Vakıf

Vakıf, gerçek ve tüzel kişi veya kişilerin, belirli bir mülk ve hakla belirli ve sürekli bir amaca tahsis edilmesi ile oluşan müessesedir. Geleneksel olarak, bir hizmetin gelecekte de yapılması için belli şartlarla ve resmi bir yolla ayrılarak bir kimse tarafından bırakılan mülk veya paraya "vakfiye" denir. Bu geleneksel yapının Türkiye Cumhuriyeti Anayasası kurumsallaştırılması ile oluşmuştur. Anayasaya göre "Dernekler ve vakıflar kendi konu ve amaçları dışında toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyemezler." Yani belirli bir amaç için kurulur ve bunun dışında etkinlik gösteremezler. Türkiye'de vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından denetlenirler. ⓘ

Anayasa Mahkemesinin 17/04/2008 tarihli ve E.:2005/14, K.:2008/92 sayılı Kararı ile, Vakıflarda üyelik olmaz maddesi iptal edilmiştir. ⓘ

Açıklama

"Vakıf" statüsü altında var olan tüzel kişilikler çok çeşitli yapı ve amaçlara sahiptir. Bununla birlikte, bazı ortak yapısal unsurlar vardır. ⓘ

Vakıf şeması ⓘ

• Kuruluş için takip edilen yasal gereklilikler
• Vakfın amacı
• Ekonomik faaliyet
• Denetim ve yönetim hükümleri
• Hesap verebilirlik ve denetim hükümleri
• Tüzük veya ana sözleşmenin değiştirilmesine ilişkin hükümler
• Tüzel kişiliğin feshine ilişkin hükümler
• Kurumsal ve özel bağışçıların vergi durumu
• Vakfın vergi statüsü ⓘ

Yukarıdakilerden bazıları, çoğu yargı alanında, kuruluş belgesinde ifade edilmelidir. Diğerleri ise her bir yargı alanındaki denetleyici makam tarafından sağlanabilir. ⓘ

Avrupa

Avrupa genelinde vakıf için ortak kabul gören bir yasal tanım bulunmamaktadır. Tüm AB Üye Devletlerinde tanınan bir yasal tanım oluşturacak bir Avrupa Vakıf Tüzüğü için bir teklif vardı, ancak bu teklif COREPER 1'den geçemediği için 2015 yılında geri çekildi. ⓘ

Medeni hukukta vakıflar

"Vakıf" terimi, genel olarak, farklı bir tüzel kişiliği tanımlamak için kullanılır. Yasal yapılar (tüzel kişilikler) ve/veya tüzel kişiler (tüzel kişilik) olarak vakıflar, oluşturuldukları yargı yetkisine bağlı olarak çeşitli biçimlere sahip olabilir ve farklı düzenlemeleri takip edebilir. Vakıflar genellikle hayırsever amaçlar, aile mirası ve kolektif amaçlar için kurulur. ⓘ

Bazı yargı bölgelerinde, bir vakıf tüzel kişiliğini bir kamu siciline girdiğinde kazanabilirken, diğer ülkelerde bir vakıf, gerekli bir belge aracılığıyla yalnızca yaratma eylemiyle tüzel kişilik kazanabilir. Bir şirketin aksine, vakıfların hissedarı yoktur, ancak bir yönetim kurulu, bir meclis ve oy kullanan üyeleri olabilir. Bir vakıf, kurucu belgelerinde belirtilen amaçlar için kendi adına varlıklara sahip olabilir ve yönetimi ve işleyişi, güvene dayalı ilkelerden ziyade tüzük veya ana sözleşmesine uygun olarak yürütülür. Vakfın kurucusundan bağımsız ayrı bir mirası vardır. ⓘ

Finlandiya

Finlandiya'da vakıflar Finlandiya Patent ve Tescil Ofisi tarafından düzenlenir ve aşağıdaki dört özelliğe sahiptir:

• Belirli bir amaç için bağışlanan mülkleri yönetmek üzere kurulurlar.
• Bu amaç vakıf kurulurken belirlenir.
• Vakıfların ne sahipleri, hissedarları ne de üyeleri vardır.
• Bir mütevelli heyeti, vakfın uygun şekilde çalışmasını sağlar ve vakıf tarafından yapılan yatırımların güvenli ve karlı olmasını sağlamaktan sorumludur. ⓘ

