Katatoni

Katatoni ⓘ
Diğer isimler	Katatonik sendrom
Katatonik stuporda bir hasta
Uzmanlık	Psikiyatri, Nöroloji
Semptomlar	Hareketsizlik, mutizm, bakma, duruş, katılık, vb.
Komplikasyonlar	Fiziksel travma, malign katatoni (otonomik instabilite, hayatı tehdit edici), dehidrasyon, pnömoni, hareketsizliğe bağlı basınç ülserleri, kas kasılmaları, DVT, PE.
Nedenler	Altta yatan hastalık (psikiyatrik, nörolojik veya tıbbi), belirli ilaçlar/ilaçlar
Teşhis yöntemi	Klinik, Lorazepam testi
Tedavi	Benzodiazepinler (lorazepam challenge), EKT

Katatoni, anormal hareketler, hareketsizlik, anormal davranışlar ve geri çekilme ile karakterize karmaşık bir nöropsikiyatrik davranış sendromudur. Katatoni başlangıcı akut veya hafif olabilir ve semptomlar ataklar sırasında artabilir, azalabilir veya değişebilir. Katatoninin çeşitli alt tipleri vardır: akinetik katatoni, uyarılmış katatoni, malign katatoni, delirious mani ve otizmde kendine zarar verme davranışları. ⓘ

Katatoni tarihsel olarak şizofreni (katatonik şizofreni) ile ilişkili olsa da, katatoni en sık duygudurum bozukluklarında görülür. Katatonik semptomların nonspesifik olduğu ve diğer zihinsel, nörolojik ve tıbbi durumlarda da görülebileceği artık bilinmektedir. Katatoni tek başına bir tanı değildir (bazı uzmanlar aynı fikirde olmasa da) ve bu terim altta yatan bozukluğun bir özelliğini tanımlamak için kullanılır. ⓘ

Katatoninin tanınması ve tedavi edilmesi çok önemlidir çünkü bunun yapılmaması kötü sonuçlara yol açabilir ve potansiyel olarak ölümcül olabilir. Benzodiazepinler veya EKT ile tedavi katatoninin gerilemesine yol açabilir. Benzodiazepine dirençli katatoni için NMDA reseptör antagonistleri amantadin ve memantinin etkinliğine dair kanıtlar giderek artmaktadır. Antipsikotikler bazen kullanılır, ancak semptomları kötüleştirebilir ve ciddi yan etkileri olabilir. ⓘ

Katatonik stuporlu bir hasta ⓘ

Katatoni, psikomotor belirtilerle karakterize bir klinik tablo. İlk kez 1874 yılında, Karl Ludwig Kahlbaum tarafından tanımlanmıştır. Psikiyatrik bozukluklar dışında başka çeşitli tıbbi nedenlerle de ortaya çıkabilir. ⓘ

Katatonide görülen bulgular arasında şunlar yer almaktadır: Basit hareket bozuklukları (balmumu esnekliği, mannerizm, stereotipi, katalepsi gibi), karmaşık irade bozuklukları (birlikte gitme, birlikte yapma, karşıt olma, harekette iki değerlilik (ambitandans), ekopraksi ve hipermetamorfozis), davranış bozuklukları (taşkınlıktan stupora kadar değişen etkinlik düzeyi), konuşma bozuklukları (konuşmada stereotipi, mannerizm, ekolali, palilali, mutizm gibi). En sık bulguları ise; mutizm, postür alma (posturing), negativizm, donup kalma, ekofenomeni (ekolali ve ekopraksi gibi) ve rijiditedir. ⓘ

Belirtiler ve semptomlar

Katatonili bir hastanın sunumu alt tipe, altta yatan nedene bağlı olarak büyük ölçüde değişir ve akut veya hafif olabilir. ⓘ

Katatoni hastalarının çoğunda altta yatan bir psikiyatrik hastalık olduğundan, çoğunluk katatoni semptomlarını takiben kötüleşen depresyon, mani veya psikoz ile başvuracaktır. Katatoni, hastaların normal hareket etme fiziksel kapasitesine sahip olmalarına rağmen hareketlerinde belirgin azalma, belirgin ajitasyon veya her ikisinin karışımını sergiledikleri bir motor bozukluk olarak ortaya çıkar. Bu hastalar bir eylemi başlatamayabilir veya durduramayabilir. Hareketler ve tavırlar tekrarlayıcı veya amaçsız olabilir. ⓘ

