Kuzguncuk
Kuzguncuk ⓘ | |
|---|---|
Mahalle | |
.jpg) | |
  Kuzguncuk | |
| Koordinatlar: 41°02′12″N 29°01′47″E / 41.03667°N 29.02972°EKoordinatlar: 41°02′12″N 29°01′47″E / 41.03667°N 29.02972°E | |
| Ülke |  Türkiye |
| Bölge | Marmara |
| İl | İstanbul |
| Bölge | Üsküdar |
| Saat dilimi | UTC+2 (EET) |
| - Yaz (DST) | UTC+3 (EEST) |
| Posta kodu | 34674 |
| Alan kodu | 0-216 |
Kuzguncuk, İstanbul'un Anadolu yakasında, Üsküdar ilçesine bağlı bir semttir. Boğaz'a açılan bir vadi üzerinde yer alan mahalle, doğa koruma alanları, mezarlıklar ve bir askeri tesis ile çevrili olduğundan şehrin ana kısmından bir şekilde izole edilmiştir. Antika ahşap evlerin sıralandığı sokakları ile sakin bir mahalledir. ⓘ
Kuzguncuk kuzeyde Beylerbeyi, doğuda Burhaniye, güneyde İcadiye ve Sultantepe, batıda ise İstanbul Boğazı ile çevrilidir. Boğaz'ın diğer tarafında ise Beşiktaş yer almaktadır. Otoyol 1 
O-1 karayolu mahalleyi Burhaniye'den ayırmaktadır. ⓘ
Tarihçe
.jpg)
Kuzguncuk kelimesi Türkçe'de "küçük kuzgun" veya "hapishane kapısının parmaklıklı penceresi" anlamına gelmektedir. Bu ismin, Sultan Mehmet zamanında bölgede yaşamış olan Kuzgun Baba adındaki kutsal bir kişiden veya daha önceki bir isim olan Kozinitza'nın bozulmuş halinden geldiği söylenmektedir. ⓘ
Bizans döneminde bu bölge, çatısı altın yaldızlı bir kilise nedeniyle "altın kiremit" anlamına gelen Khrysokeramos (Hrisokeramos) olarak adlandırılmış olabilir. Narses, 553 yılı civarında burada Meryem Ana'ya adanmış bir kilise inşa ettirmiştir. ⓘ
İspanya ve Portekiz'den kovulan Yahudiler, 15. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'na yerleşmeye başladılar. Gönüllü göçmenler olarak ikamet yerleri konusunda daha fazla özgürlüğe sahiptiler ve birçoğu Balat gibi İstanbul'un geleneksel Yahudi mahallelerini terk ederek Kuzguncuk gibi Boğaz kıyısındaki köylere yerleşti. Semtteki Yahudi varlığına dair en eski kanıt 1562 tarihli bir mezar taşıdır. ⓘ
Ermeniler Kuzguncuk'a 18. yüzyılda yerleşmeye başlamış ve 19. yüzyılda oldukça büyük bir grup haline gelmişlerdir. Osmanlı kayıtları, 1834'te gece ayinlerine müdahale edilmeden devam etmelerine izin verilmesini talep ettiklerini göstermektedir. 1835 yılında ilk kiliseleri inşa edildi. ⓘ
İsrail'in kurulmasından sonra, Kuzguncuk'ta bir zamanlar oldukça fazla olan Yahudi nüfusu hızla azaldı. ⓘ
1955 pogromu, Kuzguncuk'taki Rumlar ve Ermeniler de dahil olmak üzere İstanbul'un azınlık gruplarının pek çok üyesinin göç etmesine neden oldu. Bugün çok az sayıda gayrimüslim kalmıştır. Bu göç, Anadolu'dan gelen göçmenlere ucuz konutların kapılarını açarak İstanbul'un mahallelerinin etnik yapısını değiştirdi. Kuzguncuk'un yeni sakinlerinin çoğu Karadeniz Bölgesi'nden gelmiştir. 20. yüzyılın sonunda mahalle sakinlerinin %15'i İnebolu'dan, %15'i Rize'den, %10'u Trabzon'dan, %10'u Tokat'tan, %10'u Kars'tan ve %10'u Sivas'tan gelmiştir. ⓘ
Kuzguncuk'taki polis karakolu suç istatistiklerinin düşük olması nedeniyle taşınmıştır. ⓘ
Dini mekanlar
Kuzguncuk'ta şu anda iki sinagog bulunmaktadır: Bet Yaakov Sinagogu (1878'de inşa edilmiştir) ve Bet Nissim Sinagogu (1840'larda inşa edilmiştir). Nakkaştepe Yahudi Mezarlığı da Kuzguncuk'tadır. ⓘ
Kuzguncuk'taki kiliseler arasında Surp Krikor Lusavoriç (Aydınlatıcı Aziz Gregory) Ermeni Kilisesi (ilk inşa 1835, yeniden inşa 1861), Ayios Yeorgios (Aziz George) Rum Ortodoks Kilisesi, Ayios Panteleimon (Aziz Pantaleon) Rum Ortodoks Kilisesi ve Ayios Ioannis (Aziz John) Rum Ortodoks Mabedi (bir Ayazma [tr] veya ayazma) bulunmaktadır. ⓘ
