Kamboçya

Kamboçya Krallığı ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (Kmerce) Preah Reacheanachak Kampuchea ⓘ
Bayrak Arma
Slogan ជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ "Vatan, Din, Kral"
Millî marş Nokor Reach Asil Krallık
Başkent ve en büyük şehir	Phnom Penh
Resmî diller	Kmerce
Resmî alfabe	Kmer alfabesi
Etnik gruplar	Kmerler, Çamlar
Resmî din	Budizm
Demonim	Kmer, Çam veya Kamboçyalı
Hükûmet	üniter parlamenter Monarşi
• Kral	Norodom Sihamoni
• Başbakan	Hun Sen
Tarihçe
• Khmer İmparatorluğu	802
• Fransız Kolonisi	1863
• Fransa'dan bağımsızlık	9 Kasım 1953
• Monarşinin yıkılıp Kmer Cumhuriyeti'nin kurulması	1970
• Demokratik Kampuçya	1975
• Kamboçya-Vietnam Savaşı ve Kampuçya Halk Cumhuriyetinin kurulması	1979
• Kamboçya Devleti	1989
• Kamboçya'da monarşinin yeniden ilanı	1993
Yüzölçümü
• Toplam	181.035 km2 (69.898 sq mi) (88.)
• Su (%)	2,5
Nüfus
• 2019 sayımı	15.288.489 (73.)
• Yoğunluk	86/km2 (222,7/sq mi) (96.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	74,348 milyar $ (95.)
• Kişi başına	4.441 $ (142..)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	26,316 milyar $ (101.)
• Kişi başına	1.572 $ (148.)
Gini (2013)	36.0 orta
İGE (2019)	0.594 orta · 144.
Para birimi	Riel (៛) (KHR)
Zaman dilimi	UTC+7
• Yaz (YSU)	UTC+7
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	855
İnternet alan adı	.kh

Kamboçya (Kmerce: កម្ពុជា, Kampuchea), resmî adıyla Kamboçya Krallığı, Güneydoğu Asya anakarasının güneyinde yer alan bir ülkedir. 181,035 km² alana yayılan ülke, kuzeybatıda Tayland, kuzeydoğuda Laos, doğuda Vietnam ve güneybatıda Tayland Körfezi ile çevrilidir. ⓘ

Kamboçya'nın nüfusu 15 milyonun üzerindedir. Resmî dini Theravada Budizm'idir ve nüfusun pek çoğu bu dine mensuptur. Ülkede ayrıca Çam, Vietnamlı ve Çinli azınlıklar ile 30 dağ kabilesi bulunur. Başkent ve en büyük şehir Phnom Penh, ülkenin politik, ekonomik ve kültürel merkezidir. Krallık seçimli meşrutiyetle yönetilir. Mevcut kral Norodom Sihamoni Kraliyet Taht Konseyi tarafından 2004 yılında seçilmiştir. Başbakan Hun Sen 1985'ten beri görev başındadır ve Güneydoğu Asya'da seçimle iş başına gelmiş liderler arasında en uzun görev süresine sahiptir. ⓘ

802 senesinde II. Jayavarman, Chenla bölgesinde birbirleriyle savaşan Kmer prenslerini bir "Kambuja" adı altında bir araya getirerek krallığını ilan etti. Bu olay 600 yıllık Kmer İmparatorluğu'nun başlangıcı oldu. Hint kültürü etkisinde kalan krallık önce Hinduizm, ardından Budizm'in Güneydoğu Asya'ya yayılmasına önayak oldu. Bu dönemde birçok dini yapı inşa edildi. Angkor Vat bu yapıların en önemlisidir ve Dünya Mirası olarak tescil edilmiştir. 15. yüzyılda imparatorluğun parçası olan Ayutthaya'nın isyan etmesi sonucu Kamboçya, güçlenmekte olan komşuları Đại Việt ve Ayutthaya Krallığı'na karşı gücünü yitirdi. 1863'te ülke Fransa'nın himayesine girdi ve sonraları Fransız Hindiçini'nin bir parçası oldu. ⓘ

Kamboçya 1953'te Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. 1967 yılında Kamboçya İç Savaşı başladı. Mücadele Kızıl Kmerlerin kraliyet güçlerine saldırmasıyla başladı. Kuzey Vietnam'ın Vietnam Halk Kara Kuvvetleri Kızıl Kmerleri gerekçe gösterip Kamboçya iç işlerine müdahale etmeye başladı. Varlıkları ilk başta Kamboçya Kralı Norodom Sihanuk tarafından (Sovyetler Birliğiin tepkisini çekmemek amacıyla) hoş görüldü, ancak Çin ve Kuzey Vietnam'ın terörist Kızıl Kmerlere yaptığı yardımı hergeçen gün artırması ve Kızıl Kmerlerin ülke çapında büyük katliamlar yapması Sihanuk'u alarma geçirdi ve Sovyetler Birliğiyle bu konuyu konuşmak için Moskova'ya gitti. Sihanuk'un Kızıl Kmer terörünü bitirememesi, dış politikada korkak davranması ve dış unsurların Kamboçya iç işlerine müdahalesini hoş gördüğü için Lon Nol tarafından 1970'te tahttan indirildi ve Kmer Cumhuriyeti kuruldu. Pol Pot'un amacını bilen Lon Nol Kızıl Kmer terörünü bitirmek amacıyla Kuzey Vietnam ve Kızıl Kmerlerle çatışmaya girdi. Tüm komünist ülkeler tarafından desteklenen Pol Pot Cumhuriyet ordusunu yoruyordu. Kızıl Kmer terörünü tek başına durduramayacağını anlayan Lon Nol Amerika Birleşik Devletleri ve Güney Vietnam'dan yardım talep etti. Kuzey Vietnam Kmer Cumhuriyeti ordusuyla çatışmalarda ülkenin bazı bölgelerinde kontrolü sağladı. 1975 yılında başkentğn düşmesiyle iç savaş son buldu ve kazan Kızıl Kmerler ile Kuzey Vietnam oldu Kızıl Kmerler Demokratik Kampuçya'yı kurdu. Demokratik Kampuçya'yı kuran Kızıl Kmerler 1975'ten itibaren dört yıl boyunca Kamboçya Soykırımı'nı gerçekleştirdiler. Soykırım, Kızıl Kmerler'in Kamboçya-Vietnam Savaşı'nda, Sovyetler Birliği'nin destek verdiği Vietnam ve Kampuçya Halk Cumhuriyeti tarafından devrilmesiyle 1979'da sona erdi. Ülkenin yönetimini kaybeden Kızıl Kmer güçleri gerilla savaşına giriştiler. 1991 Paris Barış Anlaşmaları'yla Kamboçya-Vietnam Savaşı sona erdi. Kamboçya kısa süreyle BM görev gücü (1992-93) tarafından yönetildi. 1997'de iki eş başbakan arasındaki silahlı çatışmalardan eş başbakan Hun Sen ve başkanı olduğu Kamboçya Halk Partisi zaferle çıktı. ⓘ

Kişi başına gelirde komşularının gerisinde kalsa da Kamboçya son on yılda ortalama %7,6'lık büyüme oranıyla Asya'nın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biridir. Tarım temel ekonomik sektördür; tekstil, inşaat ve turizm de gelişmektedir. Buna rağmen ülke halen BM tarafından az gelişmiş ülke olarak sınıflandırılmaktadır. Ülkede yoksulluk, yolsuzluk, açlık, düşük insani gelişme seviyesi ve siyasi özgürlüklerin kısıtlanması önemli sorunlardır. Ülke İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından "yüzeysel bir demokrasi altında otoriter bir koalisyon" olarak nitelenmiştir. Anayasada çok partili liberal demokrasi olarak tanımlansa da Kamboçya 2018 itibarıyla de facto tek parti yönetimindedir. 2015 Hukukun Üstünlüğü Endeksi'nde 126 ülke arasında 125. sırada yer almıştır. Birleşmiş Milletler, ASEAN, Doğu Asya Zirvesi, DTÖ, Bağlantısızlar Hareketi ve Uluslararası Frankofoni Örgütü üyesidir. ⓘ

Vietnam ile savaşı resmen sona erdiren 1991 Paris Barış Anlaşması'nın ardından Kamboçya kısa bir süre Birleşmiş Milletler misyonu tarafından yönetildi (1992-93). BM, kayıtlı seçmenlerin yaklaşık yüzde 90'ının oy kullandığı seçimlerden sonra geri çekildi. 1997 darbesi iktidarı, halen iktidarda olan Başbakan Hun Sen ve Kamboçya Halk Partisi altında birleştirdi. ⓘ

Etimoloji

Kamboçya Krallığı, ülkenin resmi İngilizce adıdır. İngilizce Kamboçya, Fransızca Cambodge kelimesinin açımlamasıdır ve bu da Khmerce កម្ពុជា (Kâmpŭchéa, [kampuciə] olarak telaffuz edilir) kelimesinin Fransızca transliterasyonudur. Kâmpŭchéa, ülkenin Khmer ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (Preăh Réachéanachâkr Kâmpŭchéa, okunuşu [prĕəh riəciənaːcak kampuciə]) şeklindeki resmi adının kısaltılmış alternatifidir. Khmerce កម្ពុជា Kâmpŭchéa son adı Sanskritçe कम्बोजदेश Kambojadeśa adından türemiştir ve देश Deśa ("ülkesi" veya "ülkesi") ve कम्बोज (Kamboja) sözcüklerinden oluşur, I. Kaundinya'nın (Hùntián (混塡) ve Preah Thong'un (Khmer: ព្រះថោង)), Doğu Kıyı Ovalarında yer alan tarihi Kalinga bölgesinde hüküm süren Kamboja-Pala hanedanına mensup bir savaşçı, Funan bölgesinin Nāga Kraliçesi Soma ile savaşa girmiş, zaferle sonuçlanan bu savaş sonunda Kraliçe Soma'nın kendisi tarafından bir evlilik teklifine (kutsal birliktelik) dönüştürülmüş ve ilk antik Khmer krallığının kurulmasıyla sonuçlanmıştır. Kamboçya terimi Avrupa'da 1524 gibi erken bir tarihte kullanılmaya başlanmıştı, zira Antonio Pigafetta (Ferdinand Magellan'ı dünyanın çevresini dolaşırken takip eden İtalyan kaşif) Relazione del primo viaggio intorno al mondo (1524-1525) adlı eserinde bu bölgeden Camogia olarak bahsetmektedir. ⓘ

Akademisyen George Coedes, münzevi Kambu Swayambhuva ve gök perisi Mera'nın birleşerek Chenla hükümdarı Srutavarman ve oğlu Sreshthavarman ile başlayan Kamboçya Güneş kraliyet hanedanını (Kambu-Mera) kurduğu Kamboçya hanedan efsanesinin 10. yüzyıla ait bir yazıtına atıfta bulunur. Coedes, Kambu Swayambhuva efsanesinin kökeninin Kanchi Pallava hanedanının yaratılış efsanesinin bir versiyonu olarak güney Hindistan'a dayandığını öne sürmektedir. ⓘ

Halk arasında Kamboçyalılar ülkelerini Srok Khmer (ស្រុកខ្មែរ Srŏk Khmêr, [srok kʰmae] olarak telaffuz edilir; "Khmerlerin Ülkesi" anlamına gelir) veya biraz daha resmi olan ប្រទេសកម្ពុជា (Prâtés Kâmpŭchéa, telaffuzu [prɑteh kampuciə]; "Kampuchea Ülkesi"). Kamboçya adı en çok Batı dünyasında kullanılırken, Kampuchea daha çok Doğu'da kullanılır. ⓘ

Tarihçe

Tarih öncesi

Tarihi 12. yüzyıla kadar uzanan sırlı çömlek ⓘ

Günümüz Kamboçya'sının Pleistosen insan işgaline dair, Mekong Nehri boyunca, Stung Treng ve Kratié illerinde ve Kampot ilinde teraslarda bulunan kuvars ve kuvarsit çakıl aletlerini içeren seyrek kanıtlar mevcuttur, ancak bunların tarihlendirilmesi güvenilir değildir. Bazı küçük arkeolojik kanıtlar Holosen döneminde bölgede avcı-toplayıcı toplulukların yaşadığını göstermektedir: Kamboçya'daki en eski arkeolojik keşif alanının Hoabinhian dönemine ait Battambang Eyaletindeki Laang Spean mağarası olduğu düşünülmektedir. Alt katmanlarında yapılan kazılar M.Ö. 6000 civarında bir dizi radyokarbon tarihi üretmiştir. Aynı alandaki üst katmanlar, Kamboçya'daki en erken tarihli toprak seramikleri içeren Neolitik döneme geçişin kanıtlarını vermiştir. ⓘ

Holosen ve Demir Çağı arasındaki döneme ait arkeolojik kayıtlar da aynı derecede sınırlıdır. Kamboçya tarih öncesindeki en önemli olay, MÖ 3. binyılın sonlarında başlayan kuzeyden gelen ilk pirinç çiftçilerinin yavaş yavaş bölgeye girmesidir. Kamboçya'daki en ilginç tarih öncesi kanıtlar, 1950'lerin sonlarında Memot yakınlarındaki kırmızı topraklarda ve Vietnam'ın komşu bölgesinde keşfedilen çeşitli "dairesel toprak işleri "dir. Bunların işlevleri ve yaşları hala tartışılmaktadır, ancak bazıları muhtemelen MÖ 2. binyıldan kalmadır. ⓘ

Chamlara karşı savaşa giden Khmer ordusu, Bayon'daki bir kabartmadan ⓘ

Tarihi biraz belirsiz olan diğer tarih öncesi alanlar ise ilk araştırmaların 1875 yılında başladığı Samrong Sen (antik başkent Oudong'dan çok uzak olmayan) ve kuzeydeki Banteay Meanchey eyaletinde bulunan Phum Snay'dır. Phum Snay'da yapılan bir kazıda, geçmişte Angkor'daki daha büyük şehirlerle yaşanmış olabilecek çatışmalara işaret edebilecek demir silahlar ve kafatası travmaları içeren 21 mezar ortaya çıkarılmıştır.

Tarih öncesi eserler genellikle Ratanakiri'deki madencilik faaliyetleri sırasında bulunur. ⓘ

Demir, günümüz Tayland'ındaki Khorat Platosu'ndan gelen destekleyici kanıtlarla MÖ 500'lerde işlenmiştir. Kamboçya'da Baksei Chamkrong ve diğer Angkor tapınaklarının altında bazı Demir Çağı yerleşimleri, Angkor'un birkaç kilometre kuzeybatısındaki Lovea bölgesinde ise dairesel toprak işleri bulunmuştur. Diğer buluntu türlerinden çok daha zengin olan gömütler, yiyecek bulunabilirliğinin ve ticaretin (uzun mesafelerde bile: MÖ 4. yüzyılda Hindistan ile ticari ilişkiler zaten açılmıştı) geliştiğine ve bir sosyal yapı ve iş organizasyonunun varlığına tanıklık etmektedir. ⓘ

Demir Çağı'na ait eserler arasında cam boncuklar önemli bir kanıttır. Kuzeybatıdaki Phum Snay ve güneydoğudaki Prohear yerleşimleri gibi Kamboçya'daki çeşitli yerleşimlerden çıkarılan farklı türdeki cam boncuklar, o dönemde iki ana ticaret ağı olduğunu göstermektedir. Bu iki ağ zaman ve mekân açısından birbirinden ayrılmıştır, bu da muhtemelen sosyo-politik güçlerdeki değişimlerle birlikte MS 2-4. yüzyıllarda bir ağdan diğerine geçiş olduğunu göstermektedir. ⓘ

Angkor öncesi ve Angkor dönemi

Angkor Wat.

Prasat Bayon'daki Bodhisattva Avalokiteshvara'nın yüzleri.