Katatoninin en yaygın belirtileri hareketsizlik, mutizm, geri çekilme ve yemek yemeyi reddetme, bakma, negativizm, duruş (rijidite), katılık, mumsu esneklik/katalepsi, stereotipi (amaçsız, tekrarlayan hareketler), ekolali veya ekopraksi, verbigerasyondur (anlamsız cümleleri tekrarlama). Katatoni ile başvuran hastaların çevrelerinin farkında olmadıkları varsayılmamalıdır, çünkü bazı hastalar katatonik durumlarını ve eylemlerini ayrıntılı olarak hatırlayabilirler. ⓘ

Katatoninin çeşitli alt tipleri vardır ve bunlar spesifik hareket bozukluğu ve ilişkili özelliklerle karakterize edilir. Katatoni çeşitli alt tiplere ayrılabilse de, katatoninin doğal seyri genellikle dalgalanmalıdır ve aynı bireyde farklı durumlar görülebilir. ⓘ

Alt Tipler

Gecikmiş/İçe Kapanmış Katatoni: Katatoninin bu formu, dış uyaranlara verilen tepkinin azalması, hareketsizlik veya engellenmiş hareket, mutizm, bakma, duruş ve negativizm ile karakterizedir. Hastalar saatlerce aynı pozisyonda oturabilir veya ayakta durabilir, garip pozisyonlarda durabilir ve ekstremitelerini hareket ettirmeye direnebilir. ⓘ

Heyecanlı Katatoni: Heyecanlı katatoni tuhaf tavır/hareketler, amaçsız veya uygunsuz eylemler, aşırı motor aktivite huzursuzluk, stereotipi, dürtüsellik, ajitasyon, kavgacılık ile karakterizedir. Konuşma ve eylemler tekrarlayıcı olabilir veya başka bir kişininkini taklit edebilir. Bu durumdaki kişiler aşırı derecede hiperaktiftir ve sanrılar ve halüsinasyonlar görebilirler. Katatonik heyecan, psikiyatride genellikle en tehlikeli ruhsal durumlardan biri olarak gösterilir. ⓘ

Malign Katatoni: Malign katatoni, birkaç gün içinde hızla ilerleyebilen, yaşamı tehdit eden bir durumdur. Ateş, kan basıncında anormallikler, kalp atış hızı, solunum hızı, terleme ve deliryum ile karakterizedir. Bu tabloda bazı laboratuvar bulguları yaygındır; ancak bunlar nonspesifiktir, yani başka durumlarda da mevcuttur ve katatoni tanısı koydurmaz. Bu laboratuvar bulguları şunlardır: lökositoz, yüksek kreatin kinaz, düşük serum demiri. Malign katatoninin belirti ve semptomları nöroleptik malign sendrom (NMS) ile önemli ölçüde örtüşür ve bu nedenle dikkatli bir öykü, ilaçların gözden geçirilmesi ve fizik muayene bu durumları doğru bir şekilde ayırt etmek için kritik öneme sahiptir. Örneğin, hasta mumsu bir esnekliğe sahipse ve pasif olarak o pozisyona getirildiğinde yerçekimine karşı bir pozisyonda duruyorsa, bu muhtemelen katatonidir. Hastada "kurşun boru sertliği" varsa, o zaman NMS başlıca şüpheli olmalıdır. ⓘ

Diğer formlar:

• Periyodik katatoni tutarsız bir şekilde tanımlanmış bir antitedir. Wernicke-Kleist-Leonhard ekolünde, hiperkinetik ve akinetik özellikler ve sıklıkla psikotik semptomlarla tekrarlayan akut fazlar ve bu akut fazlar arasında düşük seviyeli katatonik özellikler ve değişen şiddette aboulia ile karakterize rezidüel bir durumun birikmesi ile karakterize "sistem dışı şizofreni" nin farklı bir şeklidir. Bu durumun güçlü bir kalıtsal bileşeni vardır. Modern sınıflandırmalara göre bu durum bipolar bozukluk, şizoaffektif bozukluk veya şizofreninin bir türü olarak teşhis edilebilir. Bağımsız olarak, periyodik katatoni terimi bazen modern literatürde, Wernicke-Kleist-Leonhard ekolündeki "hareketlilik psikozu" tanımına benzeyen, ataklar arasında tam remisyon ile tekrarlayan akut katatoni evreleri (uyarılmış veya inhibe tip) sendromunu tanımlamak için kullanılır.
• Sistem katatonileri veya sistematik katatoniler yalnızca Wernicke-Kleist-Leonhard ekolünde tanımlanmıştır. Bunlar, belirli irade ve psikomotrisite bozuklukları ile karakterize, yürütücü ve uyarlanabilir işlevsellik ve iletişim yeteneğinde dramatik bir düşüşe yol açan kronik ilerleyici durumlardır. Şizofreni formları olarak kabul edilirler ancak diğer şizofrenik durumlardan farklıdırlar. Duygusal düzleşme ve belirgin ilgi kaybı yaygındır ancak duygu eksikliğinden ziyade duygusal ifadenin azalmasıyla ilişkili olabilir. Kalıtım oranı düşüktür. Tanımlanmış olan 21 farklı formdan (6 "basit" ve 15 "birleşik" form) çoğu, mevcut katatoni veya şizofreni tanımlarıyla kısmen de olsa örtüşmektedir ve bu nedenle modern tanı kılavuzlarına göre sınıflandırılması zordur.
• Erken çocukluk dönemi katatonileri de Wernicke-Kleist-Leonhard ekolüne özgü bir tanıdır ve küçük çocuklarda ortaya çıkan sistem katatonilerini ifade eder. Klinik olarak bu durumlar otizmin şiddetli regresif formlarına benzemektedir.
• Kronik katatoni benzeri çöküş veya Otistik katatoni, önceden var olan otizm spektrum bozukluğu ve/veya zihinsel engeli olan bazı hastalarda görülen, genellikle kronik-ilerleyici bir seyir izleyen ve zayıflatılmış katatonik semptomların yanı sıra adaptif işlevselliğe giderek daha fazla müdahale eden ruh hali ve anksiyete semptomlarını kapsayan işlevsel bir düşüşü ifade eder. Başlangıcı tipik olarak sinsidir ve sıklıkla arka plandaki otistik semptomlarla karıştırılır. İstemli hareketlerde yavaşlama, konuşmada azalma, aboulia, artan uyarı bağımlılığı ve obsesif-kompulsif semptomlar sıklıkla görülür; negativizm, (oto-)agresif davranışlar ve kötü tanımlanmış halüsinasyonlar da bildirilmiştir. Bu bozukluğun hem nedenleri hem de prognozu heterojen görünmektedir ve çoğu hasta tedavi sonrasında kısmi iyileşme göstermektedir. Yaşam geçişlerinin bir sonucu olarak kronik stres, dış zaman yapılanmasının kaybı, duyusal hassasiyetler ve/veya travmatik deneyimler, komorbid ruhsal bozukluklar veya diğer bilinmeyen nedenlerle ilişkili gibi görünmektedir. Klinik katatoni her zaman teşhis edilemediğinden, bu durum daha genel bir terim olan "geç regresyon" olarak da yeniden adlandırılmıştır. ⓘ

Komplikasyonlar

Hastalar katatonik bir durumda olmaktan kaynaklanan çeşitli komplikasyonlar yaşayabilir. Bu komplikasyonların doğası, hastanın yaşadığı katatoninin türüne bağlı olacaktır. Örneğin, gecikmiş katatoni ile başvuran hastalar yemek yemeyi reddedebilir ve bu da yetersiz beslenme ve dehidrasyona yol açacaktır. Ayrıca, hareketsizlik hastada görülen bir semptomsa, basınç ülserleri, kas kasılmaları gelişebilir ve derin ven trombozu (DVT) ve pulmoner emboli (PE) gelişme riski taşırlar. Heyecanlı katatoni hastaları agresif ve şiddet yanlısı olabilir ve bunun sonucunda fiziksel travma meydana gelebilir. Katatoni, otonomik instabilite ile kendini gösteren ve hayatı tehdit edebilen malign tipe ilerleyebilir. Diğer komplikasyonlar arasında pnömoni ve nöroleptik malign sendrom gelişimi de yer almaktadır. ⓘ

Nedenler

Katatoni neredeyse her zaman altta yatan başka bir hastalığa, genellikle psikiyatrik bir bozukluğa ikincildir. Bipolar bozukluk ve depresyon gibi duygudurum bozuklukları, katatoniye ilerleyen en yaygın etiyolojilerdir. Diğer psikiyatrik birliktelikler arasında şizofreni ve diğer birincil psikotik bozukluklar yer alır. Ayrıca otizm spektrum bozuklukları ile de ilişkilidir. ⓘ

Katatoni ayrıca enfeksiyonlar (ensefalit gibi), otoimmün bozukluklar, menenjit, fokal nörolojik lezyonlar (inmeler dahil), alkol yoksunluğu, ani veya aşırı hızlı benzodiazepin yoksunluğu, serebrovasküler hastalık, neoplazmlar, kafa travması ve bazı metabolik durumlar (homosistinüri, diyabetik ketoasidoz, hepatik ensefalopati ve hiperkalsemi) dahil olmak üzere birçok tıbbi bozuklukta da görülür. ⓘ

Patogenez

Katatoniye yol açan patofizyoloji hala tam olarak anlaşılamamıştır ve kesin bir mekanizma bilinmemektedir. Nörolojik çalışmalar çeşitli yolaklara işaret etmiştir; ancak bu bulguların bozukluğun nedeni mi yoksa sonucu mu olduğu belirsizliğini korumaktadır. ⓘ

