arma
Kuzeybatı Makedonya'daki konumu.
Kalkandelen Kuzey Makedonya Cumhuriyeti içindeki konum Kalkandelen Kalkandelen (Balkanlar)
Koordinatlar: 42°00′N 20°58′E
Ülke	Kuzey Makedonya
Bölge	Polog
Belediye	Kalkandelen
Hükümet
- Belediye Başkanı	Bilal Kasami (Lëvizja Besa)
Alan
- Toplam	1.068 km2 (412 sq mi)
Yükseklik	468 m (1,535 ft)
Nüfus  (2002)
- Toplam	52,915
Saat dilimi	UTC+1 (CET)
- Yaz (DST)	UTC+2 (CEST)
Posta kodu	1200
Alan kodu(ları)	+389 044
Araba plakaları	TE
İklim	Cfb
Web sitesi	tetovo.gov.mk .

Kalkandelen (Makedonca: Тетово, [ˈtɛtɔvɔ] (dinle); Arnavutça: Tetovë/Tetova;) Kuzey Makedonya'nın kuzeybatı kesiminde, Šar Dağı eteklerinde kurulmuş ve Pena Nehri tarafından bölünmüş bir şehirdir. Kalkandelen Belediyesi, deniz seviyesinden 468 metre (1,535 ft) yükseklikte 1,080 km² (417 sq mi) bir alanı kaplamaktadır ve nüfusu 52,915'tir. Kalkandelen şehri, Kalkandelen Belediyesi'nin merkezidir. ⓘ

Kalkandelen 14. yüzyılda antik Oaeneon kasabasının yerine kurulmuştur. ⓘ

MS 15. yüzyılda Kalkandelen yaklaşık beş yüzyıl boyunca Osmanlı egemenliği altında kalmıştır. Kalkandelen, 15. yüzyılda kısa bir süre için Gjergj Kastrioti Skanderbeg liderliğindeki Lezhë Birliği adlı Arnavut devletinin kontrolü altına girmiş ve Arnavutlar Polog Savaşı'nda Osmanlılara karşı zafer kazanmıştır. Osmanlılar tarafından fethinden sonra, şehir nüfusunun çoğu İslam dinine geçmiş ve Makedonya'nın Osmanlı dönemine ait en önemli iki simgesi olarak hala ayakta duran Šarena Džamija ve Arabati Baba Teḱe gibi birçok Osmanlı tarzı yapı inşa edilmiştir. Bu dönemde Kosova Vilayeti'ne bağlı olan kasaba, ateşli silah ve top dökümhanesi haline gelmiş ve Kalkandelen (Kalkan Delici anlamına gelir) olarak yeniden adlandırılmıştır; sonuç olarak kasaba çok sayıda işçi çekmiş ve bir şehir haline gelmiştir. Dünya Savaşlarının ardından Kalkandelen, Yugoslavya'nın ve daha sonra Makedonya Cumhuriyeti'nin bir parçası haline geldi. ⓘ

Kalkandelen, Kalkandelen'den Struga'ya kadar bir yay şeklinde uzanan ve ağırlıklı olarak etnik Arnavutların yaşadığı bölgenin gayri resmi başkenti ve merkezi haline gelmiştir. Şehrin üçte birinden fazlasında etnik Makedonlar yaşamaktadır. Kalkandelen'de tarihsel olarak büyük bir Türk nüfusu bulunmaktaydı. 1961 gibi yakın bir tarihte nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturan bu nüfus, günümüzde şehrin %4'ünden azını oluşturmaktadır. ⓘ

Üsküp ve Manastır'dan sonra Kuzey Makedonya'nın üçüncü büyük üniversitesi olan Güney Doğu Avrupa Üniversitesi Kalkandelen'de bulunmaktadır. Kalkandelen aynı zamanda Kalkandelen Devlet Üniversitesi'ne de ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ

Kalkandelen Tetova Тетово
Şehir
Kalkandelen Belediyesi Општина Тетово Komuna e Tetovës
Bayrak Arma
Kalkandelen Kalkandelen’in Kuzey Makedonya'daki konumu
Ülke	Kuzey Makedonya
Bölge	Polog
Belediye	Kalkandelen
İdare
• Belediye başkanı	Bilall Kasami (BESA)
Yüzölçümü
• Toplam	261,89 km² (10.111 mil²)
Rakım	468 m (1.535 ft)
Nüfus (2002)
• Toplam	86.680
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Alan kodu	(+389) 044
Plaka kodu	TE
Resmî site Kalkandelen Belediyesi

Kalkandelen veya iki dilli kullanımda Tetova (Makedonca: Tетово Tetovo; Arnavutça: Tetova / Tetovë), Kuzey Makedonya'nın kuzeybatısında bir şehirdir. Şar Dağları’nın eteklerine kurulu olup Pena Nehri kenarındadır. ⓘ

İsim

Erken antik dönemde Tetova'dan ilk olarak Oaeneum (Antik Yunanca'da Ωαινέον) olarak bahsedilmiştir. Bölge bir Sırp Tüzüğünde Htetovo olarak anılmıştır. ⓘ

Tarihçe

Tarih Öncesi

Kalkandelen yakınlarında Tunç Çağı'na (MÖ 2200-1200) kadar uzanan arkeolojik keşifler yapılmıştır. Kuzey Makedonya'da en eski eser olan Tunç Çağı'na ait Miken kılıcı Kalkandelen'in dışında bulunmuştur. Kılıç şu anda Üsküp'teki Makedonya Müzesi'nde sergilenmektedir. ⓘ

