FOB

İngilizce Free On Board (FOB) terimi, tedarikçinin malzemeyi nakliye yapılacağı geminin güvertesine taşıyana kadar olan sorumluluğunu içerir. Fabrikadan liman gümrüğüne kadar olan taşıma masrafları ile liman gümrüğü ve liman masrafları tedarikçiye aittir. Malzeme gemi güvertesine taşındıktan sonraki sorumluluk ise müşteriye aittir. ⓘ

Deniz taşımacılığında kullanılan bir terim olup, petrol fiyatları ile ilgili olarak CIF ile birlikte en sık kullanılan terimdir. Bu teslim şeklinde taşıma bedelini kim ödüyorsa taşıyıcıyı o belirler. Yani taşıyıcı alıcı tarafından belirlenir. ⓘ

Çuvallanmış kargo yükleyen liman işçileri ⓘ

FOB (free on board), uluslararası ticaret hukukunda, Uluslararası Ticaret Odası tarafından yayınlanan Incoterms standardı uyarınca, malların teslimatı ile ilgili yükümlülüklerin, masrafların ve riskin hangi noktada satıcıdan alıcıya geçtiğini belirten bir terimdir. FOB sadece konteynerize olmayan deniz taşımacılığı veya iç su yolu taşımacılığında kullanılır. Tüm Incoterms'lerde olduğu gibi FOB, malların mülkiyetinin devredildiği noktayı tanımlamaz. ⓘ

FOB terimi, Kuzey Amerika'daki modern yurtiçi taşımacılıkta, satıcının artık nakliye masraflarından sorumlu olmadığı noktayı tanımlamak için de kullanılır. ⓘ

Bir kargonun mülkiyeti, teslimat ve risk ile ilgili olan Incoterms'ten bağımsızdır. Uluslararası ticarette, kargonun mülkiyeti satış sözleşmesi ve konşimento veya irsaliye ile tanımlanır. ⓘ

Tarihsel kullanım

"Free on board" veya "f.o.b." terimi, tarihsel olarak mallar sevk edilirken riskin satıcıdan alıcıya aktarılması ile ilgili olarak kullanılmıştır. ⓘ

Incoterms

Uluslararası Ticaret Odası tarafından yayınlanan Incoterms 2020 standardı kapsamında FOB sadece deniz taşımacılığında kullanılır ve "Free On Board" anlamına gelir. Bu terim her zaman bir yükleme limanı ile birlikte kullanılır. ⓘ

"FOB limanı" ibaresi, satıcının malların sevkiyat limanına taşınması ve yükleme masraflarını ödediği anlamına gelir. Alıcı ise deniz taşımacılığı, sigorta, boşaltma ve varış limanından nihai varış yerine kadar nakliye masraflarını öder. Risklerin devri, mallar sevkiyat limanında gemiye yüklendiğinde gerçekleşir. Örneğin, "FOB Vancouver" satıcının malların Vancouver limanına nakliyesini ve malların kargo gemisine yüklenme maliyetini ödeyeceğini gösterir (buna iç nakliye, gümrükleme, menşe belge ücretleri, varsa sürastarya, menşe liman elleçleme ücretleri, bu durumda Vancouver dahildir). Alıcı, boşaltma da dahil olmak üzere bu noktadan sonraki tüm masrafları öder. Malların sorumluluğu, mallar gemiye yüklenene kadar satıcıya aittir. Kargo gemiye yüklendikten sonra riski alıcı üstlenir. ⓘ

Bir iskelede gemi yüklemesi ⓘ

"FOB" kullanımı yelkenli gemilerin kullanıldığı günlerde ortaya çıkmıştır. ICC 1936'da bu terimin kullanımına ilişkin ilkelerini yazdığında, mallar genellikle ray üzerinden elle geçirildiği için gemi küpeştesi hala geçerliydi. 1954 yılında, Pyrene Co. Ltd. v. Scindia Steam Navigation Co. Ltd. davasında, Yargıç Devlin, bir FOB sözleşmesi kapsamındaki sorumlulukla ilgili bir konuda karar verirken durumu şu şekilde tanımlamıştır:

Sadece en hevesli avukatlar, yükün gemi küpeştesinden çıkıntı yapan hayali bir dikme boyunca bir vincin ucunda tedirgin bir şekilde sallanmasını memnuniyetle izleyebilir. ⓘ

Konteynerleşmenin modern çağında, "gemi küpeştesi" terimi ticari amaçlar için biraz arkaiktir, çünkü mühürlü bir nakliye konteynerinde, konteyner mühürlendikten sonra hasarın ne zaman meydana geldiğini tespit etmenin bir yolu yoktur. Standartlar buna dikkat çekmiştir. Incoterms 1990'da belirtilmiştir, ⓘ

Gemi küpeştesinin pratik bir amaca hizmet etmediği durumlarda, örneğin roll-on/roll-off veya konteyner trafiğinde olduğu gibi, FCA teriminin kullanılması daha uygundur. ⓘ

Incoterms 2000 bu ifadeyi benimsemiştir, ⓘ

Taraflar malları gemi küpeştesi üzerinden teslim etme niyetinde değillerse, FCA terimi kullanılmalıdır. ⓘ

Gemi küpeştesini geçme ifadesi, 2010 revizyonunda FOB Incoterm'den çıkarıldığı için artık kullanılmamaktadır. ⓘ

"FOB "un Kuzey Amerika'daki yerel kullanımıyla ilgili potansiyel karışıklık nedeniyle, Incoterms kullanımının standardın baskısıyla birlikte açıkça belirtilmesi önerilir. Örneğin, "FOB New York (Incoterms 2000)". Incoterms, 2010 revizyonundan itibaren hem uluslararası ticaret hem de iç ticaret için geçerlidir. ⓘ

Kuzey Amerika

Kuzey Amerika'da FOB, mallara ilişkin sorumluluğun satıcıdan alıcıya nerede geçtiğini belirlemek için bir satış sözleşmesine yazılır. FOB "Free On Board" anlamına gelir. Alıcı tarafından malların nakliyeye çıkarılma maliyeti için herhangi bir kalem ödemesi yapılmaz. İki olasılık vardır: "FOB menşei" veya "FOB varış yeri". "FOB menşe", mallar güvenli bir şekilde nakliyeye bindirilir bindirilmez transferin gerçekleşeceği anlamına gelir. "FOB varış yeri", transferin mallar varış yerinde nakliyeden çıkarıldığı anda gerçekleştiği anlamına gelir. "FOB menşe" (bazen "FOB nakliye" veya "FOB nakliye noktası" olarak da ifade edilir) satışın satıcının nakliye rıhtımında tamamlanmış sayıldığını ve bu nedenle malların alıcısının nakliye masraflarından ve nakliye sırasındaki sorumluluktan sorumlu olduğunu gösterir. "FOB varış yeri" ile satış alıcının kapısında tamamlanır ve satıcı nakliye masraflarından ve nakliye sırasındaki sorumluluktan sorumludur. ⓘ

Bu iki terimin ticaret hukukunda belirli bir anlamı vardır ve değiştirilemez. Ancak FOB terimlerinin kullanılmasına gerek yoktur ve genellikle de kullanılmaz. Bu durumda, anlaşmanın özel şartları, özellikle yükleme masraflarını ve nakliye masraflarını hangi tarafın (alıcı veya satıcı) ödeyeceği ve/veya mallara ilişkin sorumluluğun nereye devredileceği gibi konularda büyük farklılıklar gösterebilir. Son ayrım, satıcıdan alıcıya taşınırken kaybolan veya hasar gören mallar için sorumluluk veya kayıp riskinin belirlenmesi açısından önemlidir. ⓘ