Finlandiya'da vakıflar tüzel kişi olarak kabul edilmektedir. Vakıflar Yasası 2015 yılında vakıflarla ilgili yasaları önemli ölçüde güncellemiştir. ⓘ

Fransa

Avrupa'nın geri kalanına kıyasla çok fazla Vakıf bulunmamaktadır. Uygulamada kamu idaresi en az 1 milyon Avro'ya ihtiyaç duymaktadır. Devlet temsilcilerinin Yönetim Kurulunda zorunlu bir sandalyesi vardır. ⓘ

Almanya

Alman mevzuatı, gemeinwohlkonforme Allzweckstiftung ("kamu yararına uygun genel amaçlı vakıf") kavramına uygun olarak kamu veya özel amaçlı herhangi bir vakfın kurulmasına izin vermektedir. Bir vakfın ana amacı ticari faaliyetler olmamalıdır, ancak vakfın ana amacına hizmet ettikleri takdirde bunlara izin verilir. Asgari bir başlangıç sermayesi yoktur, ancak uygulamada en az 50.000 € gerekli görülmektedir. ⓘ

Bir Alman vakfı ya hayırsever olabilir ya da özel bir çıkara hizmet edebilir. Hayırsever vakıflar vergi muafiyetlerinden yararlanır. Ticari faaliyetlerde bulunurlarsa, kuruluşun yalnızca ticari olarak aktif olan kısmı vergilendirilir. Özel çıkarlara hizmet eden bir aile vakfı, diğer herhangi bir tüzel kişilik gibi vergilendirilir. Alman vakıfları için merkezi bir kayıt bulunmamaktadır. ⓘ

Sadece hayırsever vakıflar devlet makamları tarafından denetime tabidir. Aile vakıfları kurulduktan sonra denetlenmez. Ancak, anayasaya aykırı amaçlar gütmeleri halinde tüm vakıf türleri feshedilebilir. Vakıflar her eyaletteki (Bundesland) yerel makamlar tarafından denetlenir çünkü her eyalet vakıfları düzenleyen yasalar üzerinde münhasır yasama yetkisine sahiptir. ⓘ

Diğer pek çok ülkenin aksine, Alman hukuku, vergiden muaf bir hayır vakfının kârının üçte birine kadar olan kısmını kurucuya ve muhtaç olmaları halinde yakın akrabalarına dağıtmasına veya kurucunun mezarını korumasına izin vermektedir. Bu yardımlar vergilendirmeye tabidir. ⓘ

2008 yılı itibariyle Almanya'da yaklaşık 15.000 vakıf bulunmaktadır ve bunların yaklaşık %85'i hayır amaçlı vakıflardır. En eskisi 1509 yılına dayanan 250'den fazla hayırsever Alman vakfı 500 yılı aşkın bir süredir varlığını sürdürmektedir. Bertelsmann, Bosch, Carl Zeiss AG ve Lidl gibi vakıflara ait büyük Alman şirketleri de bulunmaktadır. Vakıflar Alman öğrencilere özel burs sağlayan başlıca kuruluşlar. ⓘ

İtalya

İtalya'da bir vakıf, kar amacı gütmeyen ve özerk özel bir kuruluştur, varlıkları kurucu tarafından belirlenen bir amaca adanmalıdır. Kurucu vakıftan herhangi bir fayda sağlayamaz veya ilk varlıkları geri alamaz. Özel vakıflar veya medeni kanun vakıfları, 1942 tarihli Medeni Kanun'un (Codice Civile) ilk kitabının (Libro Primo) ticari olmayan kuruluşlarla ilgili bölümü altında yer almaktadır. Madde 16 MK 16'ya göre vakıf tüzüğü vakfın adını, amacını, mal varlığını, ikametgahını, idari organlarını ve yönetmeliklerini ve bağışların nasıl dağıtılacağını içermelidir. Kurucu, bir amaç içeren bir niyet beyanı yazmalı ve mal varlığını bu amaç için vakfetmelidir. Bu belge noter tasdikli bir senet veya vasiyetname şeklinde olabilir. Tüzel kişilik elde etmek için, vakfın her Prefettura'nın (yerel makam) veya bazı durumlarda bölgesel makamın yasal siciline kaydolması gerekir. Her vakfın amacına ve faaliyet alanına göre gereksinimlerde birkaç nüans vardır. ⓘ