Erken antik dönem

'Tek Gözlü' Köprü. Kalkandelen'in kalan taş köprülerinden biri ⓘ

Oaeneum'un ilk sakinleri, Oaeneum, Draudacum (Gostivar), Uskana (Kicevo), Divra (Debar) bölgelerini ve kuzey Pelagonya'daki Styberra'ya (Prilep) doğru ana çıkışları kontrol eden bir İlirya kabilesi olan Penestae idi. Uzak olmasına rağmen Penestae toprakları stratejik öneme sahipti. İllirya'dan Makedonya'ya ve Dardania'dan Makedonya'ya Oaeneum-Draudacum-Uskana-Styberra üzerinden birkaç geçitten birini sağlıyordu. MÖ 800-550 döneminde Dardaniler Tetovo ve Gostivar üzerinden Pelagonya'ya girmiş ve buradaki Frig Köprülerini kuzey tepelerine doğru itmişlerdir. Lyncus, Eordaea ve Edessa'yı ele geçirmiş olmaları muhtemeldir. Bölgenin İllirya etkisi, İllirya döneminden, MÖ 6. yüzyıldan kalma bronz bir dansçı heykelinin arkeolojik keşfinde belirtilmiştir. ⓘ

MÖ 171 yılında Gentius, Makedonyalılara karşı Romalılarla ittifak kurmuş ve MÖ 170 yılında Appius Claudius liderliğindeki Romalılar zaferin eşiğine gelmiştir. Ancak Gentius MÖ 169'da taraf değiştirerek Makedonyalı Perseus ile ittifak kurdu ve ordusunu Oaeneum üzerinden Uskana'da Romalılara karşı zafere taşıdı. MÖ 169'da Oaeneum tekrar Romalıların eline geçti. Penestae genel olarak Romalılarla müttefikti. Uskana'nın fethinden sonra Perseus ordusunu Oaeneum'a doğru yürüttü. Kentin konumu iyiydi ve özellikle de Gentius'un krallığı Labeatae'ye giden bir geçit vardı. Perseus'un bölgeyi tanıyan adamlarından biri, Draudacum'u ele geçirmeden Oaeneum'u almanın bir anlamı olmadığını söyledi. Perseus Draudacum'u kolaylıkla aldı. Ancak Perseus Oaeneum'a ulaştığında, buranın geniş çaplı bir saldırı olmadan alınamayacağını gördü. Oaeneum'un gücü, askerlik çağındaki erkek sayısının diğer yerlere göre daha fazla olmasında, kentin surlarının tahkim edilmiş olmasında ve bir tarafının nehir, diğer tarafının da çok yüksek ve ulaşılması zor bir dağla çevrili olmasında yatıyordu. Bu faktörler kasaba halkına direnme umudu veriyordu. Perseus şehre girdi ve şehrin üst tarafına bir rampa inşa etmeye başladı; rampanın yüksekliği onu şehir surlarının üzerine çıkaracaktı. Rampa şehir surlarına ulaşır ulaşmaz saldırı başladı ve Perseus'un Oaeneum'u ele geçirmesine yol açtı. Şehir yağmalandı ve yetişkin erkekler katledildi. ⓘ

MÖ 168'de Gentius ve Perseus Romalılar tarafından yenilgiye uğratıldı ve Oaeneum bölgesi Roma'nın Illyricum eyaletinin bir parçası oldu ⓘ

Roma Dönemi

Oaeneum, Diocletianus'un reformuna kadar Illyricum'da kaldı ve Oaeneum MS 4. yüzyılda Epirus Nova'nın bir parçası oldu. ⓘ

MS 3. yüzyıldan itibaren Keltlerin, Büyük Theoderic liderliğindeki Ostrogotların ve Hunların büyük barbar akınları nedeniyle Romalılar Oaeneum çevresindeki hakim tepelerde güçlü sur içi şehirler ve kaleler inşa etmeye başladılar. ⓘ

Tetova'nın Gorna Čaršija olarak bilinen eski pazar meydanı ⓘ

Hıristiyanlık Oaeneum'a Roma istilasının ilerleyen dönemlerinde yayılmış ve bölgeye nispeten erken ulaşmıştır. Aziz Paul bölgede İncil'i vaaz etmiştir. 2. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar Hıristiyan dininin yayılmasında ana dil Latinceydi. Ancak Roma İmparatorluğu'ndan Bizans İmparatorluğu kurulduktan sonra kullanılan ana dil Yunanca olmuştur. ⓘ

Orta Çağ

MS 6. yüzyılın sonlarındaki güçlü Avar-Slav akınlarından sonra tüm kaleler terk edilmiş ancak tamamen yıkılmamıştır. Bölge, 9. yüzyılın ortalarından önce Birinci Bulgar İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiştir. Bölge 1018 yılında tekrar Bizans egemenliği altına girmiştir. ⓘ

13. ve 14. yüzyıllarda Bizans kontrolü, Bulgar ve Sırp egemenliği dönemleriyle noktalandı. Konstantin Asen 1257'den 1277'ye kadar Bulgar İmparatorluğu'nun Çarı olarak hüküm sürmüştür. Daha sonra bölge Sırp Çarı Stefan Dušan tarafından istila edildi ve ele geçirildi. Sırp İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra Mrnjavčević hanedanı bölgeyi ele geçirmiştir. Bu durum Osmanlıların bölgeye gelmesiyle uzun sürmemiştir. ⓘ

1348-1353 yılları arasında Arnavutlar, Sırp Çarı Stefan Dušan tarafından Tetova bölgesinde çiftçi ve asker olarak anılmaktadır. Arnavut köylerinin tamamı Sırp kralları, özellikle de Stefan Dušan tarafından Kalkandelen'deki Sırp manastırının yanı sıra Prizren ve Deçan manastırlarına hediye edilmiştir. ⓘ

