Ağrı
| Ağrı ⓘ | |
|---|---|
|
İlçe | |
 | |
 Ağrı ili | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Ağrı |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Savcı Sayan (AKParti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 14,927 km² (5.763 mil²) |
| Rakım | 1.632 m (5.354 ft) |
| Nüfus | |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 04100 |
| İl alan kodu | 472 |
| İl plaka kodu | 04 |
|
Resmî site Ağrı Belediyesi | |
Ağrı veya eskiden Karakilise (Osmanlıca: قرهکلیسا, Kürtçe: Qerekose, Ermenice: Քարբեր K'arber), Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan şehir ve Ağrı ilinin merkez ilçesi. Ayrıca tarihte birden fazla isim değişikliği yaşamıştır. Karakilise, Ararat, Karaköse ve son olarak Ağrı Dağı'ndan esinlenilerek Ağrı ismi verilmiştir. Bu şehrin rakımı 1.632 m'dir. ⓘ
Ağrı Ovası'nın kuzeyinde kurulmuştur. Çok soğuk bir iklimi olup ormanlık alanı azdır. Halkın büyük çoğunluğu tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. 15 Nisan "İşgalden Kurtuluş Günü" olarak kutlanır. ⓘ
Ağrı (Kürtçe: Agirî, Ermenice: Քարբեր, romanize: K'arber), Türkiye'nin doğusunda, İran sınırına yakın Ağrı ilinin başkentidir. ⓘ
Cumhuriyet döneminden 1946'ya kadar Karaköse (Kürtçe: Qerekose), ondan önce de Karakilise (Osmanlı Türkçesi: قرهکلیسا, romanize: Karakilisa, lit. 'Kara Kilise', Ermenice: Կարաքիլիսա, romanize: Karak'ilisa), şehir günümüzde adını Ağrı Dağı'nın Türkçe adı olan Ağrı'dan almaktadır. ⓘ
Tarihçe
Osmanlı İmparatorluğu döneminde bölge Karakilisa (قرهکلیسا) olarak adlandırılmıştır. Bugünkü ilçe merkezi, 1860 civarında Bitlisli bir grup Ermeni tüccar tarafından Karakilise (lit. 'kara kilise') adıyla kurulmuş ve yerel halk tarafından Karakise olarak bilinmeye başlanmış, Cumhuriyet döneminin başında bu versiyon resmi olarak Karaköse'ye dönüştürülmüştür. Bu isim 1946 yılında Ağrı olarak değiştirilmiştir. ⓘ
Bölge, 1927-1931 yılları arasında ayrılıkçı Kürt hareketlerinin işgali altında kalmış ve İbrahim Heski ve İhsan Nuri gibi bazı Kürt liderlerin önderliğinde Ağrı Cumhuriyeti adında tanınmayan bir devlet kurulmuştur. ⓘ
Ortaçağ döneminde ilçenin idari merkezi, bir zamanlar önemli bir kasaba olan Alaşkert'te bulunuyordu. Kasabaya adını veren "kara kilise" bir ortaçağ Ermeni kilisesiydi. Lynch 1895'te Karakilise'de kalmış ve 1500 ila 2000 arasında nüfusu olduğunu, nüfusun neredeyse üçte ikisinin Ermeni olduğunu ve yakın zamanda kasabada yerel Kürt Hamidiye alayı için bir kışla kurulduğunu yazmıştır. ⓘ
Osmanlı döneminde bu bölgedeki şehirleşme 1860 yılında Pakrevand (Üçkilise) piskoposu Hovhannes önderliğindeki Bitlisli Ermeni ticaret gruplarının Karakilisa (Kara Kilise) adını verilerek başlamıştır. Bir mülkte 10-15 dükkân kurularak başlatılan şehirleşme sonrası Milli Mücadele’nin ardından kent adı Karaköse adıyla değiştirilmiştir. 1946 yılında ise adı Ağrı yapılmıştır. ⓘ
Ekonomi ve altyapı
Ana ekonomik faaliyetin Tarım ve Hayvancılık olduğu Ağrı ilinde sanayinin büyük bir kısmı Ağrı'da bulunmaktadır. Ağrı Et ve Süt Fabrikası ve ELDESAN deri fabrikası bölgenin en büyüklerinden biridir. Ayrıca Şeker Fabrikası, Ayakkabı Fabrikası Un Değirmenleri, Tarım Aletleri üretim yerleri, tuğla fabrikası, kireç fabrikası, mobilya fabrikası, süt fabrikası ve tekstil fabrikaları bulunmaktadır. ⓘ
