İspanya
Koordinatlar: 40°N 4°W / 40°N 4°W ⓘ
İspanya Krallığı | |
|---|---|
 Bayrak
.svg) Arma
| |
| Slogan: Plus ultra (Latince) (İngilizce: "Further Beyond") | |
| Marş: Marcha Real (İspanyolca) (İngilizce: "Royal March") | |
.svg)  İspanya'nın konumu (koyu yeşil) - Avrupa'da (yeşil & koyu gri) | |
| Sermaye ve en büyük şehir | Madrid 40°26′N 3°42′W / 40.433°N 3.700°W |
| Resmi dil | İspanyolca |
| Uyruk (2020) |
|
| Din (2022) |
|
| Demonim(ler) |
|
| Hükümet | Üniter parlamenter anayasal monarşi |
- Monarch | Felipe VI |
- Başbakan | Pedro Sánchez |
| Yasama Organı | Cortes Generales |
- Üst ev | Senato |
- Alt ev | Milletvekilleri Kongresi |
| Oluşum | |
- De facto | 20 Ocak 1479 |
- De jure | 9 Haziran 1715 |
- İlk anayasa | 19 Mart 1812 |
- Mevcut anayasa | 29 Aralık 1978 |
- AET'ye katılım | 1 Ocak 1986 |
| Alan | |
- Toplam | 505.990 km2 (195.360 sq mi) (51.) |
- Su (%) | 0.89 (2015) |
| Nüfus | |
- 2020 nüfus sayımı |  47.450.795 (30.) |
- Yoğunluk | 94/km2 (243,5/sq mi) (120.) |
| GSYİH (SAGP) | 2022 tahmini |
- Toplam |  2,20 trilyon dolar (16.) |
- Kişi başına | $46,413 (40.) |
| GSYİH (nominal) | 2022 tahmini |
- Toplam | 1,435 trilyon dolar (15.) |
- Kişi başına | $30,157 (38.) |
| Gini (2019) |  33.0orta - 103. |
| HDI (2019) | 0.904 çok yüksek - 25. |
| Para Birimi | Avro (€) (EUR) |
| Saat dilimi | UTC±0 ila +1 (WET ve CET) |
- Yaz (DST) | UTC+1 ila +2 (BATI ve CEST) |
| Not: WET/WEST'i gözlemleyen Kanarya Adaları dışında İspanya'nın çoğu CET/CEST'i gözlemler. | |
| Tarih formatı | gg/aa/yyyy (CE) |
| Sürüş tarafı | doğru |
| Çağrı kodu | +34 |
| ISO 3166 kodu | ES |
| İnternet TLD | .es |
İspanya (İspanyolca: España, [esˈpaɲa] (
dinle)) veya İspanya Krallığı (Reino de España), güneybatı Avrupa'da topraklarının bir kısmı Atlas Okyanusu'nda ve Akdeniz'de bulunan bir ülkedir. İspanya'nın en büyük bölümü İber Yarımadası'nda yer alır; toprakları ayrıca Atlantik Okyanusu'ndaki Kanarya Adaları'nı, Akdeniz'deki Balear Adaları'nı ve Afrika'daki özerk Ceuta ve Melilla şehirlerini de içerir. Ülkenin anakarası güneyde Cebelitarık; güneyde ve doğuda Akdeniz; kuzeyde Fransa, Andorra ve Biscay Körfezi; batıda ise Portekiz ve Atlas Okyanusu ile çevrilidir. ⓘ
505.990 km2 (195.360 sq mi) yüzölçümüyle İspanya, Avrupa Birliği'nin (AB) en büyük ikinci ülkesi ve 47,4 milyonu aşan nüfusuyla en kalabalık dördüncü AB üyesi ülkesidir. İspanya'nın başkenti ve en büyük şehri Madrid'dir; diğer büyük kentsel alanlar arasında Barselona, Valensiya, Sevilla, Zaragoza, Málaga, Murcia, Palma de Mallorca, Las Palmas de Gran Canaria ve Bilbao bulunmaktadır. ⓘ
Anatomik olarak modern insanlar İber Yarımadası'na ilk olarak yaklaşık 42.000 yıl önce gelmiştir. Fenikeliler ve Antik Yunanlılar tarafından kıyı ticaret kolonilerinin geliştirilmesine ve Akdeniz kıyı şeridinde kısa süreli Kartaca egemenliğine ek olarak Roma öncesi halklar da bölgede yaşamıştır. Yarımadanın (Hispania) Roma tarafından fethi ve kolonizasyonu, nüfusun Roma kültürüne uyumunu da beraberinde getirmiştir. ⓘ
Hispania, dördüncü yüzyılda Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşüne kadar Roma yönetimi altında kaldı ve bu da Germen halklarının ve Alanların yarımadaya göçünü başlattı. Nihayetinde, Vizigotlar beşinci yüzyılda yarımadada baskın güç olarak ortaya çıktı. Sekizinci yüzyılın başlarında yarımadanın büyük bir kısmı Emevi Halifeliği tarafından fethedilmiş ve erken İslami yönetim sırasında Endülüs, merkezi Kurtuba'da bulunan hakim yarımada gücü haline gelmiştir. Kuzey İberya'da Leon, Kastilya, Aragon, Portekiz ve Navarre başta olmak üzere birçok Hıristiyan krallık ortaya çıktı ve sonraki yedi yüzyıl boyunca, Reconquista olarak bilinen bu krallıkların aralıklı olarak güneye doğru genişlemesi, 1492'de Granada Emirliği'nin Hıristiyanlar tarafından ele geçirilmesiyle doruğa ulaştı. Yahudiler ve Müslümanlar Katolikliğe geçme ya da sürülme arasında seçim yapmaya zorlandılar ve Moriskolar sonunda sürüldüler. Kastilya Krallığı ve Aragon Krallığı'nın hanedan birliğini Navarre'ın ilhakı ve 1580'de Portekiz'in (1640'ta sona eren) katılımı takip etti. İspanya'nın 1492'den sonra Amerika kıtasını sömürgeleştirmesinin ardından, Kraliyet büyük bir denizaşırı imparatorluğa sahip oldu ve bu da esas olarak Yeni Dünya'da çıkarılan değerli metallerle beslenen küresel bir ticaret sisteminin ortaya çıkışını destekledi. ⓘ
Yönetimin merkezileşmesi ve İspanya anakarasında daha fazla devlet inşası 18. ve 19. yüzyıllarda gerçekleşmiş ve bu dönemde Kraliyet, Yarımada Savaşı'ndan birkaç yıl sonra Amerika'daki kolonilerinin büyük kısmını kaybetmiştir. Ülke farklı siyasi rejimler arasında gidip geldi; monarşi, cumhuriyet ve 1936-39 yılları arasında yaşanan yıkıcı iç savaşın ardından 1975 yılına kadar süren faşist bir diktatörlük. ⓘ
İspanya gelişmiş bir ülke, laik bir parlamenter demokrasi ve Kral Felipe VI'nın devlet başkanı olduğu anayasal bir monarşidir. Yüksek gelirli bir ülke ve gelişmiş bir ekonomidir; nominal GSYİH'ye göre dünyanın en büyük on dördüncü, SAGP'ye göre ise en büyük on altıncı ekonomisidir. İspanya, 2019 yılında 83,5 yıl ile dünyanın en uzun yaşam beklentilerinden birine sahiptir. Sağlık sistemi dünya çapında en verimli sistemlerden biri olarak kabul edildiğinden, sağlık hizmetleri kalitesinde özellikle üst sıralarda yer almaktadır. Organ nakli ve organ bağışı konusunda dünya lideridir. İspanya, Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Birliği (AB), Avro Bölgesi, Avrupa Konseyi (AK), İbero-Amerikan Devletleri Örgütü (OEI), Akdeniz için Birlik, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve diğer birçok uluslararası kuruluşun üyesidir. ⓘ
İspanyol sanatı, müziği, edebiyatı ve mutfağı, özellikle Batı Avrupa ve Amerika'da olmak üzere dünya çapında etkili olmuştur. Büyük kültürel zenginliğinin bir yansıması olarak İspanya, dünyanın dördüncü en büyük Dünya Mirası Alanına (49) sahiptir ve dünyanın en çok ziyaret edilen ikinci ülkesidir. Kültürel etkisi 570 milyon Hispanofon'u aşarak İspanyolca'yı dünyanın en çok konuşulan ikinci anadili haline getirmiştir. ⓘ
İspanya Reino de España İspanya Krallığı | |
|---|---|
 Bayrak
Arma
| |
|
| |
| Başkent ve en büyük şehir | Madrid |
| Resmî diller | İspanyolca |
| Tanınan bölgesel diller | Aragonca, Aranca, Baskça, Katalanca, Leonca ve Galiçyaca |
| Etnik gruplar |
|
| Demonim | İspanyol |
| Hükûmet | Üniter parlamenter monarşi |
• Kral | VI. Felipe |
• Başbakan | Pedro Sánchez |
| Kuruluş | |
• fiilen | 1479 |
• kanunen | 1716 |
• İlk Anayasa | 29 Mart 1812 |
• İspanya Anayasası | 29 Aralık 1978 |
• Avrupa Birliği üyeliği | 1 Ocak 1986 |
| Yüzölçümü | |
• Toplam | 505.992 km2 (195.365 sq mi) (52.) |
• Su (%) | 1,26 |
| Nüfus | |
• 2020 sayımı | 47,450,795 |
• Yoğunluk | 93/km2 (240,9/sq mi) (106.) |
| GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî |
• Toplam | 1,959 trilyon $ (16.) |
• Kişi başına | 41.546 $ (33..) |
| GSYİH (nominal) | 2021 tahminî |
• Toplam | 1,461 trilyon $ (14.) |
• Kişi başına | 29.564 $ (29.) |
| Gini (2019) |
▼ 33.0 orta · 103. |
| İGE (2019) |
0.904 çok yüksek · 25. |
| Para birimi | Euro (€, EUR) |
| Zaman dilimi | UTC+1 (OAS) |
• Yaz (YSU) | UTC+2 (OAYS) |
| Trafik akışı | sağ |
| Telefon kodu | 34 |
| İnternet alan adı | .es .cat |
İspanya (İspanyolca: 
España (yardım·bilgi), [esˈpaɲa]) ya da resmî adıyla İspanya Krallığı (İspanyolca: Reino de España), Avrupa'nın güneybatısında, İber Yarımadası'nda yer alan ülkedir. Güneyde ve doğuda Akdeniz'e, kuzeyde ise Atlantik Okyanusu'na kıyısı vardır. Batıda Portekiz, kuzeyde Fransa, Andorra ve güneyde Birleşik Krallık (Cebelitarık) ile komşudur. İspanya toprakları ayrıca Akdeniz'de Balear Adaları, Atlantik Okyanusu'nda Kanarya Adaları'nı ve Kuzey Afrika'da Ceuta ve Melilla adlı iki özerk şehri de kapsar. 505.992 km2lik alanıyla İspanya, Fransa'dan sonra Batı Avrupa'daki ikinci büyük ülkedir. 650 metrelik ortalama yüksekliği ile de İsviçre'den sonra Avrupa'daki ikinci yüksek ülkedir. ⓘ
İspanya parlamenter demokrasi şeklinde örgütlenmiş bir anayasal monarşi rejimi ile yönetilir. 1 Ocak 1986'dan beri Avrupa Birliği'nin, 30 Mayıs 1982'den beri NATO'nun bir üyesidir. ⓘ
Etimoloji
Fenikeliler ve Kartacalılar bölgeden Spania olarak bahsetse de, Roma ismi Hispania ve modern España'nın kökenleri belirsizdir, bu nedenle en yaygın kabul gören etimoloji bir Levant-Fenike etimolojisidir. Kökeni hakkında çok sayıda açıklama ve hipotez bulunmaktadır:
.jpg)
Rönesans bilgini Antonio de Nebrija, Hispania kelimesinin "batı dünyasının şehri" anlamına gelen İberce Hispalis kelimesinden evrildiğini öne sürmüştür. ⓘ
Jesús Luis Cunchillos [es], span teriminin kökünün Fenikece "metalleri dövmek" anlamına gelen spy kelimesi olduğunu ileri sürmüştür. Dolayısıyla i-spn-ya "metallerin dövüldüğü ülke" anlamına gelecektir. İspanya'nın Akdeniz'in ucundaki konumuna bir gönderme olarak "tavşan adası", "tavşanlar ülkesi" ya da "kenar" anlamına gelen Fenikece I-Shpania'dan türemiş olabilir; Hadrianus döneminden itibaren bölgede basılan Roma sikkelerinde ayaklarının dibinde tavşan olan bir kadın figürü görülür ve Strabon burayı "tavşanlar ülkesi" olarak adlandırır. Söz konusu kelime (modern İbranice Shafan ile karşılaştırın) aslında muhtemelen Fenikelilerin iki hayvanı karıştırması nedeniyle "Hyrax" anlamına gelmektedir. ⓘ
Hispania, Yunanlıların İtalya'yı "batı ülkesi" ya da "batan güneşin ülkesi" (Yunanca Hesperia, Ἑσπερία) ve daha batıda olan İspanya'yı Hesperia ultima olarak algılamalarını yansıtan Hesperia teriminin şiirsel kullanımından türemiş olabilir. ⓘ
"Hispania "nın Bask dilinde "kenar" ya da "sınır" anlamına gelen Ezpanna kelimesinden türediği iddia edilmektedir ki bu da İber Yarımadası'nın Avrupa kıtasının güneybatı köşesini oluşturduğuna bir başka göndermedir. ⓘ
15. yüzyılda yaşamış iki İspanyol Yahudi bilgin, Don Isaac Abravanel ve Solomon ibn Verga, günümüzde folklorik olarak kabul edilen bir açıklama getirmişlerdir. Her ikisi de yayınlanmış iki farklı eserinde İspanya'ya ulaşan ilk Yahudilerin, Kudüs'ü kuşatan Babil kralının müttefiki olan Phiros tarafından gemiyle getirildiğini yazmıştır. Phiros doğuştan Grek'ti ama kendisine İspanya'da bir krallık verilmişti. Phiros, yine İspanya'da bir krallık yöneten kral Herakles'in yeğeni Espan ile evlilik yoluyla akraba olmuştur. Herakles daha sonra anavatanı Yunanistan'ı tercih ederek tahtından feragat etmiş ve krallığını España (İspanya) ülkesinin adını aldığı yeğeni Espan'a bırakmıştır. Onların ifadelerine dayanarak, bu eponym MÖ 350'lerde İspanya'da zaten kullanılıyor olmalıydı. ⓘ
Tarih
Tarih öncesi ve Roma öncesi halklar
Atapuerca'da yapılan arkeolojik araştırmalar, İber Yarımadası'nın 1,2 milyon yıl önce hominidler tarafından doldurulduğunu gösteriyor. Atapuerca'da Avrupa'da bilinen en eski homininlere, Homo antecessor'e ait fosiller bulunmuştur. Modern insanlar İberya'ya ilk olarak yaklaşık 35.000 yıl önce kuzeyden yürüyerek gelmiştir. Bu tarih öncesi insan yerleşimlerinin en iyi bilinen eserleri, kuzey İberya'daki Cantabria'nın Altamira mağarasında bulunan ve M.Ö. 35.600 ila 13.500 yılları arasında Cro-Magnon tarafından yapılmış olan ünlü resimlerdir. Arkeolojik ve genetik kanıtlar, İber Yarımadası'nın son buzul çağının sona ermesinin ardından kuzey Avrupa'nın yeniden nüfuslandığı birkaç büyük sığınaktan biri olarak hareket ettiğini göstermektedir. ⓘ
Roma fethinden önce İber Yarımadası'nda yaşayan en büyük gruplar İberler ve Keltlerdi. İberyalılar yarımadanın Akdeniz tarafında, kuzeydoğudan güneydoğuya kadar yaşıyorlardı. Keltler yarımadanın kuzeybatıdan güneybatıya kadar olan iç ve Atlantik taraflarının çoğunda yaşıyordu. Basklar Pirene sıradağlarının batı bölgesini ve komşu bölgeleri işgal etmiş, Fenike etkisindeki Tartes kültürü güneybatıda gelişmiş ve Lusitanyalılar ve Vettonlar orta batıdaki bölgeleri işgal etmiştir. Kıyı boyunca Fenikeliler tarafından birkaç şehir kurulmuş ve Doğu'da Yunanlılar tarafından ticaret karakolları ve koloniler kurulmuştur. Sonunda Fenikeli-Kartacalılar iç kesimlere, mesetaya doğru yayıldılar; ancak iç kesimlerdeki kavgacı kabileler nedeniyle Kartacalılar İber Yarımadası kıyılarına yerleştiler. ⓘ
Roma Hispanyası ve Vizigot Krallığı
İkinci Pön Savaşı sırasında, kabaca M.Ö. 210 ve 205 yılları arasında, genişleyen Roma Cumhuriyeti Akdeniz kıyısı boyunca Kartaca ticaret kolonilerini ele geçirdi. Romalıların İber Yarımadası'nın fethini tamamlamaları yaklaşık iki yüzyıl sürmüş olsa da, altı yüzyıldan fazla bir süre boyunca buranın kontrolünü ellerinde tuttular. Roma yönetimi hukuk, dil ve Roma yolu ile birbirine bağlıydı. ⓘ
Roma öncesi halkların kültürleri, yarımadanın hangi bölgesinde yaşadıklarına bağlı olarak farklı oranlarda yavaş yavaş Romalılaştırıldı (Latinleştirildi) ve yerel liderler Roma aristokrat sınıfına kabul edildi. Hispania, Roma pazarı için bir tahıl ambarı görevi gördü ve limanları altın, yün, zeytinyağı ve şarap ihraç etti. Tarımsal üretim, bazıları halen kullanılmakta olan sulama projelerinin devreye girmesiyle arttı. İmparatorlar Hadrian, Trajan, I. Theodosius ve filozof Seneca Hispania'da doğmuştur. Hıristiyanlık Hispania'ya MS 1. yüzyılda girmiş ve MS 2. yüzyılda şehirlerde popüler hale gelmiştir. İspanya'nın mevcut dillerinin ve dininin çoğu ve yasalarının temeli bu döneme dayanmaktadır. 2. yüzyılın sonlarında (MS 170'ten itibaren) Kuzey Afrikalı Mauri'lerin Baetica eyaletine akınları gerçekleşmiştir. ⓘ
Germen Suebi ve Vandallar, Sarmatyalı Alanlarla birlikte 409'dan sonra yarımadaya girerek Batı Roma İmparatorluğu'nun Hispania üzerindeki yargı yetkisini zayıflattı. Bu kabileler 407 yılının başlarında Ren Nehri'ni geçmiş ve Galya'yı yakıp yıkmışlardı. Suebiler kuzeybatı İberya'da bir krallık kurarken, Vandallar 429'da Kuzey Afrika'ya geçmeden önce 420'de yarımadanın güneyine yerleştiler. Batı imparatorluğu parçalandıkça, sosyal ve ekonomik temel büyük ölçüde basitleşti: ancak değiştirilmiş biçimde bile olsa, halef rejimler Hıristiyanlık ve gelişen Roma kültürüne asimilasyon da dahil olmak üzere geç imparatorluğun birçok kurum ve yasasını sürdürdü. ⓘ
.jpg)
Bizanslılar, İberya'da Roma egemenliğini yeniden canlandırmak amacıyla güneyde Spania adında bir batı eyaleti kurdular. Ancak sonunda Hispania, Vizigot yönetimi altında yeniden birleşti. Bu Vizigotlar ya da Batı Gotları, Alaric'in önderliğinde Roma'yı yağmaladıktan sonra (410), liderleri Athaulf ile birlikte İber Yarımadası'na yöneldiler ve kuzeydoğu bölümünü işgal ettiler. Wallia, Suebyalıları Galiçya'da kapalı tutarak yarımadanın çoğunda egemenliğini genişletti. I. Theodoric, Romalılar ve Franklarla birlikte Attila'nın bozguna uğratıldığı Catalaunian Ovaları Savaşı'na katıldı. Yarımadadaki Roma gücünün son kalıntılarına son veren Euric (466), İspanya'nın ilk hükümdarı olarak kabul edilebilir, ancak Suebyalılar Galiçya'da hala bağımsızlıklarını sürdürüyorlardı. Euric aynı zamanda Vizigotlara yazılı kanunlar veren ilk kraldı. Sonraki hükümdarlık dönemlerinde Fransa'nın Katolik kralları Vizigotların Ariusçuluğuna karşı Hispano-Roma Katoliklerinin koruyucusu rolünü üstlendiler ve ardından gelen savaşlarda Alaric II ve Amalaric hayatlarını kaybettiler. ⓘ
Kral Agila'ya karşı ayaklanan Athanagild, Bizanslıları çağırır ve kendisine verdikleri yardımın karşılığı olarak güneydoğudaki deniz bölgelerini onlara bırakır (554). Liuvigild, Suebyalıları bastırarak yarımadanın siyasi birliğini yeniden sağladı, ancak ülkenin kraliyet ailesine kadar uzanan dini bölünmeleri bir iç savaşa neden oldu. Kralın oğlu Aziz Hermengild, kendisini Katoliklerin başına koyar, yenilir, esir alınır ve Ariusçularla birlik olmayı reddettiği için şehit edilir. Liuvigild'in oğlu ve Aziz Hermengild'in kardeşi Recared, Üçüncü Toledo Konsili'nde (589) Katolik inancını kabul ederek babasının sağladığı siyasi birliğe dini birliği de ekledi. Bu konsil tarafından kurulan dini birlik, Gotların Hispano-Romalılarla kaynaşarak İspanyol ulusunu oluşturmasının temelini oluşturdu. Sisebut ve Suintila, Bizanslıların İspanya'dan kovulmasını tamamladılar. ⓘ
Vizigotlar ve Hispano-Romalılar arasındaki evlilikler yasaklanmıştı, ancak uygulamada tamamen engellenememiş ve sonunda Liuvigild tarafından yasallaştırılmıştı. Zaragozalı Braulio ve Sevillalı Isidore gibi İspanyol-Gotik bilginler klasik Yunan ve Roma kültürünün korunmasında önemli rol oynamışlardır. Isidore, Orta Çağ'da Avrupa'daki en etkili din adamları ve filozoflardan biriydi ve teorileri, Toledo Konsilleri'nde Vizigot Krallığı'nın Ariusçu bir alandan Katolik bir alana dönüştürülmesinde de hayati öneme sahipti. Isidore, Orta Çağ boyunca büyük etkisi olan ilk batı ansiklopedisini yaratmıştır. ⓘ
Müslüman dönemi ve Reconquista