İlk Osmanlı işgali, Skanderbeg ve Arnavut kuvvetlerinin Kalkandelen'den gelen yardımla İbrahim Paşa liderliğindeki Osmanlı kuvvetleriyle Pollog Savaşı'nda karşı karşıya gelmesiyle uzun sürmedi. Skanderbeg, Osmanlılar ile birlikte olduğu dönemde eski bir dostu olan İbrahim Paşa'yı öldürdü. Tetova Arnavutların kontrolüne geçti. Ağustos 1462'de Skanderbeg, Hasan Bey komutasındaki Osmanlı kuvvetlerini Mokra'da yendikten sonra İsuf Bey Skanderbeg'e karşı harekete geçti. Isuf Bey 18.000 askerle Üsküb'e doğru yürüyüşe geçti. Oradan da Kalkandelen yakınlarındaki Pollog üzerine yürüdü. Skanderbeg İsuf'un kuvvetlerine saldırıp imha etti ve Paşa ordusunu geride bırakarak kaçtı. ⓘ

Osmanlı Dönemi

Tetova 1913, Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığın kazanılmasından bir yıl sonra

Kalkandelen 14. yüzyılın başlarında Sveta Bogorodica (Kutsal Meryem Ana) kilisesi etrafında küçük bir ortaçağ yerleşimi olarak kurulmuştur. Bu yüzyılın sonunda Kalkandelen ve çevresi Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmiştir. ⓘ

1455 tarihli defter kayıtlarına göre Kalkandelen'de Arnavut nüfus bulunmaktaydı. Nahiye Kalkandelen'in resmi Osmanlı istatistikleri, 1452'de 146 Hıristiyan hane ve 60 Müslüman, 1453'te 153 Hıristiyan ve 56 Müslüman aileden oluşan nüfus, 1468'de 180 Hıristiyan ve 41 Müslüman aile, 1545'te 99 Hıristiyan ve 101 Müslüman aile (38'i İslamlaştırılmış), 1568'de 108 Hıristiyan ve 329 Müslüman (184'ü İslamlaştırılmış) olduğunu göstermektedir. ⓘ

Kalkandelen'in 1467 Osmanlı defteri, Kalkandelen'in Müslüman mahallesinde İslami Arnavut karakterli karışık antroponimlere sahip 6 aile reisinin yaşadığını kanıtlamaktadır; bu isimler Gjon oğlu Jusufi; Ulkos oğlu Hamza; Petro oğlu Karagja; Domijan oğlu Murati; Jonça oğlu Mustafa ve Mjellku oğlu Hamza'dır. Kalkandelen'in Hıristiyan mahallesinde, karakteristik Slav-Hıristiyan isimlerinin yanı sıra, nüfusun önemli bir kısmı, Slavlaşma vakalarıyla birlikte Hıristiyan Arnavut karakterli antroponimlere de sahipti: Arbanas oğlu Andreja; oğulları Gjuro, Jorgji ve Viko ile Lazor Shtinar; Gjergj oğlu Nikolla; Prenko oğlu Dimitri; Tushko'nun kardeşi Lazor, Gjon Arbanas (t.Arnaut); Dula Arbanas (t.Arnaut), Tushala oğlu Lazar (Tush + Shala bileşimi) ve diğerleri. ⓘ

Šarena Džamija, 15. yüzyılın başlarında inşa edilmiştir

Osmanlı döneminde kasaba, yerel silah ustalarının onuruna Kalkan Delici anlamına gelen Kalkandelen olarak biliniyordu. Üstün işçilikleri, Balkanlar'ın dört bir yanında ticareti yapılan küçük ateşli silahların ve topların ortaya çıkmasına kadar uzanmıştır. Kasabanın yukarısında, bugünkü Lavce köyü yakınlarındaki küçük tepe, Paeon döneminden beri tahkim edilmiş ve Osmanlılar da burada Baltepes kalesi olarak bilinen önemli bir kale inşa etmişlerdir. Paşa Camii olarak da bilinen Renkli veya Boyalı Cami (Aladzha veya Sharena Dzamija) gibi bir dizi cami inşa edilmiştir. 1459 yılında Osmanlı Türkleri tarafından inşa edilmiştir. 16. yüzyılda Bektaşi tarikatı da Kalkandelen'e yerleşmiştir ve halen Bektaşi Tekkesi'nde bulunmaktadırlar. Osmanlı vesayeti altındaki Kalkandelen, yerel çiftçiler ve zanaatkârlar için önemli bir ticaret merkezi ve aynı zamanda önemli bir askeri tahkimat haline gelmiştir. Hacı Halife 17. yüzyıldaki yazılarında Kalkandelen'in ova bölgelerinde inanılmaz bir hızla genişlediğini kaydetmiştir. ⓘ

19. yüzyılın başlarında Arnavutluk'un önde gelen toprak sahiplerinden Abdurrahman Paşa, Kalkandelen'i güzelleştirmiş, aralarında Renkli Cami, Teke ve Baltepe Kalesi gibi önemli yapıların da bulunduğu pek çok mülkü yenilemiştir. ⓘ

19. yüzyılda Rus diplomat Ivan Jastrebov Kalkandelen'in ikliminden övgüyle bahsetmiş, ılıman karlı kışları, güneşli ve rahatlatıcı derecede sıcak yazları beğenmiştir. Gezgin Ami Bue Kalkandelen'i çok temiz bir şehir olarak tanımlamıştır. ⓘ

Tetovo Gorna Čaršija

Kalkandelen'in nüfusunun çevre köylerden gelen yerleşimle artmaya başladığı 19. yüzyıla gelindiğinde, Fransız gezgin Ami Boue nüfusun Bulgar ve Arnavutlardan oluşan yaklaşık 4.500 kişiye ulaştığını kaydetmiştir. Kalkandelen (Tetovo) Paşalığının toplam nüfusu 30.000-40.000 olup, Doğu Ortodoks olan Bulgarlar ve Müslüman olan Arnavutlardan oluşmaktadır. İngiliz diplomat ve seyyah Aubrey Herbert ve İngiliz seyyah Austen Henry Layard'a göre Kalkandelen sakinlerinin çoğunluğu Arnavut'tur. Türk kaynakları, Osmanlı döneminde Kalkandelen nüfusunun dörtte üçünün Arnavut olduğunu belirtmektedir. Bulgar etnograf Vasil Kançov'un 1900 yılı istatistiklerine göre Kalkandelen'in nüfusu 8.500 Bulgar, 9.000 Türk, 500 Arnavut ve 1.200 Romandan oluşmaktadır.