Hollanda

Hollanda'daki özel vakfa bakın. Kâr amacı gütmeyen Vakıflar, Hollanda Yasaları tarafından düzenlenen Hollanda'da Stichtings olarak adlandırılır. ⓘ

Norveç

Norveç'teki Vakıflar bölümüne bakınız. ⓘ

Portekiz

Portekiz'de bir vakıf (Fundação), Dini Özgürlükler Kanunu ile düzenlenen dini vakıflar hariç olmak üzere, 150/2015 sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Vakıflar özel, tamamen kamusal (yalnızca kamu kurumları tarafından oluşturulan ve yönetilen) veya kamusal ancak özel yönetimli (kamu kurumları ve isteğe bağlı olarak özel kuruluşlar tarafından oluşturulan, ancak yönetimi özel kuruluşların hakimiyetinde olan) olabilir. Vakıflar ancak Portekiz Başbakanı tarafından tanındıktan sonra faaliyete geçebilir. ⓘ

Vakıflar, kanunla tanımlanan yirmi beş kamu yararı hedefinden en az birini belirlemeli ve takip etmelidir. Ayrıca bu amaçları gerçekleştirmek için yeterli varlığa sahip olmalıdırlar. Vakıflar, kurucularına veya başka bir kısıtlı gruba değil, genel kamuya fayda sağlayabilir. ⓘ

Portekiz vakıfları, 1993 yılında Eng. António de Almeida Vakfı tarafından kurulan Portekiz Vakıf Merkezi (CPF - Centro Português de Fundações) aracılığıyla gönüllü olarak kendilerini ilişkilendirebilirler. António de Almeida Vakfı, Calouste Gulbenkian Vakfı ve Oriente Vakfı. ⓘ

İspanya

İspanya'da vakıflar, kar amacı gütmeyen ve kamunun genel ihtiyaçlarına hizmet etmek amacıyla kurulan kuruluşlardır. Bu tür vakıflar özel kişiler veya kamu tarafından kurulabilir. Bu vakıflar, kurucularından ayrı bağımsız bir tüzel kişiliğe sahiptir. Vakıflar, kamu hizmetlerini finanse eden ve kurucuların yararına dağıtılamayan bir patrimuan ile kamunun genel ihtiyaçlarına hizmet etmektedir. ⓘ

İsveç

İsveç'teki bir vakıf (Stiftelse), sahibi olmayan bir tüzel kişiliktir. Belirli bir amaç için yönetilmek üzere fon veya varlık bağışlayan bir kurucunun bağış mektubu ile oluşturulur. Amaç kamu yararına olduğunda, bir vakıf uygun vergi muamelesinden yararlanabilir. Bir vakfın, kamu yararı, insani veya kültürel amaçlar, dini, kolektif, tanıdık veya fonların basit pasif yönetimi dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere çeşitli amaçları olabilir. Normalde, bir vakfın denetimi, vakfın ikametgahının bulunduğu ilçe hükümeti tarafından yapılır, ancak büyük vakıflar, vakfın yönetimini de denetlemesi gereken İlçe İdare Kurulu (CAB) tarafından tescil edilmelidir. İsveç'te vakıfları düzenleyen temel yasal araçlar Vakıflar Kanunu (1994:1220) ve Vakıflar Yönetmeliği'dir (1995:1280). ⓘ

İsviçre

Bir vakfın şirket siciline kayıtlı olması gerekir. ⓘ

Ortak hukuktaki vakıflar

Kanada

Kanada yasalarına göre, vakıflar kamu veya özel olabilir, ancak her ikisi de hayır kurumudur. Bu vakıflar hayırseverlik için büyük bir varlık tabanı oluşturmaktadır. ⓘ