Ağrı'nın güneyinde Yolluyazı'daki Ağrı Ahmed-i Hani Havaalanı bulunmaktadır. Ulusal ve uluslararası uçuşlar buradan kalkış ve varış yapmaktadır. ⓘ
Ağrı'nın kuzeyinde, 162 kHz'de 1000 kW ile yayın yapan, 2 adet 250 metre yüksekliğinde gergili direğe sahip bir uzun dalga yayın istasyonu bulunmaktadır. ⓘ
Kışları aşırı soğuk geçen çok fakir bir bölgedir. İnsanların çoğu dağ yamaçlarında hayvan otlatarak yaşamaktadır. Çok az insan üniversiteye gidebilmektedir; insanlar genç yaşta evlenme eğilimindedir ve on ya da daha fazla çocuklu aileler yaygındır. Yerel milletvekili Fatma Salman Kotan, bölgedeki toplumun ataerkil yapısının aşındırılması gerektiğini yazmıştır. ⓘ
İklim
Ağrı, Köppen sınıflandırmasına göre Akdeniz etkisinde sıcak-yaz nemli karasal iklime (Dsb) ve Trewartha sınıflandırmasına göre sıcak yaz karasal iklimine (Dcb) sahiptir. Yazlar genellikle kısa fakat ılık, geceler ise serin geçer. Ağustos ayında ortalama yüksek sıcaklık yaklaşık 30 °C'dir (86 °F). Kışlar çok soğuk geçer. Ocak ayı ortalama düşük sıcaklığı -16 °C (3 °F)'dir. Kışın çok kar yağar ve şehirde ortalama dört ay kalır. Kaydedilen en yüksek sıcaklık 10 Ağustos 1961 tarihinde 39,9 °C (103,8 °F) olmuştur. Ağrı'da kaydedilen en düşük sıcaklık 20 Ocak 1972 tarihinde -45,6 °C (-50,1 °F) olmuştur. Kaydedilen en yüksek kar kalınlığı 21 Şubat 1985'te 225 cm (88,6 inç) olmuştur.
| Ağrı için iklim verileri (1991-2020, 1940-2020 ekstremleri) ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Rekor yüksek °C (°F) | 9.6 (49.3) |
13.0 (55.4) |
21.5 (70.7) |
27.2 (81.0) |
32.7 (90.9) |
37.9 (100.2) |
39.8 (103.6) |
39.9 (103.8) |
35.3 (95.5) |
29.2 (84.6) |
19.8 (67.6) |
16.0 (60.8) |
39.9 (103.8) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | −4.6 (23.7) |
−2.6 (27.3) |
3.7 (38.7) |
12.9 (55.2) |
18.8 (65.8) |
24.9 (76.8) |
29.8 (85.6) |
30.8 (87.4) |
25.7 (78.3) |
18.0 (64.4) |
8.2 (46.8) |
−1.1 (30.0) |
13.7 (56.7) |
| Günlük ortalama °C (°F) | −10.0 (14.0) |
−8.6 (16.5) |
−1.7 (28.9) |
6.7 (44.1) |
11.9 (53.4) |
16.9 (62.4) |
21.3 (70.3) |
21.8 (71.2) |
16.7 (62.1) |
9.8 (49.6) |
1.5 (34.7) |
−6.0 (21.2) |
6.7 (44.1) |
| Ortalama düşük °C (°F) | −14.8 (5.4) |
−13.8 (7.2) |
−6.4 (20.5) |
1.4 (34.5) |
5.5 (41.9) |
8.9 (48.0) |
12.9 (55.2) |
13.0 (55.4) |
7.8 (46.0) |
2.9 (37.2) |
−3.7 (25.3) |
−10.2 (13.6) |
0.3 (32.5) |
| Rekor düşük °C (°F) | −45.6 (−50.1) |
−42.8 (−45.0) |
−39.6 (−39.3) |
−22.2 (−8.0) |
−9.0 (15.8) |
−3.0 (26.6) |
1.7 (35.1) |
1.2 (34.2) |
−4.1 (24.6) |
−13.0 (8.6) |
−31.6 (−24.9) |
−39.8 (−39.6) |
−45.6 (−50.1) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 36.4 (1.43) |
39.5 (1.56) |
49.3 (1.94) |
75.1 (2.96) |
76.4 (3.01) |
42.8 (1.69) |
22.6 (0.89) |
13.7 (0.54) |
20.9 (0.82) |
51.5 (2.03) |
41.8 (1.65) |
42.9 (1.69) |
512.9 (20.19) |
| Ortalama yağış günleri | 7.83 | 7.47 | 9.93 | 14.80 | 16.37 | 9.97 | 6.83 | 4.77 | 5.10 | 9.10 | 6.43 | 7.80 | 106.4 |
| Ortalama aylık güneş ışığı saatleri | 71.3 | 90.4 | 133.3 | 171.0 | 229.4 | 282.0 | 313.1 | 306.9 | 270.0 | 210.8 | 138.0 | 71.3 | 2,287.5 |
| Ortalama günlük güneş ışığı saatleri | 2.3 | 3.2 | 4.3 | 5.7 | 7.4 | 9.4 | 10.1 | 9.9 | 9.0 | 6.8 | 4.6 | 2.3 | 6.2 |
| Kaynak: Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü | |||||||||||||
Önemli Kişiler
- Şakiro (1936-1996), Efsanevi Kürt Dengbêj şarkıcı
- Yaşar Ören (1942*), kros kayakçısı.