Bulgar Eksarhlığı sekreteri Dimitar Mishev'in 1905 istatistiklerine göre kasabanın nüfusu 7.408 Bulgar ve 30 Roman'dan oluşmaktadır. ⓘ

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Kalkandelen, Kosova Vilayeti'ne bağlıydı ve Arnavutlara ve Arnavutların Osmanlı yönetimine karşı bağımsızlık mücadelesine odaklanmıştı. 1843 yılında Derviş Cara Ayaklanması, Arnavutların Tanzimat reformlarına karşı çıkmaları nedeniyle Sultan'a karşı ayaklanmalarına yol açmıştır. Kalkandelen, Ocak 1844'ten Eylül 1844'e kadar Derviş Cara tarafından kurtarılmış, Ömer Paşa isyancı güçleri yenmiş ve Kalkandelen Osmanlı İmparatorluğu içinde kalmıştır. ⓘ

Dünya Savaşları sırasında

Kalkandelen şehrinde Arnavut Ulusal Toplantısı, 1944 (sol ortada, Xhem Hasa ve sağ ortada, Mefail Shehu)

Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılması sırasında Tetova, Hasan Prishtina liderliğindeki güçler tarafından Arnavutların kontrolü altına girmiştir. Balkan Savaşı sırasında 1913-1915 yılları arasında Sırp Ordusu Kalkandelen'i ele geçirdi ve bugün Kuzey Makedonya olarak bilinen bölgenin tamamı Sırbistan Krallığı'nın bir parçası olarak "Güney Sırbistan" olarak anılmaya başlandı. ⓘ

Birinci Dünya Savaşı sırasında Bulgaristan ve Sırbistan arasında bir çatlak meydana geldi. Bulgar ordusu bölgede ilerlemeye başladı ve Tetova ile Makedonya bölgesinin geri kalanını ilhak etti. 1916 yılında, Bulgaristan Krallığı döneminde, Bulgar kayıtları Tetova'nın 22.000 nüfusa sahip olduğunu kaydetmiştir. Bu nüfusun üçte ikisi Arnavut, üçte biri ise Bulgar ve Sırp olarak kaydedilmişti. Savaşın sonunda Sırbistan bölgenin kontrolünü yeniden ele geçirdi. Yugoslavya Krallığı içinde Kalkandelen 1929'dan 1941'e kadar Vardar Banovina'nın bir parçasıydı. ⓘ

Kraliyetçi Yugoslavya döneminde Arnavutlara yönelik baskılar nedeniyle Kalkandelen'den birçok kişi ABD ve Kanada'ya göç etmek zorunda kalırken, binlerce Sırp da madencilik ve hidro-elektrik endüstrilerini geliştirmek için şehre taşınmaya teşvik edildi. Ortodoks kiliseleri inşa edildi, Sar Dağları'nda kayak ve midilli yürüyüşü başladı ve Beyaz Rus yerleşimciler geldi; kasaba patlama yaşadı. ⓘ

1941 yılında Mihver Devletlerinin Yugoslavya'yı işgali sonucunda Vardar Banovina'nın varlığı sona erdi. Kalkandelen bir kez daha Arnavut egemenliği altına girdi. Balli Kombëtar, Mihver güçlerinden aldığı askeri ve mali yardımla Kalkandelen'i yönetti. Arnavut ulusal bayrağı Kalkandelen'de göndere çekildi, Arnavut Frangı resmi para birimi olarak kullanılmaya başlandı, resmi dil ve eğitim Arnavutça oldu. ⓘ

Almanların savaşı kaybetmesiyle durum komünistlerin lehine döndü. Yeni Sırp yerleşimciler 19 Mart 1943'te Kalkandelen'de Makedonya Komünist Partisi'ni kurdular, ancak o zamana kadar Arnavut Komünist Partisi de şehir için mücadele ediyordu. Müttefiklerin zaferine ve SFR Yugoslavya'nın kurulmasına rağmen, 1944'te Kalkandelen Balli Kombëtar kaldı ve hala Yugoslav silahlı kuvvetlerine karşı bir savaşın içindeydi. Yugoslav kuvvetlerine karşı savaş 1948 yılına kadar sürdü ve sonunda Yugoslav kuvvetleri ezildi. ⓘ

SFR Yugoslavya

Halim Bey Dëralla'nın evi. Sosyalist Yugoslav rejimi döneminde el konuldu ve bir sağlık tesisine dönüştürüldü

Kasaba Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu. Sosyalist Yugoslavya'nın ilk yılları Tetova'nın Arnavut nüfusu için çalkantılı geçti. Birçoğu baskıya maruz kaldı ve bu da birçoğunun göç etmesine neden oldu. Geride kalanlar, özellikle 1957 Yücel Olayı ve 1968 Kalkandelen Olayı olmak üzere, sosyalist Yugoslav rejimine karşı periyodik ancak şiddetli gösterilerde bulundular. Bu protestoların birçoğu, on yıl hapis cezasına çarptırılan önemli bir Arnavut hakları aktivisti olan Mehmet Gega tarafından yönetildi. 1968 gösterilerinde Tetovar Arnavutları, Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti'nin Arnavut bölgelerinin Kosova'ya bağlanmasını ve Yugoslavya'nın yedinci cumhuriyeti olarak birlikte yeniden kurulmalarını talep ettiler. Yetkililer bu talebi reddetti ve bunun yerine "Arnavut milliyetçi, irredantist ve karşı devrimci eğilimlerin basılı ders kitapları ve diğer literatür yoluyla nüfuz etmesini" engellemek amacıyla müfredat ve ders kitaplarının gözden geçirilmesine izin verdi. 1974 yılında, yerel Arnavutların gerginliğini azaltan yeni bir federal anayasa onaylandı. Yugoslavya hükümeti bu gösterileri, sonunda bu bölgeleri ayırmayı ve komşu Arnavutluk ile birleştirmeyi amaçlayan bir Arnavut komplosunun ilk aşaması olarak gördü. SR Makedonya, Kosova'daki yetkililerden daha ağır hapis cezaları uyguladı. ⓘ

