Unix

Unix ⓘ

PDP-11 simülatörü üzerinde çalışan Unix System III
Geliştirici	Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy ve Joe Ossanna Bell Labs'de
İçinde yazılı	C ve assembly dili
İşletim sistemi ailesi	Unix
Kaynak model	Bazı Unix projeleri (BSD ailesi ve illumos dahil) açık kaynak olsa da, tarihsel olarak tescilli yazılım
İlk sürüm	Geliştirme 1969 yılında başladı İlk kılavuz Kasım 1971'de dahili olarak yayınlandı Ekim 1973'te Bell Labs dışında duyuruldu
İçinde mevcut	İngilizce
Çekirdek türü	Değişir; monolitik, mikro çekirdek, hibrit
Etkilendiği	CTSS, Multics
Varsayılan kullanıcı arayüzü	Komut satırı arayüzü ve Grafiksel (Wayland ve X Pencere Sistemi; Android SurfaceFlinger; macOS Quartz)
Lisans	Değişir; bazı sürümler tescilli, diğerleri ücretsiz/açık kaynaklı yazılımdır
Resmi web sitesi	www.opengroup.org/membership/forums/platform/unix

Unix (/ˈjuːnɪks/; ticari markası UNIX), 1969 yılında Bell Labs araştırma merkezinde Ken Thompson, Dennis Ritchie ve diğerleri tarafından geliştirilmeye başlanan orijinal AT&T Unix'ten türeyen çok görevli, çok kullanıcılı bilgisayar işletim sistemleri ailesidir. ⓘ

Başlangıçta Bell Sistemi içinde kullanılmak üzere tasarlanan AT&T, 1970'lerin sonunda Unix'i dışarıdaki taraflara lisansladı ve California Üniversitesi, Berkeley (BSD), Microsoft (Xenix), Sun Microsystems (SunOS/Solaris), HP/HPE (HP-UX) ve IBM (AIX) gibi satıcıların hem akademik hem de ticari Unix varyantlarının ortaya çıkmasına neden oldu. 1990'ların başında AT&T Unix'teki haklarını Novell'e satmış, Novell de UNIX ticari markasını 1996 yılında kurulan bir endüstri konsorsiyumu olan The Open Group'a satmıştır. Open Group, Single UNIX Specification (SUS) ile uyumlu sertifikalı işletim sistemleri için markanın kullanılmasına izin vermektedir. ⓘ

Unix sistemleri, bazen "Unix felsefesi" olarak adlandırılan modüler bir tasarım ile karakterize edilir. Bu felsefeye göre, işletim sistemi, her biri sınırlı, iyi tanımlanmış bir işlevi yerine getiren bir dizi basit araç sağlamalıdır. Birleşik ve inode tabanlı bir dosya sistemi (Unix dosya sistemi) ve "borular" olarak bilinen bir işlemler arası iletişim mekanizması ana iletişim araçları olarak hizmet eder ve karmaşık iş akışlarını gerçekleştirmek için araçları birleştirmek için bir kabuk komut dosyası ve komut dili (Unix kabuğu) kullanılır. ⓘ

Unix, ilk taşınabilir işletim sistemi olarak kendinden öncekilerden ayrılır: neredeyse tüm işletim sistemi, Unix'in çok sayıda platformda çalışmasına olanak tanıyan C programlama dilinde yazılmıştır. ⓘ

UNIX türevi işletim sistemleri çok işlemcili çok pahalı makinelerden tek işlemcili, basit ve çok ucuz ev bilgisayarlarına kadar pek çok cihaz üzerinde çalışabilen esnek ve sağlamlığı çok değişik koşullarda test edilmiş sistemlerdir. Fakat özellikle kararlı yapısı ve çok kullanıcılı-çok görevli yapısıyla çok işlemcili sunucularda adeta standart haline gelmiştir ve özellikle akademik dünyada iş istasyonları üzerinde çok yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. UNIX, Interdata 7/32, VAX, ve Motorola 68000 arasında hızla yayıldı. ⓘ

Linus Torvalds tarafından temelleri atılan Linux, UNIX olmayıp bir UNIX türevidir. UNIX'ten ilham alan, bir grup bağımsız yazılımcı tarafından geliştirilen bir işletim sistemi çekirdeğidir. ⓘ

Genel bakış

Sürüm 7 Unix, tüm modern Unix sistemlerinin Araştırma Unix atası ⓘ

Unix başlangıçta programcı olmayanlar için değil, üzerinde ve diğer sistemlerde çalıştırılmak üzere yazılım geliştiren programcılar için uygun bir platform olarak tasarlanmıştı. İşletim sistemi akademik çevrelerde yayılmaya başladıkça ve kullanıcılar sisteme kendi araçlarını ekleyip bunları meslektaşlarıyla paylaştıkça sistem daha da büyüdü. ⓘ

