İnsidans

İnsidans, insidans hızı (IH) veya insidans oranı, belirli bir nüfusta belirli bir zaman dilimi içerisinde belirli bir hastalık veya hastalıkların yeni olgularının sayısını ifade eder. Epidemiyoloji ve birçok sosyal tıp biliminde sıklıkla kullanılır. ⓘ

Sık sık prevalans hızı ile karıştırılır. Prevalans risk altındaki nüfusta hastalığa sahip olguların sayısıyken insidans risk altındaki nüfustaki hastalığı yeni edinenlerin yani yeni olguların sayısıdır. İki anlam arasındaki fark, şu tip bir örnekle daha rahat anlaşılabilir: kolayca ve hızla bulaşan fakat kısa bir sürede yok olan bir hastalık yüksek bir insidansa fakat düşük bir prevalansa sahiptir. Veya tam tersi biçimde, nüfusta zor ve yavaş yayılım gösteren fakat kronikleşen veya uzun bir dönem devam eden bir hastalık, nüfusta düşük bir insidans fakat yüksek bir prevalans gösterecektir. ⓘ

Örneğin, Türkiye'de tüberküloz insidansı 100.000'de 35 denildiğinde, Türkiye'de yaşamakta olan her 100.000 kişiden 35'inin, bir yıl içinde tüberküloz olduğu anlaşılır. Çok sık görülen hastalıklar 1000 kişi üzerinden, nadir görülen hastalıkları ise bir milyon kişi üzerinde ifade edilir. ⓘ

Kamboçya'da Ocak 2002'den Aralık 2008'e kadar haftalık Dang humması insidans oranlarının gelişimi. ⓘ

İnsidans oranı

Kümülatif insidans olarak da bilinen insidans oranı (IP), belirli bir hastalığın ortaya çıkması gibi belirli bir olayın belirli bir zamandan önce meydana gelmiş olma olasılığı olarak tanımlanır. ⓘ

Belirli bir dönemdeki yeni vaka sayısının, çalışmanın başlangıcında risk altında olan popülasyondaki risk altındaki kişi sayısına bölünmesiyle hesaplanır. Dikkate alınan zaman diliminin tüm bir yaşam süresi olduğu durumlarda, insidans oranı yaşam boyu risk olarak adlandırılır. ⓘ

Örneğin, bir popülasyonda başlangıçta 1.000 kişi varsa ve hastalığın ilk ortaya çıkışından iki yıl sonrasına kadar 28 kişide bir hastalık gelişirse, kümülatif insidans oranı 1.000 kişide 28 vaka, yani %2,8 olur. ⓘ

IP, insidans hızı (IR) ve maruz kalma süresi (D) ile aşağıdaki şekilde ilişkilidir:

$IP(t)=1-e^{-IR(t)\cdot D}\,.$ ⓘ

İnsidans oranı

İnsidans oranı, bir hastalığın veya başka bir olayın belirli bir zaman diliminde meydana gelme sıklığının bir ölçüsüdür. Paydada risk altındaki nüfusun birleşik kişi-zamanı (maruz kalan tüm kişilerde maruz kalma süresinin toplamı) olduğunda, insidans yoğunluk oranı veya kişi-zaman insidans oranı olarak da bilinir. ⓘ

Yukarıdaki aynı örnekte, insidans oranı 1000 kişi-yılında 14 vakadır, çünkü insidans oranı (1.000'de 28) yıl sayısına (iki) bölünmüştür. Sadece zaman yerine kişi zamanının kullanılması, gözlem süresinin kişiler arasında farklılık gösterdiği veya risk altındaki nüfusun zamanla değiştiği durumları ele alır. ⓘ

Bu ölçünün kullanılması, insidans oranının farklı zaman dilimlerinde sabit olduğu varsayımını gerektirir; öyle ki 1000 kişi-yıl başına 14 insidans oranı için, 1 yıl boyunca gözlemlenen 1000 kişi veya 20 yıl boyunca gözlemlenen 50 kişi için 14 vaka beklenir. Bu varsayım, metastatik kanser tanısından sonra sağkalımın tanımlanmasında olduğu gibi, büyük ölçüde ihlal edildiğinde, insidans verilerini, Kaplan-Meier Grafiği kullanarak, takip kaybı dikkate alınarak, zaman içinde kümülatif insidans grafiğinde sunmak daha yararlı olabilir. ⓘ

İnsidans ve prevalans

İnsidans, yeni vakaların ortaya çıkma oranından ziyade belirli bir zamanda popülasyondaki vakaların oranı olan prevalans ile karıştırılmamalıdır. Dolayısıyla, insidans hastalığa yakalanma riski hakkında bilgi verirken, prevalans hastalığın ne kadar yaygın olduğunu gösterir. Prevalans, toplam vaka sayısının toplam nüfusa oranıdır ve risk altında olunan zamana veya kişilerin olası bir risk faktörüne maruz kalmış olabileceği zamana bakılmaksızın daha çok hastalığın toplum üzerindeki yükünün bir ölçüsüdür. Prevalans, nüfusun belirli bir alt grubuna göre de ölçülebilir (bakınız: payda verileri). İnsidans, hastalık etiyolojisini anlamada genellikle prevalanstan daha kullanışlıdır: örneğin, bir popülasyonda bir hastalığın insidans oranı artıyorsa, o zaman insidansı artıran bir risk faktörü vardır. ⓘ