İrlanda

Yasa, İrlanda'da bir vakıf için herhangi bir özel form öngörmemektedir. En yaygın olarak, vakıflar garanti veya tröstlerle sınırlı şirketlerdir. Bir vakıf, hayır kurumu yasası kapsamında değerlendirilebildiği ölçüde vergi indirimi elde etmek için Gelir Komiserlerinden bir hayır kurumu kayıt numarası alabilir, ancak İrlanda'da hayır kurumu statüsü mevcut değildir. Genellikle uygulanan tanım, İngiliz içtihadındaki Pemsel Davası (1891) ve 1967 İrlanda Gelir Vergisi Yasası'nda yer alan tanımdır. Tröstlerin tüzel kişiliği yoktur ve şirketler yasal statülerini Şirketler Kanunu ve gerekli kuruluş belgeleri aracılığıyla elde ederler. Vakıfların herhangi bir kamu otoritesine kayıt yaptırması gerekmemektedir. ⓘ

Birleşik Krallık

Birleşik Krallık'ta "vakıf" kelimesi, İngiliz Kalp Vakfı ve Fairtrade Vakfı'nda olduğu gibi bazen bir hayır kurumunun başlığında kullanılır. Buna rağmen, bu terim İngiliz hukukunda genel olarak kullanılmaz ve (medeni hukuk sistemlerinin aksine) terimin kesin bir anlamı yoktur. Bunun yerine Charitable Trust kavramı kullanılmaktadır (örneğin Wellcome Trust). ⓘ

Jersey Eyaleti, medeni hukuk tipi vakıfları kendi hukukuna dahil etmeyi düşünmektedir. Jersey hükümetine bu olasılıkla ilgili olarak vakıflar hakkında genel bir tartışma sunan bir danışma belgesi sunulmuştur. Jersey eyaleti tarafından 22 Ekim 2008 tarihinde 200 sayılı Vakıflar (Jersey) Kanunu ile kabul edilmiştir. ⓘ

Birleşik Devletler

Amerika Birleşik Devletleri'nde birçok hayırsever ve yardımsever kuruluş (Bill & Melinda Gates Vakfı gibi) vakıf olarak kabul edilmektedir. Ancak, İç Gelir Kanunu özel vakıflar (genellikle bir birey, aile veya şirket tarafından finanse edilen) ile kamu hayır kurumları (cemaat vakıfları veya genel halktan para toplayan diğer kar amacı gütmeyen gruplar) arasında ayrım yapmaktadır. Bağışçılara hayırsever bağışları üzerinde daha fazla kontrol imkanı sunarken, özel vakıflar kamu hayır kurumlarına göre daha fazla kısıtlamaya ve daha az vergi avantajına sahiptir. ⓘ

Uluslararası ağlar

Uluslararası düzeyde, aralarında Council on Foundations, EFC (European Foundation Centre), WINGS (Worldwide Initiatives for Grantmaker Support) gibi kuruluşların da bulunduğu bir dizi vakıf ağı ve derneği bulunmaktadır. Bu kuruluşlar aynı zamanda vakıflarla ilgili araştırmaların desteklenmesinde de rol oynamaktadır. ⓘ

Ayrıca bakınız

• Bireysel vakıflar hakkında Wikipedia makaleleri
• Finansal bağış
• Hayırsever vakıf
• En zengin vakıfların listesi
• Program değerlendirmesi
• Düşünce kuruluşu
• Hayırsever vakıfların listesi
• Sivil toplum kuruluşu
• Uluslararası sivil toplum kuruluşu ⓘ

Daha fazla okuma

• Stone, Diane. Bilgi aktörleri ve ulusötesi yönetişim: Küresel agorada özel-kamu politikası bağı. Palgrave Macmillan, 2013.
• Lester Salamon ve diğerleri, "Küresel Sivil Toplum: Dimensions of the Nonprofit Sector", 1999, Johns Hopkins Center for Civil Society Studies.
• Joan Roelofs, Vakıflar ve Kamu Politikası: The Mask of Pluralism, State University of New York Press, 2003, ISBN 0-7914-5642-0
• Helmut Anheier, Siobhan Daly, The Politics of Foundations: Karşılaştırmalı Bir Analiz, Routledge, 2006.
• Filantropik Vakıfların Meşruiyeti: Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Perspektifleri, ed. Kenneth Prewitt, Russell Sage Foundation, 2006. ⓘ

Daha fazla dinleme

• Joan Roelofs, Kurumsal Kapitalizmin Görünmez Eli, Hampshire College'da kaydedilmiştir, 18 Nisan 2007. ⓘ