Unix ilk başta taşınabilir ya da çoklu görevler için tasarlanmamıştı. Daha sonra Unix yavaş yavaş taşınabilirlik, çoklu görev ve zaman paylaşımlı bir yapılandırmada çoklu kullanıcı yetenekleri kazandı. Unix sistemleri çeşitli kavramlarla karakterize edilir: veri depolamak için düz metin kullanımı; hiyerarşik bir dosya sistemi; aygıtların ve belirli türdeki işlemler arası iletişimin (IPC) dosya olarak ele alınması; ve çok sayıda yazılım aracının kullanımı, aynı işlevselliğin tümünü içeren tek bir monolitik program kullanmak yerine, borular kullanılarak bir komut satırı yorumlayıcısı aracılığıyla bir araya getirilebilen küçük programlar. Bu kavramlar topluca "Unix felsefesi" olarak bilinir. Brian Kernighan ve Rob Pike bunu The Unix Programming Environment adlı kitaplarında "bir sistemin gücünün programların kendisinden çok programlar arasındaki ilişkilerden geldiği fikri" olarak özetlemektedir. ⓘ

1980'lerin başında kullanıcılar Unix'i her boyuttaki bilgisayar için uygun potansiyel bir evrensel işletim sistemi olarak görmeye başladılar. Unix ortamı ve istemci-sunucu program modeli, İnternet'in gelişiminde ve bilgi işlemin tek tek bilgisayarlar yerine ağlar merkezli olarak yeniden şekillenmesinde temel unsurlardı. ⓘ

Hem Unix hem de C programlama dili AT&T tarafından geliştirilmiş ve hükümet ve akademik kurumlara dağıtılmıştır, bu da her ikisinin de diğer tüm işletim sistemlerinden daha geniş bir makine ailesine taşınmasına yol açmıştır. ⓘ

Unix işletim sistemi, ana kontrol programı olan kernel ile birlikte birçok kütüphane ve yardımcı programdan oluşur. Çekirdek, programları başlatmak ve durdurmak için hizmetler sağlar, dosya sistemini ve çoğu programın paylaştığı diğer ortak "düşük seviyeli" görevleri yönetir ve programlar aynı kaynağa veya cihaza aynı anda erişmeye çalıştığında çakışmaları önlemek için erişimi planlar. Bu tür erişimlere aracılık etmek için çekirdeğin özel hakları vardır ve bu haklar çekirdek alanının kullanıcı alanından ayrılmasıyla yansıtılır, ikincisi çoğu uygulama programının çalıştığı öncelikli bir alandır. ⓘ

Tarihçe

Ken Thompson (oturan) ve Dennis Ritchie bir PDP-11'de birlikte çalışıyorlar ⓘ

Unix'in kökenleri 1960'ların ortalarında Massachusetts Institute of Technology, Bell Labs ve General Electric'in GE-645 ana bilgisayar için zaman paylaşımlı bir işletim sistemi olan Multics'i geliştirmelerine kadar uzanır. Multics çeşitli yenilikler içeriyordu, ancak aynı zamanda ciddi sorunlar da ortaya çıkardı. Multics'in büyüklüğü ve karmaşıklığı nedeniyle hayal kırıklığına uğrayan, ancak hedefleri nedeniyle değil, Bell Labs'daki bireysel araştırmacılar projeden çekilmeye başladı. Projeden en son ayrılanlar Ken Thompson, Dennis Ritchie, Douglas McIlroy ve Joe Ossanna oldu ve deneyimlerini daha küçük ölçekli yeni bir projede yeniden uygulamaya karar verdiler. Bu yeni işletim sistemi başlangıçta örgütsel destekten yoksundu ve aynı zamanda bir ismi de yoktu. ⓘ

Yeni işletim sistemi tek görevli bir sistemdi. 1970 yılında grup, Multiplexed Information and Computer Services anlamına gelen Multics kelimesinden esinlenerek Uniplexed Information and Computing Service için Unics adını buldu. Brian Kernighan bu fikre itibar etmekle birlikte, Unix'in son yazılışının kökenini "kimsenin hatırlayamadığını" da ekliyor. Dennis Ritchie, Doug McIlroy ve Peter G. Neumann da Kernighan'a atıfta bulunmaktadır. ⓘ

İşletim sistemi başlangıçta assembly dilinde yazılmıştı, ancak 1973'te Sürüm 4 Unix C dilinde yeniden yazıldı. Bununla birlikte, Sürüm 4 Unix hala birçok PDP-11 bağımlı koduna sahipti ve taşınmaya uygun değildi. Başka bir platforma ilk port beş yıl sonra (1978) Interdata 8/32 için yapıldı. ⓘ

