Führerbunker
| Führerbunker ⓘ | |
|---|---|
Führer'in sığınağı | |
 Reich Şansölyeliği'nin bahçesindeki Führerbunker'in arka girişinin Temmuz 1947 tarihli fotoğrafı. Hitler ve Eva Braun'un cesetleri soldaki acil çıkış kapısının önündeki bir mermi deliğinde yakılmıştır; ortadaki koni şeklindeki yapı ise havalandırma ve muhafızlar için bir sığınak görevi görmektedir. | |
  | |
| Genel bilgi | |
| Kasaba veya şehir | Berlin |
| Ülke | Nazi Almanyası |
| Koordinatlar | 52°30′45″N 13°22′53″E / 52.5125°N 13.3815°EKoordinatlar: 52°30′45″N 13°22′53″E / 52.5125°N 13.3815°E |
| İnşaat başladı | 1943 |
| Tamamlandı | 23 Ekim 1944 |
| Yok edildi | 5 Aralık 1947 |
| Maliyet | 1,35 milyon ℛℳ (2021'de 5 milyon Avro'ya eşdeğer) |
| Sahibi | Nazi Almanyası |
| Tasarım ve inşaat | |
| Mimar | Albert Speer, Karl Piepenburg |
| Mimarlık firması | Hochtief AG |
Führerbunker (Almanca telaffuz: [ˈfyːʁɐˌbʊŋkɐ]), Almanya'nın Berlin kentindeki Reich Şansölyeliği yakınlarında bulunan bir hava saldırısı sığınağıydı. Sığınak, 1936 ve 1944 yıllarında iki aşamada inşa edilen yeraltı sığınak kompleksinin bir parçasıydı. Dünya Savaşı sırasında Adolf Hitler tarafından kullanılan Führer Karargâhlarının (Führerhauptquartiere) sonuncusuydu. ⓘ
Hitler 16 Ocak 1945'te Führerbunker'de ikamet etmeye başladı ve burası İkinci Dünya Savaşı'nın Avrupa'daki son haftasına kadar Nazi rejiminin merkezi oldu. Hitler, Eva Braun ile 29 Nisan 1945'te, intihar etmeden 40 saatten kısa bir süre önce burada evlendi. ⓘ
Savaştan sonra hem eski hem de yeni Şansölyelik binaları Sovyetler tarafından yerle bir edildi. Yeraltı kompleksi, bazı yıkım girişimlerine rağmen 1988-89 yıllarına kadar büyük ölçüde bozulmadan kalmıştır. Eski sığınak kompleksinin kazılan bölümleri, Berlin'in o bölgesinin yeniden inşası sırasında çoğunlukla tahrip edildi. Alan, şematik bir diyagram içeren küçük bir plaketin yerleştirildiği 2006 yılına kadar işaretlenmeden kaldı. Sığınağın bazı koridorları hala mevcuttur ancak halka kapatılmıştır. ⓘ
İnşaat
Reich Şansölyeliği sığınağı başlangıçta, savaşın büyük bölümünde başkentte çok az zaman geçiren Hitler için geçici bir hava saldırısı sığınağı olarak inşa edilmişti. Berlin'in artan bombardımanı, kompleksin doğaçlama kalıcı bir sığınak olarak genişletilmesine yol açtı. Ayrıntılı kompleks, 1936 yılında tamamlanan Vorbunker ("ileri sığınak"; üst sığınak) ve 1944 yılında tamamlanan Vorbunker'den 2,5 metre (8,2 ft) daha alçakta ve batı-güneybatı yönünde bulunan Führerbunker olmak üzere iki ayrı sığınaktan oluşuyordu. Bunlar dik açılarla yerleştirilmiş bir merdivenle birbirine bağlanmıştı ve birbirlerinden bir perde ve çelik kapı ile kapatılabiliyordu. Vorbunker, Wilhelmstrasse 77 adresindeki eski Reich Şansölyeliğinin arkasındaki büyük bir kabul salonunun mahzeninin 1,5 metre (4,9 ft) altında yer alıyordu. Führerbunker ise Voßstraße 6 adresindeki yeni Reich Şansölyelik binasının 120 metre (390 ft) kuzeyinde, eski Reich Şansölyelik