Ozymandias
| Ozymandias (Shelley) ⓘ | |
|---|---|
| Yazar: Percy Bysshe Shelley | |
 Shelley'nin "Ozymandias "ı The Examiner'da | |
| İlk olarak | 11 Ocak 1818 |
| Ülke | İngiltere |
| Dil | Modern İngilizce |
| Form | Sonnet |
| Metre | Gevşek iambik pentametre |
| Kafiye şeması | ABABACDCEDEFEF |
| Yayıncı | The Examiner |
| Tam metin | |
 Ozymandias (Shelley) Vikikaynak'ta | |
"Ozymandias" (/ˌɒziˈmændiəs/) İngiliz Romantik şair Percy Bysshe Shelley (1792-1822) tarafından yazılmış bir sonedir. İlk olarak The Examiner of London'ın 11 Ocak 1818 tarihli sayısında yayımlanmıştır. Şiir ertesi yıl Shelley'nin Rosalind and Helen, A Modern Eclogue; with Other Poems adlı derlemesinde ve ölümünden sonra 1826'da yayımlanan şiirlerinin derlemesinde yer aldı. ⓘ
Shelley bu şiiri, aynı konuda aynı başlıkla bir sone de yazmış olan arkadaşı ve şair Horace Smith (1779-1849) ile dostça bir rekabet içinde yazmıştır. Şiir tarihin kaderini ve zamanın tahribatını irdeler: en büyük insanlar ve kurdukları imparatorluklar bile geçicidir, mirasları unutulmaya mahkumdur. ⓘ
Ozymandias, M.Ö. 1279'dan M.Ö. 1213'e kadar Mısır'a hükmetmiş İkinci Ramses'in Yunanca adıdır. ⓘ
Köken
Antik çağda Ozymandias, firavun Ramesses II'nin (hükümdarlığı MÖ 1279-1213) taht adının bir parçası olan Usermaatre'den türetilmiş Yunanca bir isimdi. Shelley, 1817'de British Museum'un MÖ 13. yüzyıldan kalma bir Ramesses II heykelinin baş ve gövde parçası olan Younger Memnon'u satın almasının ardından Ozymandias şiirini yazmaya başladı. Daha önce, 1816 yılında İtalyan arkeolog Giovanni Battista Belzoni, 7,25 kısa tonluk (6,58 t; 6.580 kg) heykel parçasını Mısır'ın Teb kentindeki Ramesses II'nin morg tapınağı Ramesseum'dan çıkarmıştı. Heykel parçasının ünü Batı Avrupa'ya ulaşmasından önceydi; Napolyon Bonapart 1798'deki Mısır seferinden sonra Fransa için Genç Memnon'u elde edememişti. British Museum antik eserin 1818'de teslim edilmesini beklemesine rağmen, Genç Memnon 1821'e kadar Londra'ya ulaşmadı. Shelley şiirlerini Ozymandias'ın heykel parçası Britanya'ya ulaşmadan önce yayınlamıştır ve modern bilim insanlarının görüşü Shelley'nin heykeli hiç görmediği yönündedir, ancak Luksor yakınlarındaki önceki yerinde bile iyi bilindiği için haberlerden öğrenmiş olabilir. ⓘ
Constantin François de Chassebœuf, comte de Volney'in (1757-1820) Les Ruines, ou méditations sur les révolutions des empires (1791) adlı kitabı, ilk olarak James Marshall tarafından The Ruins, or a Survey of the Revolutions of Empires (Londra: Joseph Johnson, 1792) adıyla İngilizceye çevrilmiş ve Shelley üzerinde etkili olmuştur. Shelley 1813 tarihli Kraliçe Mab adlı eserinde de benzer temaları işlemişti. Shelley edebi eserlerini genellikle anonim ya da takma adla, Latince glīs ("fındık faresi") ile Yunanca ἐραστής (erastēs, "aşık") son ekinin birleştirilmesiyle oluşturulan Greko-Latin bir isim olan "Glirastes" adıyla yayımladı; Glirastes adı "fındık faresi" lakabını taktığı karısı Mary Shelley'ye atıfta bulunuyordu. ⓘ
Yazım, yayın ve metin
Yayın geçmişi
Bankacı ve siyaset yazarı Horace Smith 1817-1818 Noel sezonunu Percy Bysshe Shelley ve Mary Shelley ile geçirdi. Bu dönemde Shelley'lerin edebiyat çevresinin üyeleri bazen ortak bir konu üzerine birbirlerine rakip soneler yazmaları için meydan okurlardı: Shelley, John Keats ve Leigh Hunt aynı dönemde Nil Nehri hakkında birbirleriyle yarışan soneler yazmışlardır. Shelley ve Smith, Yunan tarihçi Diodorus Siculus'un Bibliotheca historica'daki yazılarından, devasa bir Mısır heykelini tarif eden ve yazıtından alıntı yapan bir pasaj seçtiler: "Kralların Kralı Ozymandias benim, ne kadar büyük olduğumu ve nerede yattığımı bilmek isteyen varsa, işimde beni geçsin." Shelley'nin şiirinde Diodorus "antik bir ülkeden gelen bir gezgin" olur. ⓘ
Şiir, Leigh'in kardeşi John Hunt tarafından Londra'da yayınlanan haftalık The Examiner gazetesinde basıldı. Hunt, Shelley'nin şiirlerine hayrandı ve İslam'ın İsyanı gibi diğer pek çok eseri de The Examiner'da yayımlanmıştı.