Bell Labs, toplu olarak Research Unix olarak adlandırılan çeşitli Unix sürümleri üretti. 1975 yılında UNIX için ilk kaynak lisansı Illinois Üniversitesi Urbana-Champaign Bilgisayar Bilimleri Bölümü'nden (UIUC) Donald B. Gillies'e satıldı. Bell Labs'de Unix çekirdeği üzerinde çalışmış olan UIUC yüksek lisans öğrencisi Greg Chesson, lisans koşullarının müzakere edilmesinde etkili oldu. ⓘ

1970'lerin sonu ve 1980'lerin başında Unix'in akademik çevrelerdeki etkisi, Unix'in (BSD ve System V) ticari girişimler tarafından geniş ölçekte benimsenmesine yol açtı ve bu da Unix'in DYNIX, HP-UX, SunOS/Solaris, AIX ve Xenix gibi birden fazla, benzer ancak genellikle birbiriyle biraz uyumsuz sistemlere bölünmesine neden oldu. 1980'lerin sonunda AT&T Unix System Laboratories ve Sun Microsystems, daha sonra birçok ticari Unix satıcısı tarafından benimsenen System V Release 4'ü (SVR4) geliştirdi. ⓘ

1990'larda Unix ve Unix benzeri sistemlerin popülaritesi artmış ve BSD ve Linux dağıtımları dünya çapında bir programcı ağı tarafından işbirliği yoluyla geliştirildiği için dünyanın en hızlı 500 süper bilgisayarının %90'ından fazlası için tercih edilen işletim sistemi haline gelmiştir. 2000 yılında Apple, daha sonra macOS olarak yeniden adlandırılan Mac OS X işletim sisteminin çekirdeği haline gelen ve yine bir Unix sistemi olan Darwin'i piyasaya sürdü. ⓘ

Unix benzeri işletim sistemleri modern sunucularda, iş istasyonlarında ve mobil cihazlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. ⓘ

Standartlar

COSE girişiminin bir parçası olan Ortak Masaüstü Ortamı (CDE) ⓘ

1980'lerin sonunda, şu anda POSIX olarak bilinen bir açık işletim sistemi standardizasyon çabası tüm işletim sistemleri için ortak bir temel oluşturdu; IEEE, POSIX'i Unix sisteminin başlıca rakip varyantlarının ortak yapısı etrafında temellendirdi ve 1988'de ilk POSIX standardını yayınladı. 1990'ların başında, bir endüstri konsorsiyumu olan Ortak Açık Yazılım Ortamı (COSE) girişimi tarafından ayrı ama çok benzer bir çaba başlatıldı ve sonunda The Open Group tarafından yönetilen Tek UNIX Spesifikasyonu (SUS) haline geldi. 1998'den itibaren Open Group ve IEEE, POSIX ve Tek UNIX Spesifikasyonunun ortak bir tanımını sağlamak için Austin Group'u kurdu ve bu tanım 2008'de Open Group Temel Spesifikasyonu haline geldi. ⓘ

1999 yılında, uyumluluğa yönelik bir çaba olarak, birkaç Unix sistem satıcısı, ikili ve nesne kodu dosyaları için standart olarak SVR4'ün Yürütülebilir ve Bağlanabilir Formatı (ELF) üzerinde anlaştı. Ortak format, aynı CPU mimarisi üzerinde çalışan farklı Unix sistemleri arasında önemli ölçüde ikili uyumluluk sağlar. ⓘ

Dosya Sistemi Hiyerarşisi Standardı, Unix benzeri işletim sistemleri için bir referans dizin düzeni sağlamak üzere oluşturulmuştur; esas olarak Linux'ta kullanılmıştır. ⓘ

Bileşenler

Unix sistemi, başlangıçta birlikte paketlenmiş olan çeşitli bileşenlerden oluşur. Bir işletim sisteminin çekirdeğine ek olarak geliştirme ortamını, kütüphaneleri, belgeleri ve tüm bu bileşenler için taşınabilir, değiştirilebilir kaynak kodunu da içeren Unix, kendi kendine yeten bir yazılım sistemiydi. Bu, önemli bir eğitim ve öğretim aracı olarak ortaya çıkmasının ve bu kadar geniş bir etkiye sahip olmasının temel nedenlerinden biriydi. ⓘ

Bu bileşenlerin dahil edilmesi sistemi büyük yapmadı - derlenmiş tüm ikili dosyaların kopyalarının yanı sıra tüm kaynak kodu ve belgelerden oluşan orijinal V7 UNIX dağıtımı 10 MB'den daha az yer kaplıyordu ve taşınabilir bir sistem olarak ün kazanmasını sağlayan tek bir dokuz kanallı manyetik bantta geliyordu. Çevrimiçi kaynaklardan dizilen basılı belgeler iki ciltte yer alıyordu. ⓘ