3., 4. ve 5. yüzyıllarda Hintlileşmiş Funan ve halefi Chenla devletleri bugünkü Kamboçya ve güneybatı Vietnam'da birleşti. İki bin yıldan fazla bir süre boyunca, Kamboçya'ya dönüşecek olan bölge Hindistan'dan gelen etkileri özümsemiş ve bunları günümüzde Tayland ve Laos olan diğer Güneydoğu Asya medeniyetlerine aktarmıştır. Bu devletler hakkında kesin olarak çok az şey bilinmektedir, ancak Çin kronikleri ve haraç kayıtları onlardan bahsetmektedir. Funan topraklarının İskenderiyeli coğrafyacı Claudius Ptolemy tarafından "Kattigara" olarak bilinen limana sahip olabileceği düşünülmektedir. Çin kronikleri, Chenla'lı I. Jayavarman'ın 681 yılı civarında ölmesinin ardından, krallığın Java'nın egemenliği altındaki zayıf prensler tarafından gevşek bir şekilde yönetilen Kara Chenla ve Su Chenla olarak bölünmesiyle sonuçlanan kargaşanın başladığını öne sürmektedir. ⓘ

Khmer İmparatorluğu, Chenla'nın bu kalıntılarından büyüyerek 802 yılında Jayavarman II'nin (hükümdarlığı yaklaşık 790 - yaklaşık 835) Cava'dan bağımsızlığını ilan etmesi ve kendisini Devaraja ilan etmesiyle sağlam bir şekilde kuruldu. O ve takipçileri Tanrı-Kral kültünü tesis etmiş ve 9. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar bölgede gelişen bir imparatorluk kuran bir dizi fetih başlatmıştır. Jayavarman VIII'in yönetimi sırasında Angkor İmparatorluğu Kubilay Han'ın Moğol ordusu tarafından saldırıya uğradı, ancak kral barışı satın almayı başardı. 13. yüzyıl civarında, Sri Lanka'dan gelen Theravavada misyonerleri Theravada Budizm'ini Güneydoğu Asya'ya yeniden tanıttı; daha önce 1190'larda misyonerler göndermişlerdi. Bu din yayıldı ve sonunda Angkor'un popüler dini olarak Hinduizm ve Mahayana Budizmi'nin yerini aldı; ancak Indravarman III'ün iktidara geldiği 1295 yılına kadar resmi devlet dini değildi. ⓘ

Khmer İmparatorluğu 12. yüzyıl boyunca Güneydoğu Asya'nın en büyük imparatorluğuydu. İmparatorluğun güç merkezi, imparatorluğun zirve döneminde bir dizi başkentin inşa edildiği Angkor'du. 2007 yılında uydu fotoğrafları ve diğer modern teknikleri kullanan uluslararası bir araştırma ekibi, Angkor'un 2.980 kilometrekarelik (1.151 mil kare) kentsel yayılımı ile dünyanın en büyük sanayi öncesi şehri olduğu sonucuna varmıştır. Bir milyona varan bir nüfusu destekleyebilecek olan şehir ve bölgedeki en iyi bilinen ve en iyi korunmuş dini tapınak olan Angkor Wat, Kamboçya'nın büyük bir bölgesel güç olarak geçmişini hatırlatmaya devam ediyor. İmparatorluk gerilemesine rağmen 15. yüzyıldaki çöküşüne kadar bölgede önemli bir güç olmaya devam etmiştir. ⓘ

Angkor Sonrası Dönem

1760'ta Çinhindi'nin bir haritası ⓘ

Komşu krallıklarla yapılan uzun bir dizi savaşın ardından Angkor, Ayutthaya Krallığı tarafından yağmalandı ve 1432'de ekolojik başarısızlık ve altyapının bozulması nedeniyle terk edildi. Bu durum, krallığın iç işlerinin giderek komşularının kontrolü altına girdiği bir ekonomik, sosyal ve kültürel durgunluk dönemine yol açtı. Bu zamana kadar Khmerlerin anıt inşa etme tutkusu sona ermişti. Mahayana Budizmi ve Hindu tanrı-kral kültü gibi eski inançların yerini Theravada Budizmi almıştı. ⓘ

Saray başkenti Longvek'e taşıdı ve krallık burada deniz ticareti yoluyla ihtişamını yeniden kazanmaya çalıştı. Avrupa belgelerinde Kamboçya'dan ilk kez 1511 yılında Portekizliler bahsetmiştir. Portekizli gezginler şehri zenginliğin ve dış ticaretin geliştiği bir yer olarak tanımladılar. Ayutthaya ve Vietnamlılarla devam eden savaşlar daha fazla toprak kaybına ve Longvek'in 1594'te Ayutthaya Kralı Büyük Naresuan tarafından fethedilip yok edilmesine neden oldu. Longvek'in güneyindeki Oudong'da 1618'de yeni bir Khmer başkenti kuruldu, ancak hükümdarları sonraki üç yüzyıl boyunca sadece birkaç kısa süreli göreceli bağımsızlık dönemiyle birlikte Siyam ve Vietnamlılarla dönüşümlü vasal ilişkilere girerek hayatta kalabildi. ⓘ

Kamboçya'daki tepe kabilesi halkı "Siyamlılar (Taylandlılar), Annamlılar (Vietnamlılar) ve Kamboçyalılar tarafından durmaksızın avlandı ve köle olarak götürüldü". ⓘ

On dokuzuncu yüzyılda Siyam ve Vietnam arasında Kamboçya'nın kontrolü için yeniden başlayan mücadele, Kamboçya'nın Nguyen Vietnam'ın Tây Thành Eyaleti haline geldiği ve Vietnamlı yetkililerin Khmerleri Vietnam geleneklerini benimsemeye zorlamaya çalıştığı bir dönemle sonuçlandı. Bu durum Vietnamlılara karşı birkaç isyanın çıkmasına ve Tayland'dan yardım istenmesine yol açtı. Siyam-Vietnam Savaşı (1841-1845) ülkeyi ortak hükümdarlık altına alan bir anlaşmayla sona erdi. Bu daha sonra Kral Norodom Prohmborirak tarafından Kamboçya'nın Fransız koruması altına alınması için bir antlaşma imzalanmasına yol açtı. ⓘ

Fransız kolonizasyonu

Kral Sisowath

Norodom Sihanouk'un 1941 yılında taç giyme töreni

1863 yılında Siyam tarafından atanan Kral Norodom, Kamboçya'nın Fransız yönetimi tarafından Siyam'dan korunmasını istedi. Rama IV 1867'de Fransa ile bir antlaşma imzalayarak resmi olarak Siyam'ın bir parçası haline gelen Battambang ve Siem Reap vilayetlerinin kontrolü karşılığında Kamboçya üzerindeki hükümdarlığından feragat etti. Bu vilayetler 1907 yılında Fransa ve Siyam arasında yapılan bir sınır anlaşmasıyla Kamboçya'ya geri verildi. ⓘ

Kamboçya 1867'den 1953'e kadar Fransa'nın himayesinde kaldı, Fransız Çinhindi kolonisinin bir parçası olarak yönetildi, ancak 1941'den 1945'e kadar Japon İmparatorluğu tarafından işgal edildi. 1945'in ortalarında kısa bir süreliğine Kampuchea Krallığı kukla devleti olarak varlığını sürdürdü. 1874 ve 1962 yılları arasında toplam nüfus yaklaşık 946.000'den 5,7 milyona yükselmiştir. Kral Norodom'un 1904'te ölümünden sonra Fransa kral seçimini manipüle etti ve Norodom'un kardeşi Sisowath tahta çıkarıldı. Taht 1941 yılında Sisowath'ın oğlu Monivong'un ölümüyle boşaldı ve Fransa, Monivong'un oğlu Monireth'i çok bağımsız fikirli olduğu düşüncesiyle pas geçti. Bunun yerine Kral Sisowath'ın anne tarafından torunu olan Norodom Sihanouk tahta çıkarıldı. Fransızlar genç Sihanuk'u kontrol etmenin kolay olacağını düşünüyorlardı. Ancak yanıldılar ve Kral Norodom Sihanuk'un hükümdarlığı altında Kamboçya 9 Kasım 1953'te Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. ⓘ

Bağımsızlık ve Vietnam Savaşı

Kamboçya, Kral Norodom Sihanouk yönetiminde anayasal bir monarşi haline geldi. Fransız Çinhindi'ne bağımsızlık verildiğinde Kamboçya, Mekong Deltası'nın Vietnam'a verilmesiyle bu bölgenin kontrolünü yeniden ele geçirme umudunu kaybetti. Eskiden Khmer İmparatorluğu'nun bir parçası olan bölge 1698'den beri Vietnamlıların kontrolündeydi ve Kral Chey Chettha II onlarca yıl önce Vietnamlılara bölgeye yerleşme izni vermişti. Bu durum, halen bu bölgede yaşayan bir milyondan fazla etnik Khmer (Khmer Krom) ile diplomatik bir sorun olmaya devam etmektedir. Kızıl Kmerler bölgeyi geri almak için işgal girişimlerinde bulunmuş, bu da kısmen Vietnam'ın Kamboçya'yı işgal etmesine ve Kızıl Kmerlerin devrilmesine yol açmıştır. ⓘ

Norodom Sihanouk ve Mao Zedong 1956 yılında ⓘ

1955 yılında Sihanuk, siyasete katılmak için babasının lehine tahttan çekildi ve başbakan seçildi. Babasının 1960 yılında ölümü üzerine Sihanuk prens unvanını alarak yeniden devlet başkanı oldu. Vietnam Savaşı ilerledikçe Sihanuk Soğuk Savaş'ta resmi bir tarafsızlık politikası benimsedi. Sihanuk, Vietnamlı komünistlerin Kamboçya'yı bir sığınak ve Güney Vietnam'da savaşan silahlı kuvvetlerine silah ve diğer yardımları için bir ikmal yolu olarak kullanmalarına izin verdi. Bu politika birçok Kamboçyalı tarafından aşağılayıcı olarak algılandı. Aralık 1967'de Washington Post muhabiri Stanley Karnow'a Sihanuk, ABD'nin Vietnamlı komünistlerin sığınaklarını bombalamak istemesi halinde Kamboçyalılar öldürülmediği sürece buna itiraz etmeyeceğini söyledi. ⓘ

Aynı mesaj Ocak 1968'de ABD Başkanı Johnson'ın elçisi Chester Bowles'a da iletildi. Ancak Sihanuk kamuoyu önünde ABD'nin Kamboçya'da hava saldırıları düzenleme hakkını reddetti ve 26 Mart'ta "bu suç teşkil eden saldırılar derhal ve kesin olarak durdurulmalıdır" dedi. 28 Mart'ta bir basın toplantısı düzenleyen Sihanuk uluslararası medyaya çağrıda bulundu: "Sizden Kamboçya'nın bu çok net tavrını yurtdışında duyurmanızı rica ediyorum - yani, her ne bahaneyle olursa olsun Kamboçya topraklarındaki tüm bombalamalara karşı çıkacağım." Yine de Sihanuk'un kamuoyuna yaptığı çağrılar dikkate alınmadı ve bombalamalar devam etti. Hükümet ve ordu mensupları Sihanuk'un yönetim tarzına ve ABD'den uzaklaşmasına içerlemeye başladı. ⓘ

Khmer Cumhuriyeti (1970-75)

Sihanuk 1970 yılında Pekin'i ziyaret ederken Başbakan General Lon Nol ve Prens Sisowath Sirik Matak liderliğindeki bir askeri darbe ile devrildi. ABD'nin darbeye verdiği destek kanıtlanamamıştır. Ancak darbe tamamlandıktan sonra Vietnamlı komünistlerin derhal Kamboçya'yı terk etmesini talep eden yeni rejim ABD'nin siyasi desteğini kazandı. Kuzey Vietnam'daki sığınaklarını ve ikmal hatlarını ellerinde tutmak isteyen Kuzey Vietnam ve Viet Kong güçleri derhal yeni hükümete silahlı saldırılar başlattı. Kral, yandaşlarını bu hükümeti devirmeye yardım etmeye çağırarak iç savaşın başlamasını hızlandırdı. ⓘ

ABD'nin 1970 ve 1973 yılları arasında Kamboçya'yı bombalaması sırasında on binlerce insan öldürüldü.

Kartal Çekme Operasyonu

Kısa süre sonra Kızıl Kmer isyancıları destek kazanmak için onu kullanmaya başladı. Ancak 1970'ten 1972'nin başlarına kadar Kamboçya'daki çatışma büyük ölçüde Kamboçya hükümeti ve ordusu ile Kuzey Vietnam silahlı kuvvetleri arasında yaşandı. Vietnamlı komünistler, Kamboçya topraklarının kontrolünü ele geçirdikçe yeni bir siyasi altyapı dayattılar ve bu altyapı sonunda bugün Kızıl Kmerler olarak anılan Kamboçyalı komünistlerin hakimiyetine girdi. 1969 ve 1973 yılları arasında Vietnam Cumhuriyeti ve ABD güçleri, Viet Kong ve Kızıl Kmerler'i dağıtmak amacıyla Kamboçya'yı bombaladı. ⓘ

1991'den sonra Sovyet arşivlerinden çıkarılan belgeler, Kuzey Vietnam'ın 1970'te Kamboçya'yı ele geçirme girişiminin Kızıl Kmerlerin açık talebi üzerine başlatıldığını ve Pol Pot'un o zamanki ikinci adamı Nuon Chea tarafından müzakere edildiğini ortaya koymaktadır. Kampuchea Komünist Partisi (CPK) iletişim hatlarına yönelik küçük çaplı saldırılarını genişletirken NVA birlikleri Kamboçya ordusunun birçok mevzisini ele geçirdi. Kuzey Vietnam işgaline karşılık olarak ABD Başkanı Richard Nixon, ABD ve Güney Vietnam kara kuvvetlerinin Kamboçya'daki NVA üs bölgelerini yok etmeyi amaçlayan bir harekâtla Kamboçya'ya girdiğini duyurdu (bkz. Kamboçya Saldırısı). ABD ve Güney Vietnam güçleri tarafından önemli miktarda teçhizat ele geçirilmiş ya da imha edilmiş olsa da Kuzey Vietnam güçlerinin kontrol altına alınması zor oldu. ⓘ

Khmer Cumhuriyeti'nin liderliği, üç ana figürü arasındaki bölünmüşlükle boğuşuyordu: Lon Nol, Sihanuk'un kuzeni Sirik Matak ve Ulusal Meclis lideri In Tam. Lon Nol kısmen iktidarda kaldı çünkü diğerlerinden hiçbiri onun yerini almaya hazır değildi. 1972'de bir anayasa kabul edildi, bir parlamento seçildi ve Lon Nol cumhurbaşkanı oldu. Ancak bölünmüşlük, 30.000 kişilik bir orduyu 200.000'den fazla kişiden oluşan bir ulusal savaş gücüne dönüştürme sorunları ve yaygınlaşan yolsuzluk sivil yönetimi ve orduyu zayıflattı. ⓘ

Kamboçya içindeki Komünist isyan, Kuzey Vietnam'dan gelen malzeme ve askeri desteğin de yardımıyla büyümeye devam etti. Pol Pot ve Ieng Sary, birçoğu tasfiye edilen Vietnamlı eğitimli komünistler üzerinde hakimiyetlerini kurdular. Aynı zamanda CPK güçleri de güçlendi ve Vietnamlı hamilerinden daha bağımsız hale geldi. 1973'e gelindiğinde CPK, Kuzey Vietnam birliklerinin çok az desteği ile ya da hiç desteği olmadan hükümet güçlerine karşı savaşıyordu ve Kamboçya topraklarının yaklaşık %60'ını ve nüfusunun %25'ini kontrol ediyordu. Hükümet isyancılarla müzakerelere girmek için üç başarısız girişimde bulundu, ancak 1974'e gelindiğinde CPK tümen olarak açıkça faaliyet gösteriyordu ve NVA muharip güçlerinin bir kısmı Güney Vietnam'a taşınmıştı. Lon Nol'un kontrolü şehirlerin ve ana ulaşım yollarının etrafındaki küçük yerleşim bölgelerine indirgenmişti. Phnom Penh ve diğer şehirlerde savaştan kaçan 2 milyondan fazla mülteci yaşıyordu. ⓘ