Emevi Halifeliği'nin genişlemesinin bir parçası olarak 711'den 718'e kadar İber Yarımadası'nın neredeyse tamamı Cebelitarık Boğazı'nın ötesinden gelen Müslüman orduları tarafından fethedildi ve Vizigot Krallığı'nın çöküşüne neden oldu. İlk istila sırasında ele geçirilen topraklardan sadece yarımadanın dağlık kuzeyindeki küçük bir bölge ayakta kaldı. Asturias-León Krallığı bu toprak parçası üzerinde güçlendi. Dağlık kuzeydeki Navarre ve Aragon gibi diğer Hıristiyan krallıklar da sonunda Karolenj Marca Hispanica'sının kontluklarının birleşmesiyle yükseldi. Birkaç yüzyıl boyunca, yarımadanın Müslüman ve Hıristiyan kontrolündeki bölgeleri arasındaki dalgalı sınır Ebro ve Douro vadileri boyunca uzanıyordu. ⓘ
İslam hukukuna göre, Hıristiyan ve Yahudilere zimmi statüsü verilmişti. Bu statü Hıristiyan ve Yahudilerin Ehl-i Kitap olarak dinlerini uygulamalarına izin veriyordu ancak özel bir vergi ödemeleri gerekiyordu ve Müslümanlarınkinden daha düşük yasal ve sosyal haklara sahiptiler. ⓘ
İslam'a geçiş giderek artan bir hızla devam etti. Muladilerin (etnik İberya kökenli Müslümanlar) 10. yüzyılın sonunda Endülüs nüfusunun çoğunluğunu oluşturduğuna inanılmaktadır. ⓘ
Müslüman toplumun kendisi de çeşitlilik arz ediyordu ve sosyal gerilimlerle kuşatılmıştı. İstilacı orduların büyük kısmını sağlayan Kuzey Afrikalı Berberi halklar, Orta Doğu'dan gelen Arap liderliğiyle çatıştı. Zamanla, özellikle Guadalquivir Nehri vadisinde, Valencia kıyı ovasında, Ebro Nehri vadisinde ve (bu dönemin sonuna doğru) Granada'nın dağlık bölgesinde büyük Mağribi nüfusları yerleşti. ⓘ
.jpg)
Bir dizi Viking akını 9. ve 10. yüzyıllarda İber Yarımadası kıyılarını yağmaladı. ⓘ
Abd-ar-Rahman III'ten beri halifeliğin başkenti olan Córdoba, Batı Avrupa'nın en büyük, en zengin ve en sofistike şehriydi. Akdeniz ticareti ve kültürel alışveriş gelişti. Müslümanlar Orta Doğu ve Kuzey Afrika'dan zengin bir entelektüel gelenek ithal ettiler. O dönemin bazı önemli filozofları İbn Rüşd, İbn Arabi ve Maimonides'ti. İber Yarımadası'nın Romalılaşmış kültürleri, Müslüman ve Yahudi kültürleriyle karmaşık şekillerde etkileşime girerek bölgeye kendine özgü bir kültür kazandırdı. Büyük çoğunluğun yaşadığı şehirlerin dışında, Müslüman liderler toprak sahiplerini nadiren mülksüzleştirdiği için Roma döneminden kalma toprak mülkiyeti sistemi büyük ölçüde bozulmadan kaldı ve yeni mahsullerin ve tekniklerin tanıtılması, aslen Asya'dan veya Roma İmparatorluğu'nun eski topraklarından gelen yeni ürünlerin tanıtıldığı tarımın genişlemesine yol açtı. ⓘ
11. yüzyılda Kurtuba Halifeliği çöktü ve genellikle Kuzey Hıristiyan krallıklarına bir tür koruma parası (Parias) ödemeye tabi olan bir dizi küçük krallığa (Taifas) bölündü, aksi takdirde güneye doğru bir toprak genişlemesine girişti. Stratejik Toledo şehrinin 1085 yılında ele geçirilmesi, güç dengesinde Hıristiyan krallıklar lehine önemli bir değişime işaret ediyordu. Kuzey Afrika'dan İslami yönetim mezhepleri olan Muvahhidler ve Muvahhidlerin gelişi, İslam'ın daha katı ve daha az hoşgörülü bir şekilde uygulanmasıyla Müslüman yönetimindeki topraklarda geçici bir birlik sağladı ve bazı Hıristiyan toprak kazanımlarını kısmen tersine çevirdi. ⓘ
Leon Krallığı yüzyıllar boyunca en güçlü Hıristiyan krallığı olmuştur. 1188 yılında Avrupa'daki ilk modern parlamento oturumu Leon'da yapıldı (Cortes of León). Leon topraklarından kurulan Kastilya Krallığı, en güçlü krallık olarak onun halefi oldu. Krallar ve soylular bu dönemde güç ve nüfuz için savaştı. Roma imparatorları örneği kraliyetin siyasi hedefini etkilerken, soylular feodalizmden yararlandı. ⓘ
Guadalquivir Vadisi'ndeki Córdoba (1236) ve Sevilla (1248) gibi Müslüman kaleleri 13. yüzyılda Kastilya'nın eline geçti. Barselona Kontluğu ve Aragon Krallığı hanedan birliğine girerek Akdeniz'de toprak ve güç kazandı. Mayorka 1229'da, Valencia da 1238'de fethedildi. 13. ve 14. yüzyıllarda Kuzey Afrikalı Marinidler Cebelitarık Boğazı çevresinde bazı yerleşim bölgeleri kurdular. ⓘ
13. yüzyılın ortalarından itibaren, Hıristiyan yarımada krallıklarında Roma ve Gotik geleneklerine dayanan edebiyat ve felsefe yeniden gelişmeye başlamıştır. Bu dönemin önemli filozoflarından biri Ramon Llull'dur. Abraham Cresques önde gelen bir Yahudi haritacıydı. Roma hukuku ve kurumları yasa koyucular için model oluşturmuştur. Kastilya kralı X. Alfonso, bu Roma ve Gotik geçmişi güçlendirmeye ve İberya Hıristiyan krallıklarını Ortaçağ Avrupa Hıristiyan dünyasının geri kalanıyla birleştirmeye odaklandı. Alfonso, Kutsal Roma İmparatorluğu'nun imparatoru seçilmek için çalıştı ve Siete Partidas kanununu yayınladı. Toledo Çevirmenler Okulu, 12. ve 13. yüzyıllarda Toledo şehrinde birlikte çalışarak Klasik Arapça, Antik Yunanca ve Antik İbranice'den birçok felsefi ve bilimsel eseri çeviren bir grup akademisyeni tanımlamak için kullanılan bir isimdir. ⓘ
13. yüzyıl aynı zamanda merkezi İspanya'nın kuzey doğusunda bulunan Aragon Krallığı'nın Akdeniz'deki adalara, Sicilya ve Napoli'ye kadar uzanmasına tanıklık etmiştir. Bu dönemde Palencia (1212/1263) ve Salamanca (1218/1254) üniversiteleri kurulmuştur. 1348 ve 1349 yıllarındaki Kara Ölüm İspanya'yı harap etti. ⓘ
Katalanlar ve Aragonlular Türklerle savaşmak için kendilerini Bizans İmparatoru Andronicus II Palaeologus'a sundular. Bunları fethettikten sonra silahlarını, liderlerini haince öldüren Bizanslılara çevirdiler; ancak bu ihanet için İspanyollar, Rocafort'lu Bernard ve Entenca'lı Berenguer komutasında, tarihte "Katalan İntikamı" olarak bilinen korkunç cezayı verdiler ve Atina'nın Frank Dükalığını ele geçirdiler (1311). Aragon kraliyet soyu İnsancıl Martin'le birlikte yok oldu ve Caspe Uzlaşması tacı zaten Kastilya'da hüküm süren Trastámara Hanedanı'na verdi. ⓘ
Geç Orta Çağ boyunca Avrupa'nın geri kalanında olduğu gibi, antisemitizm 14. yüzyıl boyunca Hıristiyan krallıklarda büyük ölçüde artmıştır. (Yahudiler suları zehirlemekle suçlandıkları için bu konudaki en önemli olay Kara Ölüm'dü). Aragon'da 14. yüzyılın ortalarında toplu katliamlar yaşandı ve Toledo'da 12.000 Yahudi öldürüldü. 1391 yılında Hıristiyan çeteler Kastilya ve Aragon'da şehir şehir dolaşarak tahminen 50.000 Yahudi'yi öldürdü. Kadınlar ve çocuklar köle olarak Müslümanlara satıldı ve birçok sinagog kiliseye dönüştürüldü. Hasdai Crescas'a göre yaklaşık 70 Yahudi cemaati yok edildi. ⓘ
Bu dönemde Endülüs'ün batı ve kuzeybatı bölgeleri arasında toprak sahibi olma özellikleri açısından bir zıtlık ortaya çıktı; soylular ve dini tarikatlar kendilerine ait büyük latifundia'lar oluşturmayı başarırken, Gırnata Krallığı'nda (Doğu Endülüs) toprakların orta ve küçük çiftçilere Kraliyet tarafından dağıtılması gerçekleşti. ⓘ
Gırnata Savaşı'nın sona ermesinin ardından, Gırnata Nasrid Sultanlığı (1246'dan sonra İber Yarımadası'nda Müslümanların yönetiminde kalan devlet) 1492'de Katolik hükümdarların askeri gücü karşısında teslim oldu ve o tarihten itibaren Kastilya Krallığı'na bağlandı. ⓘ
711'de Afrika'dan gelen Müslümanlar, 8. asırdan 10. asra kadar kuzeydeki birkaç bölge dışında İspanya'ya hâkim oldular ve burada Endülüs medeniyetini kurdular. ⓘ
On birinci yüzyılda bu ülkenin iç karışıklıklarından faydalanan Hristiyanlar kuzeyden başlayarak yarımadayı tekrar ele geçirmeye başladı. 1276 yılında Müslümanların elinde yalnızca güneydeki Granada kalmıştı. Aragon kralı II. Fernando ile Kastilya kraliçesi I. İsabel'in evlenmesi ve ordularını birleştirmesi ile Hristiyanlar daha da güçlenmiş ve Yahudilerle Müslümanları Endülüs'ten çıkarmışlardır. Kemal Reis komutasında bir donanma ile kurtulan Yahudilerle Müslümanlar gemilerle doğuya getirilmişlerdir. Geride Avrupalıların da yararlandığı birçok bilim ve fen kitabı bıraktılar. ⓘ
İspanyol İmparatorluğu
1469'da Hıristiyan Kastilya ve Aragon krallıklarının taçları, sırasıyla hükümdarları I. Isabella ve II. Ferdinand'ın evlenmesiyle birleşti. 1478 yılında Kanarya Adaları'nın fethi tamamlandı. 1492'de Yahudiler Katolikliğe geçme ya da sınır dışı edilme arasında seçim yapmaya zorlandı. Sonuç olarak 200.000 kadar Yahudi Kastilya ve Aragon'dan kovuldu. Bunu 1493'te Aragon Sicilya'sından ve 1497'de Portekiz'den kovulmalar izledi. Gırnata Antlaşması, 1502'de Kastilya'da ve 1527'de Aragon'da İslam'ın yasaklanmasından birkaç yıl önce Müslümanlara karşı dini hoşgörüyü garanti altına aldı ve kalan Müslüman nüfusun nominal olarak Hıristiyan Moriskolara dönüşmesine yol açtı. Alpujarras Savaşı'ndan (1568-1571) yaklaşık kırk yıl sonra, Moriskoların önemli bir kısmı sürüldü ve öncelikle Kuzey Afrika'ya yerleşti. 1609'dan 1614'e kadar 300.000'den fazla Morisko gemilerle Kuzey Afrika'ya ve diğer yerlere gönderildi ve bu rakamın yaklaşık 50.000'i sürgüne direnirken, 60.000'i de yolculuk sırasında öldü. ⓘ