Unix bileşenlerinin isimleri ve dosya sistemi konumları sistemin tarihi boyunca önemli ölçüde değişmiştir. Bununla birlikte, V7 uygulaması birçok kişi tarafından kanonik erken yapıya sahip olarak kabul edilir:

• Kernel - /usr/sys'de bulunan ve çeşitli alt bileşenlerden oluşan kaynak kodu:
  • conf - önyükleme kodu da dahil olmak üzere yapılandırma ve makineye bağlı parçalar
  • dev - donanımın (ve bazı sözde donanımların) kontrolü için aygıt sürücüleri
  • sys - işletim sistemi "çekirdeği", bellek yönetimi, süreç zamanlama, sistem çağrıları vb.
  • h - sistem içindeki temel yapıları ve sisteme özgü önemli değişmezleri tanımlayan başlık dosyaları
• Geliştirme ortamı - Unix'in ilk sürümleri, tüm sistemi kaynak kodundan yeniden oluşturmak için yeterli bir geliştirme ortamı içeriyordu:
  • ed - kaynak kod dosyaları oluşturmak için metin editörü
  • cc - C dili derleyicisi (ilk olarak V3 Unix'te ortaya çıkmıştır)
  • as - makine için makine dilinde assembler
  • ld - bağlayıcı, nesne dosyalarını birleştirmek için
  • lib - nesne kodu kütüphaneleri (/lib veya /usr/lib içine kurulur). libc, C çalışma zamanı destekli sistem kütüphanesi, birincil kütüphaneydi, ancak matematiksel fonksiyonlar (libm) veya veritabanı erişimi gibi şeyler için her zaman ek kütüphaneler olmuştur. V7 Unix, sistem kütüphanesinin bir parçası olarak modern "Standart I/O" kütüphanesi stdio'nun ilk versiyonunu tanıttı. Daha sonraki uygulamalar kütüphane sayısını önemli ölçüde artırmıştır.
  • make - derleme işlemini etkin bir şekilde otomatikleştirmek için derleme yöneticisi (PWB/UNIX'te tanıtıldı)
  • include - yazılım geliştirme için standart arayüzleri ve sistem değişmezlerini tanımlayan başlık dosyaları
  • Diğer diller - V7 Unix bir Fortran-77 derleyicisi, programlanabilir keyfi hassasiyetli bir hesap makinesi (bc, dc) ve awk betik dili içeriyordu; daha sonraki sürümler ve uygulamalar birçok başka dil derleyicisi ve araç seti içerir. İlk BSD sürümleri Pascal araçlarını içeriyordu ve birçok modern Unix sistemi de tescilli bir derleyici sisteminin yanı sıra veya onun yerine GNU Derleyici Koleksiyonunu içerir.
  • Diğer araçlar - nesne kodu arşiv yöneticisi (ar), sembol tablosu listesi (nm), derleyici geliştirme araçları (örn. lex & yacc) ve hata ayıklama araçları.
• Komutlar - Unix, sistem işletimi ve bakımı için komutlar (kullanıcı seviyesi programlar) (örneğin cron), genel kullanım komutları (örneğin grep) ve metin biçimlendirme ve dizgi paketi gibi daha genel amaçlı uygulamalar arasında çok az ayrım yapar. Bununla birlikte, bazı ana kategoriler şunlardır:
  • sh - "kabuk" programlanabilir komut satırı yorumlayıcısı, pencere sistemleri ortaya çıkmadan önce Unix'teki birincil kullanıcı arayüzü ve hatta daha sonra ("komut penceresi" içinde).
  • Yardımcı programlar - cp, ls, grep, find ve diğerlerini içeren Unix komut setinin temel araç takımı. Alt kategoriler şunları içerir:
    • Sistem yardımcı programları - mkfs, fsck ve diğerleri gibi yönetim araçları.
    • Kullanıcı araçları - passwd, kill ve diğerleri gibi ortam yönetim araçları.
  • Belge biçimlendirme - Unix sistemleri en başından beri belge hazırlama ve dizgi sistemleri için kullanılmış ve nroff, troff, tbl, eqn, refer ve pic gibi birçok ilgili programı içermiştir. Bazı modern Unix sistemleri TeX ve Ghostscript gibi paketleri de içerir.
  • Grafikler - çizim alt sistemi, bu tür dosyaları görüntülemek için cihaza özgü yorumlayıcılarla birlikte cihazdan bağımsız bir formatta basit vektör çizimleri üretmek için olanaklar sağladı. Modern Unix sistemleri de genellikle standart bir pencere sistemi ve GUI olarak X11'i içerir ve çoğu OpenGL'i destekler.
  • İletişim - ilk Unix sistemleri sistemler arası iletişim içermiyordu, ancak kullanıcılar arası iletişim programları mail ve write içeriyordu. V7 erken sistemler arası iletişim sistemi UUCP'yi tanıttı ve BSD sürüm 4.1c ile başlayan sistemler TCP/IP yardımcı programlarını içeriyordu.
• Dokümantasyon - Unix, tüm dokümantasyonunu makine tarafından okunabilir biçimde çevrimiçi olarak içeren ilk işletim sistemiydi. Belgeler şunları içeriyordu:
  • man - her komut, kütüphane bileşeni, sistem çağrısı, başlık dosyası vb. için kılavuz sayfaları.
  • doc - C dili ve troff gibi ana alt sistemleri detaylandıran daha uzun belgeler ⓘ