Tetova'nın Eski Camii, sosyalist Yugoslavya döneminde yıkıldı

Josip Broz Tito'nun Yugoslavya'sı altında Tetova büyük değişimler geçirdi. Kalkandelen şehir merkezinin etrafına Yugoslav Brütalist tarzında birçok apartman ve beton yollar inşa edildi. Şehre taşınan Makedonların sayısının artmasına yardımcı olmak için Hajdućka banliyösü gibi yeni banliyöler kuruldu. Eski Cami gibi şehrin bazı tarihi binaları yetkililer tarafından yıkıldı. ⓘ

Komşu Kosova'da 1981'de sorunlar baş gösterdiğinde, Tetova, ayaklanmalar ve Kosovalı Arnavutlara sempati gösterileri nedeniyle paramiliter polisin kontrolü altına alınmak zorunda kaldı. Aynı durum 1989 yılında da tekrarlanmıştır. ⓘ

Yugoslavya'nın dağılması

Bektaşi Teḱe, Arabati Baba Teḱe ⓘ

1990'da Yugoslavya'nın dağılacağı belli olduğunda, 2,000'den fazla etnik Arnavut Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti'nden ayrılma ve Arnavutluk ile birleşme talebiyle Kalkandelen'de yürüyüşe geçti. Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti anayasasına göre bir devlet içindeki etnik azınlığın kendi kaderini tayin hakkı yoktu ve yeni Makedonya Cumhuriyeti anayasasında temsil edilmemelerini protesto eden Makedonyalı Arnavutlar, Yugoslavya'dan bağımsızlık referandumunu boykot ettiler ve böylece yeni hükümette neredeyse hiç temsil edilmediler. Tetova, Makedonya Cumhuriyeti tarafından anayasaya aykırı olarak görülen yeni Arnavut siyasi partilerinin merkezi haline geldi. Gerginlikler artınca Kalkandelen, Gostivar şehriyle birlikte 1992'den Bosna savaşının sonuna kadar binlerce Bosnalı Müslüman mülteciyi kabul etti ve barındırdı. NATO'nun Kosova'daki Sırp güçlerini bombalamasından önce Tetova, Kosova Kurtuluş Ordusu'nun geri ikmal üssü olmuş ve daha sonra Kosova savaşından kaçan 100,000'den fazla Kosovalı mülteciye ev sahipliği yapmıştır. 1997 yılında Kalkandelen Belediye Başkanı Alajdin Demiri, Kalkandelen belediye binasından Arnavutluk'un çift başlı kartal bayrağını kaldırdığı için hapse atıldı ve 2000 yılında Tanusevci'de patlak veren çatışmalar Kalkandelen ve Gostivar kasabalarına sıçradı. 2001 yılında etnik Arnavutlar, Kalkandelen'in savaşın ana zemini olduğu bir isyan başlattı. Neyse ki Ohri Anlaşması imzalanarak şehre yeniden barış geldi. ⓘ

Günümüz

Kalkandelen Aziz Nikolaos Kilisesi ⓘ

Šarena Džamija Parkı ⓘ

Ekonomik açıdan Tetova, Kuzey Makedonya'nın en çok gelişen şehirlerinden biridir ve bazı çok uluslu şirketler (Ecolog International, Mercure Tetovo, Renova, Kipper) bu şehirde bulunmaktadır. Özel şirketlerin Kalkandelen'e olan ilgisine rağmen, şehir hükümet tarafından ihmal edilmektedir. Kalkandelen kentsel yayılmadan muzdariptir. Hükümet düzenlemelerinin eksikliği nedeniyle, şehirde inşaat izinleri için bir sistem yoktur ve birçok ev ve bina patikalar, yollar ve parklar boyunca güvensiz ve gelişigüzel inşa edilmiştir. Hava kirliliği seviyeleri Avrupa'daki en yüksek seviyeler arasındadır. ⓘ

Şehirdeki en yüksek bina yaklaşık 80 metre yüksekliğindeki Mercure Tetovo'dur. ⓘ

Tetova, Güney Doğu Avrupa Üniversitesi (Kamu Özel Kar Amacı Gütmeyen) ve Tetova Devlet Üniversitesi (Kamu Üniversitesi) olmak üzere iki üniversiteye ev sahipliği yapan Kuzey Makedonya'daki eğitim merkezlerinden biridir. Birincisi, kuruluşundan bu yana Bologna Süreci'nin geçerli olduğu bölgede eğitim liderliğine sahiptir, Güney Doğu Avrupa bölgesindeki en iyi kampüse sahiptir ve eğitimdeki uluslararası gelişmelerle uyumludur. Tetova'da 20.000'den fazla öğrenci eğitim görmekte ve derece almaktadır. ⓘ

Ayrıca Kalkandelen etnik Arnavut siyasetinin de merkezidir. Kuzey Makedonya'daki çoğu Arnavut siyasi partinin (Arnavutların Demokratik Partisi (DPA), Entegrasyon için Demokratik Birlik (DUI) ve Demokratik Refah Partisi (PDP)) ana merkezleri buradadır. ⓘ

Tetova, Kuzey Makedonya'daki en yüksek suç oranlarından birine sahip olup, çok daha büyük olan başkent Üsküp'ten sonra ikinci sırada yer almaktadır. Şehir 2009 yılının ilk yarısında 1.229 suç eylemine ev sahipliği yapmıştır. ⓘ