1975 Yılbaşı günü Komünist birlikler, 117 gün süren savaşın en çetin çatışmalarında Khmer Cumhuriyeti'nin çöküşüne yol açan bir saldırı başlattı. Phnom Penh'in çevresine yapılan eş zamanlı saldırılar Cumhuriyetçi güçleri sıkıştırırken, diğer CPK birlikleri de hayati önem taşıyan aşağı Mekong ikmal yolunu kontrol eden ateş üslerini ele geçirdi. ABD tarafından finanse edilen mühimmat ve pirinç hava ikmali, Kongre'nin Kamboçya için ek yardımı reddetmesi üzerine sona erdi. Phnom Penh'deki Lon Nol hükümeti, ABD misyonunun Kamboçya'yı tahliye etmesinden sadece beş gün sonra, 17 Nisan 1975'te teslim oldu. ⓘ

Kızıl Kmer rejimi, 1975-1978

Tuol Sleng Soykırım Müzesi'nin odalarında Kızıl Kmerler tarafından kurbanlarının çekilmiş binlerce fotoğrafı bulunmaktadır. ⓘ

Choeung Ek, Kızıl Kmerler döneminde soykırım kurbanları için toplu mezar olarak bilinen bir yer ⓘ

Kızıl Kmerler Phnom Penh'e ulaştı ve 1975 yılında iktidarı ele geçirdi. Pol Pot liderliğinde ülkenin resmi adını Demokratik Kampuchea olarak değiştirdiler. Yeni rejim, Büyük İleri Atılım dönemindeki Maoist Çin'i örnek aldı, şehirleri derhal boşalttı ve tüm nüfusu kırsal çalışma projelerine zorunlu yürüyüşlere gönderdi. Ülkenin tarımını 11. yüzyıl modeline göre yeniden inşa etmeye çalıştılar, Batı tıbbını bir kenara bıraktılar ve tapınakları, kütüphaneleri ve Batı'ya ait olduğu düşünülen her şeyi yok ettiler. ⓘ

Kızıl Kmer rejimi tarafından kaç kişinin öldürüldüğüne dair tahminler yaklaşık bir ila üç milyon arasında değişmektedir; en yaygın olarak belirtilen rakam iki milyondur (nüfusun yaklaşık dörtte biri). Bu dönem Ölüm Tarlaları teriminin ortaya çıkmasına neden oldu ve Tuol Sleng hapishanesi toplu katliam geçmişiyle ünlendi. Yüz binlerce kişi sınırı geçerek komşu Tayland'a kaçtı. Rejim orantısız bir şekilde etnik azınlık gruplarını hedef aldı. Cham Müslümanları ciddi tasfiyelere maruz kaldı ve nüfuslarının yarısı yok edildi. Pol Pot iktidarını korumaya ve düşmanlarını ya da potansiyel tehditleri haklarından mahrum etmeye kararlıydı ve bu nedenle halkına karşı şiddet ve saldırgan eylemlerini arttırdı. ⓘ

1970'teki zorla geri göndermeler ve Kızıl Kmerler dönemindeki ölümler Kamboçya'daki Vietnamlı nüfusunu 1969'da 250.000 ila 300.000 arasında iken 1984'te 56.000'e düşürdü. Ancak Kızıl Khmer rejiminin kurbanlarının çoğu etnik azınlıklar değil, etnik Khmerlerdi. Doktorlar, avukatlar ve öğretmenler gibi profesyoneller de hedef alınmıştır. Robert D. Kaplan'a göre, entelektüelliğin bir işareti olarak görüldükleri için "gözlükler sarı yıldız kadar ölümcüldü". ⓘ

Dini kurumlar Kızıl Kmerler tarafından özellikle şiddetle hedef alındı. Dine o kadar korkunç bir zulüm uygulandı ki Kamboçya'nın tarihi mimarisinin büyük çoğunluğu, Kamboçya'daki Budist tapınaklarının %95'i tamamen yok edildi. ⓘ

Vietnam işgali ve geçiş dönemi, 1978-1992

Kasım 1978'de Vietnam birlikleri Kızıl Kmerlerin sınır baskınlarına karşılık olarak Kamboçya'yı işgal etti. Vietnamlılar tarafından 1951 yılında kurulan ve Pol Pot ve Ta Mok tarafından tasfiye edilmekten kurtulmak için Kamboçya'dan kaçan bir grup Kızıl Kmer tarafından yönetilen Kampuçya Halk Devrimci Partisi liderliğinde Sovyet yanlısı bir devlet olan Kampuçya Halk Cumhuriyeti (PRK) kuruldu. Bu parti tamamen işgalci Vietnam ordusuna bağlıydı ve Phnom Penh'deki Vietnam büyükelçisinin yönetimi altındaydı. Silahları Vietnam ve Sovyetler Birliği'nden geliyordu. ⓘ

Yeni kurulan devlete karşı 1981 yılında üç gruptan oluşan ve Demokratik Kampuchea Koalisyon Hükümeti (CGDK) olarak adlandırılan bir sürgün hükümeti kuruldu. Bu hükümet Kızıl Kmerler, Sihanuk liderliğindeki kralcı bir grup ve Kızıl Halk Ulusal Kurtuluş Cephesi'nden oluşuyordu. Kimlik bilgileri Birleşmiş Milletler tarafından tanınmıştır. Kızıl Kmerlerin BM temsilcisi Thiounn Prasith görevine devam etti ancak komünist olmayan Kamboçyalı partilerin temsilcileriyle istişare halinde çalışmak zorunda kaldı. Vietnam'ın Kamboçya'dan çekilmeyi reddetmesi ABD ve müttefiklerinin ekonomik yaptırımlarına yol açtı. ⓘ

Barış çabaları 1989 yılında Kamboçya Devleti altında Paris'te başladı ve iki yıl sonra Ekim 1991'de Paris Kapsamlı Barış Anlaşması ile sonuçlandı. BM'ye ateşkesi uygulama ve Kamboçya'daki Birleşmiş Milletler Geçici Otoritesi (UNTAC) olarak bilinen mülteciler ve silahsızlanma ile ilgilenme yetkisi verildi. ⓘ

Modern Kamboçya (1993'ten günümüze)

1993 yılında Norodom Sihanuk'un yeniden Kral olmasıyla monarşi yeniden tesis edilmiş ve savaş sonrası ilk seçim UNTAC tarafından koordine edilmiştir. Seçimleri Sihanuk'un oğlu Ranariddh liderliğindeki FUNCINPEC asılı bir parlamentoda kazandı. CPP'nin, iktidarın tamamen FUNCINPEC'e devredilmesi halinde ülkenin bir bölümünü ayırma tehdidinde bulunmasının ardından Ranariddh ve Kamboçya Halk Partisi'nden Hun Sen'in eş zamanlı olarak eş Başbakan olduğu bir güç paylaşımı anlaşması kabul edildi. Çatışmanın ardından kurulan istikrar, 1997 yılında Ranariddh ve hükümette temsil edilen diğer partileri görevden alan ve CPP'nin iktidarını pekiştiren eş Başbakan Hun Sen liderliğindeki bir darbe ile sarsıldı. Sen yönetimindeki hükümetin istikrara kavuşmasının ardından Kamboçya 30 Nisan 1999 tarihinde Güneydoğu Asya Uluslar Birliği'ne (ASEAN) kabul edildi. Norodom Sihamoni, babası Sihanouk'un tahttan çekilmesinin ardından 2004 yılında Kamboçya kralı olarak taç giydi. ⓘ

Sen'in yönetimi insan hakları ihlalleri ve yolsuzlukla gölgelenmiş olsa da 1990'ların sonu ve 2000'lerin başında, anayasal monarşi altında çok partili bir demokrasi yoluyla bir miktar siyasi istikrara yol açan yeniden yapılanma çabaları ilerledi. Kamboçya ekonomisi 2000'li ve 2010'lu yıllarda hızla büyüdü ve Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Çin'den önemli miktarda yatırım ve altyapı geliştirme desteği aldı.

Kamboçya'da 2013 genel seçimlerinin ardından muhalefet partisi CNRP'yi destekleyen hükümet karşıtı protestolar gerçekleşti.

BM destekli bir savaş suçları mahkemesi olan Kızıl Kmerler Mahkemesi, Demokratik Kampuchea döneminde işlenen suçları soruşturmayı ve liderlerini yargılamayı amaçlıyordu. Ancak Hun Sen eski Kızıl Kmer yetkililerinin kapsamlı bir şekilde yargılanmasına ya da soruşturulmasına karşı çıkmıştır. Temmuz 2010'da Kang Kek Iew, S21 imha kampının eski komutanı olarak savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardan suçlu bulunan ilk Kızıl Kmer üyesi oldu ve ömür boyu hapse mahkum edildi. Ağustos 2014'te mahkeme, rejimin 83 yaşındaki eski devlet başkanı Khieu Samphan ve 88 yaşındaki baş ideoloğu Nuon Chea'yı, 1970'lerde ülkenin terör dönemindeki rolleri nedeniyle savaş suçu suçlamasıyla ömür boyu hapse mahkum etti. ⓘ

2013 Kamboçya genel seçimlerinden sonra muhalefet partisi Kamboçya Ulusal Kurtarma Partisi'nin seçmen hilesi iddiaları ertesi yıl da devam eden yaygın hükümet karşıtı protestolara yol açtı. Protestolar hükümet güçleri tarafından yapılan bir baskının ardından sona erdi. ⓘ

Kamboçya Ulusal Kurtarma Partisi 2018 Kamboçya genel seçimleri öncesinde feshedildi ve iktidardaki Kamboçya Halk Partisi de kitle iletişim araçları üzerinde daha sıkı kısıtlamalar getirdi. CPP, büyük bir muhalefet olmadan Ulusal Meclis'teki tüm sandalyeleri kazanarak ülkedeki fiili tek parti yönetimini sağlamlaştırdı. ⓘ

Küresel COVID-19 salgını 2020'nin başlarında Kamboçya'ya yayıldı. Hastalığın yayılması 2020'nin büyük bölümünde en aza indirilmesine rağmen, ülkenin sağlık sistemi 2021'in başlarında büyük bir salgın nedeniyle zorlandı ve bu da birkaç kez sokağa çıkma yasağına neden oldu. Ayrıca, uluslararası seyahat kısıtlamaları nedeniyle özellikle turizm endüstrisinin etkilendiği ciddi bir ekonomik etkisi oldu. ⓘ

Coğrafya

Kamboçya'nın coğrafi haritası ⓘ

Kamboçya'nın bölgesel haritası ⓘ

Kamboçya 181.035 kilometrekarelik (69.898 mil kare) bir alana sahiptir ve tamamen tropik bölgelerde, 10° ve 15°N enlemleri ile 102° ve 108°E boylamları arasında yer almaktadır. Kuzey ve batıda Tayland, kuzeydoğuda Laos, doğu ve güneydoğuda Vietnam ile komşudur. Tayland Körfezi boyunca 443 kilometrelik (275 mil) bir kıyı şeridine sahiptir. ⓘ

Kamboçya'nın peyzajı, yaylalar ve alçak dağlarla çevrili ve Tonle Sap (Büyük Göl) ile Mekong Nehri deltasının üst kısımlarını içeren alçak bir merkezi ova ile karakterize edilir. Bu merkezi bölgeden dışarıya doğru uzanan geçiş ovaları, seyrek ormanlık ve deniz seviyesinden yaklaşık 650 fit (200 metre) yüksekliğe kadar yükselmektedir. ⓘ

Kuzeyde Kamboçya ovası, batıdan doğuya 200 milden (320 kilometre) fazla uzanan ve ovanın üzerinde aniden 600 ila 1.800 fit (180-550 metre) yüksekliğe kadar yükselen güneye bakan bir uçurum oluşturan kumtaşı bir kayalığa dayanır. Bu uçurum Dângrêk Dağları'nın güney sınırını belirlemektedir. ⓘ

Kamboçya'nın doğu bölgelerinden güneye doğru akan Mekong Nehri'dir. Mekong'un doğusunda geçiş düzlükleri yavaş yavaş Laos ve Vietnam'a kadar uzanan ormanlık dağlar ve yüksek platolardan oluşan bir bölge olan doğu yaylaları ile birleşir. Güneybatı Kamboçya'da iki farklı yayla bloğu, Krâvanh Dağları ve Dâmrei Dağları, Tonle Sap ve Tayland Körfezi arasındaki kara alanının çoğunu kapsayan başka bir yayla bölgesi oluşturur. ⓘ

Bu uzak ve büyük ölçüde ıssız bölgede, Kamboçya'nın en yüksek zirvesi olan Phnom Aural 5,949 feet (1,813 metre) yüksekliğe kadar yükselir. Tayland Körfezi'ne bitişik güney kıyı bölgesi, güneybatı yaylaları tarafından merkezi ovadan izole edilmiş, yoğun ormanlık ve seyrek nüfuslu dar bir ova şerididir. ⓘ

En belirgin coğrafi özelliği, kurak mevsimde yaklaşık 2.590 kilometrekare (1.000 mil kare) büyüklüğünde olan ve yağışlı mevsimde yaklaşık 24.605 kilometrekareye (9.500 mil kare) genişleyen Tonle Sap'ın taşkınlarıdır. Islak pirinç ekimine ayrılmış olan bu yoğun nüfuslu ova Kamboçya'nın kalbidir. Bu alanın büyük bir kısmı biyosfer rezervi olarak belirlenmiştir. ⓘ

İklim

Kamboçya'nın Köppen iklim sınıflandırması haritası ⓘ

Kamboçya'nın iklimine, Güneydoğu Asya'nın geri kalanında olduğu gibi, belirgin mevsimsel farklılıklar nedeniyle tropikal ıslak ve kuru olarak bilinen musonlar hakimdir. ⓘ

Kamboçya 21 ila 35 °C (70 ila 95 °F) arasında bir sıcaklık aralığına sahiptir ve tropikal musonları yaşar. Güneybatı musonları Mayıs'tan Ekim'e kadar Tayland Körfezi ve Hint Okyanusu'ndan nem yüklü rüzgarlar getirerek iç kesimlere doğru esmektedir. Kuzeydoğu musonları ise Kasım'dan Nisan'a kadar süren kurak mevsimi başlatır. Ülkede en yoğun yağış Eylül'den Ekim'e kadar görülürken en kurak dönem Ocak'tan Şubat'a kadar yaşanır. ⓘ

Uluslararası Kalkınma Araştırma Merkezi ve Birleşmiş Milletler'e göre Kamboçya, Filipinler ile birlikte Güneydoğu Asya'nın iklim değişikliğinin etkilerine karşı en savunmasız ülkesi olarak kabul ediliyor. Kamboçya'nın neredeyse tüm eyaletleri iklim değişikliğinden etkilenmektedir. Kırsal kıyı nüfusları özellikle risk altındadır. Kamboçya İklim Değişikliği İttifakı'na göre, temiz su kıtlığı, aşırı sel, çamur kaymaları, yüksek deniz seviyeleri ve potansiyel olarak yıkıcı fırtınalar özellikle endişe verici. İklim değişikliğinin son yıllarda Tonlé Sap'ın su seviyeleri, ekolojisi ve verimliliği üzerinde de büyük bir etkisi oldu ve Kamboçya nüfusunun büyük bir kısmının gıda güvenliğini ve tarımını etkiledi. ⓘ

Kamboçya'da iki farklı mevsim yaşanmaktadır. Mayıs ayından Ekim ayına kadar süren yağmur mevsimi, sıcaklıkların 22 °C'ye (72 °F) kadar düştüğü ve genellikle yüksek nemin eşlik ettiği bir mevsimdir. Kurak mevsim ise Kasım ayından Nisan ayına kadar sürer ve sıcaklıklar Nisan ayı civarında 40 °C'ye (104 °F) kadar yükselebilir. 2001'de ve 2002'de feci seller meydana gelmiş ve neredeyse her yıl bir dereceye kadar sel yaşanmıştır. Ayrıca 2020 Pasifik tayfun sezonunda Kamboçya'nın 17 vilayeti şiddetli sellerden etkilenmiştir. ⓘ

Kamboçya iklimi Güney Asya iklimine benzerdir. ⓘ

Biyolojik çeşitlilik

Kampong Cham Eyaleti, Phnom Pros'daki Makaklar ⓘ

Kamboçya'nın biyoçeşitliliği büyük ölçüde, kaydedilmiş 180 ağaç türünü içeren mevsimsel tropik ormanlarına ve nehir kıyısı ekosistemlerine dayanmaktadır. Bilim tarafından kaydedilmiş 212 memeli türü, 536 kuş türü, 240 sürüngen türü, 850 tatlı su balığı türü (Tonle Sap Gölü bölgesi) ve 435 deniz balığı türü bulunmaktadır. Bu biyolojik çeşitliliğin büyük bir kısmı Tonle Sap Gölü ve çevresindeki biyosferde yer almaktadır. ⓘ