Etki

Ken Thompson ve Dennis Ritchie, Research Unix'in başlıca geliştiricileri ⓘ

Dennis Ritchie (ortada) dahil olmak üzere USENIX 1984'ten bir fotoğraf ⓘ

Bell Labs'ın Plan 9'u Unix tasarım ilkelerini genişletir ve Unix'in halefi olarak geliştirilmiştir. ⓘ

Unix sisteminin diğer işletim sistemleri üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. Etkileşimli olması, yazılımı eğitim amaçlı kullanım için cüzi bir ücret karşılığında sağlaması, ucuz donanım üzerinde çalışması ve farklı makinelere uyarlanmasının ve taşınmasının kolay olması sayesinde ün kazanmıştır. Unix başlangıçta assembly dilinde yazılmıştı, ancak kısa süre sonra yüksek seviyeli bir programlama dili olan C ile yeniden yazıldı. Bu, CTSS, Multics ve Burroughs MCP'nin öncülüğünü takip etse de, fikri popülerleştiren Unix oldu. ⓘ

Unix, birçok çağdaş işletim sistemine kıyasla büyük ölçüde basitleştirilmiş bir dosya modeline sahipti: her türlü dosyayı basit bayt dizileri olarak ele alıyordu. Dosya sistemi hiyerarşisi, makine hizmetlerini ve aygıtları (yazıcılar, terminaller veya disk sürücüleri gibi) içeriyordu ve tek tip bir arayüz sağlıyordu, ancak donanımın basit "bayt akışı" modeline uymayan özelliklerine erişmek için zaman zaman ioctl ve mod bayrakları gibi ek mekanizmalar gerektirme pahasına. Plan 9 işletim sistemi bu modeli daha da ileri götürdü ve ek mekanizmalara olan ihtiyacı ortadan kaldırdı. ⓘ

Unix ayrıca, ilk olarak Multics tarafından tanıtılan, keyfi olarak iç içe geçmiş alt dizinlere sahip hiyerarşik dosya sistemini de popüler hale getirdi. Dönemin diğer yaygın işletim sistemlerinin bir depolama cihazını birden fazla dizine ya da bölüme ayırma yolları vardı, ancak sabit sayıda seviyeleri vardı, genellikle sadece bir seviye. Birkaç büyük tescilli işletim sistemi, Multics'ten sonra da özyinelemeli alt dizin özellikleri ekledi. DEC'in RSX-11M'in "grup, kullanıcı" hiyerarşisi OpenVMS dizinlerine, CP/M'in birimleri MS-DOS 2.0+ alt dizinlerine ve HP'nin MPE group.account hiyerarşisi ile IBM'in SSP ve OS/400 kütüphane sistemleri daha geniş POSIX dosya sistemlerine dönüştü. ⓘ

Komut yorumlayıcısını, ayrı programlar olarak sağlanan ek komutlarla sıradan bir kullanıcı seviyesi programı haline getirmek, Unix tarafından popülerleştirilen bir başka Multics yeniliğiydi. Unix kabuğu, etkileşimli komutlar için komut dosyası (kabuk komut dosyaları - IBM'in JCL'si gibi ayrı bir iş kontrol dili yoktu) ile aynı dili kullanıyordu. Kabuk ve işletim sistemi komutları "sadece başka bir program" olduğundan, kullanıcı kendi kabuğunu seçebilir (hatta yazabilir). Kabuğun kendisini değiştirmeden yeni komutlar eklenebilirdi. Unix'in modüler üretici-tüketici süreç zincirleri (pipelines) yaratmaya yönelik yenilikçi komut satırı sözdizimi, güçlü bir programlama paradigmasını (coroutines) yaygın olarak kullanılabilir hale getirdi. Daha sonraki birçok komut satırı yorumlayıcısı Unix kabuğundan esinlenmiştir. ⓘ