GABA, glutamat sinyali, serotonin ve dopamin iletimindeki anormalliklerin katatoniye dahil olduğuna inanılmaktadır. ⓘ

Ayrıca, bazal gangliyonları korteks ve talamusa bağlayan yolların da katatoni gelişiminde rol oynadığı varsayılmaktadır. ⓘ

Teşhis

Katatoninin tanı kriterleri konusunda henüz kesin bir fikir birliği bulunmamaktadır. Amerikan Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı, Beşinci Baskı (DSM-5) ve Dünya Sağlık Örgütü'nün Uluslararası Hastalık Sınıflandırması'nın on birinci baskısında (ICD-11) sınıflandırma önceki baskılara göre daha homojendir. Alandaki önde gelen araştırmacıların tanı kriterleri için başka önerileri de vardır. ⓘ

DSM-5 sınıflandırması ⓘ

DSM-5 katatoniyi bağımsız bir bozukluk olarak sınıflandırmaz, bunun yerine başka bir ruhsal bozuklukla ilişkili katatoni, başka bir tıbbi duruma bağlı katatoni veya belirtilmemiş katatoni olarak sınıflandırır. Katatoni tanısı, aşağıdaki 12 psikomotor belirtiden üç veya daha fazlasının bir ruhsal bozukluk, tıbbi durum veya belirtilmemiş bir durumla ilişkili olarak var olmasıyla konur:

• stupor: psiko-motor aktivite yok; çevreyle aktif olarak ilişki kurmuyor
• katalepsi: yerçekimine karşı tutulan bir duruşun pasif indüksiyonu
• balmumu esnekliği: bir denetçi tarafından konumlandırmaya ve bu konumu korumaya izin verir
• mutizm: sözel yanıt yok veya çok az (bilinen afazi varsa hariç tutunuz)
• negativizm: talimatlara veya dış uyaranlara karşı çıkma veya hiç tepki vermeme
• duruş: yerçekimine karşı bir duruşun kendiliğinden ve aktif olarak sürdürülmesi
• Normal eylemlerin tuhaf, dolaylı karikatürleri olan tavırlar
• stereotipi: tekrarlayan, anormal sıklıkta, amaca yönelik olmayan hareketler
• dış uyaranlardan etkilenmeyen ajitasyon
• yüzünü buruşturmak: sabit bir yüz ifadesini korumak
• ekolali: başkasının konuşmasını taklit etmek
• ekopraksi: başkasının hareketlerini taklit etme. ⓘ

Diğer bozukluklar (komorbid katatoni varlığını belirtmek için ek kod 293.89 [F06.1]):

• Otizm spektrum bozukluğu ile ilişkili katatoni
• Şizofreni spektrumu ve diğer psikotik bozukluklarla ilişkili katatoni
  • Kısa psikotik bozuklukla ilişkili katatoni
  • Şizofreniform bozukluk ile ilişkili katatoni
  • Şizoaffektif bozukluk ile ilişkili katatoni
  • Madde kaynaklı psikotik bozuklukla ilişkili katatoni
• Bipolar ve ilgili bozukluklarla ilişkili katatoni
• Majör depresif bozuklukla ilişkili katatoni
• Başka bir tıbbi duruma bağlı katatonik bozukluk ⓘ

Katatonik semptomlar mevcutsa ancak katatonik sendrom oluşturmuyorsa, öncelikle ilaç veya madde kaynaklı bir etiyoloji düşünülmelidir. ⓘ

ICD-11 sınıflandırması ⓘ

ICD-11'de katatoni, stupor; katalepsi; balmumu esnekliği; mutizm; negativizm; duruş; tavır; stereotipiler; psikomotor ajitasyon; yüz buruşturma; ekolali ve ekopraksi gibi çeşitli semptomların aynı anda ortaya çıkmasıyla karakterize edilen, öncelikle psikomotor bozukluklardan oluşan bir sendrom olarak tanımlanmaktadır. Katatoni, duygudurum bozuklukları, şizofreni veya diğer birincil psikotik bozukluklar ve Nörogelişimsel bozukluklar dahil olmak üzere belirli zihinsel bozukluklar bağlamında ortaya çıkabilir ve ilaçlar dahil olmak üzere psikoaktif maddeler tarafından indüklenebilir. Katatoni ayrıca zihinsel, davranışsal veya nörogelişimsel bozukluklar altında sınıflandırılmayan tıbbi bir durumdan da kaynaklanabilir. ⓘ