Tonle Sap Biyosfer Rezervi, Tonle Sap gölünü çevreleyen bir rezervdir. Göl ve dokuz vilayeti kapsamaktadır: Kampong Thom, Siem Reap, Battambang, Pursat, Kampong Chhnang, Banteay Meanchey, Pailin, Oddar Meanchey ve Preah Vihear. 1997 yılında UNESCO Biyosfer Rezervi olarak başarılı bir şekilde aday gösterilmiştir. Diğer önemli yaşam alanları arasında Keo Seima Yaban Hayatı Koruma Alanı, Phnom Prich Yaban Hayatı Koruma Alanı ve Srepok Yaban Hayatı Koruma Alanı tarafından korunan Mondolkiri eyaletinin yaprak dökmeyen ve kuru Dipterocarp ormanları ile Ratanakiri eyaleti ve Preah Monivong Ulusal Parkı, Botum-Sakor Ulusal Parkı ve Phnom Aural Yaban Hayatı Koruma Alanı ve Phnom Samkos Yaban Hayatı Koruma Alanı dahil olmak üzere Kakule Dağları ekosistemi yer almaktadır. ⓘ

Dünya Doğa Fonu Kamboçya'da altı farklı karasal ekolojik bölge tanımaktadır: Cardamom Dağları yağmur ormanları, Orta Çinhindi kuru ormanı, Güneydoğu Çinhindi kuru yaprak dökmeyen ormanı, Güney Annamite Sıradağları tropikal ormanı, Tonle Sap tatlı su bataklık ormanı ve Tonle Sap-Mekong turba bataklık ormanı. ⓘ

Çevre

Phnom Kulen'de Şelale ⓘ

Kamboçya, 2016 yılında 180 ülke arasında 146'lık genel sıralamasıyla küresel Çevre Performansı Endeksi'nde (EPI) kötü ancak iyileşen bir performansa sahiptir. Bu, Güneydoğu Asya bölgesinde Laos ve Myanmar'ın önünde yer alan en kötü performanslardan biridir. EPI, 2001 yılında Dünya Ekonomik Forumu tarafından ülkelerin Birleşmiş Milletler'in Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini uygulamada ne kadar iyi performans gösterdiklerini ölçmek için küresel bir gösterge olarak kurulmuştur. ⓘ

Kamboçya'nın EPI'de en kötü performans gösterdiği çevresel alanlar (yani en yüksek sıralama) hava kalitesi (148), su kaynakları yönetimi (140) ve çevresel sorunların sağlık üzerindeki etkileri (137) olup, bunları sanitasyon, balıkçılığın çevresel etkileri ve orman yönetimi alanları takip etmektedir. Kamboçya hem karada hem de denizde alışılmadık derecede geniş bir koruma alanına sahiptir ve karadaki koruma alanları ülkenin yaklaşık %20'sini kapsamaktadır. Bu durum Kamboçya'ya biyoçeşitlilik ve habitat açısından ortalamanın üzerinde bir derece olan 61'i kazandırmıştır; ancak ormansızlaşma, yasadışı ağaç kesimi, inşaat ve kaçak avcılık, kısmen hükümetin ekonomik arazi imtiyazlarını ve plantasyonları koruma altındaki alanlara yerleştirmesi nedeniyle bu koruma alanlarını ve habitatları gerçekte büyük ölçüde bozmaktadır. ⓘ

Prey Lang Ormanı ⓘ

Kamboçya'daki ormansızlaşma oranı dünyadaki en yüksek oranlardan biridir ve genellikle ülkedeki en yıkıcı, tekil çevre sorunu olarak algılanmaktadır. Kamboçya'nın birincil orman örtüsü 1969 yılında %70'in üzerindeyken 2007 yılında sadece %3,1'e düşmüştür. Kamboçya 1990 ve 2005 yılları arasında toplamda ²5.000 km2 (9.700 sq mi) orman kaybetmiştir - bunun 3.340 km²'si (1.290 sq mi) birincil ormandır. 2007'den bu yana 3.220 km²'den (1.243 sq mi) daha az birincil orman kalmıştır ve bunun sonucunda Kamboçya'daki orman rezervlerinin gelecekteki sürdürülebilirliği ciddi tehdit altındadır. ⓘ

2010-2015 yılları arasında yıllık ormansızlaşma oranı %1,3 olarak gerçekleşmiştir. Çevresel bozulma büyük ölçekte milli parkları ve yaban hayatı koruma alanlarını da kapsamaktadır ve nesli tükenmekte olan ve endemik birçok tür, yaşam alanlarının kaybı nedeniyle yok olma tehdidi altındadır. Kamboçya'daki ormansızlaşmanın fırsatçı yasadışı ağaç kesimlerinden büyük inşaat projeleri ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan büyük ölçekli açmalara kadar uzanan pek çok nedeni bulunmaktadır. Küresel bir sorun olan arazi gaspı Kamboçya'da özellikle yaygındır. Ormansızlaşma yerel nüfusu, Kamboçyalı işletmeleri ve yetkilileri olduğu kadar dünyanın dört bir yanından gelen ulusötesi şirketleri de kapsamaktadır. ⓘ

Büyük Mekong Alt Bölgesinde, özellikle Laos'un hidroelektrik geliştirme planları "Vietnam ve Kamboçya'nın gıda arzı için gerçek bir tehlike oluşturmaktadır. Akıntı yönündeki barajlar Kamboçya'nın protein ihtiyacının büyük çoğunluğunu sağlayan balık stoklarını tehlikeye atacak ve Mekong Nehri'ni Vietnam'ın pirinç sepeti için ihtiyaç duyduğu alüvyondan yoksun bırakacaktır." Güneydoğu Asya'nın en büyük tatlı su gölü olan Tonle Sap'ın zengin balıkçılığı, yoksul ülkenin protein ihtiyacını büyük ölçüde karşılıyor. Gölün alışılmadık bir özelliği var: Kurak mevsimde neredeyse tamamen yok oluyor ve ardından yağmurlar başladığında Mekong'dan gelen su akışı geri döndüğünde büyük ölçüde genişliyor. Washington Üniversitesi'nde Kamboçya'nın tatlı su balıklarını araştıran profesör Gordon Holtgrieve, "Bu balıklar hem ekonomik hem de beslenme açısından geçim kaynakları için çok önemli" diyor ve Mekong nehri üzerinde inşa edilen ya da edilmekte olan barajların hiçbirinin "balıkçılık için iyi sonuçlara işaret etmediğine" dikkat çekiyor. ⓘ

2010'lu yıllarda Kamboçya hükümeti ve eğitim sistemi hem ulusal hem de uluslararası çevre gruplarıyla katılımını ve işbirliğini artırmıştır. Kamboçya için yeni bir Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı (NESAP) 2016 sonundan 2023'e kadar uygulanacak ve ülke için yeşil ve çevresel olarak sürdürülebilir bir büyümenin nasıl teşvik edileceğine dair yeni fikirler içeriyor. ⓘ

Kasım 2017'de ABD, Vietnam Savaşı sırasında Kamboçya'ya attığı kara mayınları ve kimyasal silahlar da dahil olmak üzere patlamamış mühimmatın temizlenmesine yardımcı olacak fonları kesti. ⓘ

Siyaset

Hükümet

Norodom Sihamoni, Kamboçya Kralı ⓘ

Kamboçya'da ulusal siyaset, ülkenin 1993 tarihli anayasası çerçevesinde yürütülmektedir. Hükümet, parlamenter temsili demokrasi olarak işletilen bir anayasal monarşidir. Kamboçya Kralı (şu anda Norodom Sihamoni) devletin başı iken, Hun Sen'in 1985'ten beri yürüttüğü Kamboçya Başbakanı hükümetin başıdır. Başbakan, Ulusal Meclis'in tavsiyesi ve onayı ile kral tarafından atanır. Başbakan ve bakanlık atamaları yürütme yetkisini kullanır. ⓘ

Yasama yetkileri yürütme ve iki meclisli Kamboçya Parlamentosu (សភាតំណាងរាស្ត្រ, sâphéa tâmnang réastrâ) tarafından paylaşılır, Bir alt meclis olan Ulusal Meclis (រដ្ឋសភា, rôdthâsâphéa) ve bir üst meclis olan Senato'dan (ព្រឹទ្ធសភា, prœ̆tthôsâphéa) oluşur. 123 sandalyeli Ulusal Meclis'in üyeleri nispi temsil sistemiyle seçilir ve en fazla beş yıl süreyle görev yaparlar. Senato'nun 61 sandalyesi vardır; bunlardan ikisi kral tarafından, diğer ikisi Ulusal Meclis tarafından atanır ve geri kalanı Kamboçya'nın 24 ilinden gelen komün meclis üyeleri tarafından seçilir. Senatörler altı yıllık görev sürelerine sahiptir. ⓘ

14 Ekim 2004 tarihinde Kral Norodom Sihamoni, Kral Norodom Sihanouk'un bir hafta önce tahttan çekilmesinden sonra hızla uygulamaya konulan seçim sürecinin bir parçası olarak dokuz üyeli özel bir Kraliyet Taht Konseyi tarafından seçildi. Sihamoni'nin seçimi, her ikisi de taht konseyi üyesi olan Başbakan Hun Sen ve Ulusal Meclis Başkanı Prens Norodom Ranariddh (kralın üvey kardeşi ve şu anki baş danışmanı) tarafından onaylandı. Kral 29 Ekim 2004 tarihinde Phnom Penh'de tahta çıktı. ⓘ

Resmi olarak çok partili bir demokrasi olan ülke, gerçekte "Kamboçya Halk Partisi'nin ve 1985'ten beri iktidarda olan Kızıl Kmerler'den devşirme Başbakan Hun Sen'in hakim olduğu tek partili bir devlet olmaya devam ediyor. Onun döneminde yeni yatırımlara açılan kapılar, en çok onun ve eşi Bun Rany'nin yandaşlarından oluşan bir zümreye erişim sağladı." Kamboçya hükümeti, İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün Güneydoğu Asya direktörü David Roberts tarafından "yüzeysel bir demokrasi ile nispeten otoriter bir koalisyon" olarak tanımlanıyor. ⓘ

Başbakan Hun Sen 74 yaşına kadar ülkeyi yönetmeye yemin etti. Kendisi iltica etmiş eski bir Kızıl Kmer üyesidir. Hükümeti düzenli olarak insan haklarını görmezden gelmek ve siyasi muhalefeti bastırmakla suçlanıyor. 2013 seçim sonuçlarına Hun Sen'in muhalefeti tarafından itiraz edilmesi başkentte gösterilere yol açtı. Phnom Penh'de 20,000 göstericinin toplandığı ve bazılarının çevik kuvvet polisiyle çatıştığı bildirilirken göstericiler yaralandı ve öldürüldü. Mütevazı bir çiftçilik geçmişine sahip olan Hun Sen, 1985 yılında iktidara geldiğinde sadece 33 yaşındaydı ve bazıları tarafından uzun süredir iktidarda olan bir diktatör olarak görülüyor. ⓘ

Siyasi muhalefete ve özgür basına yönelik 2017'deki baskılardan bu yana Kamboçya fiili bir tek parti devleti olarak tanımlanıyor. ⓘ

Dış ilişkiler

Kamboçya Dışişleri Bakanı Prak Sokhonn, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile Washington, D.C.'de bir araya geldi, 13 Mayıs 2022. ⓘ

Kamboçya'nın dış ilişkileri Prak Sokhon yönetimindeki Dışişleri Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Kamboçya Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu üyesidir. Asya Kalkınma Bankası (ADB) ve ASEAN üyesidir ve 2004 yılında DTÖ'ye katılmıştır. Kamboçya 2005 yılında Malezya'da düzenlenen Doğu Asya Zirvesi'ne katılmıştır. ⓘ

Kamboçya çok sayıda ülkeyle diplomatik ilişki kurmuştur; hükümet, Asya'daki komşularının birçoğu ve Paris barış müzakereleri sırasında ABD, Avustralya, Kanada, Çin, Avrupa Birliği (AB), Japonya ve Rusya gibi önemli aktörler de dahil olmak üzere ülkede yirmi büyükelçilik bulunduğunu bildirmektedir. Uluslararası ilişkilerinin bir sonucu olarak, çeşitli yardım kuruluşları sosyal, ekonomik ve sivil altyapı ihtiyaçlarına yardımcı olmuştur. ⓘ

Başbakan Hun Sen, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Moskova'da, 19 Mayıs 2016. ⓘ

1970'ler ve 1980'lerdeki şiddetli kırılmalar geride kalmış olsa da Kamboçya ve komşuları arasındaki bazı sınır anlaşmazlıkları devam etmektedir. Bazı açık deniz adaları ve Vietnam ile olan sınırın bazı bölümleri ve tanımlanmamış deniz sınırları üzerinde anlaşmazlıklar var. Kamboçya ve Tayland arasında da sınır anlaşmazlıkları mevcut olup, özellikle Preah Vihear tapınağının hemen bitişiğindeki arazi üzerinde askerlerin çatışması ilişkilerin bozulmasına yol açmıştır. Bölgenin büyük bir kısmı Kamboçya'ya aittir ancak Tayland'ın uluslararası hukuka saygısızlığı, Tayland birliklerinin bölgeye yığınak yapması ve Kamboçya ordusunun kaynak yetersizliği 1962'den bu yana durumu çözümsüz bırakmıştır. ⓘ

Kamboçya ve Çin 2010'lu yıllarda ilişkilerini geliştirdi. Halk Kurtuluş Ordusu'nun desteğiyle Çinli bir şirket Koh Kong eyaletinde Tayland Körfezi'nin 90 km'lik (56 mil) Kamboçya kıyı şeridi boyunca derin su limanı inşa etti; liman yolcu gemileri, dökme yük gemileri veya savaş gemileri tarafından kullanılabilecek kadar derin. Kamboçya'nın diplomatik desteği, Pekin'in Güney Çin Denizi'ndeki ihtilaflı bölgelerde hak iddia etme çabaları için paha biçilmez olmuştur. Kamboçya ASEAN üyesi olduğundan ve ASEAN kuralları uyarınca "bir üyenin itirazı herhangi bir grup girişimini engelleyebileceğinden" Kamboçya, ABD ile daha yakın bağları olan Güneydoğu Asya ülkelerine karşı bir denge unsuru olarak Çin için diplomatik açıdan yararlıdır. ⓘ

Askeri

Kamboçya Kraliyet Ordusu subayları yürüyor ⓘ

Kamboçya Kraliyet Ordusu, Kamboçya Kraliyet Donanması, Kamboçya Kraliyet Hava Kuvvetleri ve Kraliyet Jandarması, Kamboçya Başbakanı'nın başkanlık ettiği Milli Savunma Bakanlığı'nın komutası altında Kamboçya Kraliyet Silahlı Kuvvetleri'ni oluşturmaktadır. Majesteleri Kral Norodom Sihamoni, Kamboçya Kraliyet Silahlı Kuvvetleri'nin (RCAF) Yüksek Komutanıdır ve ülkenin Başbakanı Hun Sen fiilen başkomutan konumundadır. ⓘ

2000'in başlarında revize edilmiş bir komuta yapısının uygulamaya konması Kamboçya ordusunun yeniden örgütlenmesinin önemli bir başlangıcı oldu. Bu kapsamda Savunma Bakanlığı, Yüksek Komuta Karargahı (HCHQ) altında lojistik ve finans, malzeme ve teknik hizmetler ve savunma hizmetlerinden sorumlu üç alt genel müdürlük oluşturdu. ⓘ

Milli Savunma Bakanı General Tea Banh'dır. Banh 1979 yılından beri savunma bakanı olarak görev yapmaktadır. Savunma Devlet Sekreterleri Chay Saing Yun ve Por Bun Sreu'dur. ⓘ

2010 yılında Kamboçya Kraliyet Silahlı Kuvvetleri yaklaşık 102.000 aktif personelden (200.000 yedek) oluşuyordu. Kamboçya'nın toplam askeri harcamaları ulusal GSYİH'nin %3'üne denk gelmektedir. Kamboçya Kraliyet Jandarması'nın toplam personel sayısı 7,000'den fazladır. Sivil görevleri arasında güvenliği ve kamu barışını sağlamak, organize suçları, terörizmi ve diğer şiddet yanlısı grupları araştırmak ve önlemek; devlet ve özel mülkiyeti korumak; acil durumlarda, doğal afetlerde, sivil huzursuzluklarda ve silahlı çatışmalarda sivillere ve diğer acil durum güçlerine yardım etmek ve destek olmak yer almaktadır. ⓘ

Hun Sen Kamboçya'da, 'ülkenin düzenli askeri birliklerinin yeteneklerine rakip gibi görünen' ve Hun Sen tarafından siyasi muhalefeti bastırmak için kullanıldığı iddia edilen bir muhafız birliği de dahil olmak üzere son derece merkezi bir güç biriktirmiştir. Kamboçya, Nükleer Silahların Yasaklanmasına ilişkin BM anlaşmasını imzaladı. ⓘ

Siyasi kültür

Soldan sağa: Senato Başkanı Say Chhum, Ulusal Meclis Başkanı Heng Samrin ve Başbakan Hun Sen, Bağımsızlık Günü, 9 Kasım 2019.