Unix'in temel bir basitleştirici varsayımı, neredeyse tüm dosya formatları için satırdan ayrılmış metne odaklanmasıydı. Unix'in orijinal versiyonunda "ikili" editörler yoktu - tüm sistem metinsel kabuk komut dosyaları kullanılarak yapılandırılmıştı. I/O sistemindeki ortak payda bayttı - "kayıt tabanlı" dosya sistemlerinin aksine. Neredeyse her şeyi temsil etmek için metne odaklanmak Unix borularını özellikle kullanışlı hale getirdi ve daha karmaşık geçici görevleri gerçekleştirmek için kolayca birleştirilebilen basit, genel araçların geliştirilmesini teşvik etti. Metin ve baytlara odaklanma, sistemi diğer sistemlere göre çok daha ölçeklenebilir ve taşınabilir hale getirmiştir. Zaman içinde, metin tabanlı uygulamaların baskı dilleri (PostScript, ODF) gibi uygulama alanlarında ve FTP, SMTP, HTTP, SOAP ve SIP gibi İnternet protokollerinin uygulama katmanında da popüler olduğu kanıtlanmıştır. ⓘ

Unix, yaygın kullanım alanı bulan düzenli ifadeler için bir sözdizimini popüler hale getirmiştir. Unix programlama arayüzü, yaygın olarak uygulanan bir işletim sistemi arayüz standardının (POSIX, yukarıya bakın) temeli oldu. C programlama dili kısa sürede Unix'in ötesine yayıldı ve şu anda sistem ve uygulama programlamada her yerde bulunmaktadır. ⓘ

İlk Unix geliştiricileri, modülerlik ve yeniden kullanılabilirlik kavramlarını yazılım mühendisliği uygulamalarına taşıyarak bir "yazılım araçları" hareketinin ortaya çıkmasında önemli rol oynamışlardır. Zaman içinde Unix'in (ve üzerinde çalışan programların) önde gelen geliştiricileri yazılım geliştirmek için bir dizi kültürel norm oluşturdular; bu normlar Unix'in teknolojisi kadar önemli ve etkili hale geldi; buna Unix felsefesi adı verildi. ⓘ

TCP/IP ağ protokolleri, nispeten ucuz bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılan Unix sürümlerinde hızla uygulandı, bu da dünya çapında gerçek zamanlı bağlantının İnternet patlamasına katkıda bulundu ve diğer birçok platformdaki uygulamalar için temel oluşturdu. ⓘ

Unix'in kapsamlı çevrimiçi dokümantasyon ve (uzun yıllar boyunca) tüm sistem kaynak koduna hazır erişim politikası programcıların beklentilerini yükseltmiş ve 1983 yılında özgür yazılım hareketinin başlamasına katkıda bulunmuştur. ⓘ

Özgür Unix ve Unix benzeri varyantlar

Debian (üstte, popüler bir Linux dağıtımı) ve FreeBSD'nin (altta, popüler bir Unix benzeri işletim sistemi) konsol ekran görüntüleri ⓘ

1983 yılında Richard Stallman, özgür yazılım Unix benzeri bir sistem yaratmak için iddialı bir çaba olan GNU ("GNU's Not Unix "in kısaltması) projesini duyurdu; bir kopyasını alan herkesin onu kullanmakta, incelemekte, değiştirmekte ve yeniden dağıtmakta özgür olacağı anlamında "özgür". GNU projesinin kendi çekirdek geliştirme projesi olan GNU Hurd henüz çalışan bir çekirdek üretmemişti, ancak 1991 yılında Linus Torvalds Linux çekirdeğini GNU Genel Kamu Lisansı altında özgür yazılım olarak yayınladı. GNU işletim sistemindeki kullanımlarına ek olarak, GNU Derleyici Koleksiyonu (ve GNU araç zincirinin geri kalanı), GNU C kütüphanesi ve GNU çekirdek yardımcı programları gibi birçok GNU paketi, diğer özgür Unix sistemlerinde de merkezi roller oynamaya devam etti. ⓘ

Linux çekirdeği ve geniş uyumlu yazılım koleksiyonlarından oluşan Linux dağıtımları hem bireysel kullanıcılar arasında hem de iş dünyasında popüler hale gelmiştir. Popüler dağıtımlar arasında Red Hat Enterprise Linux, Fedora, SUSE Linux Enterprise, openSUSE, Debian, Ubuntu, Linux Mint, Mandriva Linux, Slackware Linux, Arch Linux ve Gentoo bulunmaktadır. ⓘ

BSD Unix'in ücretsiz bir türevi olan 386BSD 1992 yılında piyasaya sürülmüş ve NetBSD ve FreeBSD projelerine öncülük etmiştir. 1994 yılında Unix System Laboratories tarafından Kaliforniya Üniversitesi ve Berkeley Software Design Inc. aleyhine açılan bir davanın (USL v. BSDi) sonuçlanmasıyla, Berkeley'in istediği takdirde BSD Unix'i ücretsiz dağıtma hakkına sahip olduğu açıklığa kavuştu. O zamandan beri BSD Unix, OpenBSD ve DragonFly BSD de dahil olmak üzere birkaç farklı ürün dalında geliştirilmiştir. ⓘ

