Büyükelçi

İran Büyükelçisi Daoud Zadour ⓘ

Büyükelçi, bir devleti temsil eden ve genellikle başka bir egemen devlete veya uluslararası bir kuruluşa kendi hükümetinin veya hükümdarının yerleşik temsilcisi olarak akredite edilen veya özel ve genellikle geçici bir diplomatik görev için atanan resmi bir elçi, özellikle de yüksek rütbeli bir diplomattır. Bu kelime gayri resmi olarak, ulusal bir atama olmaksızın, belirli meslekleri, faaliyetleri ve satış gibi uğraş alanlarını temsil ettiği bilinen kişiler için de kullanılır. ⓘ

Büyükelçi, yabancı bir başkentte veya ülkede görev yapan en üst düzey hükümet temsilcisidir. Ev sahibi ülke tipik olarak büyükelçiye elçilik adı verilen belirli bir bölgenin kontrolünü verir ve büyükelçinin toprakları, personeli ve araçları genellikle ev sahibi ülkede diplomatik dokunulmazlığa sahiptir. Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi uyarınca, bir büyükelçi en yüksek diplomatik rütbeye sahiptir. Ülkeler, büyükelçi yerine maslahatgüzar atayarak diplomatik ilişkileri daha düşük bir seviyede sürdürmeyi tercih edebilirler. ⓘ

İngiliz Milletler Topluluğu üyeleri arasında değiş tokuş edilen büyükelçi eşdeğeri Yüksek Komiserler olarak bilinir. Kutsal Makam'ın büyükelçileri Papalık veya Apostolik Nuncios olarak bilinir. ⓘ

Eski tabirle "Sefir-i Kebir" (ya da yalnızca Sefir), bir ülkenin başka bir ülkedeki en üst düzey temsilcisi olan diplomat'tır. Kadın büyükelçiler ve büyükelçilerin eşleri için ise Sefire tabiri Osmanlı Devleti döneminde kullanılmıştır. "Büyükelçilik" kavramının Osmanlıca karşılğı "Sefaret" sözcüğüdür. ⓘ

Etimoloji

Terim Orta İngilizce ambassadour, Anglo-Fransız ambassateur sözcüklerinden türetilmiştir; Eski Yüksek Almanca ambaht, "hizmet" sözcüğüne benzer. Terimin bilinen ilk kullanımı 14. yüzyıl civarında kaydedilmiştir. ⓘ

Amaçlar

Bir büyükelçinin atandığı yabancı hükümet öncelikle bu kişiyi onaylamalıdır. Bazı durumlarda yabancı hükümet diplomatı persona non grata, yani kabul edilemez kişi ilan ederek onayını geri alabilir. Bu tür bir beyan genellikle büyükelçinin kendi ülkesine geri çağrılmasıyla sonuçlanır. 1815'teki Viyana Kongresi ve 1961 tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi uyarınca, büyükelçi ve büyükelçilik personeline yurtdışında bulundukları süre boyunca diplomatik dokunulmazlık ve kişisel güvenlik tanınır. ⓘ

Vatandaşları korumak

Modern teknolojilerin gelişmesi sayesinde günümüz dünyası göreceli olarak çok daha küçük bir yer haline gelmiştir. Bunu akılda tutarak, dünya uluslarının kendi ülkelerinden gelen yolculara ve ziyaretçilere yardımcı olmak için yabancı başkentlerde yaşayan en azından küçük bir personele sahip olması önemli kabul edilir. Bir dışişleri memuru olarak büyükelçiden, ev sahibi ülkede kendi ülkesinin vatandaşlarını koruması beklenir. ⓘ

Refahı destekleyin

Dış seyahatlerdeki artışın bir diğer sonucu da ülkeler arasındaki ticaretin büyümesidir. Çoğu ülke için ulusal ekonomi artık küresel ekonominin bir parçasıdır. Bu da diğer ülkelerle satış ve ticaret yapma fırsatlarının artması anlamına geliyor. İki ülke ticaret yaparken, diğer ülkede yaşayan bir büyükelçinin ve belki de küçük bir personelin olması genellikle her iki taraf için de avantajlıdır ve bu kişiler işbirliği yapan işletmeler arasında aracı olarak hareket ederler. ⓘ