Kamboçya Halk Partisi (CPP) Kamboçya'daki tek hakim parti konumunda. CPP, 2018'den bu yana Ulusal Meclis'teki 125 sandalyenin tamamı ve Senato'daki 62 sandalyenin 58'i dahil olmak üzere Parlamento'daki dört sandalye dışında tüm sandalyelere sahip. ⓘ

Hun Sen ve hükümeti pek çok tartışmaya sahne oldu. Hun Sen, başlangıçta Vietnamlılar tarafından kurulan ve Vietnamlılar ülkeyi terk ettikten sonra da güçlü adam konumunu gerekli gördüğünde şiddet ve baskıyla sürdüren eski bir Kızıl Kmer komutanıydı. 1997 yılında, eş başbakanı Prens Norodom Ranariddh'in artan gücünden korkan Hun, Ranariddh ve destekçilerini tasfiye etmek için orduyu kullanarak bir darbe başlattı. Ranariddh devrildi ve Paris'e kaçarken Hun Sen'in diğer muhalifleri tutuklandı, işkence gördü ve bazıları özet olarak idam edildi. ⓘ

Siyasi baskıya ek olarak Kamboçya hükümeti, binlerce köylünün tahliyesine neden olan geniş arazilerin yabancı yatırımcılara satışında yolsuzluk yapmakla ve Kamboçya'nın petrol zenginliğini ve maden kaynaklarını sömürmek için hibe karşılığında rüşvet almakla suçlanıyor. Kamboçya sürekli olarak dünyanın en yolsuz hükümetlerinden biri olarak gösterilmektedir. Uluslararası Af Örgütü şu anda ülkede bir vicdan mahkumu olduğunu kabul ediyor: 33 yaşındaki toprak hakları aktivisti Yorm Bopha. ⓘ

Phnom Penh'de 22 Eylül 2013 tarihinde tartışmalı seçim sonuçlarıyla ilgili bir protestoyu takip eden gazeteciler, polis ve sivil giyimli kişiler tarafından sapan ve şok tabancalarıyla kasıtlı olarak saldırıya uğradıklarını söyledi. Kamboçya Denizaşırı Basın Kulübü Başkanı Rick Valenzuela'ya yönelik saldırı videoya kaydedildi. Şiddet olayları, muhalefetin seçimlere hile karıştırıldığı endişesiyle Parlamento'nun açılışını boykot ettiği siyasi gerginliklerin ortasında meydana geldi. Yedi muhabir hafif yaralanırken en az iki Kamboçyalı protestocu sapan mermileriyle vurularak hastaneye kaldırıldı. ⓘ

2017 yılında Kamboçya Yüksek Mahkemesi ana muhalefet partisi Kamboçya Ulusal Kurtarma Partisi'ni (CNRP) feshederek daha otoriter bir siyasi sisteme dönüşün önünü açtı. ⓘ

Yolsuzluk

Kamboçya'daki yolsuzluk seviyesi dünyadaki çoğu ülkeyi aşmaktadır. 'Yolsuzlukla Mücadele Kanunu'nun 2010 yılında kabul edilmesine rağmen yolsuzluk ülke genelinde hüküm sürmektedir. Yolsuzluk yargıyı, polisi ve diğer devlet kurumlarını etkilemektedir. Hükümet yetkilileri tarafından kayırmacılık ve cezasızlık yaygındır. Mahkemeler ile hükümetin yürütme organı arasında net bir ayrımın olmaması da yargı sisteminin derin bir şekilde siyasallaşmasına neden olmaktadır. ⓘ

Kamboçyalıların günlük yaşamlarında yolsuzluk uygulamalarıyla karşılaştıkları alanlara örnek olarak tıbbi hizmet almak, trafik ihlalleri iddialarıyla ilgilenmek ve adil mahkeme kararlarını takip etmek verilebilir. Şirketler, özellikle inşaatla ilgili izinler olmak üzere ruhsat ve izinleri alırken kapsamlı bürokrasi ile uğraşmaktadır ve bu süreçte rüşvet talebi ve arzı yaygındır. 2010 tarihli Yolsuzlukla Mücadele Kanunu ihbarcılara hiçbir koruma sağlamamaktadır ve ihbarcılar kanıtlanamayan yolsuzlukları bildirdikleri takdirde 6 aya kadar hapis cezasına çarptırılabilmektedir. ⓘ

Hukuk mesleği

Kamboçya'da hukuk mesleği 1932 yılında kurulmuştur. Kızıl Kmer rejimi nedeniyle 1978 yılına gelindiğinde tüm hukuk sistemi ortadan kaldırılmıştır. Hakimler ve avukatlar "sınıf düşmanı" olarak görüldükten sonra idam edildi ve sadece 6-12 hukukçu hayatta kalarak ülkede kaldı. Avukatlar, Kamboçya Krallığı Barolar Birliği'nin kurulduğu 1995 yılına kadar yeniden ortaya çıkmadı. ⓘ

İnsan hakları

Kamboçya'nın muhalefet lider yardımcısı Kem Sokha (solda) Eylül 2017'de tutuklanırken, muhalefet lideri Sam Rainsy (sağda) Kasım 2015'ten bu yana sürgünde yaşıyor ⓘ

ABD Dışişleri Bakanlığı'nın bir raporuna göre "Hun Sen ve Kamboçya Halk Partisi'ne bağlı güçler, yargısız infazlar ve işkence de dâhil olmak üzere sık sık ve geniş çaplı suiistimalleri cezasız bırakmaktadır". 2016 Küresel Kölelik Endeksi'ne göre günümüz Kamboçya'sında tahminen 256.800 kişi ya da nüfusun %1,65'i köleleştirilmiş durumda. ⓘ

Kamboçya'da üst düzey yetkililer, güvenlik güçleri ve hükümetle bağlantılı iş dünyası liderleri tarafından zorla arazi tahliyeleri yaygındır. On yılı aşkın bir süredir, çeşitli özel çıkar gruplarının kendilerini zenginleştirmek ve iktidarlarını sürdürmek amacıyla yüz binlerce Kamboçyalının topraklarına el konulmuştur. Paris merkezli Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu (FIDH), güvenilir sivil toplum kuruluşlarının "770.000 kişinin, el konulan en az dört milyon hektar (yaklaşık 10 milyon dönüm) araziyi kapsayan arazi gaspından olumsuz etkilendiğini" tahmin ettiğini belirtiyor. ⓘ

14 Mart 2018'de BM'nin Kamboçya'daki insan hakları durumu uzmanı "Temmuz ayında yapılacak ulusal seçimler öncesinde medya, ifade özgürlüğü ve siyasi katılım üzerindeki kısıtlamalarla ilgili ciddi endişelerini dile getirdi". Hükümeti eleştiren bazı kişiler Kamboçya'daki COVID-19 salgını hakkında yalan haber yaydıkları iddiasıyla tutuklandı. ⓘ

İdari bölümler

Kamboçya'nın özerk belediyesi (reach thani) ve illeri (khaet) birinci düzey idari bölümlerdir. Kamboçya, özerk belediye de dahil olmak üzere 25 vilayete ayrılmıştır. ⓘ

Belediyeler ve ilçeler Kamboçya'nın ikinci düzey idari bölümleridir. İller 159 ilçe ve 26 belediyeye bölünmüştür. İlçeler ve belediyeler de kendi içlerinde komünlere (khum) ve mahallelere (sangkat) ayrılır. ⓘ

Sayı İl Sermaye Alan (km2) Nüfus (2019) 1 Banteay Meanchey Serei Saophoan 6,679 861,883 2 Battambang Battambang 11,702 997,169 3 Kampong Cham Kampong Cham 4,549 899,791 4 Kampong Chhnang Kampong Chhnang 5,521 527,027 5 Kampong Speu Chbar Mon 7,017 877,523 6 Kampong Thom Stung Saen 13,814 681,549 7 Kampot Kampot 4,873 593,829 8 Kandal Ta Khmau 3,179 1,201,581 9 Kep Kep 336 42,665 10 Koh Kong Khemarak Phoumin 10,090 125,902 11 Kratié Kratié 11,094 374,755 12 Mondulkiri Senmonorom 14,288 92,213 13 Oddar Meanchey Samraong 6,158 276,038 14 Pailin Pailin 803 75,112 15 Phnom Penh Phnom Penh 679 2,281,951 16 Preah Sihanouk Preah Sihanouk 1,938 310,072 17 Preah Vihear Preah Vihear 13,788 254,827 18 Pursat Pursat 12,692 419,952 19 Prey Veng Prey Veng 4,883 1,057,720 20 Ratanakiri Banlung 10,782 217,453 21 Siem Reap Siem Reap 10,299 1,014,234 22 Stung Treng Stung Treng 11,092 165,713 23 Svay Rieng Svay Rieng 2,966 525,497 24 Takéo Doun Kaev 3,563 900,914 25 Tboung Khmom Suong 5,250 776,841

Ekonomi

Kamboçya'nın kişi başına reel GSYİH gelişimi ⓘ

Kamboçya ihracatının oransal temsili, 2019 ⓘ

Kamboçya'nın İnsani Gelişme Endeksi'ndeki konumu, 1970-2010 ⓘ

2017 yılında Kamboçya'nın kişi başına düşen geliri SAGP'ye göre 4.022 dolar, nominal kişi başına düşen gelir ise 1.309 dolardır. Birleşmiş Milletler Kamboçya'yı en az gelişmiş ülke olarak tanımlamaktadır. Kırsal kesimdeki hanelerin çoğu tarım ve ilgili alt sektörlere bağlıdır. Pirinç, balık, kereste, hazır giyim ve kauçuk Kamboçya'nın başlıca ihracat kalemleridir. Uluslararası Pirinç Araştırma Enstitüsü (IRRI), Filipinler'deki pirinç tohumu bankasından 750'den fazla geleneksel pirinç çeşidini Kamboçya'ya yeniden tanıttı. Bu çeşitler 1960'larda toplanmıştı. ⓘ

Economist, IMF verilerine dayanmaktadır: 2001-2010 döneminde yıllık ortalama GSYİH büyümesi %7,7 olarak gerçekleşmiş ve bu oranla dünyanın en yüksek yıllık ortalama GSYİH büyümesine sahip ilk on ülkesinden biri olmuştur. Turizm Kamboçya'nın en hızlı büyüyen sektörü olmuş, 1997 yılında 219,000 olan ziyaretçi sayısı 2007 yılında 2 milyonun üzerine çıkmıştır. 2004 yılında enflasyon %1.7, ihracat ise 1.6 milyar ABD doları seviyesindeydi. ⓘ

Siem Reap'teki yiyecek standları. ⓘ

Kamboçya ülke değerlendirmesinde "Tüm Yoksullar Nereye Gitti? Kamboçya Yoksulluk Değerlendirmesi 2013" başlıklı raporunda Dünya Bankası şu sonuca varmaktadır: "2004'ten 2011'e kadar geçen yedi yıl boyunca Kamboçya'nın ekonomik büyümesi muazzamdı ve dünyanın en iyileri arasında yer aldı. Dahası, hane halkı tüketimi yaklaşık yüzde 40 oranında arttı. Ve bu büyüme yoksul yanlısıydı - sadece eşitsizliği azaltmakla kalmadı, aynı zamanda yoksul insanların tüketimini oransal olarak yoksul olmayanlarınkinden daha fazla ve daha hızlı artırdı. Sonuç olarak, yoksulluk oranı yüzde 52,2'den yüzde 20,5'e düşerek tüm beklentileri aştı ve ülkenin Binyıl Kalkınma Hedefleri (MDGs) yoksulluk hedefinin çok üzerine çıktı. Ancak bu insanların büyük çoğunluğu yoksulluktan çok az kurtulabilmiştir: kendilerini hızla yeniden yoksulluğa sürükleyebilecek küçük şoklara karşı bile son derece kırılgan olmaya devam etmektedirler." ⓘ

"Yirmi yıllık ekonomik büyüme Kamboçya'nın yoksulluğun azaltılmasında küresel bir lider olmasına yardımcı oldu. Bu başarı öyküsü, acımasız bir iç savaşın üstesinden gelen Güneydoğu Asya ülkesinin Dünya Bankası Grubu (WBG) tarafından alt-orta gelirli bir ekonomi olarak sınıflandırılması anlamına geliyor. Karşılaştırılabilir verilere sahip 69 ülke arasında Kamboçya, 2004-2008 yılları arasında dünyada yoksulluğu en hızlı azaltan dördüncü ülke oldu. (Kamboçya'nın yoksulluğu azaltma konusundaki başarıları hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. Yoksulluk oranı 2013 yılında yüzde 10'a düşmüştür ve 2015-2016 yılları arasında hem kentsel hem de kırsal haneler için yoksulluğun daha da azalması beklenmektedir. Bununla birlikte, özellikle sağlık ve eğitim alanlarında olmak üzere insani kalkınma Kamboçya için önemli bir zorluk ve kalkınma önceliği olmaya devam etmektedir." ⓘ

Kamboçya'nın karasularının altında 2005 yılında bulunan petrol ve doğal gaz yatakları büyük potansiyel arz etmekle birlikte, kısmen Tayland ile olan toprak anlaşmazlıkları nedeniyle çoğunlukla kullanılmamaktadır. ⓘ

Siem Reap Eyaletindeki çeltik tarlası ⓘ

Kamboçya Ulusal Bankası krallığın merkez bankasıdır ve ülkenin bankacılık sektörüne düzenleyici gözetim sağlar ve kısmen ülkedeki doğrudan yabancı yatırımın artmasından sorumludur. 2010 ve 2012 yılları arasında düzenlemeye tabi banka ve mikro-finans kuruluşlarının sayısı 31'den 70'in üzerine çıkarak Kamboçya bankacılık ve finans sektöründeki büyümenin altını çizmiştir. ⓘ

2012 yılında Kamboçya Ulusal Bankası'nın doğrudan düzenleyici gözetiminde Kredi Bürosu Kamboçya kurulmuştur. Kredi Bürosu, Kamboçya Bankacılık Sektöründeki şeffaflığı ve istikrarı daha da artırmaktadır, zira tüm bankalar ve mikrofinans şirketleri artık yasalar gereği ülkedeki kredi performansına ilişkin doğru gerçekleri ve rakamları rapor etmek zorundadır. ⓘ

Kamboçya'nın karşı karşıya olduğu en büyük zorluklardan biri, özellikle temel altyapı eksikliğinden muzdarip olan kırsal kesimde, yaşlı nüfusun genellikle eğitimden yoksun olmasıdır. İkili ve çok taraflı bağışçılardan önemli miktarda yardım gelmesine rağmen, siyasi istikrarsızlığın ve hükümet içindeki yolsuzluğun yeniden baş göstereceği korkusu yabancı yatırımları caydırmakta ve dış yardımları geciktirmektedir. Bağışçılar 2004 yılında ülkeye 504 milyon dolar taahhüt ederken, Asya Kalkınma Bankası tek başına kredi, hibe ve teknik yardım olarak 850 milyon dolar sağlamıştır. Kamboçya'da faaliyet gösteren şirketlerden inşaatla ilgili izinler gibi ruhsat ve izinler alınırken sıklıkla rüşvet talep edilmektedir. ⓘ