Ermeni kilisesinin avlusuna Kuzguncuk Camii'nin inşa edildiği 1952 yılına kadar (Ermeni cemaatinin bağışlarını da içeren inşaat fonlarıyla) mahallenin merkezinde cami yoktu. Mahallenin kuzey ucunda kıyı boyunca uzanan Üryanizade Camii 1860 yılında Mescit [tr] (küçük cami) olarak inşa edilmiştir. ⓘ
Film seti
Tarihi konakları, kilise, sinagog ve camileri, arnavut kaldırımlı sokakları, çınar ağaçları ve sebze bahçeleriyle Kuzguncuk, doğal bir film seti olarak film yapımcılarının ilgisini çekiyor. Kuzguncuk, 1990'ların ortalarında popüler TV komedi dizisi Perihan Abla'nın çekilmesinden bu yana, diğer birçok TV dizisi ve reklam filmi için favori bir film seti haline geldi. Ancak semt sakinleri gece gündüz devam eden çekimlerin yarattığı rahatsızlıktan memnun değil. ⓘ
Restoranlar
Kuzguncuk deniz ürünleri restoranlarıyla ünlüdür. İsmet Baba Balık Restoranı ve Kosinitza Restoran bunlardan birkaçıdır. ⓘ
Önemli kişiler
- Mehmet Ali Aybar (1908-1995), yasaklı Türkiye İşçi Partisi (TİP) lideri
- Refika Birgül (d. 1980), yemek yazarı ve televizyon sunucusu
- Hülya Koçyiğit (d. 1947), sinema oyuncusu
- Palaiologos, Pavlos (1895-1984), gazeteci, yazar
- Oktay Rıfat Horozcu (1914-1988), yazar, oyun yazarı ve şair
- Nihat Sargın, yasaklı Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Sekreteri
- Can Yücel (1926-1999), şair
- Uğur Yücel (d. 1957), oyuncu, film yönetmeni ve yapımcı ⓘ
Ulaşım
Kuzguncuk’a ulaşımda, 19. yüzyıl’ın ikinci yarısında özellikle Şirket-i Hayriye vapurlarının önemli etkisi olmuştur. 1865-1866’da çıkan ve Kuzguncuk’ta büyük tahribata yol açan yangın sonrası yapılan iskele, deniz ulaşımını kolaylaştırmıştır. ⓘ
Kuzguncuk’un gayrimüslim ağırlıklı bir semt olması nedeniyle burada, 19. yüzyılın sonlarına tarihlenen Üryanizade Mescidi ile 1952 tarihli Yeni Cami olmak üzere, yalnız iki cami bulunmaktadır. Üryanizade Mescidi, II. Abdülhamit’in 1876-1909) şeyhülislamlarından Uryanizade Ahmed Esad Efendi tarafından yaptırılmıştır. Şerefesi saçaklı minaresi, İstanbul’daki ahşap minarelerin en zengin ve dikkate değer örneklerinden biridir. ⓘ
Kuzguncuk sahilinde yer alan yalılardan günümüze kalan görkemli örnek, Fethi Ahmed Paşa Yalısı’dır. İlk sahibi II. Mahmut (1808-1839) ve Abdülmecit (1839-1861) dönemlerinde önemli devlet görevlerinde bulunan Fethi Ahmet Paşa’dır. Harem ve selamlık olmak üzere iki ayrı kısımdan oluşan yalının ardında çam, çınar, köknar ağaçlarının çoğunlukta olduğu büyük bir koru bulunmaktadır. Günümüze yalnız selamlık bölümü kalan yalının korusu, halka açılması ve içinde yapı yapılmaması koşuluyla belediyeye bırakılmıştır. ⓘ
Kuzguncuk’un köy içi dokusunu, bugüne dek geçirdiği yangınlardan kalabilen ve 19.yy’ın ikinci yarısıyla 20.yy’ın başına tarihlenen sıra evler, tek evler, köşkler ve son dönem apartmanları oluşturmaktadır. 1864 yangını sonrası yapılan ve semtin özgün dokusunu oluşturan, dar parselasyon üzerinde yükselen sıra evler,iki ile dört kat arasında değişmektedir. Bu yapılar ya tümüyle kâgir ya da kâgir zemin kat üzerinde yükselen ahşap üst katlardan oluşmaktadır. ⓘ
İleri okumalar
- Amy Mills, Hafızanın Sokakları: İstanbul'da Peyzaj, Hoşgörü ve Ulusal Kimlik, çev. Cem Soydemir, İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları, 2014. ⓘ