6 Temmuz 2014 tarihinde kentte şiddetli protestolar meydana gelmiş ve yaklaşık 600 genç, parlamentonun küçük ortağı etnik Arnavut Demokratik Bütünleşme Birliği'nin genel merkezi önünde polise taş atmıştır. Protestocular, siyasi temsilcileri Ali Ahmeti ve Menduh Thaçi ile siyasi partilere karşı hayal kırıklığına uğramış ve hüsrana uğramışlardı. Polis kalabalığı güç kullanarak dağıttı. Ülkedeki diğer protestolarda herhangi bir şiddet olayı rapor edilmedi. ⓘ

8 Eylül 2021'de bir COVID-19 merkezinde meydana gelen patlamada en az on dört kişi hayatını kaybetti. ⓘ

Kültür

Boyalı Cami. ⓘ

Kalkandelen, Mikenler ve İliryalılardan Romalılara, Bizanslılara ve Osmanlılara kadar pek çok farklı imparatorluğun egemenliği altında kalmış, bu da şehre çok çeşitli kültürler kazandırmıştır. Tarihsel olarak Kalkandelen, Arnavutlar için milliyetçi bir merkez olmuştur; en bilinenleri Derviş Cara, Mustafa Ruhi Efendi, Tajar Tetova ve Mehmet Pashë Dërralla'dır. 1950'de kurulan Kalkandelen Müzesi, Kalkandelen'in tarihini içermektedir ve Makedonya Komünist Partisi Merkez Komitesi Anı Evi'nde yer almaktadır. ⓘ

Kalkandelen'in başlıca cazibe merkezleri tarihi alanları ve yapılarıdır. Šarena Džamija ("Boyalı Cami") şehrin eski kesiminde Pena Nehri'nin yakınında yer almaktadır. Cami 1438 yılında inşa edilmiş ve 1833 yılında Rexhep Paşa'nın oğlu Abdurrahman Paşa tarafından yeniden inşa edilmiştir. Kalkandelen'in en önemli kültürel ve tarihi yapılarından biridir ve erken Osmanlı mimarisi tarzını temsil etmektedir. Boyalı cami, Kalkandelen sakinleri için önemli bir anıt olmaya devam etmektedir ve birçok yabancı ziyaretçi için başlıca turistik cazibe merkezidir. ⓘ

Kalkandelen'de Pena Nehri'nin yanındaki Hamam

Kalkandelen'deki Pena Nehri'nin yanında bulunan Hamam, Šarena Džamija ile aynı zamanlarda inşa edilmiştir ve çoğunlukla Abdest (avdes, abdest) için kullanılmıştır. ⓘ

Kalkandelen'in yukarısındaki Baltepes tepesinde bulunan Baltepes Kalesi, 1820 yılında Abdurrahman Paşa tarafından yaptırılmıştır. Baltepes, şehirdeki tüm ana Osmanlı evlerinden kaleye giden bir dizi tünele sahipti. Tünel sisteminin arkasındaki düşünce, kalenin kuşatılması durumunda kale savunucularının düşman hatlarının arkasına kaçmasını sağlamak ve kuşatmacıların kendilerinin de kuşatılmasına izin vermekti. Son tünel 1960'larda çökmüş ve kazılar başladığından beri Selce ve Lavce'ye giden iki tünel bulunmuştur. "Tulumbanın Hikâyesi" gibi birçok yerel hikâye ve efsane, Kalkandelenli Abdurrahman Paşa'nın "soğuk ve karanlık" Şar Dağları'nda bulunan Baltepe Kalesi'nde üç yıl kalışına odaklandığı için Baltepe'de geçmektedir. Eski Oaeneum yerleşiminin Baltepe kalesinin bulunduğu yerde olduğuna inanılmaktadır. ⓘ

Baltepe Kalesi

Arabati Baba Tekkesi ilk olarak 1538 yılında bir Osmanlı dervişi olan Sersem Ali Baba'nın türbesi etrafında inşa edilmiştir. 1799 yılında Rexhep Paşa tarafından sağlanan bir vakıfla tekkenin bugünkü arazisi oluşturulmuştur. Avrupa'da ayakta kalan en iyi Bektaşi manastırı olan bu geniş kompleks, çiçekli çimler, ibadet odaları, yemek salonları, lojmanlar ve ahşap bir köşk içinde büyük bir mermer çeşme içermektedir. ⓘ

Popova Šapka Kayak Merkezi

Kalkandelen'de Osmanlı döneminden kalma diğer önemli tarihi yapılar, adından da anlaşılacağı üzere minaresinde bir saat bulunan Saat Camii ve Kalkandelen'in yukarı çarşı bölgesinde yer alan eski bir cami olan Kumluk Camii'dir. Bu isim caminin kırmızımsı sarı dış cephesinden gelmektedir. ⓘ

Kalkandelen'deki Bizans kültürünün bir örneği de Lešok Manastırı'dır. Manastır Kalkandelen'in 8 km (5 mil) dışındadır. Kompleksinde İskenderiyeli Aziz Athanasius ve Tanrı'nın Kutsal Annesi Kilisesi kiliseleri bulunmaktadır. Kutsal Bakire Kilisesi, 1326 yılında inşa edilmiş olup Bizans tarzı ve mimari geleneğinin mükemmel bir örneğidir. ⓘ

Popova Šapka, Šar Dağları'nda yer alan bir kayak merkezidir. Şehirden yaklaşık yedi kilometre (4,3 mil) uzaklıkta olmasına rağmen, genellikle Kalkandelen ile ilişkilendirilmektedir. Popova Šapka, eski Yugoslavya'daki popüler kayak merkezlerinden biri olması nedeniyle kış aylarında çok sayıda turisti kendine çekmektedir. Eğlence ve rekabet amaçlı kayak yarışmalarına ev sahipliği yapmasının yanı sıra Popova Šapka'da ziyaretçileri ağırlamak için çok sayıda villa ve restoran bulunmaktadır. Otellerdeki artış, insanları Kalkandelen'den Popova Šapka'ya götüren teleferiğin 2001 Makedonya çatışması sırasında tahrip olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle insanlar Kalkandelen'e dönmeden önce bir gece Popova Šapka'da kalmaktadır. ⓘ