Shelley'nin şiiri 11 Ocak 1818'de "Glirastes" takma adıyla yayımlandı. Yıllık koleksiyonun 24. sayfasında, Orijinal Şiirler başlığı altında yer aldı. Shelley'nin 1819 tarihli Rosalind and Helen, A Modern Eclogue; with Other Poems adlı derlemesinde tekrar yer almıştır. 1876 yılında "Sonnet. Ozymandias" adıyla Charles ve James Ollier tarafından ve 1826 yılında William Benbow tarafından Londra'da yayımlanan Miscellaneous and Posthumous Poems of Percy Bysshe Shelley adlı kitapta yer almıştır. ⓘ
Metin
Ben antik bir ülkeden gelen bir gezginim,
Kim demiş, "İki büyük ve gövdesiz taş bacak
Çölde durun. Onların yakınında, kumun üzerinde,
Yarı batmış, paramparça bir yüz yatıyor, kaşları çatık,
Ve kırışmış dudaklar, ve soğuk bir emir,
Heykeltıraşına söyle, bu tutkuları iyi okusun,
Yine de bu cansız şeylerin üzerine damgalanarak hayatta kalır,
Onlarla alay eden el ve onları besleyen kalp:
Ve kaidenin üzerinde şu sözler yazılıdır:
" Benim adım Oᴢʏᴍᴀɴᴅɪᴀs, Kralların Kralı."
İşlerime bakın ey Kudretli ve umutsuzluğa kapılın!
Başka hiçbir şey kalmadı. Çürümenin etrafında
O devasa enkazın, sınırsız ve çıplak,
Yalnız ve düz kumlar çok uzaklara uzanıyor.- Percy Shelley'nin "Ozymandias" 1819 baskısı ⓘ
Analiz ve yorumlama
Shelley'nin "Ozymandias" şiiri, gevşek iambik pentametre ile yazılmış, ancak oktav ve sestet arasında kafiye bağlantısı olmaması gerektiği kuralını ihlal eden atipik bir kafiye şemasına (ABABACDC EDEFEF) sahip bir sonedir. ⓘ
"Ozymandias" şiirlerinin iki teması, hükümdarların kaçınılmaz düşüşü ve büyüklük iddialarıdır. ⓘ
Kafiye şeması, şiirin "ben", "gezgin" (Shelley'nin eserleriyle karşılaşmış olabileceği türden bir seyahat edebiyatı yazarı örneği), heykelin "mimarı" ve heykelin öznesi olan dört anlatı sesinin iç içe geçmiş hikayelerini yansıtır. Şiirin "Bir gezginle tanıştım [...]" çerçevesi, "bir zamanlar" hikaye anlatma aracının bir örneğidir. ⓘ
Profesörler Nora Crook ve Newman White gibi akademisyenler eseri Shelley'nin çağdaşları olan George IV'e eleştirel bir bakış açısıyla ele almışlardır; heykelin bacakları o zamanki Prens Naibinin gut hastalığına ve cinsel yolla bulaşan olası hastalıklara ve Napolyon Bonapart'a şifreli bir göndermedir. Şiirin Napolyon ile bağlantılı olduğu gerçekten de 21. yüzyılda kabul gören bir okumadır. ⓘ
Byron uzmanı Peter Cochran şiirin "tiranlara bir ders" olduğunu ileri sürmüş ve Napeoleon, George IV, Metternich, Çar Alexander, İmparator Francis ve Castlereagh'ı sıralamıştır. Jalal Uddin Khan ise şiiri Muammer Kaddafi'nin Afrika'nın "krallar kralı" olduğunu söylemesiyle ilişkilendiriyor. İnsanların zihninde Shelley'den sonraki hükümdarlarla bağlantı kurması, 1991'de Irak'ın havadan bombalanmasını haber yapan CNN muhabirinin haberini şiirin son üç dizesiyle imzalaması gibi olaylarla örneklendirilebilir. ⓘ