binasının bahçesinin yaklaşık 8,5 metre (28 ft) altında yer alıyordu. Yerin altında daha derin olmasının yanı sıra, Führerbunker çok daha fazla takviyeye sahipti. Çatısı neredeyse 3 m (9 ft 10 inç) kalınlığında betondan yapılmıştı. Yaklaşık 30 küçük oda yaklaşık 4 m (13 ft 1 inç) betonla korunuyordu; çıkışlar ana binalara ve bahçeye çıkan bir acil çıkışa açılıyordu. Führerbunker, Hochtief şirketi tarafından 1940 yılında Berlin'de başlatılan kapsamlı bir yeraltı inşaatı programının bir parçası olarak inşa edilmiştir. ⓘ
Hitler'in kaldığı yer daha yeni olan bu alt bölümdeydi ve Şubat 1945'e gelindiğinde burası Başbakanlık binasından alınan yüksek kaliteli mobilyalar ve birkaç çerçeveli yağlı boya tabloyla dekore edilmişti. Merdivenlerden alt bölüme indikten ve çelik kapıdan geçtikten sonra, her iki tarafında bir dizi oda bulunan uzun bir koridor vardı. Sağ tarafta jeneratör/havalandırma odaları ve telefon santralini içeren bir dizi oda vardı. Sol tarafta Eva Braun'un yatak odası/oturma odası (Hitler'in özel misafir odası olarak da bilinir), Hitler'in çalışma odasına/ofisine açılan bir ön oda (Hitler'in oturma odası olarak da bilinir) vardı. Duvarda Hitler'in kahramanlarından biri olan Büyük Frederick'in büyük bir portresi asılıydı. Bir kapı Hitler'in mütevazı bir şekilde döşenmiş yatak odasına açılıyordu. Bunun yanında konferans/harita odası (brifing/durum odası olarak da bilinir) vardı ve bir kapı bekleme odasına/antre odasına açılıyordu. ⓘ
Sığınak kompleksi müstakildi. Ancak, Führerbunker su seviyesinin altında olduğu için koşullar rahatsız edici derecede nemliydi ve pompalar yeraltı suyunu çıkarmak için sürekli çalışıyordu. Bir dizel jeneratör elektrik sağlıyordu ve su kaynağı olarak kuyu suyu pompalanıyordu. İletişim sistemleri arasında bir teleks, bir telefon santrali ve açık hava antenli bir ordu telsizi bulunuyordu. Savaşın sonunda koşullar kötüleştikçe, Hitler savaş haberlerinin çoğunu BBC radyo yayınlarından ve kurye aracılığıyla aldı. ⓘ
İkinci Dünya Savaşı'nın Sonu
Hitler 16 Ocak 1945'te Martin Bormann'ın da aralarında bulunduğu üst düzey kurmaylarıyla birlikte Führerbunker'e taşındı. Eva Braun ve Joseph Goebbels Nisan ayında onlara katılırken, Magda Goebbels ve altı çocuğu üst kattaki Vorbunker'de ikamet etmeye başladı. İki ya da üç düzine destek, tıbbi ve idari personel de burada barınıyordu. Bunlar arasında Hitler'in sekreterleri (Traudl Junge dahil), Erna Flegel adında bir hemşire ve hem koruma hem de telefon santrali operatörü olan Çavuş Rochus Misch de vardı. Başlangıçta Hitler, Reich Şansölyeliğinin hasar görmemiş kanadını kullanmaya devam etti ve burada geniş çalışma odasında öğleden sonra askeri konferanslar düzenledi. Daha sonra, geceyi geçirmek üzere sığınak kompleksine dönmeden önce sekreterleriyle çay içiyordu. Bu rutin birkaç hafta sürdükten sonra Hitler, köpeği Blondi ile başbakanlık bahçesinde yaptığı kısa gezintiler dışında sığınaktan nadiren ayrılır oldu. Sığınak kalabalıktı, atmosfer baskıcıydı ve her gün hava saldırıları oluyordu. Hitler çoğunlukla daha sessiz olan ve uyuyabildiği alt katta kalıyordu. Konferanslar gecenin büyük bölümünde, çoğu zaman saat 05:00'e kadar sürüyordu. ⓘ