Örneğin, Chicago'daki bir üreticiden ekipman satın alan Miami'deki bir kişi "5000 $ FOB Chicago" fiyat teklifi alabilir, bu da Chicago'dan Miami'ye nakliyeden alıcının sorumlu olacağını gösterir. Aynı satıcı "5000$ FOB Miami" şeklinde bir fiyat teklifi verirse, satıcı alıcının bulunduğu yere kadar olan nakliyeyi karşılayacaktır. ⓘ

Uluslararası sevkiyatlarda tipik olarak Incoterms standartlarında tanımlandığı şekilde "FOB" kullanılır ve burada her zaman "Free On Board" anlamına gelir. Amerika Birleşik Devletleri veya Kanada içindeki yurt içi sevkiyatlarda genellikle Incoterms standartlarıyla tutarsız olan Kuzey Amerika'ya özgü farklı bir anlam kullanılır. ⓘ

Kuzey Amerika FOB kullanımı Incoterms'e yaklaşık olarak aşağıdaki şekilde karşılık gelir:

Kuzey Amerika	Incoterms ⓘ
FOB sevkiyat noktası veya FOB sevkiyat noktası, navlun tahsilatı	FCA sevkiyat noktası
FOB sevkiyat noktası, navlun ön ödemeli	CPT varış noktası
FOB varış yeri veya FOB varış yeri, navlun ön ödemeli	DAP hedefi

İlgili ancak ayrı bir terim olan "CAP" ("customer-arranged pickup"), alıcının malları satıcının tesislerinden alması için kendi seçtiği bir taşıyıcıyı ayarlayacağını ve herhangi bir hasar veya kayıp için sorumluluğun alıcıya ait olduğunu belirtmek için kullanılır. ⓘ

FOB, satış sözleşmesi terminolojisinde uzun süredir "Gemide Yük" olarak ifade edilse de, UCC'de belirtilen kısaltmanın anlamına tam olarak uymadığı için bundan kaçınılmalıdır. ⓘ

Bazen FOB, satışlarda dış satış temsilcisi tarafından komisyonu korumak için kullanılır. Bunun nereden kaynaklandığı belli değildir. ⓘ

Muhasebe ve denetim

Konteyner gemisi yüklemesi ⓘ

Geçmişte, FOB noktası malların mülkiyetinin ne zaman devredildiğini belirlemekteydi. Örneğin, yıl ve dönem sonunda "FOB varış noktası" (Kuzey Amerika kullanımı) altında taşınan mallar satıcının bilançosunda görünür, ancak mülkiyetin risk ve getirileri "varış" limanında alıcıya geçtiği için alıcının bilançosunda görünmez. ⓘ

Mülkiyetin ne zaman devredileceğini belirlemek, işlemin üzerinde mutabık kalınan hüküm ve koşullarına bakarak çok daha kolaydır; tipik olarak, mülkiyet kayıp riskiyle birlikte geçer. Mülkiyetin devri FOB sevkiyat süresinden farklı bir zamanda (veya olayda) gerçekleşebilir. Mülkiyetin devri, malların kime ait olduğunu ve geçerli değeri belirleyen gelir unsurudur. ⓘ

FOB varış yeri koşulları altında diğer ülkeye girmek için bir ülkenin sınırına ulaştıklarında ithalat ücretleri, varış ülkesinin gümrük limanında ödenir. ⓘ

E-ticaretin ortaya çıkmasıyla birlikte, çoğu ticari elektronik işlem "FOB sevkiyat noktası" veya "FCA sevkiyat noktası" koşulları altında gerçekleşmektedir. ⓘ

"Gemide Yük"

Bazı kaynaklar FOB'un "Freight On Board" anlamına geldiğini iddia etmektedir. Böyle bir durum söz konusu değildir. "Freight On Board" terimi Incoterms'in hiçbir versiyonunda geçmez ve ABD'deki Tek Tip Ticaret Kanunu tarafından tanımlanmaz. Bunun da ötesinde, ABD mahkeme sisteminde "Gemide Yük" teriminin tanınmış bir sektör terimi olmadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle sözleşmelerde "Gemide Navlun" teriminin kullanılması büyük olasılıkla karışıklığa neden olacaktır. ⓘ