Değerlendirme/Fiziksel

Katatoni genellikle göz ardı edilir ve yetersiz teşhis edilir. Katatoni hastalarında çoğunlukla altta yatan bir psikiyatrik bozukluk vardır, bu nedenle hekimler hastanın içinde bulunduğu psikozun ciddiyeti nedeniyle katatoni belirtilerini gözden kaçırabilir. Ayrıca, hasta mutizm ve postür gibi yaygın katatoni belirtileriyle başvurmayabilir. Ek olarak, katatonide görülen motor anormallikler psikiyatrik bozukluklarda da mevcuttur. Örneğin, manili bir hasta, heyecan verici katatoniye kadar ilerleyebilen artmış motor aktivite gösterecektir. Hekimlerin bu iki durumu birbirinden ayırt edebilmesinin bir yolu da motor anormalliği gözlemlemektir. Mani hastalarında hedefe yönelik aktivite artışı görülür. Öte yandan, katatonide artan aktivite hedefe yönelik değildir ve genellikle tekrarlayıcıdır. ⓘ

Katatoni klinik bir tanıdır ve tanı koymak için spesifik bir laboratuvar testi yoktur. Bununla birlikte, bazı testler katatoniye neyin neden olduğunu belirlemeye yardımcı olabilir. Bir EEG muhtemelen yaygın yavaşlama gösterecektir. Sendromu nöbet aktivitesi tetikliyorsa, EEG de bunu tespit etmede yardımcı olacaktır. BT veya MRI katatoni göstermeyecektir; ancak sendroma yol açabilecek anormallikleri ortaya çıkarabilirler. Metabolik taramalar, enflamatuar belirteçler veya otoantikorlar katatoninin geri döndürülebilir tıbbi nedenlerini ortaya çıkarabilir. ⓘ

Katatoni, yaşamı tehdit eden malign katatoniye ilerleyebileceğinden hayati belirtiler sık sık izlenmelidir. Malign katatoni ateş, hipertansiyon, taşikardi ve taşipne ile karakterizedir. ⓘ

Derecelendirme ölçeği

Katatoni için çeşitli derecelendirme ölçekleri geliştirilmiştir, ancak klinik bakım için yararlılıkları iyi belirlenmemiştir. En yaygın kullanılan ölçek Bush-Francis Katatoni Derecelendirme Ölçeğidir (BFCRS) (harici bağlantı aşağıda verilmiştir). Ölçek 23 maddeden oluşmakta olup ilk 14 madde tarama aracı olarak kullanılmaktadır. Eğer 14 maddeden 2'si pozitif çıkarsa, bu durum daha ileri bir değerlendirme yapılmasını ve kalan 9 maddenin tamamlanmasını gerektirir. ⓘ

Teşhis, lorazepam testi veya zolpidem testi ile desteklenebilir. Geçmişte yararlı olduğu kanıtlanmış olsa da, barbitüratlar artık psikiyatride yaygın olarak kullanılmamaktadır; bu nedenle benzodiazepinler veya EKT seçeneği vardır. ⓘ

Ayırıcı tanı

Katatoninin belirti ve semptomları diğer durumlarla önemli ölçüde örtüşebileceğinden, katatoninin ayırıcı tanısı kapsamlıdır. Bu nedenle, dikkatli ve ayrıntılı bir öykü, ilaçların gözden geçirilmesi ve fizik muayene, katatoninin teşhis edilmesinde ve diğer durumlardan ayırt edilmesinde kilit öneme sahiptir. Ayrıca, bu durumlardan bazıları kendileri de katatoniye yol açabilir. Ayırıcı tanı aşağıdaki gibidir:

• Nöroleptik malign sendrom (NMS) ve katatoni, ateş, otonomik instabilite, rijidite ve deliryum gibi birçok aynı özelliği paylaşan, yaşamı tehdit eden durumlardır. Düşük serum demiri, yüksek kreatin kinaz ve beyaz kan hücresi sayımı gibi laboratuvar değerleri de tanıyı daha da karmaşık hale getiren iki hastalık tarafından paylaşılmaktadır. NSM'de bulunmayan malign katatoni özellikleri (duruş, dürtüsellik vb.) vardır ve laboratuvar sonuçları malign katatonide NMS'de olduğu kadar tutarlı değildir. Bazı uzmanlar NMS'nin antipsikotiklerle, özellikle de birinci nesil antipsikotiklerle ilişkili ilaca bağlı bir durum olduğunu düşünmektedir, ancak bu bir alt tip olarak belirlenmemiştir. Bu nedenle, antipsikotiklerin kesilmesi ve benzodiazepinlerin başlanması bu durum için bir tedavidir ve benzer şekilde katatoni için de faydalıdır.
• Anti-NMDA reseptör ensefaliti, nöropsikiyatrik özellikler ve IgG antikorlarının varlığı ile karakterize otoimmün bir hastalıktır. Anti-NMDAR ensefalitinin sunumu 5 evreye ayrılmıştır: prodromal evre, psikotik evre, tepkisiz evre, hiperkinetik evre ve iyileşme evresi. Psikotik faz, mutizm, motor aktivitede azalma ve katatoni ile karakterize tepkisiz faza ilerler.
• Hem Serotonin sendromu hem de malign katatoni deliryum, otonomik instabilite, hipertermi ve rijidite belirti ve semptomlarıyla ortaya çıkabilir. Yine, NSM'deki sunuma benzer. Bununla birlikte, Serotonin sendromlu hastaların serotonerjik ilaç (Örn: SSRI) alım öyküsü vardır. Bu hastalar ayrıca hiperrefleksi, miyoklonus, bulantı, kusma ve ishal ile başvuracaktır.
• Malign hipertermi ve malign katatoni otonomik instabilite, hipertermi ve rijidite özelliklerini paylaşır. Bununla birlikte, malign hipertermi iskelet kasının kalıtsal bir bozukluğudur ve bu hastaları halojenli anesteziklere ve/veya süksinilkolin gibi depolarize edici kas gevşeticilere maruz kalmaya duyarlı hale getirir. Malign hipertermi en sık intraoperatif veya postoperatif dönemlerde ortaya çıkar. Malign hiperterminin diğer belirti ve semptomları arasında metabolik ve solunumsal asidoz, hiperkalemi ve kardiyak aritmiler yer alır.
• Akinetik mutizm, hedefe yönelik davranış ve motivasyonda azalma ile karakterize nörolojik bir bozukluktur; ancak hastanın bilinç düzeyi sağlamdır. Hastalar apati ile başvurabilir ve ağrı, açlık veya susuzluğa karşı kayıtsız görünebilir. Akinetik mutizm, çeşitli beyin bölgelerindeki yapısal hasarla ilişkilendirilmiştir. Akinetik mutizm ve katatoninin her ikisi de hareketsizlik, mutizm ve balmumu esnekliği ile kendini gösterebilir. Her iki bozukluğu birbirinden ayıran, akinetik mutizmin ekolali, ekopraksi veya postür ile ortaya çıkmamasıdır. Ayrıca, katatonide olduğu gibi benzodiazepinlere yanıt vermez.
• Seçmeli mutizmin anksiyöz bir etiyolojisi vardır ancak kişilik bozukluklarıyla da ilişkilendirilmiştir. Bu bozukluğa sahip hastalar bazı kişilerle konuşmazken diğerleriyle konuşurlar. Aynı şekilde, belirli durumlarda konuşmayı reddedebilirler; örneğin, okulda konuşmayı reddeden ancak evde konuşkan olan bir çocuk. Bu bozukluk, başka herhangi bir belirti/semptomun olmamasıyla katatoniden ayrılır.
• Nonkonvülsif status epileptikus, tonik-klonik hareketlerin eşlik etmediği nöbet aktivitesidir. Katatoniye benzer şekilde stupor ile ortaya çıkabilir ve her ikisi de benzodiazepinlere yanıt verir. Konvülsif olmayan status epileptikus elektroensefalogramda (EEG) görülen nöbet aktivitesinin varlığı ile teşhis edilir. Katatoni ise normal EEG veya yaygın yavaşlama ile ilişkilidir.
• Deliryum, hasta bireyde dalgalanan algı ve bilinç bozukluğu ile karakterizedir. Hipoaktif ve hiperaktif veya karışık formları vardır. Hiperaktif deliryumu olan kişiler uyarılmış katatonisi olanlara benzer şekilde huzursuzluk, ajitasyon ve saldırganlık belirtileri gösterir. Hipoaktif deliryumu olanlar ise gecikmiş katatoniye benzer şekilde içe kapanık ve sessizdir. Ancak katatoni, benzodiazepinlere pozitif yanıtın yanı sıra duruş ve sertlik gibi diğer ayırt edici özellikleri de içerir.
• Locked-in sendromlu hastalar hareketsizlik ve mutizm ile kendini gösterir; ancak iletişim kurmak için motivasyonu olmayan katatoni hastalarının aksine locked-in sendromlu hastalar göz hareketleri ve göz kırpma ile iletişim kurmaya çalışır. Ayrıca, locked-in sendromu beyin sapındaki hasardan kaynaklanır.
• Sert insan sendromu ve katatoni, her ikisinin de sertlik, otonomik dengesizlik ve benzodiazepinlere olumlu yanıt vermesi açısından benzerdir. Ancak, sert insan sendromu anti-glutamik asit dekarboksilaz (anti-GAD) antikorları ile ilişkili olabilir ve mutizm ve duruş gibi diğer katatonik belirtiler sendromun bir parçası değildir.
• Tedavi edilmemiş geç evre Parkinson hastalığı hareketsizlik, sertlik ve konuşma güçlüğü semptomlarıyla gecikmiş katatoniye benzer şekilde ortaya çıkabilir. Parkinson hastalığı olan birçok hastada katatoninin altında yatan neden olabilecek majör depresif bozukluk olması tanıyı daha da karmaşık hale getirmektedir. Parkinson hastalığı, levodopaya verilen pozitif yanıtla katatoniden ayırt edilebilir. Öte yandan katatoni, benzodiazepinlere olumlu bir yanıt gösterecektir.
• Antipsikotik ilaçların ekstrapiramidal yan etkileri, özellikle distoni ve akatizi, katatonik semptomlardan ayırt edilmesi zor olabilir veya psikiyatrik ortamda bunları karıştırabilir. Ekstrapiramidal motor bozukluklar genellikle negativizm gibi sosyal semptomlar içermezken, katatonik heyecanı olan bireyler tipik olarak akatizide görülen fiziksel olarak acı veren hareket etme dürtüsüne sahip değildir.
• Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde belirli uyarılma davranışları ve stres tepkileri katatoniye benzer şekilde ortaya çıkabilir. Otizm spektrum bozukluklarında, kronik katatoni, önceden var olan otistik semptomatolojinin arka planında kolayca açıklanamayan adaptif becerilerde kalıcı bir bozulma ile ayırt edilir. Akut katatoni genellikle otistik semptomlardan açıkça ayırt edilebilir.
• Obsesyonel yavaşlık ve psikojenik parkinsonizm tanısal oluşumları, motor yavaşlık, gegenhalten (karşıt paratoni), tavır ve konuşmanın azalması veya yokluğu gibi katatoni ile örtüşen özellikler gösterir. Bununla birlikte, psikojenik parkinsonizm katatonide alışılmadık olan tremoru içerir. Obsesyonel yavaşlık, obsesif kompulsif bozukluğun şiddetli ancak yaygın belirtilerinden katatoniye kadar değişen sunumlarla tartışmalı bir tanıdır. ⓘ