16 Nisan'da Kızıl Ordu Berlin Savaşı'nı başlattı ve 19 Nisan'da şehri kuşatmaya başladılar. Hitler 56. doğum günü olan 20 Nisan'da son kez yeryüzüne çıktı ve Reich Şansölyeliği'nin yıkık bahçesine giderek Hitler Gençliği'nin çocuk askerlerini Demir Haç ile ödüllendirdi. O gün öğleden sonra Berlin ilk kez Sovyet topçusu tarafından bombalandı. ⓘ
Hitler durumun vahametini inkâr ediyor ve umudunu Waffen-SS Generali Felix Steiner'in komuta ettiği Armeeabteilung Steiner ("Steiner Ordu Müfrezesi") birliklerine bağlıyordu. Hitler, 21 Nisan'da Steiner'e kuşatılan Sovyet bölgesinin kuzey kanadına saldırmasını emretti ve Berlin'in güneydoğusundaki Alman Dokuzuncu Ordusu'na kıskaç saldırısıyla kuzeye doğru saldırmasını emretti. O akşam Kızıl Ordu tankları Berlin'in dış mahallelerine ulaştı. Hitler'e 22 Nisan'daki öğleden sonraki durum konferansında Steiner'in kuvvetlerinin hareket etmediği söylendi ve saldırının gerçekleştirilmeyeceğini anlayınca gözyaşlarına boğuldu. İlk kez açıkça savaşın kaybedildiğini ilan etti ve generallerini suçladı. Hitler sonuna kadar Berlin'de kalacağını ve sonra kendini vuracağını açıkladı. ⓘ
23 Nisan'da Hitler, Yarbay (Oberstleutnant) Ernst Kaether'in yerine LVI Panzer Kolordusu Komutanı Topçu Generali Helmuth Weidling'i Berlin Savunma Bölgesi Komutanı olarak atadı. Kızıl Ordu, Führerbunker'den verilen emirlere rağmen 25 Nisan'a kadar Berlin'deki yatırımlarını sağlamlaştırmıştı. Alman savunmasının şehrin ele geçirilmesini geciktirmekten başka bir şey yapması mümkün değildi. Hitler, Luftwaffe'nin komutasını Hermann Göring'den devralması için Mareşal Robert Ritter von Greim'i Münih'ten Berlin'e çağırdı ve 26 Nisan'da metresi test pilotu Hanna Reitsch ile birlikte geldi. ⓘ
28 Nisan'da Hitler, Reichsführer-SS Heinrich Himmler'in Kont Folke Bernadotte aracılığıyla Batılı Müttefiklerle teslim şartlarını görüşmeye çalıştığını öğrendi ve Hitler bunu ihanet olarak değerlendirdi. Himmler'in Berlin'deki SS temsilcisi Hermann Fegelein firar suçlamasıyla askeri mahkemeye çıkarıldıktan sonra vuruldu ve Hitler Himmler'in tutuklanmasını emretti. Aynı gün General Hans Krebs, Führerbunker'den Fürstenberg'deki Alman Silahlı Kuvvetleri Yüksek Komutanı (OKW) Mareşal Wilhelm Keitel'e son telefon görüşmesini yaptı. Krebs ona 48 saat içinde yardım ulaşmazsa her şeyin kaybedileceğini söyledi. Keitel, On İkinci Ordu Komutanı General Walther Wenck ve Dokuzuncu Ordu Komutanı Theodor Busse üzerinde azami baskı uygulayacağına söz verdi. Bu arada Bormann, Alman Amiral Karl Dönitz'e telgraf çekti: "Reich Şansölyeliği bir moloz yığını." Yabancı basının yeni ihanet eylemleri bildirdiğini ve "istisnasız Schörner, Wenck ve diğerlerinin Führer'i en hızlı şekilde rahatlatarak sadakatlerinin kanıtını vermeleri gerektiğini" söyledi. ⓘ