Barış için çalışmak

Yabancı diplomatik misyonların temel taşlarından biri barış için çalışmaktır. Bu görev uluslararası terörizme, uyuşturucu ticaretine, uluslararası rüşvete ve insan kaçakçılığına karşı mücadeleye dönüşebilir. Büyükelçiler dünyanın dört bir yanındaki insanlara yardım ederek bu eylemlerin durdurulmasına yardımcı olurlar. Bu faaliyetler önemli ve hassastır ve genellikle devletin Savunma Bakanlığı (veya ABD'de Savunma Bakanlığı) ve ulusun başı ile koordineli olarak yürütülür. ⓘ

Modern diplomasinin yükselişi

Vittore Carpaccio'nun 1495-1500 yılları arasında resmettiği İngiliz Elçilerin Gelişi - görünüşte Aziz Ursula'nın hayatını konu alan bir dizi tablonun parçası olsa da, aslında ressamın kendi döneminde Venedik Cumhuriyeti'nin gelişen diplomatik uygulamalarını tasvir etmektedir ⓘ

Göreve başlamadan önce, Güney Afrika Büyükelçisi Harry Schwarz'ın 1991 yılında ABD Başkanı George H. W. Bush'a güven mektubunu sunmasında olduğu gibi, bir büyükelçinin güven mektubunun kabul edilmesi gerekir. ⓘ

Modern diplomatik sistemin yükselişi İtalyan Rönesansının bir ürünüdür (yaklaşık MS 1300'den itibaren). Büyükelçilerin kullanımı 15. yüzyılda İtalya'da siyasi bir strateji haline gelmiştir. İtalya'daki siyasi değişimler büyükelçilerin diplomatik ilişkilerdeki rolünü değiştirmiştir. İtalya'daki devletlerin çoğu küçük olduğu için daha büyük devletlere karşı özellikle savunmasızdı. Elçilik sistemi bilgiyi dağıtmak ve daha savunmasız devletleri korumak için kullanıldı. ⓘ

Bu uygulama daha sonra İtalyan Savaşları sırasında Avrupa'ya yayıldı. İtalya'da 15. yüzyılda büyükelçilerin kullanılması ve oluşturulması, Avrupa ve dolayısıyla dünyanın diplomatik ve siyasi ilerleyişi üzerinde uzun vadeli etkilere sahip olmuştur. Avrupa, büyükelçilerin ev sahibi ülkelerdeki hakları ve uygun diplomatik prosedürlerle ilgili olarak 16. yüzyılda belirledikleri aynı büyükelçi hakları terimlerini hala kullanmaktadır. Büyükelçi, barışı korumak ve diğer devletlerle ilişki kurmak amacıyla müzakere etmek ve bilgi yaymak için bulundukları devletin temsilcisi olarak kullanılmıştır. Bu girişim, uluslarla barışçıl ilişkileri sürdürme ve zor zamanlarda ittifaklar kurma çabasında kullanılmıştır. ⓘ

Günümüzde büyükelçilerin kullanımı yaygındır. Devletler ve devlet dışı aktörler, uluslararası sistemde ortaya çıkan sorunlarla başa çıkmak için diplomatik temsilcileri kullanmaktadır. Büyükelçiler artık normal olarak denizaşırı ülkelerde ya da atandıkları ülkede uzun süre yaşamakta, böylece kültürü ve yerel halkı tanımaktadırlar. Bu şekilde siyasi açıdan daha etkili ve güvenilir olurlar ve ev sahibi ülkenin arzu ettiği hedeflere ulaşmalarını sağlarlar. ⓘ

Olağanüstü ve Tam Yetkili Büyükelçi

Liechtenstein Prensesi ve Çek Cumhuriyeti Olağanüstü ve Tam Yetkili Büyükelçisi Maria-Pia Kothbauer, Václav Klaus'a güven mektubunu sunarken ⓘ

1815 Viyana Kongresi, uluslararası hukukta diplomatik rütbe sistemini resmileştirmiş ve hiyerarşik olarak azalan üç diplomatik temsilci kategorisi arasında ayrım yapmıştır: devlet başkanlarına akredite olan tam büyükelçiler (elçiler veya nuntii dahil); yine devlet başkanlarına akredite olan elçiler veya bakanlar ve son olarak dışişleri bakanlarına akredite olan maslahatgüzarlar. ⓘ