Kendilerinden bu şekilde bahseden diğer gerçek tarihi kişiler arasında taşa kazınmış "Ben bir kahramanım; Ben devasa biriyim; Ben muazzamım; Ben muhteşemim." yazan Ashurbanipal ve kendisini "İki Kıtanın Hükümdarı ve İki Denizin Hanlarının Hanı" olarak tanımlayan I. Menli Giray sayılabilir. ⓘ
Güçlü adamların trajik düşüşü, Giovanni Boccaccio'nun De Casibus Virorum Illustrium'undan John Lydgate'in The Fall of Princes'ine ve Geoffrey Chaucer'ın The Monk's Tale'ine kadar edebiyatta yaygın bir temadır. Modern araştırmalar, Byron'ın Napolyon'un düşüşünü konu alan ve Shelley'nin el yazmasını Byron'ın yayıncısı John Murray'e bizzat götürdüğü Childe Harold 3. Kanto'sunun da şiire ilham kaynağı olduğu yönündedir. ⓘ
Samuel Taylor Coleridge'in Kubla Khan'ı ve Shelley'nin kendi Alastor'u gibi, şiir de Napolyon'un 1798'de Mısır'ı işgali ve buna eşlik eden Mısır'ın Tasviri gibi olayların yardımıyla Batı Avrupa'da yaygın olan Oryantalizm dalgası bağlamında görülebilir. Heykelin sert ama buyurgan duruşu Byron'ın kahramanını çağrıştırmaktadır ve profesör Hadley J. Mozer daha da ileri giderek Shelley'nin Byron'ın 1814 yılında George Henry Harlow tarafından yapılan kendi portresini betimlediğini öne sürmüştür. ⓘ
Şiir
İngilizce ⓘ
I met a traveller from an antique land
Who said: Two vast and trunkless legs of stone
Stand in the desert... near them, on the sand,
Half sunk, a shattered visage lies, whose frown,
And wrinkled lip, and sneer of cold command,
Tell that its sculptor well those passions read
Which yet survive, stamped on these lifeless things,
The hand that mocked them and the heart that fed:
And on the pedestal these words appear:
'My name is Ozymandias, king of kings:
Look on my works, ye Mighty, and despair!'
Nothing beside remains. Round the decay
Of that colossal wreck, boundless and bare
The lone and level sands stretch far away. ⓘ
Türkçe ⓘ
Antik diyarlardan bir gezgine rastladım.
İki büyük ve çıplak taş bacak, dedi;
Duruyor çölün ortasında dikili. ⓘ
Hemen yanında, kumların üzerinde,
Yarısı yere gömülmüş bir çehre; ⓘ
O çatık kaşları ve soğuk dudakları
Belli ki, onu çok iyi resmetmiş heykeltıraşı. ⓘ
Öykünen bir el ve besleyen bir yürek ile,
Öyle bir damgalamış ki tutkuları o cansız şeylere,
Dayanabilmeyi başarmış ta bu güne. ⓘ
Kaidesinde ise şu sözler yazılı:
"Benim adım Ozymandias, kralların kralı;
Eserlerime bak ki, bilesin haddini."
Fakat hiçbir şey kalmamış geri. ⓘ
Ve o yok olmakta olan harabenin dört bir yanında,
Yalnız ve dümdüz kumlar uzanıyor uzaklara. ⓘ