1492 yılı aynı zamanda Isabella tarafından finanse edilen bir yolculuk sırasında Kristof Kolomb'un Yeni Dünya'ya varışına da işaret ediyordu. Kolomb'un ilk yolculuğu Atlantik'i geçip Karayip Adaları'na ulaşarak Avrupa'nın Amerika'yı keşfini ve fethini başlatmış olsa da Kolomb Doğu'ya ulaştığına inanmaya devam etmiştir. Fetih sırasında çok sayıda yerli Amerikalı İspanyollara karşı savaşırken ölürken, daha fazlası İspanyol fatihlerden daha hızlı yayılan çeşitli yeni Avrasya hastalıklarından öldü. İspanyol fethinin ilk döneminde, Kolomb'un ilk karaya çıkışından 16. yüzyılın ortalarına kadar, çiçek, kızamık, grip ve tifüs gibi ithal hastalıklar Kolomb öncesi nüfusu yok ettiği için 80 milyonluk nüfustan 70 milyon yerli insanın öldüğü tahmin edilmektedir. Hastalıklar yerli nüfusun %50 ila %95'ini öldürmüştür. Bazı akademisyenler bu dönemdeki İspanyol fethini tarihteki en büyük soykırım olarak tanımlamıştır. ⓘ
Amerika kıtasının İspanyollar tarafından sömürgeleştirilmesi Karayipler'in kolonileştirilmesiyle başlamıştır. Bunu Orta Meksika ve Güney Amerika'nın Pasifik Kıyısı'ndaki Kolomb öncesi güçlü yönetimlerin fethi izledi. Yerli ve İspanyol kültürleri ve insanları arasında melezleşme hüküm sürüyordu. İspanyol kraliyeti tarafından desteklenen bir keşif gezisi, insanlık tarihinde dünyanın çevresini dolaşan ilk yolculuk olan Magellan-Elcano turunu tamamladı. Tornaviaje ya da Filipinler'den Meksika'ya dönüş rotası Manila kalyon ticaret rotasını mümkün kıldı. İspanyollar Güneydoğu Asya'da İslam'la karşılaşmış ve Filipinleri kendi topraklarına katmak için yeni Hıristiyanlaşan Meksika'dan düzenlenen İspanyol seferleri Brunei Sultanlığı'nın Filipin topraklarını işgal etmişti. İspanyollar Brunei ve Filipinler'deki Müslümanlarla savaşı Reconquista'nın bir tekrarı olarak görüyorlardı. ⓘ
Erken Modern Dönem'de yerel soylular pahasına kraliyet gücünün merkezileşmesi başladı ve kökü antik Hispania ismine dayanan España kelimesi iki krallığın tamamını ifade etmek için yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Geniş kapsamlı siyasi, hukuki, dini ve askeri reformlarıyla İspanyol Monarşisi bir dünya gücü olarak ortaya çıktı. ⓘ
Aragon ve Kastilya krallıklarının hükümdarlarının evlenmesiyle birleşmesi modern İspanya'nın ve İspanyol İmparatorluğu'nun temelini attı, ancak İspanya'nın her bir krallığı sosyal, politik, yasal, para birimi ve dil açısından ayrı bir ülke olarak kaldı. ⓘ
Habsburg imparatoru V. Charles'ın erken hükümdarlığı sırasında iki büyük isyan patlak verdi: Kastilya Krallığı'nda Komünerlerin İsyanı ve Aragon Krallığı'nda Kardeşliklerin İsyanı. ⓘ
Habsburg İspanya'sı 16. yüzyıl boyunca ve 17. yüzyılın büyük bölümünde dünyanın önde gelen güçlerinden biriydi; bu konumunu ticaret ve sömürgelerden elde ettiği zenginlikle pekiştirdi ve dünyanın önde gelen deniz gücü haline geldi. İlk iki İspanyol Habsburg'un - Charles V/I (1516-1556) ve Philip II (1556-1598) - hükümdarlıkları sırasında zirveye ulaştı. Bu dönemde İtalyan Savaşları, Schmalkaldic Savaşı, Hollanda İsyanı, Portekiz Veraset Savaşı, Osmanlılarla çatışmalar, Fransız Din Savaşlarına müdahale ve İngiliz-İspanyol Savaşı yaşandı. ⓘ
Keşif ve fetihler ya da kraliyet evliliği ittifakları ve miras yoluyla İspanyol İmparatorluğu Amerika, Hint-Pasifik, Afrika ve Avrupa kıtasında (İtalyan Yarımadası, Alçak Ülkeler ve Franche-Comté'deki holdingler dahil) geniş alanlara yayıldı. Dünyanın etrafındaki ilk tur 1519-1521 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Keşifler Çağı olarak adlandırılan bu dönemde deniz ve kara keşifleri, okyanuslar arasında yeni ticaret yollarının açılması, fetihler ve Avrupa sömürgeciliğinin başlangıcı yaşandı. Metropole getirilen değerli madenler, baharatlar, lüks ürünler ve daha önce bilinmeyen bitkiler, Avrupa'nın yerküre anlayışını dönüştürmede başrol oynadı. Bu dönemde tanık olunan kültürel çiçeklenme günümüzde İspanyol Altın Çağı olarak anılmaktadır. İmparatorluğun genişlemesi, toplumların ve imparatorlukların çöküşü ve Avrupa'dan gelen yeni hastalıkların Amerikan yerli nüfusunu harap etmesiyle Amerika'da büyük bir kargaşaya neden oldu. Hümanizmin yükselişi, Karşı-Reform ve yeni coğrafi keşifler ve fetihler, günümüzde uluslararası hukuk ve insan hakları olarak bilinen ilk modern teorileri geliştiren ve Salamanca Okulu olarak bilinen entelektüel hareket tarafından ele alınan sorunları gündeme getirdi. Juan Luis Vives bu dönemde öne çıkan bir diğer hümanistti. ⓘ
İspanya'nın 16. yüzyıldaki deniz üstünlüğü, 1571'de Lepanto'da Osmanlılara karşı kazanılan zaferle ve ardından 1588'de İspanyol Armadası'nın gerilemesinin ardından, 1585-1604 İngiliz-İspanyol Savaşı'nda İngiltere'ye karşı kazanılan bir dizi zaferle kanıtlanmıştır. Ancak 17. yüzyılın ortalarında İspanya'nın deniz gücü Birleşik Eyaletler ve ardından İngiltere karşısında aldığı yenilgilerle uzun bir düşüşe geçti; 1660'lara gelindiğinde denizaşırı mülklerini korsanlardan ve korsan gemilerinden korumak için acımasızca mücadele ediyordu. ⓘ
Protestan Reformu, krallığı dinsel içerikli savaşların batağına daha da derinden sürükledi. Sonuç, Avrupa'da ve Akdeniz'de sürekli genişleyen askeri çabalara zorlanan bir ülke oldu. Savaş ve veba salgınının hüküm sürdüğü 17. yüzyıl Avrupa'sının ortalarına gelindiğinde, İspanyol Habsburglar ülkeyi kıta çapında dini-siyasi çatışmaların içine çekmişti. Bu çatışmalar ülkenin kaynaklarını tüketti ve genel olarak ekonomiyi zayıflattı. İspanya, dağılmış Habsburg imparatorluğunun büyük bir kısmını elinde tutmayı ve Kutsal Roma İmparatorluğu'nun emperyal güçlerinin Protestan güçler tarafından yapılan ilerlemelerin büyük bir kısmını geri çevirmesine yardımcı olmayı başardı, ancak sonunda Portekiz ve Birleşik Eyaletlerin ayrılmasını tanımak zorunda kaldı ve sonunda son derece yıkıcı, Avrupa çapında Otuz Yıl Savaşları'nın son aşamalarında Fransa'ya karşı bazı ciddi askeri gerilemeler yaşadı. İspanya, 17. yüzyılın ikinci yarısında Fransa ve İngiltere'ye birkaç küçük toprak teslim ettiği kademeli bir gerileme sürecine girdi; ancak, 19. yüzyılın başına kadar bozulmadan kalan geniş denizaşırı imparatorluğunu korudu ve genişletti. ⓘ
.jpg)
Düşüş, 18. yüzyılın ilk yıllarını tüketen taht veraseti tartışmasıyla doruğa ulaştı. İspanya Veraset Savaşı, bir iç savaşla birleşen geniş kapsamlı bir uluslararası çatışmaydı ve krallığın Avrupa'daki mülklerine ve Kıta'daki önde gelen güçlerden biri olma konumuna mal olacaktı. Bu savaş sırasında Fransa kökenli yeni bir hanedan, Bourbonlar kuruldu. Kastilya ve Aragon Kraliyetleri uzun zamandır sadece Monarşi ve Engizisyon'un Kutsal Ofisi ortak kurumuyla birleşmişlerdi. Monarşi tarafından merkezi otorite ve idari tekdüzelik hedefiyle bir dizi reform politikası (Bourbon Reformları olarak adlandırılır) izlendi. Bunlar arasında eski bölgesel ayrıcalıkların ve yasaların birçoğunun yanı sıra 1717'de Aragon ve Kastilya Krallıkları arasındaki gümrük bariyerinin kaldırılması ve ardından Aragon krallıklarında yeni emlak vergilerinin getirilmesi yer alıyordu. ⓘ
18. yüzyılda imparatorluğun büyük bölümünde kademeli bir toparlanma ve refah artışı görüldü. Baskın ekonomi politikası müdahaleci bir politikaydı ve Devlet ayrıca altyapının geliştirilmesinin yanı sıra iç gümrüklerin kaldırılması ve ihracat tarifelerinin düşürülmesini amaçlayan politikalar izledi. Anakara İspanya'nın güneyinde yeni yerleşimlerle tarımsal kolonizasyon projeleri gerçekleşti. Aydınlanma fikirleri krallığın bazı elitleri ve monarşi arasında zemin kazanmaya başladı. ⓘ
Liberalizm ve ulus devlet
1793 yılında İspanya, ilk Koalisyon'un bir üyesi olarak devrimci yeni Fransız Cumhuriyeti'ne karşı savaşa girdi. Bunu izleyen Pireneler Savaşı ülkeyi Galyalı elitlere karşı bir tepki olarak kutuplaştırdı ve sahadaki yenilginin ardından 1795'te Basel Barışı ile Fransa ile barış yapıldı ve İspanya Hispaniola adasının üçte ikisi üzerindeki kontrolünü kaybetti. 1807'de Napolyon ile popüler olmayan başbakan arasında yapılan gizli bir anlaşma, İngiltere ve Portekiz'e karşı yeni bir savaş ilanına yol açtı. Fransız birlikleri Portekiz'i işgal etmek için ülkeye girdi ancak bunun yerine İspanya'nın önemli kalelerini işgal etti. İspanyol kralı tahttan çekildi ve Napolyon'un kardeşi Joseph Bonaparte'ın kral olduğu Fransız İmparatorluğu'na bağlı kukla bir krallık kuruldu. ⓘ