Battambang Eyaletinde pirinç hasadı yapan çiftçiler ⓘ

Kamboçya, 2015 Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) Küresel Haklar Endeksi'nde örgütlü emek açısından dünyanın en kötü ülkeleri arasında yer alarak "hakların güvence altında olmadığı" ülkeler kategorisine girmiştir. ⓘ

Nisan 2016'da Kamboçya Ulusal Meclisi Sendikalar Kanunu'nu kabul etmiştir. "Yasa, işçilerin ücret artışı ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi talebiyle fabrikalarda ve sokaklarda sürekli protesto gösterileri düzenledikleri bir dönemde teklif edildi". Kamboçya'nın yeni yasasıyla ilgili endişeler sadece işçi ve hak grupları tarafından değil, daha genel olarak uluslararası kuruluşlar tarafından da paylaşılmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü Tayland, Kamboçya ve Lao PDR Ülke Ofisi, yasanın "bazı temel endişeleri ve boşlukları" olduğunu belirtmiştir. ⓘ

Bağımsız sendikalar ve işverenler bölünmüş durumda. Kamboçya'daki Konfeksiyon Üreticileri Birliği (GMAC) Başkanı Van Sou Ieng, "25 sendikalı bir fabrika nasıl ayakta kalabilir?" diye sordu ve "bir işverenin 25 farklı sendika lideriyle bir anlaşmazlığı müzakere etmesini beklemenin anlaşılmaz olduğunu" ekledi. Van Sou Ieng, ülkedeki sendikaları dizginlemek için bir yasanın gerekli olduğunu söyledi. GMAC'ye göre geçen yıl ülkedeki 557 hazır giyim ve tekstil ihracat fabrikası ile 58 ayakkabı fabrikasında çalışan 500.000'den fazla işçi için 3.166 sendika vardı. Hazır giyim üretimi halihazırda Kamboçya'nın en büyük sektörü olmasına ve ülkenin Gayri Safi Yurtiçi Hasılasının yüzde 26,2'sini oluşturmasına rağmen Van Sou Ieng, sendika yasası olmadan yabancı yatırımcıların iş yapmaya gelmeyeceğini söyledi. "Sadece sendika yasası ile biz işverenler ayakta kalabileceğiz.... sadece Kamboçya'da değil, her ülkede sendika yasası var. Yasayı] eleştirenler iş yapmalı ve [o zaman] anlayacaklardır." ⓘ

Tekstil

2017'de Kamboçya İhracat Ağaç Haritası. ⓘ

Hazır giyim sektörü, Kamboçya'nın imalat sektörünün en büyük bölümünü temsil etmekte ve ülke ihracatının %80'ini oluşturmaktadır. 2012 yılında ihracat 2011 yılına göre %8 artarak 4,61 milyar dolara ulaşmıştır. Hazır giyim sektörü 2013 yılının ilk yarısında 1,56 milyar dolar değerinde ihracat gerçekleştirmiştir. Sektörde %91'i kadın olmak üzere 335.400 işçi çalışmaktadır. ⓘ

Better Factories Cambodia 2001 yılında BM Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Bankası Grubu'nun bir üyesi olan Uluslararası Finans Kurumu (IFC) arasında benzersiz bir ortaklık olarak kurulmuştur. Program, çalışma koşullarını iyileştirmek ve hazır giyim sektörünün rekabet gücünü artırmak için işçiler, işverenler ve hükümetlerle birlikte çalışmaktadır. 18 Mayıs 2018 tarihinde ILO Daha İyi Fabrikalar Kamboçya Programı Proje Danışma Komitesi (PAC), BFC'nin bağımsız orta vadeli değerlendirmesinin taslak sonuçlarına ve tavsiyelerine girdi sağlamak ve programın şeffaf raporlama girişiminin nasıl daha da güçlendirilebileceğine ilişkin seçenekleri tartışmak üzere Phnom Penh'de bir araya geldi. ⓘ

PAC üyeleri, programın Kamboçya hazır giyim sektörü ve çalışanları üzerinde yarattığı etkiye ilişkin değerlendirme bulgularına katılmışlardır: a. hazır giyim endüstrisinin genel büyümesinin sürdürülmesine katkıda bulunmak b. BFC'deki fabrikalarda çalışan en az yarım milyon Kamboçyalı işçinin yaşamlarının iyileştirilmesi ve çok daha fazla sayıda aile üyesini kapsamaktadır; c. işçilerin doğru ücretleri ve sosyal koruma yardımlarını almalarının sağlanması d. sektördeki çocuk işçiliğinin neredeyse tamamen ortadan kaldırılması e. Kamboçya'daki hazır giyim fabrikalarının genel olarak daha güvenli hale getirilmesi f. hazır giyim sektörü genelinde işgücü için "eşit bir oyun alanı" oluşturulması g. (1) fabrika verilerini kullanarak iş uygulamalarını etkilemek iyileştirilmesi ve (2) uluslararası risk yönetimi stratejilerinin temel bir parçası olması markalar/alıcılar. ⓘ

Turizm

Kamboçya'nın Siem Reap kentindeki Angkor Wat'ı her yıl yaklaşık 2,6 milyon turist ziyaret ediyor. ⓘ

Turizm sektörü, tekstil sektöründen sonra ülkenin en büyük ikinci döviz kaynağı. Uluslararası ziyaretçi sayısı 2018'de altı milyonu aşarak 21. yüzyılın başından bu yana on kat artmıştır. Turizm, ülkedeki işgücünün %26'sını istihdam ediyor; bu da Kamboçyalılar için yaklaşık 2,5 milyon iş anlamına geliyor. ⓘ

Phom Penh ve Angkor Wat'ın yanı sıra, diğer turistik yerler arasında güneybatıda birçok popüler plaja sahip Sihanoukville ve kuzeybatıda Battambang yer almaktadır; her ikisi de Kamboçya'ya gelen ziyaretçilerin önemli bir bölümünü oluşturan sırt çantalı gezginler için popüler duraklardır. Bokor Tepe İstasyonu da dahil olmak üzere Kampot ve Kep çevresindeki bölge de ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Turizm, 1993 UNTAC seçimlerinden bu yana geçen nispeten istikrarlı dönemde her yıl düzenli olarak artmıştır. ⓘ

2018'de gelen uluslararası ziyaretçilerin çoğu Çinliydi. Turizm gelirleri 2018 yılında 4,4 milyar ABD Dolarını aşarak krallığın gayri safi milli hasılasının neredeyse yüzde onunu oluşturmuştur. Siem Reap Eyaletindeki Angkor Wat tarihi parkı, Sihanoukville'deki plajlar, başkent Phnom Penh ve Kamboçya'nın 150 kumarhanesi (2014'te sadece 57'ydi) yabancı turistler için başlıca cazibe merkezleridir. ⓘ

Ancak Kamboçya'nın turizm için güvenli bir yer olarak ünü, sivil ve siyasi huzursuzluk ve krallığı ziyaret eden turistlere karşı işlenen ciddi suçların birkaç yüksek profilli örneği nedeniyle engellenmiştir. ⓘ

Kamboçya'nın turistik hediyelik eşya endüstrisi, başlıca ilgi çekici yerlerin çevresinde çok sayıda insanı istihdam etmektedir. Üretilen hediyelik eşya miktarı artan turist sayısını karşılamaya yetmemekte ve pazarlarda turistlere satılan ürünlerin büyük bir kısmı Çin, Tayland ve Vietnam'dan ithal edilmektedir. Yerel olarak üretilen hediyelik eşyalardan bazıları şunlardır:

• Krama (geleneksel eşarp)
• Seramikler
• Sabun, mumlar, baharatlar
• Ahşap oymalar, lake eşyalar, gümüş tabaklar
• İçinde demlenmiş pirinç şarabı bulunan boyalı şişeler ⓘ

Battambang bölgesinde pirinç toplayan çiftçiler ⓘ

Tarım

Tarım Kamboçya ekonomisinin temel dayanağıdır. Tarım 1985 yılında GSYİH'nın yüzde 90'ını oluşturmuş ve işgücünün yaklaşık yüzde 80'ini istihdam etmiştir. Pirinç başlıca üründür. Başlıca ikincil ürünler arasında mısır, manyok, tatlı patates, yer fıstığı, soya fasulyesi, susam tohumu, kuru fasulye ve kauçuk bulunmaktadır. Başlıca ticari ürün kauçuktur. Kauçuk, 1980'lerde pirincin ardından ikinci sırada gelen önemli bir birincil emtia ve ülkenin az sayıdaki döviz kaynaklarından biriydi. ⓘ

Ülke oldukça fakirdir. Ana geçim kaynağı tekstil ve tarımdır. Tarım ürünleri içerisinde pirinç çoğu Asya ülkesinde olduğu gibi önemli yer tutar. Turizm son yıllarda gelişme göstermektedir. ⓘ

Ulaşım

Ulusal Otoyol 4 ⓘ

İç savaş ve ihmal Kamboçya'nın ulaşım sistemine ciddi zarar vermiştir. Kamboçya, diğer ülkelerden aldığı yardımlarla ana otoyolları uluslararası standartlara yükseltmektedir ve çoğu 2006 yılına göre büyük ölçüde iyileştirilmiştir. Ana yolların çoğu artık asfaltlanmıştır. ⓘ

Kamboçya'da toplamda yaklaşık 612 kilometre (380 mil) uzunluğunda bir metrelik (3 feet-3 inç) tek hattan oluşan iki demiryolu hattı bulunmaktadır. Hatlar başkentten güney sahilindeki Sihanoukville'e kadar uzanmaktadır. Trenler yeniden Kamboçya'nın başkentine ve güneydeki popüler destinasyonlara gidip gelmeye başladı. İki şehir arasındaki düzenli demiryolu seferleri 14 yıl aradan sonra geçtiğimiz günlerde yeniden başladı ve yolcular için karayolundan daha güvenli bir seçenek sunuyor. Trenler Phnom Penh'den Sisophon'a da gitmektedir (ancak trenler genellikle sadece Battambang'a kadar gitmektedir). 1987 yılı itibariyle Phnom Penh ve Battambang arasında haftada sadece bir yolcu treni çalışmaktaydı ancak "Kamboçya'yı Bangkok ve Ho Chi Minh City'deki başlıca sanayi ve lojistik merkezleriyle (birbirine) bağlayacak" olan ve büyük ölçüde Asya Kalkınma Bankası tarafından finanse edilen 141 milyon ABD Dolarlık bir proje, can çekişen demiryolu sistemini yeniden canlandırmak için başlatılmıştır. ⓘ

Phnom Penh'i Sihanoukville'e bağlayan iller arası ana trafik arterinin yanı sıra, eski bir toprak yolun beton/asfalt ile yeniden kaplanması ve beş büyük nehir geçişinin köprülenmesi Phnom Penh'i Koh Kong'a kalıcı olarak bağladı ve böylece artık komşu Tayland'a ve karayolu ağına kesintisiz karayolu erişimi var. ⓘ

Phnom Penh havaalanı servis treni ⓘ

Kamboçya'nın karayolu trafik kaza oranı dünya standartlarına göre yüksektir. Kamboçya'da 2004 yılında 10.000 araç başına düşen karayolu ölüm sayısı gelişmiş ülkelere kıyasla on kat daha fazlaydı ve önceki üç yılda karayolunda ölenlerin sayısı iki katına çıkmıştı. ⓘ

Kamboçya'nın geniş iç su yolları tarihsel olarak uluslararası ticarette önemliydi. Mekong ve Tonle Sap Nehri, bunların sayısız kolları ve Tonle Sap, 0,6 metre (2,0 feet) çeken teknelerle tüm yıl boyunca seyredilebilen 3.700 kilometre (2.300 mil) ve 1,8 metre (5,9 feet) çeken teknelerle seyredilebilen 282 kilometre (175 mil) dahil olmak üzere önemli uzunlukta yollar sağlamıştır. ⓘ

Kamboçya'da Phnom Penh ve Sihanoukville olmak üzere iki büyük ve beş küçük liman bulunmaktadır. Bassac, Mekong ve Tonle Sap Nehirlerinin birleştiği noktada bulunan Phnom Penh, yağışlı sezonda 8.000 tonluk, kurak sezonda ise 5.000 tonluk gemileri kabul edebilen tek nehir limanıdır. ⓘ

Artan ekonomik faaliyetle birlikte otomobil kullanımı da artmış olsa da motosikletler hala baskındır. "Cyclo" (elden düşme Fransızca) ya da Bisiklet çekçekleri 1990'larda popülerdi ancak giderek yerini remorque'lara (motosikletlere takılan arabalar) ve Hindistan'dan ithal edilen çekçeklere bırakmaktadır. Bisikletlinin yolcu koltuğunun arkasında oturması bakımından bisikletler Kamboçya'ya özgüdür. ⓘ

Kamboçya'da üç ticari havalimanı bulunmaktadır. Bu havalimanları 2018 yılında 10 milyon yolcu taşıyarak rekor kırmıştır. Phnom Penh Uluslararası Havalimanı Kamboçya'nın en işlek havalimanıdır. Siem Reap-Angkor Uluslararası Havalimanı ikinci en yoğun havalimanıdır ve Kamboçya'ya giren ve çıkan en fazla uluslararası uçuşa hizmet vermektedir. Sihanouk Uluslararası Havalimanı, sahil kenti Sihanoukville'dedir. ⓘ

Enerji

Kamboçya yenilenebilir enerji kaynaklarını geliştirme konusunda yüksek potansiyele sahiptir. Ülke, 2020 yılına kadar yenilenebilir enerji alanında çok fazla uluslararası yatırım çekmemiş olsa da, güneş enerjisi ihalelerinin yürütülmesi açısından diğer ASEAN ülkeleri için öğrenilecek bir model teşkil etmektedir. Yenilenebilir enerjiye daha fazla yatırım çekmek için hükümet yenilenebilir enerji yönetişimini iyileştirebilir, net hedefler benimseyebilir, etkili bir düzenleyici çerçeve geliştirebilir, proje bankacılığını iyileştirebilir ve uluslararası yatırımcılar için pazara girişi kolaylaştırabilir. Kamboçya iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine karşı oldukça savunmasızdır ve ülkenin iklim değişikliğini azaltma önlemlerinin bir parçası olarak yenilenebilir enerji geliştirmeye daha fazla odaklanması tavsiye edilmektedir. ⓘ

Toplum

Demografik Bilgiler

Tarihsel nüfus ⓘ

Yıl	Pop.	±% yıllık
1962	5,728,771	—
1980	6,600,000	+0.79%
1994	9,900,000	+2.94%
1996	10,700,000	+3.96%
1998	11,437,656	+3.39%
2004	12,800,000	+1.89%
2008	13,395,682	+1.14%
2013	14,700,000	+1.88%
2019	15,552,211	+0.94%
Ulusal İstatistik Enstitüsü: Kamboçya Krallığı Genel Nüfus Sayımı 2019, Bölüm 2, s. 6

Fransız himayesindeki Kamboçya'da ilk resmi nüfus sayımı 1921 yılında yapılmış; ancak sayımın amacı vergi toplamak olduğu için sadece 20-60 yaş arası erkekler sayılmıştır. 1962 yılında yapılan nüfus sayımının ardından Kamboçya'da yaşanan iç çatışmalar ve istikrarsızlık, ülkenin 1998 yılında yeni bir resmi nüfus sayımı yapabilmesi için 36 yıllık bir boşluğa neden olmuştur. ⓘ

Şu anda Kamboçya nüfusunun yüzde ellisi 22 yaşından küçüktür. Kamboçya, 1.04 kadın/erkek oranıyla Büyük Mekong Alt Bölgesi'ndeki en yüksek kadın/erkek cinsiyet oranına sahip ülkedir. Kamboçya'nın 65 yaş üstü nüfusu arasında kadın erkek oranı 1,6:1'dir. ⓘ