O akşam von Greim ve Reitsch bir Arado Ar 96 eğitim uçağıyla Berlin'den uçtular. Mareşal von Greim'e Luftwaffe'nin Führerbunker'den sadece bir blok ötede bulunan Potsdamerplatz'a henüz ulaşmış olan Sovyet kuvvetlerine saldırması emredildi. General Wenck 28 Nisan gecesi Keitel'e, On İkinci Ordusunun tüm cephe boyunca geri çekilmeye zorlandığını ve ordusunun Berlin'i kurtarmasının artık mümkün olmadığını bildirdi. Keitel, Wenck'e girişimi durdurması için izin verdi. ⓘ
Hitler, 28-29 Nisan gece yarısından sonra Eva Braun ile Führerbunker'de küçük bir sivil törenle evlendi. Ardından sekreter Traudl Junge'yi başka bir odaya götürdü ve son arzusunu ve vasiyetini yazdırdı. Hans Krebs, Wilhelm Burgdorf, Goebbels ve Bormann saat 04:00 sularında belgelere tanıklık edip imzaladılar. Hitler daha sonra yatağına çekildi. ⓘ
Krebs 29 Nisan akşamı geç saatlerde Jodl ile telsizle temasa geçti: "Acil rapor istiyorum. İlk olarak Wenck'in mızrak uçlarının nerede olduğu. İkincisi, ne zaman saldırmayı planladıklarını. Üçüncü olarak Dokuzuncu Ordu'nun yeri. Dördüncüsü, Dokuzuncu Ordu'nun tam olarak nereden geçeceği. Beşinci olarak da General Rudolf Holste'nin mızrak ucunun nerede olduğu." Jodl, 30 Nisan sabahı erken saatlerde Krebs'e şu yanıtı verdi: "Birincisi, Wenck'in öncü birliği Schwielow Gölü'nün güneyinde batağa saplandı. İkincisi, On İkinci Ordu bu nedenle Berlin'e saldırmaya devam edemiyor. Üçüncüsü, Dokuzuncu Ordu'nun büyük kısmı kuşatıldı. Dördüncüsü, Holste'nin Kolordusu savunmada." ⓘ
Berlin merkez hükümet bölgesi komutanı SS-Brigadeführer Wilhelm Mohnke, 30 Nisan sabahı Hitler'e iki günden daha az bir süre dayanabileceğini bildirdi. Aynı sabahın ilerleyen saatlerinde Weidling, Hitler'e savunmacıların muhtemelen o gece mühimmatlarının tükeneceğini bildirdi ve ondan tekrar kaçmak için izin istedi. Weidling nihayet saat 13:00 sularında izin aldı. Hitler öğleden sonra saat 15:30 sularında Eva siyanür içerken kendini vurdu. Hitler'in talimatları doğrultusunda, kendisinin ve Eva'nın cesetleri Reich Şansölyeliğinin arkasındaki bahçede yakıldı. Goebbels, Hitler'in son vasiyeti uyarınca Almanya'nın yeni Hükümet Başkanı ve Şansölyesi (Reichskanzler) oldu. Reichskanzler Goebbels ve Bormann saat 03:15'te Dönitz'e bir telsiz mesajı göndererek Hitler'in ölümünü ve Hitler'in son vasiyeti uyarınca kendisinin Almanya'nın yeni Devlet Başkanı ve Cumhurbaşkanı (Reichspräsident) olduğunu bildirdiler. ⓘ
Krebs 1 Mayıs günü saat 04:00 sularında Sovyet 8. Muhafız Ordusu Komutanı General Vasily Chuikov ile görüştü ve Chuikov kalan Alman kuvvetlerinin kayıtsız şartsız teslim olmasını istedi. Krebs'in teslim olma yetkisi yoktu, bu yüzden sığınağa geri döndü. Öğleden sonra Goebbels çocuklarını zehirletti ve saat 20:30 sularında eşiyle birlikte sığınağı terk etti. Sonrasında yaşananlarla ilgili birkaç farklı açıklama vardır. Bir anlatıma göre Goebbels önce karısını sonra da kendisini