Kalkandelen'de üç taş köprü bulunmaktadır ve her biri Pena nehrini geçmektedir. Köprüler Kalkandelen'deki en eski yapılardan bazılarıdır. Eski miras binalarının çoğu Kalkandelen'in merkezine yakın eski kentte yer almaktadır. Kalkandelen'de çok sayıda eski bina ve anıt bulunmaktadır, ancak bunlar izinsiz binalar inşa eden kişiler tarafından yıkılma tehlikesiyle karşı karşıyadır ⓘ

Mutfak ve yemek

Tetovo, Tetovo'da yerel olarak Tavë me Groshë olarak bilinen Tavče Gravče yemeğine ev sahipliği yapmaktadır. Sosyalist Yugoslavya döneminde, yemeğin menşei olan Kalkandelen şehrine atfen, yemek ülke çapında Tetovski Gravče olarak biliniyordu. Balkanlar'da yemeğin farklı çeşitleri yapılsa da, geleneksel Tetova tavče gravče pişmiş toprak kapta pişirilir ve servis edilir. ⓘ

Kalkandelen'de Ajvar, Sucuk ve Gevrek gibi çoğu mutfağın güçlü bir Osmanlı etkisi ya da temeli vardır. Kalkandelen, Ćevapi ve Pljeskavica'nın yapıldığı barbekü restoranları Qebaptorë ile tanınmaktadır. Byrektorës, hamur işi restoranları da Kalkandelen'de yaygındır ve Burek üretirler. Ëmbëltore, tatlı dükkanları, Lukum, Tulumba, Kataif ve Baklava gibi yerel olarak yapılan geleneksel tatlılar üretmektedir. Boza da Kalkandelen'de mayalanır ve yaygın olarak tüketilen bir içecektir. ⓘ

Tetova'daki mutfaklar, mutfakların yapımında kullanılan yerel tarım ürünleri nedeniyle benzersiz bir tat ve lezzete sahiptir. Kuzey Makedonya'da, Šar Dağları'ndan elde edilen koyun sütünden doğal olarak yapılan Tetovo Kaşkaval peyniri en popüler olanıdır. Yugoslavya Krallığı döneminde Tetova'dan gelen elmalar Belgrad'da popülerdi ve Tetova Jabuka olarak biliniyordu. ⓘ

Spor

Ecolog Arena.

Kalkandelen'de en popüler spor dalı futboldur. Kalkandelen, üçü Makedonya Birinci Ligi'nde oynayan dört kulüp tarafından temsil edilmektedir. FK Shkëndija, Kalkandelen'de yaşayan Arnavutların çoğunluğu tarafından desteklenmektedir. FK Renova, çoğunlukla Arnavutlar tarafından desteklense de önemli bir Makedon desteğine sahiptir ve merkezi Džepčište'dedir. FK Teteks, Kalkandelen'de yaşayan Makedonlar tarafından desteklenen takımdır. FK Ljuboten, Kalkandelen merkezli bir başka futbol kulübüdür ve Kuzey Makedonya'nın en eski futbol kulübüdür. ⓘ

FK Drita şu anda Prva Liga'da oynamaktadır, ancak Kalkandelen'in eteklerinde Bogovinje adlı bir köyde yer almaktadır. FK Vrapčište şu anda Makedonya İkinci Ligi'nde oynamaktadır, ancak Kalkandelen'in eteklerinde Vrapčište adlı köyde yer almaktadır. ⓘ

Güreş, karate ve voleybol da Kalkandelen'de oldukça popüler sporlardır. Güreş, Kalkandelen'deki spor kültürünün önemli bir parçasıdır. Šar Dağları'nın köylerinden gelen yaylacılar, geleneksel güreş kültürlerini şehre getirmiş ve serbest stil güreş kulüpleri kurmuşlardır. Geleneksel güreş müsabakaları yılda bir kez yaz aylarında Šar Dağı'ndaki Popova Šapka'da düzenlenmektedir. Kuzey Makedonya voleybol liginde az sayıda voleybol takımı faaliyet göstermektedir: Škendija, Bami Kor Medika, vb.) ⓘ

Demografi

2002 yılı itibariyle Kalkandelen şehrinin nüfusu 52,915 olup etnik yapısı aşağıdaki gibidir:

• Arnavutlar - 28,897 (%54.6)
• Makedonlar - 18.555 (%35,1)
• Roma - 2.352 (%4,5)
• Türkler - 1.878 (%3,6)
• Sırplar - 587 (%1,1)
• Boşnaklar - 156 (%0,3)
• diğerleri - 490 (%0,9) ⓘ

Etnik gruplara göre Kalkandelen şehri nüfusu 1948-2002 ⓘ

Etnik Grup	1948 nüfus sayımı		1953 nüfus sayımı		1961 nüfus sayımı		1971 nüfus sayımı		1981 nüfus sayımı		1994 nüfus sayımı		2002 nüfus sayımı
	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%
Makedonlar	..	..	7,575	37.5	11,631	45,9	14,415	40.3	17,817	38.3	19,439	38.6	18,555	35.1
Arnavutlar	..	..	7,155	35.4	6,435	25.4	15,388	43.1	21,741	46.7	25,128	49.9	28,897	54.7
Türkler	..	..	4,470	22.1	5,864	23.1	3,543	9.9	2,757	5.9	2,073	4.1	1,878	3.6
Romani	..	..	227	1.1	0	0.0	823	2.3	1,709	3.7	2,260	4.5	2,352	4.5
Vlachs	..	..	11	0.1	0	0.0	0	0.0	4	0.0	18	0.0	13	0.0
Sırplar	..	..	481	2.4	839	3.3	920	2.6	877	1.9	830	1.7	587	1.1
Boşnaklar	..	..	0	0.0	0	0.0	0	0.0	0	0.0	0	0.0	156	0.3
Diğerleri	..	..	290	1.4	588	2.3	656	1.8	1,618	3.5	596	1.2	477	0.9
Toplam	17,132		20,209		25,357		35,745		46,523		50,344		52,915