- Celal Adan (1952*), Siyasetçi
- Nizamettin Ariç (1956*), çağdaş Kürt şarkıcı, besteci ve yönetmen.
- Abdullah Yılmaz (1961*), kros kayakçısı.
- Erhan Dursun (1962*), kros kayakçısı.
- Cesim Gökçe (1968*), Siyasetçi
- Fatma Salman Kotan (1970*), Ağrı Milletvekili
- Savcı Sayan (1971*), Siyasetçi ve halen Ağrı Belediye Başkanı
- Şahe bedo (1976*), Kürt Şarkıcı
- Mehmet Emin İlhan (1979*), Siyasetçi
- Berdan Öztürk (1980*), Siyasetçi
- Dirayet Taşdemir (1982*), Siyasetçi
- Türkan Erişmiş (1984*), orta mesafe koşucusu
- Adem Kılıçcı (1986*), orta sıklette amatör boksör.
- Nesim Turan (1992*), para masa tenisi oyuncusu
- Bayram Malkan (1994*), hafif ağır sıklet boksör
- Zeynep Çelik (1996*), Paralimpik judocu.
- Kader Çelik (2001*), Paralimpik goalball oyuncusu ⓘ
Nüfus
2020 yılı ADNKS'ye göre merkez ilçenin nüfusu; şehir merkezinde 119.154, bağlı köylerde 31.109 olmak üzere toplam 150.263 kişiden oluşmaktadır. Şehrin yıllara göre nüfus değişimi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. ⓘ
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır ⓘ |
|---|---|---|---|
| 1965 | 59.197 | 24.168 | 35.029 |
| 1970 | 69.038 | 29.577 | 39.461 |
| 1975 | 77.510 | 35.284 | 42.226 |
| 1980 | 84.126 | 40.532 | 43.594 |
| 1985 | 101.586 | 54.492 | 47.094 |
| 1990 | 103.797 | 58.038 | 45.759 |
| 2000 | 119.743 | 79.764 | 39.979 |
| 2007 | 133.592 | 97.839 | 35.753 |
| 2008 | 131.104 | 91.817 | 39.287 |
| 2009 | 138.507 | 99.276 | 39.231 |
| 2010 | 137.852 | 99.336 | 38.516 |
| 2011 | 143.462 | 105.623 | 37.839 |
| 2012 | 145.359 | 107.839 | 37.520 |
| 2013 | 145.357 | 110.199 | 35.158 |
| 2014 | 146.007 | 112.339 | 33.668 |
| 2015 | 148.667 | 116.359 | 32.308 |
| 2016 | 149.994 | 117.213 | 32.781 |
| 2017 | 149.581 | 117.431 | 32.150 |
| 2018 | 149.188 | 115.285 | 33.903 |
| 2019 | 151.083 | 118.928 | 32.155 |
| 2020 | 150.263 | 119.154 | 31.109 |
Ulaşım
Türk Hava Yolları her gün İstanbul'dan 2 sefer (İstanbul Havalimanı ve Sabiha Gökçen Havalimanlarına), Anadolu Jet her gün Ankara'dan Ağrı'ya karşılıklı seferler düzenlemektedir. ⓘ