vurmuştur. Bir başka anlatıma göre ise, her ikisi de birer siyanür ampulü ısırmış ve hemen ardından bir darbe yemişlerdir. Goebbels'in SS emir subayı Günther Schwägermann 1948'de verdiği ifadede çiftin kendisinden önce merdivenlerden çıkıp Başbakanlık bahçesine doğru yürüdüğünü söylemiştir. Merdiven boşluğunda beklemiş ve silah seslerini duymuş, ardından kalan merdivenleri çıkmış ve dışarıda çiftin cansız bedenlerini görmüştür. Daha sonra Joseph Goebbels'in emrini yerine getirmiş ve bir SS askerine Goebbels'in hareket etmeyen bedenine birkaç el ateş ettirmiştir. Cesetler daha sonra benzinle ıslatılıp ateşe verildi, ancak kalıntılar sadece kısmen yakıldı ve gömülmedi. ⓘ
Weidling hayatta kalanların kuzeybatıya doğru kaçması emrini vermişti ve plan saat 23:00 sularında uygulamaya konuldu. Reich Şansölyeliği'nden gelen ilk gruba Mohnke liderlik ediyordu; Sovyet çemberini kırma girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı ve ertesi gün yakalandılar. Mohnke, Führerbunker'den yakalanan diğerleri gibi SMERSH tarafından sorgulanmıştır. Reich Şansölyeliğinden üçüncü kaçış girişimi 2 Mayıs günü saat 01:00 civarında yapıldı ve Bormann Spree'yi geçmeyi başardı. Artur Axmann da aynı yolu izledi ve Bormann'ın cesedini Weidendammer köprüsünden kısa bir mesafe ötede gördüğünü bildirdi. ⓘ
Saat 01:00'de Sovyet kuvvetleri LVI Panzer Kolordusu'ndan ateşkes talep eden bir telsiz mesajı aldı. Führerbunker'de General Krebs ve General Burgdorf başlarına ateş ederek intihar etti. Sığınak kompleksi bölgesindeki son savunmacılar çoğunlukla SS Charlemagne'ın 33. Waffen Grenadier Tümeni'ne bağlı Fransızlardan, diğerleri ise 11. SS Gönüllü Panzergrenadier Tümeni Nordland, Letonyalı SS ve İspanyol SS birliklerinin kalıntılarından oluşan Waffen-SS'lerden oluşuyordu. Bir grup Fransız SS, 2 Mayıs sabahının erken saatlerine kadar sığınak bölgesinde kalmıştır. Sovyet kuvvetleri daha sonra Reich Şansölyeliğini ele geçirdi. General Weidling saat 6:00'da kurmaylarıyla birlikte teslim oldu ve Chuikov'la görüşmesi saat 8:23'te sona erdi. Sığınak kompleksinin elektro-mekanik ustası Johannes Hentschel, herkes gittikten ya da intihar ettikten sonra, yukarıdaki Reich Şansölyeliği'ndeki sahra hastanesinin elektrik ve suya ihtiyacı olduğu için kaldı. Kızıl Ordu 2 Mayıs günü saat 09:00'da sığınak kompleksine girdiğinde onlara teslim oldu. Goebbels'in altı çocuğunun cesedi 3 Mayıs'ta bulundu. Cesetler Vorbunker'deki yataklarında, yüzlerinde siyanür izleri olduğu halde bulundu. ⓘ
Savaş sonrası olaylar