Kalkandelen'den önemli kişiler

Fahri vatandaşlar

• Ramush Haradinaj
• Tanja Fajon
• Stjepan Mesić
• Ferid Murad
• Blerim Dzemaili ⓘ

Uluslararası ilişkiler

İkiz şehirler - Kardeş şehirler

Kalkandelen ile kardeştir:

• Prizren, Kosova
• Kukës, Arnavutluk
• Sterling Heights, Michigan, Birleşik Devletler
• Konya, Türkiye ⓘ

ⓘ

Coğrafya

Kuzey Makedonya’nın kuzeybatısında, Polog Bölgesi sınırları içinde yer alır. Başkent Üsküp ve Manastır'dan sonra ülkenin üçüncü büyük şehridir. Belediye yüzölçümü 1.080 kilometrekare olup denizden yüksekliği (rakım) 468 metredir. ⓘ

İklim

Kalkandelen, yarı karasal bir iklime sahiptir. Bu iklim yapısında yaz ayları nispeten nemli ve sıcak; kış ayları soğuk ve kar yağışlıdır. İlkbahar ve sonbahar sık sık yağışlar görülür. ⓘ

Kalkandelen iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	3	7	13	17	22	27	30	30	26	19	10	5	17,41
Ortalama sıcaklık (°C)	0	3	7,5	11,5	16	20	22,5	22,5	18,5	13	5,5	1,5	11,79
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−3	−1	2	6	10	13	15	15	11	7	1	−2	6,16
Kaynak: Kalkandelen Hava Durumu Zoover

Tarih

Erken Tarih

Kalkandelen yakınlarında Baltepe muhitinde bazı arkeolojik buluntular elde edilmiştir. ⓘ

Roma İmparatorluğu Dönemi

Kalkandelen, MÖ 168 tarihinde Roma egemenliğine geçmiştir. Hunlar, Ostrogotlar, Keltler gibi kavimlerin Roma topraklarına yoğun saldırılar düzenlediği dönem olan 3. ve 4. yüzyıldan sonra şehir güçlendirilmiş surlar, kaleler, hisarlar, hâkim tepelerle donatılmıştır. Bu savunma çalışmaları Kalkandelen ve civarındaki birçok köyü kapsamıştır. ⓘ

Yugoslavya Krallığı Dönemi

Osmanlı İmparatorluğu dönemi sonrasında, küçüklü büyüklü birçok muharebe sonrasında Kalkandelen bölgesi, Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı egemenliğine girmiştir. 1918 sonrasında Yugoslavya Krallığı olarak 1943 yılına dek egemenlik sürmüştür. ⓘ

Yugoslavya Dönemi

1943 yılı ile beraber Yugoslavya Krallığı ortadan kalkmış, yerine Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti kurulmuştur. Kalkandelen’in de dâhil olduğu bölge, bu kez de sosyalist Yugoslavya idaresine girmiştir. ⓘ

Nüfus

2002 sayımlarına göre Kalkandelen Belediyesi’nin toplam nüfusu 86.680 kişidir. Bu nüfusun etnik dağılımı şu şekildedir: Arnavutlar 60.886; Makedonlar 20.053; Türkler 1.882; Romanlar 2.357 ve diğerleri… ⓘ

Tarihî Durum

Tarih Boyunca Kalkandelen’in Nüfus Yapısı ⓘ
Yıl	Toplam	Makedonlar	Arnavutlar	Türkler	Sırplar	Romanlar	Boşnaklar
1452	b.y.	146 aile1	b.y.	60 aile2	b.y.	b.y.	b.y.
1545	b.y.	99 aile1	b.y.	101 aile2	b.y.	b.y.	b.y.
1900	b.y.	8.5003	500	9.000	b.y.	1.200	b.y.
1931	70.983	24.8845	37.645	20.0006	b.y.	b.y.	b.y.
1948	17.259	5.992	9.975	302	384	48	1
1953	20.594	7.916	7.174	4.472	503	227	58
1961	25.357	11.631	6.435	b.y.	839	15	74
1971	35.745	14.415	15.388	b.y.	920	823	57
1981	46.523	21.741	17.817	b.y.	877	1.709	694
2002	52.915	28.897	18.555	1.878	587	2.352	156
1 Kayıtta “Hristiyan aile” olarak geçer. 2 Kayıtta “Müslüman aile” olarak geçer. 3 ”Васил К'нчов, Македонија. Етнографија и статистика” adlı eserde “Hristiyan Bulgar” olarak kaydedilmiştir. 4 “Димитар Мишев, La Macédoine et sa Population Chrétienne” adlı eserde 6.688 kişi “Bulgar Egzarsistler” ve 1.720 kişi “Bulgar Patriyarkist Sırboman” olarak kaydedilmiştir. 5 Bütün Güney Slav halkları “Makedon” olarak kaydedilmiştir. 6 Arnavutlar dışındaki bütün Müslümanlar olarak alınmıştır.

Eğitim

Kalkandelen’de 12 ilköğretim okulu; 9 bölgesel okul; 1 ilköğretim devlet müzik okulu; 6 ortaöğretim okulu ve 2 üniversite vardır. ⓘ

Üniversitelerden Kalkandelen Devlet Üniversitesi, gelişkin bir yükseköğretim kurumudur. Bu devlet üniversitesinde bugün 11 fakülte, 1 enstitü ve sağlık alanında kurumları destekleyen 2 enstitü bulunur. Üniversite, 12.000’den fazla öğrenciye; büyük sayıda da tam düzende olmayan öğrenciye sahiptir. ⓘ

Diğer üniversite olan Güneydoğu Avrupa Üniversitesi, 2002 yılının Aralık ayında açılmıştır. Bu üniversitede 5 fakülte ve 2 eğitim birimi vardır. ⓘ