2 Mayıs 1808 isyanı, Fransız işgaline karşı ülke çapında çıkan birçok ayaklanmadan biriydi. Bu isyanlar Napolyon rejimine karşı yıkıcı bir bağımsızlık savaşının başlangıcı oldu. ⓘ
İspanyol ordularının, gerilla savaşının ve İngiliz-Portekiz müttefik ordusunun daha fazla askeri harekatı, Napolyon'un Rus cephesindeki başarısızlığıyla birleşince, Fransız imparatorluk ordularının 1814'te İber Yarımadası'ndan çekilmesine ve Kral Ferdinand VII'nin geri dönmesine yol açtı. ⓘ
Savaş sırasında, 1810'da, Bonapartist rejime karşı çabaları koordine etmek ve bir anayasa hazırlamak için devrimci bir organ olan Cádiz Cortes'i toplandı. Tek bir organ olarak toplandı ve üyeleri tüm İspanyol imparatorluğunu temsil ediyordu. 1812'de anayasal monarşi altında evrensel temsili öngören bir anayasa ilan edildi, ancak Bonapartist rejimin çöküşünden sonra İspanyol kralı Cortes Generales'i görevden alarak mutlak monark olarak hüküm sürmeye başladı. ⓘ
Fransa'nın İspanya anakarasını işgali, Yarımada seçkinlerine ayrıcalık tanınmasına içerleyen ve egemenliğin halka geri verilmesini talep eden denizaşırı criollo seçkinleri için bir fırsat yarattı. 1809'dan itibaren Amerikan kolonileri bir dizi devrim başlatarak bağımsızlıklarını ilan ettiler ve bu da metropolün İspanya Ana Kıtası üzerindeki hakimiyetine son veren İspanyol-Amerikan bağımsızlık savaşlarına yol açtı. Kontrolü yeniden ele geçirme girişimleri sadece kolonilerde değil İber yarımadasında da muhalefetle sonuçsuz kaldı ve liberal subayların önderlik ettiği ordu isyanları bunu takip etti. 1826'nın sonunda İspanya'nın elinde kalan tek Amerikan kolonileri Küba ve Porto Riko'ydu. ⓘ
Napolyon Savaşı İspanya'yı ekonomik olarak yıkılmış, derin bir şekilde bölünmüş ve siyasi olarak istikrarsız bıraktı. 1830 ve 1840'larda Karlist Savaşları'nda Karizm (alternatif bir Bourbon kolunu destekleyen gerici meşruiyetçi bir hareket), Kraliçe 2. Isabella'nın hanedan haklarını destekleyen hükümet güçlerine karşı savaştı. Hükümet güçleri galip geldi, ancak ilericiler ve ılımlılar arasındaki çatışma zayıf bir erken anayasal dönemle sonuçlandı. 1868 Şanlı Devrimi'ni 1868-1874 ilerici Sexenio Democrático (kısa ömürlü Birinci İspanyol Cumhuriyeti de dahil olmak üzere) izlemiş, bu da istikrarlı bir monarşik döneme, Restorasyon'a (1875-1931), turnismo (hükümet kontrolünün liberaller ve muhafazakarlar arasında önceden düzenlenmiş rotasyonu) ve caciquismo [es] olarak bilinen taşrada (kayırmacılığa dayalı) siyasi temsil biçimiyle desteklenen katı bir iki partili rejime yol açmıştır. ⓘ
19. yüzyılın sonlarında Filipinler ve Küba'da milliyetçi hareketler ortaya çıktı. 1895 ve 1896 yıllarında Küba Bağımsızlık Savaşı ve Filipin Devrimi patlak verdi ve sonunda Amerika Birleşik Devletleri de savaşa dahil oldu. İspanyol-Amerikan Savaşı 1898 baharında gerçekleşti ve İspanya'nın bir zamanlar Kuzey Afrika dışında kalan son büyük sömürge imparatorluğunu da kaybetmesiyle sonuçlandı. Savaşın İspanya'da bilinen adıyla El Desastre (Felaket), ülkeyi analiz eden 98 Kuşağı'na daha fazla ivme kazandırdı. ⓘ
Yüzyılın başındaki dönem artan bir refah dönemi olmasına rağmen, 20. yüzyıl çok az sosyal barış getirdi; İspanya, Batı Sahra, İspanyol Fas'ı ve İspanyol Ginesi'nin sömürgeleştirilmesiyle Afrika için mücadelede küçük bir rol oynadı. Birinci Dünya Savaşı sırasında tarafsız kaldı. Sömürge birliklerinin kuzey Fas'ta Riffians güçlerine karşı çatışmalarda uğradığı ağır kayıplar hükümetin itibarını zedeledi ve monarşinin altını oydu. ⓘ
Başta Barselona olmak üzere ülkenin çeşitli bölgelerinde sanayileşme, demiryollarının gelişimi ve yeni başlayan kapitalizmin yanı sıra işçi hareketi, sosyalist ve anarşist fikirler de gelişti. 1888 Barselona Evrensel Sergisi ve 1870 Barselona İşçi Kongresi bunun iyi örnekleridir. 1879 yılında İspanyol Sosyalist İşçi Partisi kuruldu. Bu partiye bağlı bir sendika olan Unión General de Trabajadores 1888'de kuruldu. İspanya'daki işçi hareketinin anarko-sindikalist eğiliminde, 1910'da Confederación Nacional del Trabajo ve 1927'de Federación Anarquista Ibérica kuruldu. ⓘ
İspanya'daki diğer milliyetçilik ve bölgeciliklerin yanı sıra Katalanizm ve Vasquizm de bu dönemde ortaya çıktı. 1895'te Bask Milliyetçi Partisi ve 1901'de Katalonya Bölgesel Birliği kuruldu. ⓘ
Siyasi yozlaşma ve baskı, iki partili anayasal monarşinin demokratik sistemini zayıflattı. Temmuz 1909'daki Trajik Hafta olayları ve baskılar dönemin sosyal istikrarsızlığına örnek teşkil etmiştir. ⓘ
1919'daki La Canadiense grevi, iş gününü sekiz saatle sınırlayan ilk yasanın çıkmasına yol açtı. ⓘ
1923-1931 yılları arasında Kraliyet destekli bir diktatörlük döneminin ardından, 1923'ten bu yana büyük ölçüde Monarşi üzerine bir plebisit olarak anlaşılan ilk seçimler gerçekleşti: 12 Nisan 1931 belediye seçimleri. Bu seçimlerde büyük şehirlerde ve il başkentlerinde Cumhuriyetçi-Sosyalist adaylar büyük bir zafer kazanırken, kırsal bölgelerde monarşist meclis üyeleri çoğunluktaydı. Kral ülkeyi terk etti ve 14 Nisan'da geçici bir hükümetin kurulmasıyla birlikte Cumhuriyet ilan edildi. ⓘ
Haziran 1931 Kurucu genel seçimlerinin ardından Ekim 1931'de ülke için bir anayasa kabul edildi ve bunu cumhuriyetçi partiler ve PSOE tarafından desteklenen Manuel Azaña başkanlığındaki bir dizi kabine izledi. 1933'te yapılan seçimlerde sağ, 1936'da ise sol zafer kazandı. İkinci Cumhuriyet döneminde sol ve sağın keskin bir şekilde radikalleştiği büyük bir siyasi ve sosyal çalkantı yaşandı. Bu dönemdeki siyasi şiddet olayları arasında kiliselerin yakılması, José Sanjurjo liderliğindeki 1932 başarısız hükümet darbesi, 1934 Devrimi ve rakip siyasi liderlere yönelik çok sayıda saldırı yer almaktadır. Öte yandan, İkinci Cumhuriyet döneminde ülkeyi modernleştirmeye yönelik önemli reformlar da başlatılmıştır: demokratik bir anayasa, tarım reformu, ordunun yeniden yapılandırılması, siyasi ademi merkeziyetçilik ve kadınlara oy hakkı. ⓘ
İç Savaş ve Franco diktatörlüğü
İspanya İç Savaşı 1936'da patlak verdi: 17 ve 18 Temmuz'da ordunun bir kısmı ülkenin sadece bir kısmında zafer kazanan bir darbe gerçekleştirdi. Bu durum, bölgenin iki bölgeye ayrıldığı bir iç savaşa yol açtı: biri Sovyetler Birliği ve Meksika'nın (ve Uluslararası Tugayların) dış desteğine güvenen Cumhuriyetçi hükümetin otoritesi altında, diğeri ise en kritik şekilde Nazi Almanyası ve Faşist İtalya tarafından desteklenen darbeciler (Milliyetçi veya isyancı grup) tarafından kontrol ediliyordu. Cumhuriyet, İngiltere liderliğindeki müdahale etmeme politikası nedeniyle Batılı güçler tarafından desteklenmedi. General Francisco Franco 1 Ekim 1936'da isyancıların en üst düzey lideri olarak yemin etti. Cumhuriyetçi hükümet ile kısmi bir Sosyal devrim başlatmış olan tabandaki anarşistler arasında da huzursuz bir ilişki ortaya çıktı. ⓘ
İç savaş şiddetle devam etti ve her iki taraf da pek çok zulüm işledi. Savaş 500.000'den fazla insanın hayatına mal oldu ve yarım milyon kadar vatandaşın ülkeyi terk etmesine neden oldu. 1 Nisan 1939'da, İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasından beş ay önce, Franco liderliğindeki isyancı taraf galip geldi ve tüm ülke üzerinde bir diktatörlük kurdu. İç savaş sonrasında binlerce kadın ve erkek Franco'nun toplama kamplarında hapsedildi. 50 kamp ya da hapishanede yaklaşık 367.000 ila 500.000 arasında mahkum tutuluyordu. ⓘ
Rejim, Mihver'e sempati duymasına ve Nazi Wehrmacht'ına Doğu Cephesi'nde İspanyol gönüllüler sağlamasına rağmen, İkinci Dünya Savaşı'nda nominal açıdan esas olarak "tarafsız" kaldı (kısa bir süre için pozisyonunu "savaşmayan" olarak değiştirdi). Franco'nun diktatörlüğü altındaki tek yasal parti, 1937 yılında Faşist Falange Española de las JONS ile Carlist gelenekçilerinin birleşmesiyle kurulan ve isyancıları destekleyen diğer sağcı grupların da katıldığı Falange Española Tradicionalista y de las JONS (FET y de las JONS) idi. Bazen FET y de las JONS'tan daha geniş bir yapı olarak anlaşılan "Movimiento Nacional" adı, 1950'ler boyunca resmi belgelerde büyük ölçüde daha sonraki adın üzerine dayatıldı. ⓘ
