Kabotaj
Kabotaj (/ˈkæbətɪdʒ, -tɑːʒ/), aynı ülkedeki iki yer arasında mal veya yolcu taşımacılığıdır. Başlangıçta kıyı rotaları boyunca limandan limana yapılan deniz taşımacılığına uygulanırken, günümüzde havacılık, demiryolları ve karayolu taşımacılığı için de geçerlidir. ⓘ
Kabotaj hakları, bir ülkeden bir şirketin başka bir ülkede ticaret yapma hakkıdır. Havacılıkta ise başka bir ülkenin iç sınırları içerisinde faaliyet gösterme hakkıdır. Çoğu ülke ekonomik korumacılık, ulusal güvenlik veya kamu güvenliği gibi nedenlerle havacılık kabotajına izin vermez ve buna karşı katı yaptırımlar vardır. Dikkate değer bir istisna, tüm üye devletlerin birbirlerine kabotaj hakkı tanıdığı Avrupa Birliği'dir. ⓘ
Kabotaj, bir devletin kendi limanlarına deniz ticareti konusunda tanıdığı ayrıcalıktır. Bu ayrıcalıktan yalnızca yurttaşlarının yararlanması, millî ekonomiye önemli bir katkı sağlayacağından, devletler yabancı bandıralı gemilere kabotaj yasağı koyma yoluna gitmişlerdir. Bazı uluslararası sözleşmelerde de kabotaj yasağı koyma yetkisine ilişkin hükümler yer alır. ⓘ
Fransızca kökenli bir sözcüktür. ⓘ
Etimoloji
"Kabotaj" terimi Fransızca'dan ödünç alınmıştır. "Kıyı boyunca seyahat etmek" anlamına gelen caboter kelimesinden türetilmiştir. Caboter'in kökeni belirsizdir: cap ya da cabo "burun "dan geliyor olabilir ya da bir tekne türüne atıfta bulunuyor olabilir. İsmi İtalyan kaşif Cabot'a bağlama girişimleri kanıtlarla desteklenmemektedir. ⓘ
Denizcilikte
Kabotaj yasaları, yerel denizcilik endüstrisini yabancı rekabetten korumak, ulusal güvenlik amacıyla yerel olarak sahip olunan denizcilik altyapısını korumak ve sıkışık karasularında güvenliği sağlamak için kıyı şeridi olan çoğu ülkede ticari gemilere uygulanır. ⓘ
Birleşik Krallık hukukunda kabotajın tarihçesi için bkz. ⓘ
Endonezya, daha önce yabancılara ait gemilerin ülke içinde nispeten serbestçe faaliyet göstermesine izin verdikten sonra 2005 yılında bir kabotaj politikası uygulamıştır. ⓘ
Filipinler'de, Kabotaj Kanunu olarak da bilinen Filipinler Tarife ve Gümrük Kanunu (1937 sayılı Cumhuriyet Kanunu), kıyı ticaretini veya ülke içinde yolcu ve mal taşımacılığını, Denizcilik Endüstrisi Kurumu'ndan kıyı ruhsatı almak zorunda olan Filipin siciline kayıtlı gemilerle sınırlandırmaktadır. Yabancı Gemiler Ortak Yükleme Yasası veya 10668 sayılı Cumhuriyet Yasası'nın 2015 yılında kabul edilmesinin ardından, ülke dışına ihraç edilmesi amaçlanan yüke sahip yabancı gemiler, yabancı bir limana transit geçmeden önce ülkedeki birden fazla limana yanaşabilmektedir. ⓘ
Çin, Ulaştırma Bakanlığı'nın önceden onayı olmadan yabancı bayraklı gemilerin yurt içi taşımacılık veya yurt içi aktarma yapmasına izin vermemektedir. Hong Kong ve Makao anakaradan farklı iç kabotaj rejimlerine sahip olsa da, her iki bölge ile anakara arasındaki deniz kabotajı yurtiçi taşıma olarak kabul edilir ve dolayısıyla yabancı gemilere kapalıdır. Benzer şekilde, Tayvan Boğazı'ndan deniz geçişleri hem Çin Halk Cumhuriyeti'nden hem de Çin Cumhuriyeti'nden özel izinler gerektirir ve genellikle yabancı gemilere kapalıdır. ⓘ
AB'de, yeni üye olan ülkelerde (özellikle Yunanistan, İspanya ve Portekiz) kabotaj hakları kısıtlanmıştır; ancak Paros feribot faciasının ardından gelen eleştiriler üzerine bu giriş hükmünden vazgeçilmiştir. ⓘ
Deniz taĢıyıcılarına yükümlülükler getiren bir sözleĢme olan Lahey-Visby Kuralları sadece "iki farklı devletteki limanlar arasında deniz yoluyla mal taĢımacılığı" için geçerlidir ve dolayısıyla kabotaj taĢımacılığına uygulanmaz. Bununla birlikte, 1971 tarihli Birleşik Krallık Deniz Yoluyla Mal Taşıma Yasası'nın 1(3) maddesi, Kuralların "taşımanın iki farklı Devletteki limanlar arasında yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın, sevkiyat limanının Birleşik Krallık'ta bir liman olması halinde ... geçerli olacağını" beyan etmektedir. ⓘ