Linux ve BSD, geleneksel olarak tescilli Unix işletim sistemleri tarafından sunulan pazar ihtiyaçlarını giderek daha fazla karşılamanın yanı sıra tüketici masaüstü, mobil ve gömülü cihazlar gibi yeni pazarlara da açılmaktadır. Unix modelinin modüler tasarımı nedeniyle, bileşenlerin paylaşımı nispeten yaygındır; sonuç olarak, çoğu veya tüm Unix ve Unix benzeri sistemler en azından bazı BSD kodlarını içerir ve bazı sistemler dağıtımlarında GNU yardımcı programlarını da içerir. ⓘ

1999 yılında yapılan bir röportajda Dennis Ritchie, Linux ve BSD işletim sistemlerinin Unix tasarımının temelinin devamı olduğu ve Unix'in türevleri olduğu görüşünü dile getirmiştir:

Bence Linux fenomeni oldukça keyifli, çünkü Unix'in sağladığı temele çok güçlü bir şekilde dayanıyor. Linux, doğrudan Unix türevleri arasında en sağlıklısı gibi görünüyor, ancak çeşitli BSD sistemlerinin yanı sıra iş istasyonu ve ana bilgisayar üreticilerinin daha resmi teklifleri de var. ⓘ

Aynı röportajda hem Unix'i hem de Linux'u "Ken, ben ve diğerleri tarafından yıllar önce başlatılan fikirlerin devamı" olarak gördüğünü belirtiyor. ⓘ

OpenSolaris, Sun Microsystems tarafından geliştirilen, CDDL lisanslı bir çekirdek ve öncelikli olarak GNU kullanıcı alanı içeren Solaris'in özgür yazılım muadiliydi. Ancak Oracle, Sun'ı satın aldıktan sonra projeyi durdurdu ve bu da bir grup eski Sun çalışanının ve OpenSolaris topluluğu üyelerinin OpenSolaris'i illumos çekirdeğine çatallamasına yol açtı. 2014 itibariyle, illumos tek aktif açık kaynaklı System V türevi olmaya devam etmektedir. ⓘ

ARPANET

Mayıs 1975'te RFC 681, Illinois Üniversitesi Urbana-Champaign'deki İleri Hesaplama Merkezi tarafından Network Unix'in geliştirildiğini açıkladı. Unix sisteminin "bir ARPANET mini ana bilgisayarı olarak bazı ilginç yetenekler sunduğu" söyleniyordu. O dönemde Unix için Bell Telephone Laboratories'den üniversite dışı kurumlar için 20.000 ABD Doları tutarında bir lisans alınması gerekirken, üniversiteler 150 ABD Doları gibi cüzi bir ücret karşılığında lisans alabiliyordu. Bell'in ARPANET çapında bir lisans için "önerilere açık" olduğu belirtilmişti. ⓘ

RFC özellikle Unix'in "kullanıcı programları açısından güçlü yerel işlem olanakları, çeşitli derleyiciler, QED tabanlı bir editör, çok yönlü bir belge hazırlama sistemi ve sofistike erişim kontrolü, takılabilir ve çıkarılabilir birimler ve çevre birimlerinin özel dosyalar olarak birleşik bir şekilde ele alınmasını içeren verimli bir dosya sistemi sunduğundan" bahsetmektedir. İkincisi, Ağ Kontrol Programının (NCP) Unix dosya sistemine entegre edilmesine, ağ bağlantılarının standart Unix I/O çağrıları aracılığıyla erişilebilen özel dosyalar olarak ele alınmasına ve kullanıcının bunu yapmayı ihmal etmesi durumunda program çıkışında tüm bağlantıların kapatılmasının ek faydasını içermesine izin verdi. Unix'in modüler tasarımı, "temel Unix çekirdeğine eklenen kod miktarını en aza indirmelerine" izin verdi; NCP kodunun çoğu, yalnızca gerektiğinde çalışan, değiştirilebilir bir kullanıcı işlemindeydi. ⓘ

Markalaşma

Digital Equipment Corporation tarafından promosyonel plaka ⓘ

Sertifikalı bir Unix işletim sistemi olan HP-UX çalıştıran HP9000 iş istasyonu ⓘ

Ekim 1993'te, o dönemde Unix System V kaynağının haklarına sahip olan Novell, Unix'in ticari markalarını X/Open Company'ye (şimdi The Open Group) devretti ve 1995'te ilgili ticari faaliyetleri Santa Cruz Operation'a (SCO) sattı. Novell'in asıl yazılımın telif haklarını da satıp satmadığı 2006 yılında Novell'in kazandığı SCO v. Novell adlı federal bir davaya konu oldu. Dava temyize götürüldü, ancak 30 Ağustos 2011'de Amerika Birleşik Devletleri Onuncu Daire Temyiz Mahkemesi mahkeme kararlarını onaylayarak davayı kapattı. Unix satıcısı SCO Group Inc. Novell'i unvana iftira atmakla suçladı. ⓘ