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra İspanya siyasi ve ekonomik olarak izole edildi ve Birleşmiş Milletler'in dışında tutuldu. Bu durum 1955 yılında, Soğuk Savaş döneminde, Sovyetler Birliği'nin Akdeniz havzasına olası bir hamlesine karşı ABD'nin İber Yarımadası'nda askeri varlık göstermesinin stratejik açıdan önemli hale gelmesiyle değişti. 1960'larda İspanya, sanayileşme, kırsal bölgelerden Madrid, Barselona ve Bask bölgesine kitlesel bir iç göç ve kitlesel bir turizm endüstrisinin yaratılmasıyla desteklenen benzeri görülmemiş bir ekonomik büyüme oranı kaydetti. Franco'nun yönetimi aynı zamanda otoriterlik, üniter bir ulusal kimliğin desteklenmesi, Ulusal Katoliklik ve ayrımcı dil politikaları ile karakterize edildi. ⓘ
Demokrasinin restorasyonu
1962 yılında, Franco rejimine karşı ülke içinde ve sürgünde muhalefette yer alan bir grup politikacı Münih'te Avrupa Hareketi'nin kongresinde bir araya gelerek demokrasi lehine bir karar aldılar. ⓘ
Franco'nun Kasım 1975'te ölümüyle Juan Carlos, Franco yasalarına uygun olarak İspanya Kralı ve devlet başkanı oldu. Yeni İspanyol Anayasası'nın 1978'de onaylanması ve demokrasinin yeniden tesis edilmesiyle birlikte, Devlet bölgelere büyük ölçüde yetki devretti ve özerk topluluklara dayalı bir iç örgütlenme oluşturdu. İspanya'da 1977'de çıkarılan Af Yasası, Franco rejimi mensuplarının, hatta 3 Mart 1976 Vitoria Katliamı ya da 1977 Atocha Katliamı gibi demokrasiye geçiş sürecinde işlenen bazı suçların faillerinin bile, herhangi bir sonuç doğurmadan kurumlarda çalışmaya devam etmesine izin verdi. ⓘ
Bask Bölgesi'nde ılımlı Bask milliyetçiliği, silahlı örgüt ETA'nın liderliğindeki radikal milliyetçi hareketle, örgütün Mayıs 2018'de feshedilmesine kadar bir arada var olmuştur. Grup 1959 yılında Franco yönetimi sırasında kuruldu ancak demokrasinin yeniden tesis edilmesi ve bölgesel özerkliğin büyük ölçüde geri kazanılmasından sonra bile şiddet kampanyasını sürdürmeye devam etti. ⓘ
23 Şubat 1981'de güvenlik güçleri arasındaki isyancı unsurlar, ordu destekli bir hükümeti dayatmak amacıyla Cortes'i ele geçirdi. Kral Juan Carlos ordunun komutasını bizzat ele aldı ve ulusal televizyon aracılığıyla darbecilere teslim olmalarını emretti. ⓘ
1980'ler boyunca demokratik restorasyon açık toplumun büyümesini mümkün kıldı. La Movida Madrileña gibi özgürlük temelli yeni kültürel hareketler ortaya çıktı. Mayıs 1982'de İspanya NATO'ya katıldı ve güçlü bir toplumsal muhalefetin ardından referanduma gidildi. O yıl İspanyol Sosyalist İşçi Partisi (PSOE) iktidara geldi ve 43 yıl sonra ilk sol hükümet kuruldu. 1986 yılında İspanya, daha sonra Avrupa Birliği'ne dönüşecek olan Avrupa Ekonomik Topluluğu'na katıldı. Felipe González hükümetinin ETA'ya karşı yürütülen Kirli Savaş'a katılmasıyla ilgili skandalların ardından 1996 yılında PSOE'nin yerini Partido Popular (PP) aldı; bu noktada PSOE neredeyse 14 yıl üst üste görevde kalmıştı. ⓘ
1 Ocak 2002'de avroyu tamamen kabul eden İspanya, 2000'li yılların başında AB ortalamasının oldukça üzerinde güçlü bir ekonomik büyüme yaşadı. Ancak, patlamanın zirvesinde birçok ekonomi yorumcusu tarafından dile getirilen endişeler, olağanüstü emlak fiyatlarının ve yüksek dış ticaret açığının sancılı bir ekonomik çöküşe yol açabileceği uyarısında bulundu. ⓘ
2002 yılında İspanya'nın Atlantik kıyı şeridi boyunca büyük ekolojik sonuçlar doğuran Prestige petrol sızıntısı meydana geldi. 2003 yılında José María Aznar Irak Savaşı'nda ABD Başkanı George W. Bush'u destekledi ve İspanyol toplumunda savaş karşıtı güçlü bir hareket yükseldi. Mart 2004'te El-Kaide'den esinlenen yerel bir İslamcı terörist grup, Madrid'de banliyö trenlerini bombalayarak 191 kişiyi öldürüp 1.800'den fazla kişiyi yaralayarak Batı Avrupa tarihinin en büyük terör saldırısını gerçekleştirdi. İlk şüpheler Bask terör örgütü ETA üzerinde yoğunlaşmış olsa da, kısa süre içinde İslamcıların da olaya karıştığına dair kanıtlar ortaya çıkmıştır. İspanya'da 2004 genel seçimlerinin yaklaşması nedeniyle, sorumluluk konusu hızla siyasi bir tartışmaya dönüştü ve ana rakip partiler PP ve PSOE olayın ele alınışı konusunda karşılıklı suçlamalarda bulundu. Seçimleri José Luis Rodríguez Zapatero liderliğindeki PSOE kazandı. ⓘ
2000'li yılların başında, İspanya'nın ekonomik patlaması sırasında yabancı doğumlu nüfusun oranı hızla artmış ancak daha sonra mali kriz nedeniyle azalmıştır. 2005 yılında İspanyol hükümeti aynı cinsiyetten evlilikleri yasallaştırarak dünya çapında bunu yapan üçüncü ülke oldu. Ademi merkeziyetçilik, Anayasa Mahkemesi ve muhafazakar muhalefetin büyük direnciyle desteklendi, kotalar veya toplumsal cinsiyet şiddetine karşı yasa gibi toplumsal cinsiyet politikaları da öyle. Hükümet ETA ile görüşmeler yaptı ve grup 2010 yılında şiddeti kalıcı olarak durdurduğunu açıkladı. ⓘ
2008'de İspanyol emlak balonunun patlaması 2008-16 İspanyol mali krizine yol açtı. Yüksek işsizlik oranları, hükümet harcamalarındaki kesintiler ve Kraliyet ailesi ile Halk Partisi'ndeki yolsuzluklar 2011-12 İspanya protestolarına zemin hazırladı. Katalan bağımsızlıkçılığı da yükseldi. 2011 yılında Mariano Rajoy'un muhafazakar Halk Partisi %44,6 oyla seçimleri kazandı. Başbakan olarak, AB kurtarma paketi olan AB İstikrar ve Büyüme Paktı için kemer sıkma önlemlerini uygulamaya koydu. 19 Haziran 2014'te hükümdar Juan Carlos, Felipe VI olan oğlu lehine tahttan çekildi. ⓘ
Ekim 2017'de Katalan bağımsızlık referandumu yapıldı ve Katalan parlamentosu, İspanya Başbakanı'nın çağrısı üzerine İspanya Senatosu'nun Katalonya'da doğrudan yönetimi onaylamayı görüştüğü gün, İspanya'dan tek taraflı olarak bağımsızlık ilan ederek bir Katalan Cumhuriyeti kurma yönünde oy kullandı. Aynı gün Senato doğrudan yönetim yetkisi verdi ve Rajoy Katalan parlamentosunu feshederek yeni bir seçim çağrısında bulundu. Hiçbir ülke Katalonya'yı ayrı bir devlet olarak tanımadı. ⓘ
Haziran 2018'de Temsilciler Meclisi Rajoy'a karşı bir güvensizlik önergesi verdi ve yerine PSOE lideri Pedro Sánchez'i getirdi. ⓘ
Ocak 2020'de, COVID-19 virüsünün İspanya'ya yayıldığı doğrulandı ve Haziran 2021 itibariyle 80.000'den fazla ölüme neden olarak ortalama yaşam süresinin 1 yıldan fazla düşmesine neden oldu. ⓘ
Mart 2021'de İspanya, aktif ötanaziyi yasal hale getiren dünyadaki altıncı ülke oldu. ⓘ
Coğrafya
İspanya 505.992 km2 (195.365 sq mi) yüzölçümüyle dünyanın en büyük elli ikinci, Avrupa'nın ise en büyük dördüncü ülkesidir. Fransa'dan yaklaşık 47.000 km2 (18.000 sq mi) daha küçüktür. Teide Dağı (Tenerife) İspanya'daki en yüksek dağ zirvesidir ve tabanından itibaren dünyanın en büyük üçüncü yanardağıdır. İspanya, hem Avrupa hem de Afrika'da toprakları olan kıtalararası bir ülkedir. ⓘ
İspanya 27° ve 44° N enlemleri ile 19° W ve 5° E boylamları arasında yer alır. ⓘ
İspanya batıda Portekiz ile sınır komşusudur; güneyde Cebelitarık (bir İngiliz denizaşırı toprağı) ve Kuzey Afrika'daki eksklavları (Ceuta ve Melilla ve de Vélez de la Gomera yarımadası) aracılığıyla Fas ile sınır komşusudur. Kuzeydoğuda, Pirene sıradağları boyunca Fransa ve Andorra ile sınır komşusudur. Girona'daki Pireneler boyunca, Llívia adlı küçük bir eksklav kasabası Fransa tarafından çevrelenmiştir. ⓘ
1,214 km'ye (754 mil) uzanan Portekiz-İspanya sınırı, Avrupa Birliği içindeki en uzun kesintisiz sınırdır. ⓘ
Adalar
İspanya ayrıca Akdeniz'deki Balear Adaları'nı, Atlas Okyanusu'ndaki Kanarya Adaları'nı ve Cebelitarık Boğazı'nın Akdeniz tarafındaki plaza de soberanía ("egemenlik yerleri" veya İspanyol egemenliği altındaki bölgeler) olarak bilinen Chafarinas Adaları ve Alhucemas gibi bir dizi ıssız adayı da içerir. De Vélez de la Gomera yarımadası da bir plaza de soberanía olarak kabul edilmektedir. Akdeniz'de İspanya ve Kuzey Afrika arasında yer alan Alborán adası da İspanya tarafından, özellikle Endülüs'ün Almería belediyesi tarafından yönetilmektedir. Bidasoa Nehri'ndeki küçük Sülün Adası bir İspanyol-Fransız ortak mülkiyetidir. ⓘ
İspanya'da 11 büyük ada bulunmaktadır ve bunların hepsinin kendi yönetim organları vardır (Kanaryalarda Cabildos insulares, Baleares'de Consells insulars). Bu adalar, İspanyol Anayasası tarafından Senatörlük temsili belirlenirken özellikle belirtilmiştir (İbiza ve Formentera, birlikte Balear takımadalarının bir parçası olan Pityusic adalarını oluşturdukları için gruplandırılmıştır). Bu adalar Kanarya takımadalarındaki Tenerife, Gran Canaria, Lanzarote, Fuerteventura, La Palma, La Gomera ve El Hierro ile Balear takımadalarındaki Mallorca, Ibiza, Menorca ve Formentera'dır. ⓘ
Dağlar ve nehirler
İspanya'daki en yüksek dağ Kanarya Adaları'na ait olan Tenerife Adası'ndaki Pico del Teide (3718 m)'dir. Anakaradaki en yüksek dağ ise Granada Eyaleti'ndeki Sierra Nevada'da bulunan Mulhacén (3482 m) dağıdır. ⓘ