Führerbunker'in iç kısmının savaş sonrası ilk fotoğrafları Temmuz 1945'te çekildi. 4 Temmuz'da Amerikalı yazar James P. O'Donnell, Sovyet muhafızına bir paket sigara verdikten sonra sığınağı gezdi. Takip eden günlerde ve aylarda çok sayıda asker, politikacı ve diplomat sığınak kompleksini ziyaret etti. Winston Churchill 14 Temmuz 1945'te Reich Şansölyeliğini ve sığınağı ziyaret etti. 11 Aralık 1945'te Sovyetler, diğer Müttefik güçlerin sığınak alanında sınırlı bir inceleme yapmasına izin verdi. Her ülkeden iki temsilci birkaç Alman'ın toprağı kazmasını izledi; bu kazılar arasında Hitler'in kalıntılarının Mayıs ayında mezardan çıkarıldığı yer de vardı. Kazı sırasında Hitler'e ait olduğu belirlenen iki şapka, Braun'un baş harflerini taşıyan bir iç çamaşırı ve Goebbels'in Hitler'e gönderdiği bazı raporlar bulundu. Temsilciler çalışmaya devam etmeyi planladılar, ancak ertesi sabah geldiklerinde NKVD'nin silahlı bir muhafızı onları karşıladı ve onları Başbakanlıktan belge çıkarmakla suçladı. Bu reddedildi, ancak yıllar sonrasına kadar dışarıdan başka bir soruşturmaya izin verilmedi. ⓘ
Her iki Başbakanlık binasının dış kalıntıları, Nazi Almanyası'nın simge yapılarını yok etme çabasının bir parçası olarak 1945 ve 1949 yılları arasında Sovyetler tarafından yerle bir edildi. Sovyetler tarafından 16 Mayıs 1946'da ölçümler de dahil olmak üzere detaylı bir iç alan incelemesi yapıldı. Daha sonra bazı alanlar kısmen sular altında kalsa da sığınak büyük ölçüde ayakta kalmıştır. Aralık 1947'de Sovyetler sığınağı havaya uçurmaya çalıştı, ancak sadece ayırma duvarları hasar gördü. 1959 yılında Doğu Alman hükümeti, sığınak da dahil olmak üzere Başbakanlık binasında bir dizi yıkıma başladı. Berlin Duvarı'na yakın olduğu için 1988-89 yıllarına kadar alan gelişmemiş ve ihmal edilmiştir. Alandaki konut ve diğer binaların kapsamlı inşaatı sırasında, çalışma ekipleri eski sığınak kompleksinin birkaç yeraltı bölümünü ortaya çıkardı; bunların çoğu yok edildi. Başbakanlık yeraltı kompleksinin başka bölümleri de ortaya çıkarıldı, ancak bunlar görmezden gelindi, dolduruldu ya da yeniden kapatıldı. ⓘ
Hükümet yetkilileri bu Nazi simgelerinin son kalıntılarını da yok etmek istiyordu. Führerbunker çevresindeki binaların inşası, çevrenin anonim ve dikkat çekici olmamasını sağlamaya yönelik bir stratejiydi. Führerbunker'in acil çıkış noktası (Başbakanlık bahçesindeydi) bir otopark tarafından işgal edildi. ⓘ
8 Haziran 2006 tarihinde, 2006 FIFA Dünya Kupası öncesinde, Führerbunker'in yerini işaretlemek üzere bir bilgilendirme panosu yerleştirildi. Sığınağın şematik bir diyagramını da içeren pano, Potsdamer Platz'a yaklaşık üç dakikalık yürüme mesafesindeki iki küçük cadde olan In den Ministergärten ve Gertrud-Kolmar-Straße'nin köşesinde bulunabilir. Hitler'in intiharı sırasında sığınakta bulunan ve yaşayan son kişilerden biri olan Rochus Misch de törende hazır bulundu. ⓘ
1947'deki yıkımdan sonra sığınağın kalıntıları
Nisan 2007'de Gertrud-Kolmar-Straße'deki Führerbunker ve bilgi panosu alanı
Temmuz 2007'de sahanın yan açıdan görünümü ⓘ
Führerbunker yaklaşık olarak bir çocuk parkı ve otopark alanıyla beraber toplu konutların ortasındaki açıklıktan ibaret bir yerin altındadır. Führerbunker'in yeri günümüzde neonazilerce kutsal sayılmaktadır. ⓘ
Führerbunker'in şimdiki yeri, 2007. 
Führerbunker'in olduğu yeri gösteren çizelge, 2007. 
Führerbunker'in düzeni. ⓘ