Bu sistem 1961 tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi ile resmileştirilmiştir ve günümüzde kullanılan uluslararası mevzuattır. Buna göre büyükelçiler, devlet başkanlarını resmi olarak temsil eden, tam yetkili (yani hükümeti temsil etme yetkisine sahip) en yüksek rütbeli diplomatlardır. Modern kullanımda, misyon şefi olarak yabancı görevlerde bulunan çoğu büyükelçi, Olağanüstü ve Tam Yetkili Büyükelçi unvanını taşır. Olağanüstü ve olağan büyükelçiler arasındaki ayrım, tüm büyükelçilerin atandıkları ülkede ikamet etmedikleri ve genellikle yalnızca belirli bir amaç veya görev için hizmet ettikleri zamanlarda yaygındı. ⓘ

Olağanüstü ve tam yetkili büyükelçi tarihsel olarak hükümdarın kişisel temsilcisi olarak kabul edildiğinden, büyükelçilerin hükümet yerine devlet başkanına gönderilmesi geleneği devam etmiştir. Örneğin, Birleşik Krallık'a giden ve Birleşik Krallık'tan gelen büyükelçiler St James's Kraliyet Sarayı'na akredite edilirler. Büyükelçiler en yüksek diplomatik rütbeye sahiptir ve dışişleri bakanı tarafından akredite edilen maslahatgüzarlara göre öncelikleri vardır. Büyükelçiler, son elçiliklerin büyükelçiliğe yükseltildiği 1960'lara kadar elçilerden de üstündü. ⓘ

İngiliz Milletler Topluluğu üyeleri ortak bir devlet başkanına sahip oldukları ya da sahip oldukları için, büyükelçi değişimi yapmazlar, bunun yerine devlet başkanı yerine hükümeti temsil eden Yüksek Komiserleri vardır. Vatikan'ı temsil eden diplomat ise nuncio olarak adlandırılır. Diplomatik kullanımda, hem yüksek komiser hem de nuncio rütbe ve rol bakımından büyükelçiye eşdeğer kabul edilir. Birleşmiş Milletler sistemindeki Mukim Koordinatörler Devlet Başkanına akreditedir ve büyükelçi ile aynı rütbeye sahiptir. ⓘ

Büyükelçiler kendi devlet başkanlarından ev sahibi ülkenin devlet başkanına hitaben yazılmış resmi güven mektupları taşırlar. Birçok İngiliz Milletler Topluluğu ülkesi aynı devlet başkanına sahip olduğundan, bir Yüksek Komiserin akreditasyonu, bir hükümet başkanından (Başbakan) diğerininkine basit ve genellikle gayri resmi bir giriş mektubu şeklindedir. Akreditasyondaki farklılık, yabancı ve İngiliz Milletler Topluluğu devletlerindeki elçilerin resmi unvanlarına da yansır: örneğin, İngiliz Yüksek Komiserleri resmi olarak "Birleşik Krallık'taki Majestelerinin Hükümeti için Yüksek Komiser" olarak adlandırılırken, yabancı ülkelerdeki İngiliz Büyükelçileri "Her Britannic Majesty's Ambassador" olarak bilinir. ⓘ

Büyükelçi-at-large

Bir büyükelçi, ülkesini temsil etmek üzere akredite edilmiş en yüksek rütbeli bir diplomat veya bir bakandır. Ancak genellikle bir ülke veya büyükelçilikle sınırlı olan mukim büyükelçinin aksine, büyükelçi genellikle komşu birkaç ülkede, bir bölgede veya bazen Birleşmiş Milletler veya Avrupa Birliği gibi uluslararası örgütlerin bir merkezinde faaliyet göstermek üzere atanabilir. Bazı durumlarda, bir büyükelçiye özel olarak devlete veya hükümete belirli konularda danışmanlık ve yardım etme rolü de verilebilir. ⓘ

Tarihsel olarak, cumhurbaşkanları ya da başbakanlar belirli görevler için özel diplomatik elçiler görevlendirmişlerdir; bunlar öncelikle denizaşırı ülkelerde, ancak bazen ülke içinde de büyükelçi olarak görev yaparlar. ⓘ

Başlık

Unvan genellikle büyükelçinin diplomatik misyon şefi olarak ikinci baş pozisyonunu yansıtsa da, bazı ülkelerde bu terim, görevden bağımsız olarak, iç terfi meselesi olarak kariyer diplomatlarının sahip olduğu bir rütbeyi de temsil edebilir ve birçok ulusal kariyerde, bazı ülkelerde fiili görevlerle sistematik olarak dönüşümlü olarak, özellikle dışişlerinden sorumlu bakanlık / bakanlıklar içinde başka işlevlere atanmaları oldukça yaygındır. ⓘ