İspanya'nın kuzey kıyısı sadece Gijón ve Avilés ve Ribadeo ve La Coruña'nın arasında önemli çıkıntılar gösterirken, diğer yerlerde neredeyse düz bir hat şeklinde ilerler. Ülkenin diğer kıyılarına nazaran bu kıyı şeritleri dik ve aşılması zor kıyılar olarak tanımlanabilirler. Bunun nedeni burada bulunan dağların hemen hemen her yerde denizin içine kadar girmesidir. Bu kıyı şeridine ancak nehirlerin ağzından ve denizin kıyının iç taraflarına kadar girdiği, özellikle Galisya bölgesinde sıkça bulunan kollardan (Ríalardan) mümkündür. İspanya'nın batısı da tamamen bu kıyı özelliklerini gösterir, ama buradaki dağlar sadece burunlarda denizin içine kadar girdiklerinden ve Ría'ların arka kısımlarında genellikle düzlük alanlar bulunduğundan kuzey kadar aşılması güç bir kıyı şeridi değildir. ⓘ
Güney ve doğu kıyılarının karakteristik özelliği ise düz haliçler ve bu haliçlerin aralarında bulunan ve tepelik alanlarla sona eren çıkıntılardır. Bu şeritler kuzey ve batı kıyılarına oranla çok daha kolay aşılabilen kıyılardır. Güney kıyısındaki en önemli körfezler batıdan doğuya doğru Cádiz, Málaga, Almería ve Cartagena Körfezleri; doğu kıyısındakiler ise Bahía Alicante ve Valensiya Körfezi'dir. İspanyanın en uzun nehirleri Douro, Tejo ve Ebro'dur. ⓘ
İspanya anakarası, yüksek platoların ve dağ zincirlerinin hakim olduğu oldukça dağlık bir kara parçasıdır. Pireneler'den sonra ana dağ sıraları Cordillera Cantábrica (Cantabria Sıradağları), Sistema Ibérico (İber Sistemi), Sistema Central (Merkezi Sistem), Montes de Toledo, Sierra Morena ve en yüksek zirvesi Sierra Nevada'da bulunan 3.478 metre yüksekliğindeki (11.411 fit) Mulhacén olan Sistema Bético (Baetic Sistemi) İber Yarımadası'nın en yüksek rakımıdır. İspanya'nın en yüksek noktası, Kanarya Adaları'ndaki 3.718 metrelik (12.198 ft) aktif bir volkan olan Teide'dir. Meseta Central (genellikle 'İç Plato' olarak çevrilir) İspanya yarımadasının kalbinde Sistema Central tarafından ikiye bölünmüş geniş bir platodur. ⓘ
İspanya'da Tagus (Tajo), Ebro, Guadiana, Douro (Duero), Guadalquivir, Júcar, Segura, Turia ve Minho (Miño) gibi birçok büyük nehir bulunmaktadır. En büyüğü Endülüs'teki Guadalquivir nehri olmak üzere kıyı boyunca alüvyonlu ovalar bulunur. ⓘ
İklim
Coğrafi durum ve orografik koşullara göre üç ana iklim bölgesi ayrılabilir:
- Yarımadada ılık/sıcak ve kurak yazlarla karakterize edilen Akdeniz iklimi hakimdir. İki çeşidi vardır: Köppen iklim sınıflandırmasına göre Csa ve Csb.
- Csa bölgesi yazları sıcak geçen bölgelerle ilişkilidir. Akdeniz ve Güney Atlantik kıyılarında ve Endülüs, Extremadura ve ülkenin merkezinin çoğu olmasa da iç kesimlerinde baskındır. Csa bölgesi, yerel düzeyde birbirinden son derece farklı olduğu düşünülen hem ılık hem de serin kışlara sahip iklim bölgelerini kapsar, bu nedenle İspanya'da Köppen sınıflandırmasından genellikle kaçınılır. Yerel iklim haritaları genellikle Akdeniz bölgesini (ülkenin çoğunu kapsar) yaz sıcaklıklarına göre değil, ılık kış ve serin kış bölgelerine ayırır.
- Csb bölgesi sıcak yazlardan ziyade ılık yazlara sahiptir ve İspanya'nın orta ve kuzey-orta kesimleri (örneğin batı Kastilya-León, kuzeydoğu Kastilya-La Mancha ve kuzey Madrid) ve daha yağışlı bölgeler (özellikle Galiçya) gibi tipik olarak Akdeniz iklimiyle ilişkilendirilmeyen ek serin kış alanlarına kadar uzanır. Galiçya gibi önemli yaz yağışlarına sahip bölgeler okyanus iklimi olarak sınıflandırılır.
- Yarı kurak iklim (BSk, BSh), ülkenin güneydoğu çeyreğinde baskın olmakla birlikte İspanya'nın diğer bölgelerinde de yaygındır. Murcia Bölgesi'nin çoğunu, güney Valensiya'yı ve doğu Endülüs'ü kapsar. Daha kuzeyde, güney Navarre, orta Aragon ve batı Katalonya'dan geçen Ebro vadisinin üst ve orta kesimlerinde baskındır. Ayrıca Madrid, Extremadura, Castilla-La Mancha ve Batı Endülüs'ün bazı bölgelerinde de bulunur. Kurak mevsim yaz mevsiminin ötesine uzanır ve ortalama sıcaklık rakım ve enleme bağlıdır.
- Okyanus iklimi (Cfb), ülkenin kuzey çeyreğinde, özellikle Atlantik bölgesinde (Bask Ülkesi, Cantabria, Asturias ve kısmen Galiçya ve Kastilya-Leon) bulunur. Ayrıca kuzey Navarre'da, İber Sistemi boyunca uzanan çoğu dağlık bölgede ve nemli bir subtropikal varyantın (Cfa) da görüldüğü Pirene vadilerinde de bulunur. Kış ve yaz sıcaklıkları okyanustan etkilenir ve mevsimsel kuraklık yoktur. ⓘ
Bu ana tiplerin dışında, çok yüksek rakımlı bölgelerde alpin iklim, kuzeydoğu İspanya bölgelerinde nemli subtropikal iklim ve Pireneler'in yanı sıra Cantabrian Sıradağları, Merkezi Sistem, Sierra Nevada ve İber Sistemi'nin bazı kısımlarında karasal iklimler (Dfc, Dfb / Dsc, Dsb) ve Almería, Murcia ve doğu Kanarya Adaları bölgesinde tipik bir çöl iklimi (BWk, BWh) gibi diğer alt tipler de bulunabilir. Kanarya Adaları'nın alçak bölgeleri en serin aylarında ortalama 18,0 °C'nin (64,4 °F) üzerinde seyrederek tropikal bir iklime sahiptir. ⓘ
Fauna ve flora
Fauna, büyük ölçüde İber yarımadasının Atlantik ile Akdeniz ve Afrika ile Avrasya arasındaki coğrafi konumundan ve çok çeşitli iklimlerin ve iyi farklılaşmış bölgelerin sonucu olarak habitatların ve biyotopların büyük çeşitliliğinden kaynaklanan geniş bir çeşitlilik sunmaktadır. ⓘ
İspanya'nın bitki örtüsü, arazinin çeşitliliği, iklim ve enlem gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak çeşitlilik göstermektedir. İspanya, her biri büyük ölçüde iklim, topografya, toprak tipi ve yangın ile biyotik faktörlerin etkileşiminden kaynaklanan kendi floral özelliklerine sahip farklı fitocoğrafik bölgeler içermektedir. Ülkenin 2019 Orman Peyzaj Bütünlüğü Endeksi ortalama puanı 4,23/10 olup 172 ülke arasında 130. sırada yer almaktadır. ⓘ
Politika
İspanya'nın anayasal tarihi 1812 anayasasına kadar uzanmaktadır. Haziran 1976'da İspanya'nın yeni Kralı Juan Carlos, Carlos Arias Navarro'yu görevden aldı ve reformcu Adolfo Suárez'i Başbakan olarak atadı. 1977'de yapılan genel seçimler sonucunda 1978 anayasasının hazırlanması ve onaylanması amacıyla Kurucu Cortes (anayasal meclis sıfatıyla İspanyol Parlamentosu) toplandı. İspanya'nın demokrasiye geçişinin doruk noktası olan yeni anayasa, 6 Aralık 1978'de yapılan ulusal referandumun ardından seçmenlerin %88'i tarafından onaylandı. ⓘ
Sonuç olarak İspanya, İspanyol ulusunun bölünmez bütünlüğünü açıkça ifade eden Anayasası sayesinde şu anda farklı derecelerde özerkliğe sahip 17 özerk topluluk ve iki özerk şehirden oluşmaktadır. Anayasa ayrıca İspanya'da devlet dini olmadığını ve herkesin istediği gibi ibadet etmekte ve inanmakta özgür olduğunu belirtmektedir. ⓘ
İspanyol yönetimi 2007 yılında İspanyol siyasi ve ekonomik yaşamında cinsiyetler arası eşitliği geliştirmeyi amaçlayan Cinsiyet Eşitliği Yasasını onaylamıştır. Parlamentolar Arası Birlik'in 1 Eylül 2018 tarihli verilerine göre, Kongre'nin 350 üyesinden 137'si kadındır (%39,1); Senato'da ise 266 üyeden 101'i kadındır (%39,9) ve İspanya, alt (veya tek) Meclis'teki kadın oranına göre sıralanan ülkeler listesinde 16. sırada yer almaktadır. Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Raporu'nda İspanya'nın Cinsiyet Güçlendirme Ölçüsü 0.794 ile dünyada 12. sırada yer almaktadır. ⓘ
İspanya anayasası 1978'de kabul edilen anayasadır. ⓘ
Hükümet
İspanya, kalıtsal bir hükümdar ve iki meclisli bir parlamento olan Cortes Generales (İngilizce: Spanish Parliament, lit. 'General Courts') ile anayasal bir monarşidir. ⓘ
Yasama organı, dört yıllık dönemler için nispi temsile dayalı blok listeler üzerinden halk oylamasıyla seçilen 350 üyeli bir alt meclis olan Milletvekilleri Kongresi (Congreso de los Diputados) ve 208'i sınırlı oylama yöntemi kullanılarak doğrudan halk oylamasıyla seçilen, diğer 51'i ise yine dört yıllık dönemler için bölgesel yasama organları tarafından atanan 259 sandalyeli bir üst meclis olan Senato'dan (Senado) oluşur. ⓘ
Yürütme organı, farklı parlamento gruplarından temsilcilerle istişarelerde bulunduktan sonra hükümdar tarafından aday olarak gösterilen, alt meclis üyeleri tarafından bir güvenoyu oturumunda oylanan ve daha sonra hükümdar tarafından resmen atanan Başbakan başkanlığındaki bir Bakanlar Kurulu'ndan oluşur. ⓘ
.jpg)
_(cropped).jpg)
- Devlet Başkanı (Kral)
- Felipe VI, 19 Haziran 2014'ten beri
- Hükümet ⓘ
- Başbakan (hükümet başkanı) veya "Hükümet Başkanı" (Presidente del Gobierno): Pedro Sánchez Pérez-Castejón, 1 Haziran 2018'de seçilmiştir.