Örneğin, iyileşmesi uzun zaman alan ve 2002 yılında yaygın olan ancak 2003 yılında dağılan bir hastalık düşünün. Bu hastalık 2002 yılında hem yüksek insidansa hem de yüksek prevalansa sahip olacaktır, ancak 2003 yılında düşük insidansa sahip olacak ancak yüksek prevalansa sahip olmaya devam edecektir (çünkü tedavi edilmesi uzun zaman alır, bu nedenle etkilenen bireylerin oranı yüksek kalır). Bunun aksine, kısa süreli bir hastalık düşük bir yaygınlığa ve yüksek bir insidansa sahip olabilir. İnsidans hastalığın süresi boyunca yaklaşık olarak sabit olduğunda, prevalans yaklaşık olarak hastalık insidansı ve ortalama hastalık süresinin çarpımıdır, yani prevalans = insidans × süre. Bu denklemin önemi prevalans ve insidans arasındaki ilişkidedir; örneğin insidans arttığında prevalans da artmalıdır. Bu ilişkinin, ilişkinin daha karmaşık hale geldiği yaşa özgü yaygınlık ve insidans için geçerli olmadığını unutmayın. ⓘ

Örnek

Aşağıdaki örneği ele alalım. Diyelim ki 225 kişilik bir örnek popülasyona bakıyorsunuz ve 10 yıllık bir süre boyunca HIV'e yakalanma oranını belirlemek istiyorsunuz:

• Çalışmanın başında (t=0) 25 mevcut HIV vakası bulursunuz. Bu kişiler ikinci kez HIV geliştiremeyecekleri için sayılmazlar.
• 5 yıl sonraki takipte (t=5 yıl) 20 yeni HIV vakası bulunur.
• Çalışmanın sonunda yapılan ikinci bir takipte (t=10 yıl) 30 yeni vaka bulunur.

Yaygınlığı ölçecek olsaydınız, toplam vaka sayısını (25 + 20 + 30 = 75) alır ve örnek popülasyonunuza (225) bölerdiniz. Böylece yaygınlık 75/225 = 0.33 veya %33 (çalışmanın sonunda) olacaktır. Bu size HIV'in örnek popülasyonunuzda ne kadar yaygın olduğunu söyler, ancak önümüzdeki bir yıl içinde herhangi bir kişi için HIV geliştirme riski hakkında çok az şey söyler. ⓘ

İnsidansı ölçmek için her bir kişinin çalışmaya kaç yıl katkıda bulunduğunu ve ne zaman HIV geliştirdiğini hesaba katmanız gerekir. Bir kişinin söz konusu hastalığa ne zaman yakalandığı tam olarak bilinmediğinde, epidemiyologlar sıklıkla aktüeryal yöntemi kullanmakta ve hastalığın takipler arasındaki yarı yolda geliştiğini varsaymaktadır. Bu hesaplamada:

• 5 yılda 20 yeni vaka buldunuz, bu nedenle 2,5 yılda HIV geliştirdiklerini varsayıyorsunuz, böylece (20 * 2,5) = 50 kişi-yıl hastalıksız yaşama katkıda bulunuyorsunuz.
• 10 yılda 30 yeni vaka buldunuz. Bu kişiler 5 yılda HIV'e sahip değillerdi, ancak 10 yılda sahip oldular, bu nedenle 7,5 yılda enfekte olduklarını varsayıyorsunuz, böylece (30 * 7,5) = 225 kişi-yıl hastalıksız yaşama katkıda bulunuyorsunuz. Bu da şu ana kadar toplam (225 + 50) = 275 insan yılı eder.
• Ayrıca, 10 yıllık süre boyunca HIV'e hiç yakalanmayan veya HIV geliştirmeyen 150 kişiyi de hesaba katmak istiyorsunuz, (150 * 10) 1500 kişi-yıl hastalıksız yaşam süresine katkıda bulunuyor. ⓘ

Bu da toplam (1500 + 275) = 1775 kişi-yıllık yaşam demektir. Şimdi 50 yeni HIV vakasını alın ve 1775'e bölerek 0.028 veya yılda 1000 nüfus başına 28 HIV vakası elde edin. Başka bir deyişle, 1000 kişiyi bir yıl boyunca takip edecek olursanız, 28 yeni HIV vakası görürsünüz. Bu, yaygınlıktan çok daha doğru bir risk ölçüsüdür. ⓘ