Meltem
Deniz meltemi veya kıyı meltemi, büyük bir su kütlesinden bir kara parçasına doğru veya kara parçası üzerine esen herhangi bir rüzgardır; su ve kuru toprağın farklı ısı kapasitelerinin yarattığı hava basıncındaki farklılıklar nedeniyle gelişir. Bu nedenle, deniz meltemleri hakim rüzgarlardan daha yereldir. Kara, güneş radyasyonu altında sudan çok daha hızlı ısındığından, deniz meltemi güneş doğduktan sonra kıyılarda yaygın bir olaydır. Buna karşılık, kara meltemi veya açık deniz meltemi ters etkiye sahiptir: kuru kara da sudan daha hızlı soğur ve gün batımından sonra deniz meltemi dağılır ve rüzgar bunun yerine karadan denize doğru akar. Deniz meltemleri ve kara meltemlerinin her ikisi de kıyı bölgelerinin hakim rüzgarlarında önemli faktörlerdir. Açık deniz rüzgarı terimi, açık su üzerindeki herhangi bir rüzgarı ifade edebilir. ⓘ
Rüzgar çiftlikleri, deniz veya kara meltemlerinden kaynaklanan normal günlük rüzgar hızı dalgalanmalarından yararlanmak için genellikle bir kıyıya yakın konumlandırılır. Birçok kıyı rüzgar çiftliği ve açık deniz rüzgar çiftliği bu rüzgarlara dayanmazken, kıyıya yakın rüzgar çiftliği hem deniz hem de kara meltemlerinden yararlanmak için sığ kıyı sularında bulunan bir tür açık deniz rüzgar çiftliğidir. (Pratik nedenlerden dolayı, diğer açık deniz rüzgar çiftlikleri denizden daha uzakta bulunur ve deniz meltemleri yerine hakim rüzgarlara dayanır). ⓘ
Meltem, deniz kıyılarında, gündüzleri denizden karalara, geceleri ise karalardan denize doğru esen hafif şiddetli rüzgârlardır. Genellikle yazın ve orta enlemlerde etkilidirler. İklim üzerinde fazla etkileri yoktur. Günlük sıcaklık farkına bağlı oluşan basınç farklılığı sebebiyle oluşurlar. Esme süreleri kısa etki alanları dardır. ⓘ
Çünkü
Deniz, karadan daha büyük bir ısı kapasitesine sahiptir, bu nedenle deniz yüzeyi kara yüzeyinden daha yavaş ısınır. Kara yüzeyinin sıcaklığı yükseldikçe, kara üzerindeki havayı konveksiyon yoluyla ısıtır. Isınan hava genişler ve daha az yoğun hale gelerek kıyıya yakın kara üzerindeki basıncı azaltır. Denizin üzerindeki hava nispeten daha yüksek bir basınca sahiptir, bu da kıyıya yakın havanın kara üzerindeki daha düşük basınca doğru akmasına neden olur. Deniz melteminin gücü, kara ve deniz arasındaki sıcaklık farkıyla doğru orantılıdır. Eğer güçlü bir açık deniz rüzgarı mevcutsa (yani 8 knot'tan (15 km/sa) daha büyük bir rüzgar) ve olası bir deniz melteminin yönünün tersine esiyorsa, deniz melteminin oluşma olasılığı düşüktür. ⓘ
Etkileri
Deniz meltemi cephesi, yakınsama bölgesi olarak da bilinen deniz meltemi tarafından oluşturulan bir hava cephesidir. Denizden gelen soğuk hava karadan gelen sıcak hava ile buluşur ve sığ bir soğuk cephe gibi bir sınır oluşturur. Bu cephe güçlü olduğunda kümülüs bulutları oluşturur ve hava nemli ve dengesizse cephe bazen gök gürültülü fırtınaları tetikleyebilir. Eğer hava akımı deniz melteminin yönü ile aynı hizadaysa, deniz meltemi cephe geçişinin yaşandığı yerlerde günün geri kalanında hava iyi ya da güzel olacaktır. Cephede sıcak hava yukarı doğru akmaya devam eder ve soğuk hava sürekli olarak onun yerini almak için içeri girer ve böylece cephe giderek iç kesimlere doğru hareket eder. Hızı, hakim rüzgar tarafından desteklenmesine ya da engellenmesine ve kara ile deniz arasındaki termal kontrastın gücüne bağlıdır. Geceleri, aynı mekanizmaların tersine dönmesi nedeniyle deniz meltemi genellikle kara meltemine dönüşür. ⓘ