Birleşik Devletler
Amerika Birleşik Devletleri'nde, 1920 tarihli Deniz Ticareti Yasası (Jones Yasası), ABD limanları arasında su yoluyla taşınan tüm malların ABD'de inşa edilmiş ve ABD bayrağı taşıyan, ABD vatandaşlarına ait olan ve ABD vatandaşları ve ABD'de daimi ikamet eden kişiler tarafından mürettebat edilen gemilerle taşınmasını gerektirmektedir. 1886 tarihli Yolcu Gemisi Hizmetleri Yasası, hiçbir yabancı geminin doğrudan ya da yabancı bir liman aracılığıyla Birleşik Devletler'deki limanlar ya da yerler arasında yolcu taşımayacağını belirtmektedir. ⓘ
Bir geminin "ABD yapımı" olma şartını yerine getirmesi için
- "Gövdesinin ve üst yapısının tüm ana bileşenleri Amerika Birleşik Devletleri'nde imal edilmişse"
- Geminin montajı "tamamen Birleşik Devletler'de" gerçekleşir. ⓘ
Jones Yasasının gereklilikleri, karasularındaki tüm noktalar arasında
- karasuları içinde, kıyıdan üç mil içerideki tüm noktalar,
- Birleşik Devletler'in iç sularındaki noktalar,
- Amerika Birleşik Devletleri'nin ada toprakları ve mülkleri.
- Dış Kıta Sahanlığı Arazileri Yasası uyarınca, gereklilikler doğal kaynakların araştırılması, geliştirilmesi veya üretilmesi amacıyla Amerikan dış kıta sahanlığına bağlı yapılar için de geçerlidir. ⓘ
Yolcu havacılığında
Yolcu havacılığında kabotaj hakları nadiren görülmektedir. Şikago Konvansiyonu, üye devletlerin münhasıran kabotaj hakkı vermesini yasaklamaktadır; bu da kabotajın ikili havacılık anlaşması müzakerelerinde bir pazarlık kozu olarak kullanılmasını sınırlamaktadır. Kabotaj, çoğu açık gökyüzü anlaşması kapsamında verilmemektedir. ⓘ
Avrupa Birliği
AB hukuku kapsamında lisanslı taşıyıcıların, bazı sınırlamalarla birlikte, herhangi bir AB üye ülkesinde kabotaj yapmasına izin verilmektedir. Ryanair, easyJet, Vueling, Wizz Air ve Aer Lingus'un kendi ülkeleri dışında üsleri vardır ve iç hat seferleri düzenlemektedirler. ⓘ
Avustralya ve Yeni Zelanda
Daha Yakın Ekonomik İlişkiler anlaşması, Avustralyalı havayolu şirketlerinin Yeni Zelanda'dan yurtiçi ve yurtdışı uçuşlar yapmasına ve bunun tersinin de geçerli olmasına olanak tanımaktadır. Avustralyalı bir havayolu şirketi olan Jetstar (bir Qantas iştiraki), Yeni Zelanda içinde iç hatlarda uçmaktadır. Air New Zealand, Avustralya'dan Yeni Zelanda dışında bir uluslararası varış noktası sunmakta olup Sidney, Avustralya ve Cook Adaları'ndan Rarotonga arasında uçmaktadır. Air New Zealand ayrıca Avustralya'da Sidney, Avustralya ile Norfolk Adası, Avustralya arasında bir iç hat uçuşu gerçekleştirmektedir. Daha önce Qantas Jetconnect, Pacific Blue (Virgin Australia'nın bir yan kuruluşu) ve Ansett New Zealand, Yeni Zelanda'da yerleşik olan ve Yeni Zelanda içi seferler düzenleyen Avustralya'ya ait havayollarıydı. ⓘ
Avustralya ayrıca, Avustralya yasalarına göre kurulmuş yabancı sermayeli havayollarının (Virgin Australia'nın yerel kolu gibi) iç hatlarda faaliyet göstermesine izin vermekle birlikte, bu tür havayollarının Avustralya bayrak taşıyıcıları olarak uluslararası hatlarda faaliyet göstermesini yasaklamaktadır. Bununla birlikte, Avustralya'ya ait bir yan kuruluş tarafından işletilmeleri halinde uluslararası hatlarda faaliyet gösterebilirler. ⓘ
Şili