UNIX ticari markasının şu anki sahibi, bir endüstri standartları konsorsiyumu olan The Open Group'tur. Yalnızca Tek UNIX Spesifikasyonu ile tam uyumlu ve sertifikalı sistemler "UNIX" olarak nitelendirilir (diğerleri "Unix benzeri" olarak adlandırılır). ⓘ

Açık Grup'un kararıyla, "UNIX" terimi bir işletim sisteminin belirli bir uygulamasından ziyade bir işletim sistemi sınıfını ifade eder; Açık Grup'un Tek UNIX Spesifikasyonunu karşılayan işletim sistemleri, işletim sisteminin satıcısı Açık Grup'a önemli bir sertifika ücreti ve yıllık ticari marka telif ücreti ödedikten sonra bugün UNIX 98 veya UNIX 03 ticari markalarını taşıyabilmelidir. UNIX ticari markasını kullanma lisansına sahip sistemler arasında AIX, EulerOS, HP-UX, Inspur K-UX, IRIX, macOS, Solaris, Tru64 UNIX (eski adıyla "Digital UNIX" veya OSF/1) ve z/OS bulunmaktadır. Özellikle, EulerOS ve Inspur K-UX UNIX 03 uyumlu olarak onaylanmış Linux dağıtımlarıdır. ⓘ

Bazen Unix'e benzer tüm işletim sistemlerini belirtmek için Un*x, *NIX veya *N?X gibi bir gösterim kullanılır. Bu, yıldız (*) ve soru işareti karakterlerinin birçok yardımcı programda joker karakter göstergeleri olarak kullanılmasından kaynaklanır. Bu gösterim, Open Group'un UNIX markası için gereksinimlerini karşılamayan diğer Unix benzeri sistemleri tanımlamak için de kullanılır. ⓘ

Open Group, genelleştirilmiş bir ticari marka yaratılmasını önlemek için UNIX'in her zaman bir sıfat olarak kullanılmasını ve ardından sistem gibi genel bir terim kullanılmasını talep etmektedir. ⓘ

Unix orijinal biçimlendirmeydi, ancak bir zamanlar küçük harflerle (Unix) dizildiği için UNIX'in kullanımı yaygın olmaya devam ediyor. Dennis Ritchie'ye göre, American Association for Computing Machinery'nin (ACM) üçüncü İşletim Sistemleri Sempozyumunda orijinal Unix makalesini sunarken, "yeni bir dizgicimiz vardı ve troff yeni icat edilmişti ve küçük büyük harfler üretebildiğimiz için sarhoş olmuştuk". İşletim sisteminin öncüllerinin ve çağdaşlarının çoğu tamamen büyük harf kullanıyordu, bu nedenle birçok kişi alışkanlık nedeniyle adı büyük harfle yazdı. Bu bir kısaltma değildir. ⓘ

Ticari marka adları farklı ülkelerde farklı kuruluşlar tarafından tescil edilebilir ve bazı ülkelerdeki ticari marka yasaları, her bir kuruluşun ticari markayı kolayca ayırt edilebilen kategorilerde kullanması durumunda aynı ticari marka adının iki farklı kuruluş tarafından kontrol edilmesine izin verir. Sonuç olarak Unix, kitap rafları, mürekkepli kalemler, şişe tutkalı, çocuk bezleri, saç kurutma makineleri ve gıda kapları dahil olmak üzere çeşitli ürünler için bir marka adı olarak kullanılmıştır. ⓘ

Unix'in çeşitli çoğul biçimleri, birden fazla Unix ve Unix benzeri sistem markasına atıfta bulunmak için gelişigüzel kullanılmaktadır. En yaygın olanı geleneksel Unixes'tir, ancak Unix'i üçüncü çekimden Latince bir isim olarak ele alan Unices de popülerdir. Sözde Anglo-Sakson çoğul biçimi Unixen, ara sıra görülmesine rağmen yaygın değildir. Solaris varyantının geliştiricisi Sun Microsystems, Unix teriminin kendisinin çoğul olduğunu ve birçok uygulamasına atıfta bulunduğunu iddia etmiştir. ⓘ

UNIX Tarihindeki Önemli İsimler

• Brian Kernighan
• Dennis Ritchie
• Ken Thompson
• Linus Torvalds ⓘ