Kamboçya'da toplam doğurganlık oranı 2018 yılında kadın başına 2,5 çocuk olmuştur. Doğurganlık oranı 2000 yılında 4,0 çocuktu. Kentsel bölgelerdeki kadınlar ortalama 2,2 çocuğa sahipken, kırsal bölgelerdeki kadın başına 3,3 çocuk düşmektedir. Doğurganlık, kadınların ortalama 4,5 çocuğa sahip olduğu Mondol Kiri ve Rattanak Kiri İllerinde en yüksek, kadınların ortalama 2,0 çocuğa sahip olduğu Phnom Penh'de ise en düşüktür. ⓘ

Etnik gruplar

Kamboçya'nın etnik haritası ⓘ

Kamboçya nüfusunun büyük çoğunluğu (%95'inden fazlası) etnik Khmer kökenlidir ve ülkenin tek resmi dili olan Khmer dilini konuşmaktadır. Kamboçya'nın nüfusu büyük ölçüde homojendir. Azınlık grupları arasında Chamlar (%1,2), Vietnamlılar (%0,1) ve Çinliler (%0,1) bulunmaktadır. ⓘ

Kamboçya'daki en büyük etnik grup, Kamboçya'daki toplam nüfusun yaklaşık %90'ını oluşturan ve yaşadıkları ova Mekong alt bölgesinin yerlisi olan Khmerlerdir. Khmerler tarihsel olarak günümüz Tayland, Laos ve Kamboçya'sının kuzeybatıda buluştuğu yerden güneydoğu Vietnam'da Mekong Nehri'nin ağzına kadar uzanan çapraz bir yay şeklinde aşağı Mekong Nehri yakınlarında yaşamışlardır. ⓘ

Vietnamlılar Kamboçya'daki en büyük ikinci etnik azınlıktır ve tahminen 16.000'i ülkenin güneydoğusunda Mekong Deltası'na komşu illerde yaşamaktadır. Vietnam dilinin bir Mon-Khmer dili olduğu tespit edilmiş olsa da, iki halk arasında çok az kültürel bağlantı vardır çünkü ilk Khmerler Hint kültür alanından etkilenirken Vietnamlılar Çin kültür alanının bir parçasıdır. Khmerler ve Vietnamlılar arasındaki etnik gerilimler Angkor Sonrası Dönem'e (16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar) kadar uzanmaktadır; bu dönemde yeni ortaya çıkan Vietnam ve Tayland, Angkor sonrası zayıflamış Kamboçya'yı vassallaştırmaya ve tüm Çinhindi'ne etkin bir şekilde hakim olmaya çalışmıştır. ⓘ

Çinli Kamboçyalılar nüfusun yaklaşık %0,1'ini oluşturmaktadır. Çinlilerin çoğu, Fransız himayesi döneminde ticaret ve ticaret fırsatları aramak için gelen 19-20. yüzyıl yerleşimcilerinin soyundan gelmektedir. Çoğu kentte yaşamakta ve öncelikle ticaretle uğraşmaktadır. ⓘ

Dağların yerli etnik grupları topluca Montagnardlar ya da Khmer Loeu olarak bilinmektedir ve bu terim "Dağlık Khmer" anlamına gelmektedir. Güney Çin üzerinden Mon-Khmer dilini konuşanların neolitik göçlerinden ve Güneydoğu Asya'dan gelen Austronesian dilini konuşanların soyundan gelmektedirler. Dağlık bölgelerde izole edilmiş olan çeşitli Khmer Loeu grupları, Khmer kuzenleri gibi Hintlileşmemiştir ve sonuç olarak modern Khmerlerden ve genellikle birbirlerinden kültürel olarak uzaktırlar ve Hint teması öncesi birçok gelenek ve inancı gözlemlemektedirler. ⓘ

Chamlar, günümüz Vietnam'ının orta ve güney kıyılarında eski bir krallık olan ve Khmer İmparatorluğu'nun eski rakibi Champa'nın Avustronezya halkından gelmektedir. Kamboçya'daki Çamların sayısı bir milyonun altındadır ve genellikle ülkenin güneydoğusunda ayrı köyler halinde yaşarlar. Kamboçya'daki Çamların neredeyse tamamı Müslümandır. ⓘ

En büyük şehirler

Kamboçya'daki en büyük şehirler veya kasabalar 2019 Nüfus Sayımı ⓘ
	Rütbe		İl	Pop.	Rütbe		İl	Pop.
Phnom Penh Siem Reap	1	Phnom Penh	–	2,281,951	11	Chbar Mon	Kampong Speu	50,359	Battambang Sisophon
	2	Siem Reap	Siem Reap	245,494	12	Bavet	Svay Rieng	43,783
	3	Battambang	Battambang	119,251	13	Doun Kaev	Takéo	43,402
	4	Sisophon	Banteay Meanchey	99,019	14	Svay Rieng	Svay Rieng	41,424
	5	Poipet	Banteay Meanchey	98,934	15	Kampong Chhnang	Kampong Chhnang	41,080
	6	Ta Khmau	Kandal	75,629	16	Kampong Cham	Kampong Cham	38,365
	7	Sihanoukville	Preah Sihanouk	73,036	17	Pailin	Pailin	37,393
	8	Samraong	Oddar Meanchey	70,944	18	Prey Veng	Prey Veng	36,254
	9	Pursat	Pursat	58,355	19	Suong	Tboung Khmum	35,054
	10	Stueng Saen	Kampong Thom	53,118	20	Kampot	Kampot	32,053

Kadınlar

Geleneksel düğün kıyafeti giyen Kamboçyalı çift (Sompot, Sbai, Chong Kben). ⓘ

Khmer kadınlarından geleneksel olarak mütevazı, yumuşak dilli, iyi huylu, çalışkan olmaları, ailenin bakıcıları ve mali kontrolörleri olarak hareket etmeleri, evlenene kadar bekaretlerini korumaları, sadık eşler olmaları ve kocalarına danışmanlık yapmaları beklenir. Kamboçyalı kadınların "hafif" yürüyüşleri ve incelikleri, "ipek eteklerinin hışırtısının duyulmayacağı [...] sessiz hareketler" olarak da tanımlanmaktadır. Mali denetleyiciler olarak Kamboçyalı kadınlar aile düzeyinde hane otoritesine sahip olarak tanımlanabilir. ⓘ

Diller

Khmer dili, Avustroasiatik dil grubunun Mon-Khmer alt ailesinin bir üyesidir. Bir zamanlar Çinhindi'nde hükümet dili olan Fransızca, hala birçok yaşlı Kamboçyalı tarafından konuşulmaktadır ve aynı zamanda Fransa hükümeti tarafından finanse edilen bazı okullarda ve üniversitelerde eğitim dilidir. Fransızca bir gazete ve bazı televizyon kanalları da Fransızca yayın yapmaktadır. Kamboçya La Francophonie'nin bir üyesidir. Ülkenin sömürge geçmişinin bir kalıntısı olan Kamboçya Fransızcası, Kamboçya'da bulunan bir lehçedir ve bazen hükümette, özellikle de mahkemelerde kullanılır. 1993 yılından bu yana, ana yabancı dil olarak Fransızcanın yerini alan İngilizcenin kullanımı giderek artmaktadır. İngilizce birçok üniversitede yaygın olarak öğretilmektedir ve bu dilde önemli bir basın da vardır, sokak tabelaları artık Khmerce ve İngilizce olarak iki dillidir. Bu değişim nedeniyle, Kamboçya'nın uluslararası ilişkilerinde artık çoğunlukla İngilizce kullanılıyor ve hem Kamboçya pullarında hem de 2002'den beri Kamboçya para biriminde Fransızcanın yerini aldı. ⓘ

Khmer yazısı Güney Hindistan Pallava yazısından türetilmiştir. ⓘ

Din

"Atalar Günü" olarak da bilinen Pchum Ben, Khmer Budistleri tarafından kutlanan önemli bir dini festivaldir. ⓘ

Theravada Budizmi Kamboçya'nın resmi dinidir ve ülke genelinde tahminen 4.392 manastır tapınağı ile nüfusun yüzde 95'inden fazlası tarafından uygulanmaktadır. Kamboçya Budizmi Hinduizm ve yerli animizmden derinden etkilenmiştir. ⓘ

Ruhlar ve toplum arasındaki yakın ilişki, apotropaik ve şans getiren eylemlerin ve tılsımların etkinliği ve "baromey" ruhları gibi ruhani varlıklarla temas yoluyla kişinin hayatını manipüle etme olasılığı yerli halk dininden kaynaklanmaktadır. Hinduizm, Tantriciliğin büyülü uygulamaları ve artık ruhlar dünyasına asimile olmuş bir dizi Hindu tanrısı dışında çok az iz bırakmıştır (örneğin, Yeay Mao adlı önemli neak ta ruhu Hindu tanrıçası Kali'nin modern avatarıdır). ⓘ

Mahayana Budizmi Kamboçya'daki Çinli ve Vietnamlıların çoğunluğunun dinidir. Halk kahramanlarına ve atalara saygı, Konfüçyüsçülük ve Taoizm gibi diğer dini uygulamaların unsurları da Çin Budizmi ile karıştırılarak uygulanmaktadır. ⓘ

İslam, nüfusun yaklaşık %2'si tarafından takip edilmekte ve ikisi Cham halkı tarafından, üçüncüsü ise nesiller boyu ülkede ikamet eden Malayların torunları tarafından olmak üzere üç farklı şekilde uygulanmaktadır. Kamboçya'nın Müslüman nüfusunun %80'inin etnik Cham olduğu bildirilmektedir. ⓘ

Sağlık

Kamboçyalı tıp öğrencileri bir ameliyatı izliyor ⓘ

Kamboçya'da ortalama yaşam süresi 2021 yılında 75 yıl olup, ortalama yaşam süresinin 55 olduğu 1995 yılından bu yana büyük bir gelişme kaydedilmiştir. Sağlık hizmetleri hem kamu hem de özel pratisyenler tarafından sunulmaktadır ve araştırmalar, sağlık hizmeti sağlayıcılarına duyulan güvenin Kamboçya kırsalında sağlık hizmetlerinin alımını iyileştirmede kilit bir faktör olduğunu ortaya koymuştur. Hükümet HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklar konusunda farkındalığı artırarak ülkedeki sağlık hizmetlerinin kalitesini yükseltmeyi planlamaktadır. ⓘ

Kamboçya'nın bebek ölüm oranı 1998'de 1.000 canlı doğumda 86 iken 2018'de 24'e düşmüştür. ⓘ

Sağlık göstergelerinin en kötü olduğu eyalet olan Ratanakiri'de çocukların %22,9'u beş yaşına gelmeden ölmektedir. ⓘ

Kamboçya bir zamanlar dünyanın en çok kara mayını döşenmiş ülkelerinden biriydi. Bazı tahminlere göre, patlamamış kara mayınları 1970'ten bu yana 60.000'den fazla sivilin ölümünden ve binlercesinin sakat kalmasından veya yaralanmasından sorumludur. Bildirilen kara mayını kayıplarının sayısı 2005'te 800'den 2013'te 111'e (22 ölü ve 89 yaralı) düşerek keskin bir düşüş göstermiştir. Kara mayınlarından kurtulan yetişkinlerin genellikle bir ya da daha fazla uzuvlarının kesilmesi gerekmekte ve hayatta kalmak için dilenmek zorunda kalmaktadırlar. Kamboçya'nın 2020 yılına kadar kara mayınlarından arındırılması beklenmektedir, ancak yetimler ve 290 kişiden birinin ampute olması gibi sosyal ve ekonomik mirasın Kamboçya'yı önümüzdeki yıllarda da etkilemesi beklenmektedir. ⓘ

Kamboçya Mayın/UXO Mağdurları Bilgi Sistemine göre, Kamboçya'da sadece kara mayınları ve patlamış mühimmat 1979-2013 yılları arasında 44.630 kişinin yaralanmasına neden olmuştur. ⓘ

Eğitim

Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı Kamboçya'da eğitim için ulusal politikalar ve kılavuzlar oluşturmaktan sorumludur. Kamboçya eğitim sistemi büyük ölçüde adem-i merkeziyetçi bir yapıya sahiptir ve yönetiminden merkezi, il ve ilçe olmak üzere üç hükümet düzeyi sorumludur. Kamboçya Anayasası, dokuz yıllık ücretsiz zorunlu eğitimi yürürlüğe koyarak temel kaliteli eğitim hakkını evrensel olarak garanti altına almaktadır. ⓘ

Phnom Penh Kraliyet Üniversitesi Yabancı Diller Enstitüsü ⓘ

2019 Kamboçya nüfus sayımında nüfusun %88,5'inin okuryazar olduğu tahmin edilmiştir (erkeklerin %91,1'i ve kadınların %86,2'si). Genç erkeklerde (15-24 yaş) okuryazarlık oranı %89 iken kadınlarda bu oran %86'dır. ⓘ

Kamboçya'daki eğitim sistemi birçok zorlukla karşı karşıya kalmaya devam etmektedir, ancak geçtiğimiz yıllarda, özellikle ilköğretim net kayıt kazanımları, program bazlı bütçelemenin başlatılması ve dezavantajlı çocukların eğitime erişmesine yardımcı olan bir politika çerçevesinin geliştirilmesi açısından önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Ülke ayrıca yoksulluk ve işsizlikle mücadele etmek için özellikle kırsal alanlarda mesleki eğitime önemli ölçüde yatırım yapmıştır.

Kamboçya'nın en tanınmış üniversitelerinden ikisi Phnom Penh'de bulunmaktadır. ⓘ

Geleneksel olarak Kamboçya'da eğitim wat'lar (Budist tapınakları) tarafından verilmekte ve böylece yalnızca erkek nüfus için eğitim sağlamaktaydı. Kızıl Kmer rejimi sırasında eğitim önemli aksaklıklara uğramıştır. Kim (2011) tarafından yapılan bir çalışma, Kamboçya'da çalışan çocukların çoğunun okula kayıtlı olduğunu, ancak istihdam edilmelerinin okula geç başlama, öğrenme çıktıları üzerinde olumsuz etkiler ve okulu bırakma oranlarında artışla ilişkili olduğunu bildirmektedir. ⓘ

Kamboçyalı ilkokul çocukları arasındaki akademik performansla ilgili olarak, araştırma ebeveyn tutum ve inançlarının önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Çalışma, özellikle, çocuklar arasında daha düşük akademik başarının, ebeveynlerin daha güçlü kaderci inançlara (yani, insan gücü kaderi değiştiremez) sahip olmasıyla ilişkili olduğunu bulmuştur. Çalışma ayrıca ebeveynlerin bulundukları toplumda "ikamet süresinin" çocukları arasında daha iyi akademik başarıyı öngördüğünü ortaya koymuştur. Genel olarak çalışma, aile tutum ve inançlarının bulguların merkezinde yer aldığı Kamboçya toplumunda sosyal sermayenin eğitim performansı ve erişimindeki rolüne işaret etmiştir. ⓘ

Suç

2017 yılında Kamboçya'da cinayet oranı 100.000 nüfus başına 2,4'tür. ⓘ

Kamboçya'da fuhuş yasa dışıdır ancak yine de yaygın olduğu görülmektedir. 1993 yılında kadınlarla fuhuş hakkında yapılan bir dizi görüşmede, görüşülen kişilerin dörtte üçü fahişe olmanın bir norm olduğunu ve utanılacak bir meslek olmadığını düşündüklerini belirtmiştir. Aynı yıl Kamboçya'da yaklaşık 100.000 seks işçisi olduğu tahmin ediliyordu. ⓘ

18 Ağustos 2019 tarihinde Başbakan Hun Sen, Maliye Bakanlığı'nın yeni çevrimiçi kumar lisansları vermesini yasaklayan bir yönerge imzaladı; halihazırda çevrimiçi lisanslara sahip operatörlerin ise yalnızca bu lisansların süresi dolana kadar faaliyetlerine devam etmelerine izin verilecekti. Yönergede yeni politikanın gerekçesi olarak "bazı yabancıların bu kumar türünü ülke içinde ve dışında mağdurları dolandırmak için kullanması" gösterildi. Kamboçya yeni politika açıklanmadan önce bu tür 150'den fazla lisans vermişti. ⓘ