Şili, 1979 yılında yürürlüğe giren ve yabancı havayolu şirketlerinin, yabancı havayolu şirketinin ülkesindeki Şilili taşıyıcılar için karşılıklı muamele şartına bağlı olarak iç hat uçuşları gerçekleştirmesine izin veren dünyadaki en liberal kabotaj kurallarına sahiptir. Bu alışılmadık rejim kısmen Şili'nin coğrafi olarak hava hizmetine olan ihtiyacından, kısmen de şu anda diğer birçok Latin Amerika ülkesinde önemli operasyonları bulunan bayrak taşıyıcı LATAM Şili'nin uluslararası genişlemesinin ortasında diğer ülkelerde liberalleşmeyi teşvik etmekten kaynaklanmaktadır. Avustralya gibi Şili de mütekabiliyet esasına bakılmaksızın yabancı şirketlerin Şili'de iç hat seferleri düzenlemek üzere Şili'de iştirakler kurmasına izin vermektedir. ⓘ
Diğer örnekler
1991'den önce Lufthansa'nın Batı Berlin'e uçması yasaktı, bu nedenle Pan Am, British Airways ve Air France Batı Almanya ile Batı Berlin arasındaki rotaları işletiyordu. 1980'lerin sonlarında kısa bir süre için Trans World Airlines da o zamanki Batı Almanya ile Batı Berlin arasında uçtu. Bu süre zarfında Pan Am, Münih-Riem Havaalanı (şimdi kapalı), Hamburg ve Frankfurt'tan Berlin'deki Tegel'e uçtu. Air France Düsseldorf'tan uçuyordu. British Airways Münster-Osnabrück, Hannover ve diğer bazı şehirlerden uçuyordu. ⓘ
2003-2004 yıllarında Amerika Birleşik Devletleri Ulaştırma Bakanlığı, ABD bandıralı tüm havayollarının bölgedeki operasyonlarını durdurmasının ardından Polinezya Havayolları'na Amerikan Samoası'nda geçici kabotaj hizmeti sağlama yetkisi verdi; bu, ABD'nin acil bir durumda kabotaj hakkı verdiği çok az örnekten biriydi. ⓘ
Ekim 2007'de Birleşik Krallık, açık gökyüzü anlaşmasının bir parçası olarak Singapurlu havayolu şirketlerine Birleşik Krallık iç hatlarında uçma hakkı verdi ve bu hak aynı zamanda İngiliz havayolu şirketlerinin Singapur'dan herhangi bir şehre uçmasına da olanak sağladı. ⓘ
Yeni Zelanda ile Brunei ve Çin Halk Cumhuriyeti ile Arnavutluk arasında anlaĢma yoluyla karĢılıklı kabotaj hakları mevcuttur. ⓘ
Karayolu taşımacılığında
Avrupa Birliği karayolu taşımacılığı için sınırlı kabotaja izin vermektedir. Başka bir AB ülkesine giden yerleşik olmayan bir taşıyıcının, sınıra dönmeden önce ev sahibi ülke içinde bir yük daha almasına ve teslim etmesine izin verilir. ⓘ
İlgili kavramlar
"Değiştirilmiş altıncı özgürlük"
"Değiştirilmiş altıncı serbesti" A ülkesindeki iki nokta arasında B ülkesindeki bir merkez üzerinden yolcu taşıma hakkını ifade eder; örneğin Boston-Toronto-Seattle güzergahı. Bu tür hizmetler şu anda kabotaj olarak kabul edilmekte ve izin verilmemektedir. Amerika Birleşik Devletleri 2002 yılında Asiana Havayollarını ABD anakarasından Guam ve Saipan'a Seul üzerinden bilet sattığı için para cezasına çarptırmıştır. ⓘ
Etiket hakları
Bazı havayolları, yerel trafik taşıma hakkı olmaksızın yabancı bir ülke içinde hizmet vermektedir. Örneğin, Qantas New York ve Los Angeles arasında sadece uluslararası bağlantılı yolcuların kullanımı için hizmet vermektedir. Bu tür hizmetler genellikle kabotaj olarak kabul edilmez. ⓘ
Türkiye'de kabotaj
Osmanlı Devleti'nin kapitülasyonlar çerçevesinde yabancı ülke gemilerine tanıdığı kabotaj ayrıcalığı Lozan Barış Antlaşması'yla 1923 yılında kaldırıldı. 20 Nisan 1926 tarihinde de kabul edildi. Kabotaj Kanunu 1 Temmuz 1926'da yürürlüğe girdi. Bu yasaya göre; akarsularda, göllerde, Marmara denizi ile boğazlarda, bütün kara sularında ve bunlar içinde kalan körfez, liman, koy ve benzeri yerlerde, makine, yelken ve kürekle hareket eden araçları bulundurma; bunlarla mal ve yolcu taşıma hakkı Türk yurttaşlarına verildi. Ayrıca; dalgıçlık, kılavuzluk, kaptanlık, çarkçılık, tayfalık ve benzeri mesleklerin Türk yurttaşlarınca yerine getirilebileceği belirtildi. Yabancı gemilerin yalnız Türk limanlarıyla yabancı ülkelerin limanları arasında insan ve yük taşıyabileceği kabul edildi. ⓘ