Bir büyükelçi için resmi hitap şekli genellikle bir devlet başkanına hitap etmek için kullanılan şekildir: "(Ekselansları)" ve ardından isim veya temsil edilen ülke. Birçok ülkede, ismin ardından "Büyükelçi" veya ismin ardından "Büyükelçi ..." gibi daha az resmi varyasyonlar sıklıkla kullanılır. Amerika Birleşik Devletleri'nde "Mister/Madam Ambassador" kullanılabilir. ⓘ

Bazı ülkelerde, eski bir büyükelçi hayatı boyunca büyükelçi olarak anılmaya ve hitap edilmeye devam edebilir (Amerika Birleşik Devletleri'nde "Bay Büyükelçi" veya "Bayan Büyükelçi" ifadeleri duyulabilir). Diğer ülkelerde, büyükelçi sadece belirli bir pozisyonla ilgili olarak sahibine tahakkuk eden bir unvandır ve pozisyondan ayrıldıktan sonra veya pozisyonun ötesinde kullanılamaz. Bazı ülkeler, büyükelçi kendi ülkesindeyken bu terimi kullanmaz, çünkü makam sahibi orada büyükelçi değildir; örneğin, Kanada'da bulunan bir Kanada büyükelçisine genellikle büyükelçi olarak hitap edilmez, ancak "Kanada'nın ... büyükelçisi" olarak anılabilir; yani, belirli bir iş işlevine atıfta bulunulur; kişiye yalnızca bu görevi yürütürken büyükelçi olarak hitap edilir veya bu şekilde hitap edilir. ⓘ

Diplomatik olmayan büyükelçilikler

Daha az resmi bir anlamda bu ifade, çeşitli kuruluşların (nadiren devletlerin) diplomatik olmayan yüksek profilli temsilcileri, çoğunlukla kültürel ve hayırsever kuruluşlar için, genellikle medyanın ilgisini çekmek için istekli figüranlar olarak kullanılır; örneğin, film ve pop yıldızları, bazen yabancı ülkede basınla iç içe ziyaretler sırasında Birleşmiş Milletler faaliyetleri için kamuoyuna çağrıda bulunurlar. Uyuşturucu Bağımlılığı Kampanyası, Temiz ve Düzenli Çevre Misyonu veya Uzay Barış Kampanyası gibi elçi, marka elçisi ve iyi niyet elçisi olarak belirlenen etkinlikleri desteklemeleri için bazen tanınmış kişiler aday gösterilir veya davet edilir. Çoğu zaman Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlar da UNICEF için Bollywood film oyuncusu Priyanka Chopra'nın iyi niyet elçisi olarak atanması gibi belirli bir misyonun hedeflerine ulaşmak için elçiler atamaktadır. Japonya 2008 yılında çizgi film karakteri Hello Kitty'yi Çin ve Hong Kong için resmi iyi niyet ve turizm elçisi olarak kabul etmiştir. Brain'e göre, marka elçiliği görevi genellikle bir ünlü ya da tanınmış bir kişi tarafından üstlenilir, bu kişi genellikle gönüllü olur ya da harcadığı zaman ve emek için önemli bir ücret alırdı. Fransa metropolü, Guadeloupe, Réunion, Quebec veya Wallonia gibi Fransızca konuşulan bölgelerde ambassadeur personne unvanı kullanılmaktadır. ⓘ

Ayrıca, Amerika Birleşik Devletleri'nde, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın kıdemli kariyer memurları, Senato'nun tavsiye ve onayı ile Başkan tarafından mesleki başarı olarak Kariyer Büyükelçisi rütbesine atanabilir. Bu rütbeye sahip olanların herhangi bir devlet nezdinde diplomatik yetkiye veya akreditasyona sahip olmaları gerekmez, ancak neredeyse tamamı kariyerleri boyunca Olağanüstü ve Tam Yetkili Büyükelçi olarak görev yapmıştır. Geleneklere göre, bu rütbeyi ömür boyu taşırlar (emeklilik dahil), Büyükelçi unvanıyla hitap edilirler ve tüm seyahatler için ABD Diplomatik Pasaportlarını kullanabilirler. Önde gelen kariyer büyükelçileri arasında Lawrence Eagleburger, William Joseph Burns ve Ryan Crocker bulunmaktadır. ⓘ