Tedavi

Katatoninin ilk tedavisi, sendroma yol açma potansiyeli olan ilaçların kesilmesidir. Bunlar arasında steroidler, uyarıcılar, antikonvülsanlar, nöroleptikler, dopamin blokerleri vb. yer alabilir. Bir sonraki adım, hastalara 2 mg IV lorazepam (veya başka bir benzodiazepin) verilen bir "lorazepam challenge" sağlamaktır. Katatoni hastalarının çoğu ilk 15-30 dakika içinde buna önemli ölçüde yanıt verecektir. İlk doz sırasında herhangi bir değişiklik gözlenmezse, ikinci bir doz verilir ve hasta yeniden muayene edilir. Hasta lorazepam testine yanıt verirse, katatoni düzelene kadar aralıklı dozlarda lorazepam planlanabilir. Lorazepam yavaşça azaltılmalıdır, aksi takdirde katatoni semptomları geri dönebilir. Katatoninin altında yatan neden de bu süre zarfında tedavi edilmelidir. Bir hafta içinde katatoni çözülmezse, semptomları tersine çevirmek için EKT kullanılabilir. EKT, benzodiazepinlerle birlikte malign katatoniyi tedavi etmek için kullanılır. Fransa'da zolpidem de tanıda kullanılmıştır ve aynı süre içinde yanıt alınabilir. Nihayetinde altta yatan nedenin tedavi edilmesi gerekir. ⓘ

Elektrokonvülsif terapi (EKT) katatoni için etkili bir tedavidir ve iyi bilinmektedir. EKT, kronik katatoni hastalarında da olumlu sonuçlar göstermiştir. Bununla birlikte, katatonide EKT'nin etkinliğini, toleransını ve protokollerini değerlendirmek için daha yüksek kaliteli randomize kontrollü çalışmalara ihtiyaç olduğu belirtilmiştir. ⓘ

Antipsikotikler katatoniyi kötüleştirebildikleri ve katatoniyi taklit edebilen ve antipsikotiğin derhal kesilmesini gerektiren tehlikeli bir durum olan nöroleptik malign sendromun nedeni oldukları için dikkatli kullanılmalıdır. ⓘ