Kültür

Vorvong ve Sorvong'un 19. yüzyıl illüstrasyon hikayesi ⓘ

Kamboçya kültürüne Theravada Budizmi, Hinduizm, Fransız sömürgeciliği, Angkor kültürü ve modern küreselleşme gibi çeşitli faktörler katkıda bulunmaktadır. Kamboçya Kültür ve Güzel Sanatlar Bakanlığı Kamboçya kültürünün tanıtılması ve geliştirilmesinden sorumludur. Kamboçya kültürü sadece ova etnik çoğunluğunun kültürünü değil, aynı zamanda Norodom Sihanouk tarafından dağlılar ve ovalılar arasında birliği teşvik etmek için icat edilen bir terim olan ve halk arasında Khmer Loeu olarak bilinen kültürel olarak farklı 20 tepe kabilesini de içerir. ⓘ

Kırsal Kamboçyalılar, Kamboçya giyiminin benzersiz bir yönü olan krama atkısı takarlar. Sampeah geleneksel bir Kamboçya selamlaşması ya da başkalarına saygı göstermenin bir yoludur. Khmer imparatorluğu tarafından geliştirilen ve yayılan Khmer kültürü, tarih boyunca komşu Laos ve Tayland ile değiş tokuş edilen kendine özgü dans, mimari ve heykel tarzlarına sahiptir. Angkor Wat (Angkor "şehir" ve Wat "tapınak" anlamına gelir), bölgede ve çevresinde keşfedilen yüzlerce tapınakla birlikte Angkor döneminden kalma Khmer mimarisinin en iyi korunmuş örneğidir. ⓘ

Khmer halkı geleneksel olarak Tra yaprakları üzerine bilgi kaydetmiştir. Tra yaprağı kitapları Khmer halkının efsanelerini, Ramayana'yı, Budizm'in kökenini ve diğer dua kitaplarını kaydeder. Nemden ve iklimden korunmak için bezle sarılarak bakılırlar. ⓘ

Bon Om Touk sırasında tekne yarışı ⓘ

Her yıl düzenlenen tekne kürek çekme yarışması Bon Om Touk (Kamboçya Su ve Ay Festivali) Kamboçya'nın en geniş katılımlı ulusal festivalidir. Mekong Nehri'nin Tonle Sap Nehri'nin tersine akmasını sağlayacak şekilde normal seviyelerine inmeye başladığı yağmur mevsiminin sonunda düzenlenen bu etkinliğe her yıl Kamboçya nüfusunun yaklaşık %10'u oyunlar oynamak, aya şükretmek, havai fişekleri izlemek, yemek yemek ve karnaval havasında geçen tekne yarışına katılmak için katılmaktadır. ⓘ

Popüler oyunlar arasında futbol, ayak torbasına benzeyen sey tekmeleme ve satranç yer almaktadır. Klasik Hint güneş takvimi ve Theravada Budizmine dayanan Kamboçya Yeni Yılı, Nisan ayında gerçekleşen önemli bir bayramdır. Son dönem sanatçıları arasında ülkeye yeni müzik tarzları getiren şarkıcılar Sinn Sisamouth ve Ros Serey Sothea (ve daha sonra Preap Sovath ve Sokun Nisa) bulunmaktadır. ⓘ

Kamboçyalılar her yıl Pchum Ben (Atalar Günü) münasebetiyle ülke genelindeki pagodaları ziyaret etmektedir. İnsanlar 15 gün süren festival boyunca ölmüş akrabalarının ruhlarına dualar ve yiyecekler sunuyor. Çoğu Kamboçyalı için bu, 1975-1979 Kızıl Kmer rejimi sırasında ölen akrabalarını hatırlama zamanıdır. ⓘ

Mutfak

Sol üstten saat yönünde: Köri çorbası (samlar kari), hindistan cevizli prahok sosu (prahok k'tis), num banhchok ve samlar kako.

Pirinç, diğer Güneydoğu Asya ülkelerinde olduğu gibi temel tahıldır. Mekong ve Tonlé Sap nehirlerinden elde edilen balık da diyetin önemli bir parçasıdır. Gıda ve ticaret için balık ve balık ürünleri arzı 2000 yılı itibariyle kişi başına 20 kilogram (44 pound) ya da kişi başına günde 2 ons idi. Bazı balıklar daha uzun süre saklanmak üzere prahok haline getirilebilir. ⓘ

Kamboçya mutfağı tropik meyveler, çorbalar ve erişteler içerir. Temel malzemeler kaffir lime, limon otu, sarımsak, balık sosu, soya sosu, demirhindi, zencefil, istiridye sosu, hindistan cevizi sütü ve karabiberdir. Bazı lezzetler num banh chok (នំបញ្ចុក), balık amok (អាម៉ុកត្រី) ve aping (អាពីង). Ülke ayrıca çeşitli farklı yerel sokak yemeklerine de sahiptir. ⓘ

Kamboçya mutfağı üzerindeki Fransız etkisi, kızarmış baget ekmeği ile Kamboçya kırmızı körisini içerir. Kızarmış baget parçaları köriye batırılır ve yenir. Kamboçya kırmızı körisi pirinç ve pirinç eriştesi ile de yenir. Muhtemelen en popüler yemek olan kuy teav, kızarmış sarımsak, taze soğan, yeşil soğan içeren domuz etli bir pirinç şehriye çorbasıdır ve sığır eti topları, karides, domuz ciğeri veya marul gibi çeşitli soslar da içerebilir. Kampot biberi dünyanın en iyisi olarak bilinir ve Kep yengeç kulübelerinde yengece ve Ou Trojak Jet nehri üzerindeki restoranlarda kalamara eşlik eder. Komşuları Tayland ve Vietnam'ın mutfağına kıyasla bu mutfak dünya tarafından pek bilinmemektedir. ⓘ

İçecekler

Kamboçyalılar Mondulkiri Eyaleti ve Kirirom çevresinde yetişen çaydan bolca içmektedir. te krolap, küçük bir bardağa su ve bir yığın çay yaprağı koyup üstüne bir fincan tabağı yerleştirerek ve demlemek için her şeyi ters çevirerek yapılan sert bir çaydır. Yeterince koyu olduğunda, çay başka bir bardağa boşaltılır ve bol miktarda şeker eklenir, ancak süt eklenmez. Çin'in kırmızı toz çayı ve limon suyuyla yapılan limon çayı te kdau kroch chhma, hem sıcak hem de buzlu olarak ferahlatıcıdır ve genellikle yüksek dozda şekerle servis edilir. ⓘ

Kahveye gelince, çekirdekler genellikle Laos ve Vietnam'dan ithal edilmektedir - ancak bazı yerlerde Ratanakiri Eyaleti ve Mondulkiri Eyaletinden yerel olarak üretilen kahve bulunabilir. Çekirdekler geleneksel olarak tereyağı ve şekerle kavrulur, ayrıca romdan domuz yağına kadar her şeyi içerebilen çeşitli diğer bileşenler içeceğe garip, bazen hafif çikolatamsı bir aroma verir. ⓘ

Kamboçya'da çoğunlukla Sihanoukville Eyaleti ve Phnom Penh'de bulunan birkaç endüstriyel bira fabrikası vardır. Phnom Penh ve Siem Reap'te de giderek artan sayıda mikro bira fabrikası bulunmaktadır. 2014 ve 2018 yılları arasında, butik bira fabrikalarının sayısı ikiden dokuza yükselmiştir. 2019 itibariyle Kamboçya'da 12 bira fabrikası veya mikro bira fabrikası bulunmaktadır. ⓘ

Pirinç şarabı popüler bir alkollü içecektir. Kalitesi büyük ölçüde değişir ve genellikle meyveler veya şifalı bitkilerle aşılanır. Sombai likörü gibi yumuşatılmış meyveler veya baharatlarla hazırlandığında sra tram (ıslatılmış şarap) olarak adlandırılır ve içimi sade pirinç şarabından daha yumuşak olduğu için turizmin gelişmesiyle birlikte giderek daha fazla popülerlik kazanmıştır. ⓘ

Spor

Futbol en popüler sporlardan biridir, ancak profesyonel organize sporlar ekonomik koşullar nedeniyle Kamboçya'da batı ülkelerindeki kadar yaygın değildir. Futbol Kamboçya'ya Fransızlar tarafından getirilmiş ve yerel halk arasında popüler olmuştur. Kamboçya milli futbol takımı 1972 Asya Kupası'nda dördüncülük elde etti, ancak iç savaştan bu yana gelişme yavaşladı. ⓘ

Basketbol, voleybol, vücut geliştirme, çim hokeyi, rugby birliği, golf ve beyzbol gibi Batı sporları popülerlik kazanmaktadır. Voleybol açık ara ülkedeki en popüler spordur. Yerel sporlar arasında geleneksel tekne yarışı, bufalo yarışı, Pradal Serey, Khmer geleneksel güreşi ve Bokator yer almaktadır. Kamboçya Olimpiyatlara ilk kez 1956 Yaz Olimpiyat Oyunları sırasında atlı biniciler göndererek katılmıştır. Kamboçya ayrıca 1960'larda Olimpiyatlara alternatif olarak düzenlenen GANEFO Oyunlarına da ev sahipliği yapmıştır. ⓘ

Dans

Angkor Wat'ta Apsara dansçıları

Khmer Apsara dansçıları

Kamboçya dansı üç ana kategoriye ayrılabilir: Khmer klasik dansı, halk dansı ve sosyal danslar. Khmer klasik dansının kesin kökenleri tartışmalıdır. Yerli Khmer akademisyenlerin çoğu modern dans formlarını Angkor dönemine kadar geri götürerek dönemin tapınak gravürlerinde benzerlikler görürken, diğerleri modern Khmer dans stillerinin 1800'lerde Siyam saray dansçılarından öğrenildiğini (veya yeniden öğrenildiğini) savunmaktadır. ⓘ

Khmer klasik dansı, Kamboçya kraliyet saraylarında hem eğlence hem de tören amaçlı sergilenen stilize performans sanatı biçimidir. Danslar, karmaşık kostümlü, yüksek eğitimli kadın ve erkekler tarafından kamuya açık ortamlarda saygı duruşu, yakarış ya da Ramayana'nın Khmer versiyonu olan Reamker gibi geleneksel hikayeleri ve epik şiirleri canlandırmak için icra edilir. Resmi olarak Robam Preah Reach Troap (របាំព្រះរាជទ្រព្យ "kraliyet zenginliği tiyatrosu") olarak bilinen bu gösteri, bir vokal korosunun eşlik ettiği bir pinpeat topluluğunun müziğine göre ayarlanır. ⓘ

Genellikle mahori müziğiyle icra edilen Kamboçya halk dansları, Kamboçya'nın çeşitli kültürel ve etnik gruplarını kutlar. Halk dansları köylerde ortaya çıkmıştır ve çoğunlukla köylüler tarafından köylüler için icra edilir. Hareketler daha az stilize edilmiştir ve giyilen kıyafetler, dansçıların canlandırdığı tepe kabileleri, Chamlar veya çiftçiler gibi insanların kıyafetleridir. Tipik olarak klasik danstan daha hızlı tempolu olan halk dansları aşk, komedi veya kötü ruhları kovma gibi "sıradan insan" temalarını sergiler. ⓘ

Sosyal danslar ziyafetlerde, partilerde ya da diğer resmi olmayan sosyal toplantılarda konuklar tarafından icra edilen danslardır. Khmer geleneksel sosyal dansları diğer Güneydoğu Asya uluslarınınkine benzer. Örnekler arasında Romvong ve Romkbach çember danslarının yanı sıra Saravan ve Lam Leav yer alır. Cha-cha, Bolero ve Madison gibi modern batı popüler dansları da Kamboçya sosyal dansını etkilemiştir. ⓘ

Kütüphaneler

Kamboçya Ulusal Kütüphanesi 1924 yılında açılmıştır. Kızıl Kmerler döneminde büyük yıkıma uğramıştır. ⓘ

Müzik

Sinn Sisamouth, ünlü bir Kamboçyalı şarkıcı ⓘ

Geleneksel Kamboçya müziğinin geçmişi Khmer İmparatorluğu'na kadar uzanmaktadır. Apsara Dansı gibi kraliyet dansları ve onlara eşlik eden Mahori toplulukları Kamboçya kültürünün simgeleridir. Daha kırsal müzik türleri arasında Chapei ve Ayai sayılabilir. İlki eski nesil arasında popülerdir ve çoğunlukla Kamboçya gitarı (chapei) çalan bir adamın acapella dizeleri arasında solo performans sergilemesidir. Sözler genellikle ahlaki veya dini temalıdır. ⓘ

A Yai solo olarak ya da bir erkek ve kadın tarafından icra edilebilir ve genellikle komedi niteliğindedir. Genellikle çift anlamlarla dolu, senaryolaştırılmış ya da tamamen doğaçlama ve doğaçlama söylenebilen bir lirik şiir biçimidir. Bir ikili tarafından söylendiğinde, erkek ve kadın sırayla diğerinin dizesini "yanıtlar" veya diğerinin çözmesi için bilmeceler ortaya atar, dizeler arasında kısa enstrümantal aralar verilir. Pleng kaah (lit. "düğün müziği") hem eğlence için hem de geleneksel, günler süren bir Khmer düğününün çeşitli tören bölümlerine eşlik etmek için çalınan bir dizi geleneksel müzik ve şarkıdır. ⓘ

Kamboçya popüler müziği batı tarzı enstrümanlarla ya da geleneksel ve batı enstrümanlarının bir karışımıyla icra edilir. Dans müziği sosyal danslar için özel tarzlarda bestelenir. 1960'lardan 1970'lere kadar şarkıcı Sinn Sisamouth, Ros Sereysothea ve Pen Ran'ın müziği Kamboçya'nın klasik pop müziği olarak kabul edilir. Kızıl Kmer Devrimi sırasında, 1960'ların ve 1970'lerin birçok klasik ve popüler şarkıcısı Kızıl Kmerler tarafından öldürüldü, açlıktan öldü ya da aşırı çalıştırılarak öldürüldü ve döneme ait birçok orijinal ana kaset kayboldu ya da yok edildi. ⓘ

1980'lerde Keo Surath (Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşmiş bir mülteci) ve diğerleri klasik şarkıcıların mirasını devam ettirdi ve genellikle popüler şarkılarını yeniden yaptı. 1980'ler ve 1990'lar aynı zamanda Khmer Surin'in modern enstrümanlarla icra edilen bir müzik tarzı olan kantrumun popülaritesinin arttığı yıllar oldu. ⓘ

Avustralyalı hip hop grubu Astronomy Class, doğuştan Kamboçyalı bir kadın şarkıcı olan Kak Channthy ile kayıt yapmıştır. ⓘ

Dengue Fever rock and roll grubunda Kamboçyalı bir kadın şarkıcı ve Kaliforniya'dan bir destek grubu yer almaktadır. Grup "dünya müziği" olarak sınıflandırılmakta ve Kamboçya müziğini Batı tarzı rock ile birleştirmektedir. ⓘ

Bilim ve teknoloji

Bilim ve Teknoloji için 11 bakanlığı temsil eden bir Ulusal Komite 1999 yılından beri mevcuttur. Ülkedeki 33 devlet üniversitesinden yedi bakanlık sorumlu olsa da, bu kurumların çoğunluğu Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı çatısı altındadır. ⓘ

2010 yılında Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı Eğitim Sektöründe Araştırma Geliştirme Politikasını onaylamıştır. Bu hamle, üniversite sektörü genelinde araştırma ve geliştirmeye yönelik ulusal bir yaklaşıma ve araştırmanın ulusal kalkınma amacıyla uygulanmasına yönelik ilk adımı temsil ediyordu. ⓘ

Bu politikayı ülkenin ilk Ulusal Bilim ve Teknoloji Master Planı 2014-2020 izlemiştir. Plan, Kore Uluslararası İşbirliği Ajansı tarafından desteklenen iki yıllık bir sürecin doruk noktası olarak Aralık 2014'te Planlama Bakanlığı tarafından resmen başlatılmıştır. Plan, özellikle tarım, birincil sanayi ve ICT'lere odaklanarak endüstriyel inovasyonu teşvik etmek için bir bilim ve teknoloji vakfı kurulmasını öngörüyor. Kamboçya, 2019'da 98. sırada yer aldığı Küresel İnovasyon Endeksi'nde 2021'de 109. sıraya geriledi. ⓘ