Florida'da deniz meltemleri
Güçlü deniz meltemi cephelerinin neden olduğu gök gürültülü fırtınalar, hem doğusu hem de batısı sırasıyla Atlantik Okyanusu ve Meksika Körfezi ile çevrili bir yarımada olan Florida'da sıklıkla görülür. Tipik olarak Haziran'dan Eylül/Ekim'e kadar süren yağışlı mevsim boyunca, rüzgarların estiği herhangi bir yön her zaman sudan uzak olacaktır, bu da Florida'yı Amerika Birleşik Devletleri'nde en sık yıldırım çarpan yer ve Dünya'da en çok yıldırım çarpan yerlerden biri haline getirmektedir. Bu fırtınalar, özellikle ilkbahar veya sonbahar gibi üst atmosferin daha serin olduğu zamanlarda atmosferde neden olduğu muazzam hava akımı nedeniyle önemli miktarda dolu da üretebilir. ⓘ
Hakim rüzgarın az olduğu sakin yaz öğleden sonralarında, her iki kıyıdan gelen deniz meltemleri ortada çarpışarak eyaletin merkezinde özellikle şiddetli fırtınalar yaratabilir. Bu fırtınalar, deniz meltemlerinin göreceli gücüne bağlı olarak batı ya da doğu kıyısına doğru sürüklenebilir ve bazen geceleri su üzerinde hareket ederek gün batımından sonra saatlerce buluttan buluta muhteşem şimşek gösterileri yaratabilir. Büyüklüğü nedeniyle Okeechobee Gölü de doğu ve batı kıyısındaki deniz meltemleriyle çarpışan kendi göl meltemini yaratarak bu faaliyete katkıda bulunabilir. ⓘ
Küba'da da kuzey ve güney kıyılarıyla benzer deniz meltemi çarpışmaları bazen fırtınalara yol açar. ⓘ
Kara meltemleri
Geceleri, ısı kapasitelerindeki farklılıklar nedeniyle kara okyanustan daha hızlı soğur ve bu da karanın sıcaklığı okyanusun sıcaklığına yaklaştıkça gündüz deniz melteminin ölmesine neden olur. Eğer kara bitişik deniz yüzeyi sıcaklığından daha soğuk hale gelirse, su üzerindeki hava basıncı karadakinden daha düşük olacak ve çevresel yüzey rüzgarı modeli buna karşı koyacak kadar güçlü olmadığı sürece karadan denize doğru esen bir kara meltemi oluşturacaktır. Yeterli nem ve kararsızlık mevcutsa, kara meltemi su üzerinde sağanak yağışlara ve hatta gök gürültülü fırtınalara neden olabilir. Kara meltemi nedeniyle açık denizde gece boyunca gök gürültülü fırtına gelişimi, takip eden 12-24 saat içinde hava modelinde beklenen değişiklikler olmadığı sürece, ertesi gün karadaki aktivite için iyi bir belirleyici olabilir. Bunun temel nedeni kara melteminin gücünün deniz melteminden daha zayıf olmasıdır. Kara meltemi, ertesi sabah kara tekrar ısındığında etkisini kaybedecektir. ⓘ
Çeşitleri
Dağ ve Vadi meltemi
Vadi meltemi; gündüz nemin fazlalığından dolayı yavaş ısınan vadiler daha serin, nem azlığı ve havanın inceliğinden dolayı hızla ısınan dağlık alanlar daha sıcaktır. Çevresine göre sıcak olan alanlar Alçak basınç, soğuk alanlar Yüksek basınç alanı oluşturur. Yüksek basınç alanı olan vadilerden, Alçak basınç alanı olan dağlara doğru gündüz zamanı oluşan hafif rüzgâra Vadi Meltemi denir. ⓘ
Dağ Meltemi; gece dağlık alanlar hızla soğuyarak yüksek basınç alanı, nem bulunması sebebiyle hâlen sıcak olan vadiler alçak basınç alanıdır. Rüzgâr gece boyu dağdan vadilere doğru eser. Anadolu’da sıcak yaz gecelerinde, rahat uyuyabilmek için dağdan esecek serin dağ meltemi beklendiği söylenir. Erciyes'ten Kayseri'ye, Uludağ’dan Bursa'ya dağ meltemi eser. ⓘ