Katatonide aşırı glutamat aktivitesinin rol oynadığına inanılmaktadır; birinci basamak tedavi seçenekleri başarısız olduğunda, amantadin veya memantin gibi NMDA antagonistleri kullanılabilir. Amantadin uzun süreli kullanımda tolerans insidansını artırabilir ve dopamin sistemi üzerindeki ek etkileri nedeniyle psikoza neden olabilir. Memantin, glutamat sistemi için daha hedefe yönelik bir farmakolojik profile sahiptir, psikoz insidansını azaltır ve bu nedenle amantadini tolere edemeyen bireyler için tercih edilebilir. Topiramat, dirençli katatoni için başka bir tedavi seçeneğidir; terapötik etkilerini AMPA reseptörlerinin modülasyonu yoluyla glutamat antagonizması üreterek üretir. ⓘ

Prognoz

Bir katatoni dönemi geçiren hastaların tekrarlama olasılığı daha yüksektir. Katatoni hastalarında tedavi yanıtı %50-70 arasındadır ve bu hastaların prognozu iyidir. Ancak ilaç tedavisine yanıt alınamaması çok kötü bir prognozdur. Bu hastaların çoğu uzun süreli ve sürekli ruh sağlığı bakımına ihtiyaç duyacaktır. Altta yatan şizofrenisi olan katatoni hastaları için prognoz çok daha kötüdür. ⓘ

Epidemiyoloji

Katatoni çoğunlukla akut psikiyatrik hastalarda incelenmiştir. Katatoni sıklıkla tanınmaz ve bu da sendromun nadir görüldüğü inancına yol açar; ancak bu doğru değildir ve akut psikiyatrik hastalığı olan hastalarda prevalansın %10'a kadar çıktığı bildirilmiştir. Büyük bir popülasyon tahmini, katatoni insidansının 100.000 kişi-yılında 10,6 epizod olduğunu öne sürmüştür. Erkeklerde ve kadınlarda yaklaşık olarak eşit sayıda görülür. Tüm katatoni vakalarının %21-46'sı genel tıbbi bir duruma atfedilebilir. ⓘ

Tarihçe

İlk olarak 1874 yılında Karl Ludwig Kahlbaum tarafından Die Katatonie oder das Spannungsirresein (Katatoni veya Gerilim Deliliği) adıyla tanımlanmıştır. ⓘ

Sebepleri

Bugün öngördüğümüz katatoni, yapısal doku değişikliklerinin (felçler, tümörler, travmatik yaralanmalar) ya da enfeksiyonların bozukluklarının sonucu değil, fizyolojik fonksiyonların uzantılarıdır. Katatoni belirtileri yeni davranışlar değil, her insanın tavırları, takıntıları, ritüelle duruşlarından oluşan davranışlarının abartı halleridir. ⓘ

İnsanların davranışlarındaki değişiklikler şiddetlendiğinde ve normal yaşamı engellendiğinde bir hastalık algılanır ve tedavi aranır. Genetik çalışmalarda bugüne kadar katatoniye özgü kesin bir bulgu bulunamamıştır fakat katatoninin genetik bir temeli olabileceği öne sürülmektedir. Katatoni hastalarının yaklaşık dörtte birinin diğer tıbbi durumlar(genellikle nörolojik) ve ilaçlarla ilişkili olduğu bildirilmiştir. Katatonide en sık görülen etiyolojik faktörler; enfeksiyonlar(ensefalit,sepsis), hiponatremi, otoimmün ensefalopati, paraneoplastik sendromlar, nörodejeneratif bozukluklar, beyin travması, MSS tümörleri, vasküler ve hemorajik serebrovasküler olaylar, wilsom hastalığı ve epilepsidir. Katatoni ;alkol, MSS deprese edici ajanların yoksunluğu, benzodiyazepin yoksunluğu, lityum yokluğunda da ortaya çıkabilir. Kortikosteroidler, opiyatlar, interferon, kinolonlar, levetirasetam, azitromisin, disülfiram, metilfenidat, kannabinoidler, kokain, amfetaminler, meskalin ve fensiklidin gibi ilaçlar da katatoniye neden olabilirler. Şizofreni ve bipolar bozukluk gibi birçok psikolojik bozukluğun tedavisinde kullanılan antipsikotikler de mevcut katatoni durumunu kötüleştirebilir. Katatoni travma sonrası stres bozuklukları, tecavüz saldırısını pasif kabüllenme, kentsel şiddet ve askeri afetlerde korku kaynaklı donma veya taşlaşma yaşayan hastalarda da görülür. Son yazarlar ayrıca hastaları yoğun anksiyete görünümlü kişiler olduklarını belirttiler. Kahlbaum sendromun merkezinde korku olduğunu öne sürer. Genel anlamıyla katatoniyi derin bir zihinsel ıstırap veya şiddetli zihinsel şokun neden olduğu bir hareketsizlik olarak tanımlar. ⓘ