- Başbakan yardımcıları (Başbakan tarafından atanır): Şu anda Nadia Calviño Santamaría (1.), Yolanda Díaz Pérez (2.), Teresa Ribera Rodríguez (3.).
- Bakanlar (Başbakan tarafından atanır): Pedro Sánchez'in ikinci hükümeti.
Başbakan, başbakan yardımcıları ve diğer bakanlar Bakanlar Kurulu'nda toplanır. ⓘ
İspanya örgütsel olarak Estado de las Autonomías ("Özerklikler Devleti") olarak yapılandırılmıştır; İsviçre, Almanya ve Belçika ile birlikte Avrupa'daki en ademi merkeziyetçi ülkelerden biridir; örneğin, tüm özerk toplulukların kendi seçilmiş parlamentoları, hükümetleri, kamu idareleri, bütçeleri ve kaynakları vardır. Diğerlerinin yanı sıra sağlık ve eğitim sistemleri İspanyol toplulukları tarafından yönetilmektedir ve buna ek olarak Bask Bölgesi ve Navarre da kendi kamu maliyelerini yasal hükümlere dayanarak yönetmektedir. Katalonya, Bask Bölgesi, Navarre ve Kanarya Adaları'nda tam teşekküllü özerk polis birlikleri Devlet polisinin bazı işlevlerinin yerini almaktadır (bkz. Mossos d'Esquadra, Ertzaintza, Policía Foral/Foruzaingoa ve Policía Canaria). ⓘ
Dış ilişkiler
.JPG)
1975'te Franco'nun ölümünü takiben demokrasinin geri gelmesinden sonra İspanya'nın dış politika öncelikleri Franco yıllarının diplomatik izolasyonundan kurtulmak ve diplomatik ilişkileri genişletmek, Avrupa Topluluğu'na girmek ve Batı ile güvenlik ilişkilerini tanımlamak olmuştur. ⓘ
1982'den beri NATO üyesi olan İspanya, çok taraflı uluslararası güvenlik faaliyetlerinin bir katılımcısı olarak kendini kabul ettirmiştir. İspanya'nın AB üyeliği dış politikasının önemli bir parçasını temsil etmektedir. Batı Avrupa'yı aşan birçok uluslararası konuda bile İspanya, Avrupa siyasi işbirliği mekanizmaları aracılığıyla çabalarını AB ortaklarıyla koordine etmeyi tercih etmektedir. ⓘ
İspanya, Hispanik Amerika ve Filipinler ile özel ilişkilerini sürdürmektedir. İspanya'nın politikası bir İbero-Amerikan topluluğu kavramını vurgulamaktadır; bu kavram esasen İber Yarımadası ile Hispanik Amerika'yı dil, ticaret, tarih ve kültür aracılığıyla birbirine bağlamaya çalışan "Hispanidad" ya da İngilizce'de sıkça kullanıldığı şekliyle "Hispanismo" kavramının yenilenmesidir. Temelde "ortak değerlere ve demokrasinin yeniden canlandırılmasına dayanmaktadır." ⓘ
- Bölgesel anlaşmazlıklar
İspanya, İber Yarımadası'nın en güneyinde yer alan ve Birleşik Krallık'a bağlı 6 kilometrekarelik (2,3 mil kare) bir Denizaşırı Bölge olan Cebelitarık üzerinde hak iddia etmektedir. O zamanlar bir İspanyol kenti olan Cebelitarık, 1704 yılında İspanya Veraset Savaşı sırasında İspanya tahtına aday olan Arşidük Charles adına bir İngiliz-Hollanda kuvveti tarafından fethedilmiştir. ⓘ
Cebelitarık'la ilgili hukuki durum 1713'te Utrecht Antlaşması'yla çözüme kavuşturuldu; bu antlaşmaya göre İspanya, İngilizlerin bu mevkiyi terk etmesi halinde ilk olarak İspanya'ya teklif edileceğini belirterek bölgeyi ebediyen İngiliz Kraliyetine bıraktı. 1940'lardan beri İspanya Cebelitarık'ın geri verilmesi için çağrıda bulunmaktadır. Cebelitarıklıların ezici çoğunluğu buna ve egemenlik paylaşımı önerilerine şiddetle karşı çıkmaktadır. BM kararları Birleşik Krallık ve İspanya'yı Cebelitarık'ın statüsü konusunda bir anlaşmaya varmaya çağırmaktadır. ⓘ
İspanyol iddiası, bir yanda Kayalığı İspanya anakarasına bağlayan kıstak, diğer yanda ise Kaya ve Cebelitarık şehri arasında bir ayrım yapmaktadır. Kaya ve şehir Utrecht Antlaşması ile devredilmiş olsa da, İspanya "kıstağın işgalinin yasadışı olduğunu ve Uluslararası Hukuk ilkelerine aykırı olduğunu" ileri sürmektedir. Birleşik Krallık ise kıstakla ilgili olarak zaman aşımı yoluyla fiili zilyetlik argümanlarına dayanmaktadır, zira "uzun bir süre boyunca [kıstakta] sürekli zilyetlik" söz konusudur. ⓘ
Bir başka anlaşmazlık da İspanya'nın Portekiz'in bir parçası olduğunu kabul ettiği Savage Adaları ile ilgilidir. Ancak İspanya bu adaların adadan ziyade kayalık olduğunu iddia etmekte ve bu nedenle Selvagens'in karasularına (12 deniz mili) sahip olduğunu kabul ederken adalar tarafından oluşturulan Portekiz Münhasır Ekonomik Bölgesini (200 deniz mili) kabul etmemektedir. İspanya 5 Temmuz 2013 tarihinde BM'ye bu görüşlerini ifade eden bir mektup göndermiştir. ⓘ
İspanya, Cebelitarık Boğazı'nın güney kıyısında yer alan küçük, ıssız bir kayalık adacık olan Perejil Adası üzerinde egemenlik iddia etmektedir. Ada Fas kıyılarının hemen açığında 250 metre (820 ft), Ceuta'dan 8 kilometre (5.0 mil) ve İspanya anakarasından 13.5 kilometre (8.4 mil) uzaklıkta yer almaktadır. Egemenliği İspanya ve Fas arasında tartışmalıdır. İki ülke arasında 2002 yılında silahlı bir olaya konu olmuştur. Olay, her iki ülkenin de Fas'ın adayı işgalinden önceki statükoya dönmeyi kabul etmesiyle sona ermiştir. Ada şu anda terk edilmiş durumda ve herhangi bir egemenlik belirtisi yok. ⓘ
Perejil Adası'nın yanı sıra, diğer ülkeler tarafından hak iddia edilen İspanyol toprakları iki tanedir: Fas, İspanya'nın Ceuta ve Melilla şehirleri ile Afrika'nın kuzey kıyılarındaki plazas de soberanía adacıkları üzerinde hak iddia etmektedir. Portekiz, İspanya'nın 1801 yılında Portakallar Savaşı'ndan sonra ilhak ettiği Olivenza bölgesi üzerindeki egemenliğini tanımamaktadır. Portekiz'in tutumu, bölgenin de iure Portekiz toprağı ve de facto İspanyol toprağı olduğu yönündedir. ⓘ
Askeri
İspanya'nın silahlı kuvvetleri İspanyol Silahlı Kuvvetleri (Fuerzas Armadas Españolas) olarak bilinir. Başkomutanları İspanya Kralı 6. Felipe'dir. ⓘ
Sıradaki askeri yetkililer Başbakan ve Savunma Bakanıdır. Devletin dördüncü askeri yetkilisi ise Savunma Genelkurmay Başkanı'dır (JEMAD). Savunma Personeli (Estado Mayor de la Defensa) yardımcı organ olarak JEMAD'a yardımcı olur. ⓘ
İspanyol Silahlı Kuvvetleri üç kola ayrılmıştır:
- Ordu (Ejército de Tierra)
- Donanma (Armada)
- Hava ve Uzay Kuvvetleri (Ejército del Aire y del Espacio)
Zorunlu askerlik 2001 yılında kaldırılmıştır. ⓘ
İnsan hakları
.jpg)
İspanya'nın 1978 Anayasası "tüm İspanyolları ve İspanya'nın tüm halklarını insan haklarını, kültürlerini ve geleneklerini, dillerini ve kurumlarını kullanırken korur". ⓘ
Uluslararası Af Örgütü'ne (AI) göre, polis tarafından gerçekleştirildiği iddia edilen ihlallere ilişkin hükümet soruşturmaları genellikle uzun sürmekte ve cezalar hafif kalmaktadır. Kadına yönelik şiddet bir sorundu ve Hükümet bu sorunu ele almak için adımlar attı. ⓘ
İspanya, LGBT toplumu için dünyadaki en yüksek özgürlük derecelerinden birini sağlamaktadır. Pew Araştırma Merkezi tarafından 2013 yılında incelenen ülkeler arasında İspanya, eşcinselliğin kabulü konusunda birinci sırada yer almaktadır; ankete katılanların %88'i eşcinselliğin kabul edilmesi gerektiğini belirtmiştir. ⓘ
İdari bölümler
İspanya Devleti 17 özerk topluluğa ve 2 özerk şehre bölünmüştür; her iki grup da ülkedeki en yüksek veya birinci dereceden idari bölümdür. Özerk topluluklar toplamda 50 adet olan illere, iller de belediyelere bölünmüştür. Katalonya'da, her ikisi de idari yetkilere sahip olan comarques (tekili comarca) ve vegueries (tekili vegueria) olmak üzere iki ek bölüm daha mevcuttur; comarques belediyelerin, vegueries ise comarques'ın kümelenmeleridir. Comarca kavramı tüm özerk topluluklarda mevcuttur, ancak Katalonya'dan farklı olarak bunlar yalnızca tarihi veya coğrafi alt bölümlerdir. ⓘ
Özerk topluluklar
La Mancha
ve Leon
Adalar
Adalar
Okyanus
Okyanus
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
İspanya'nın özerk toplulukları ülkenin birinci düzey idari bölümleridir. Mevcut anayasanın yürürlüğe girmesinden sonra (1978'de) "İspanya'nın milliyetleri ve bölgelerinin" kendi kendini yönetme hakkının tanınmasıyla oluşturuldular. Özerk topluluklar ortak tarihi, kültürel ve ekonomik özelliklere sahip komşu illerden oluşacaktı. Yetki devrine dayanan bu bölgesel örgütlenme İspanya'da "Özerklikler Devleti" olarak bilinmektedir. ⓘ
Her bir özerk topluluğun temel kurumsal yasası Özerklik Statüsüdür. Özerklik Statüleri, tarihi ve çağdaş kimliğine göre topluluğun adını, topraklarının sınırlarını, hükümet kurumlarının adını ve örgütlenmesini ve anayasaya göre sahip oldukları hakları belirler. ⓘ
Tüm özerk toplulukların hükümetleri bir güçler ayrılığına dayanmalı ve aşağıdakileri içermelidir
- Üyelerinin nispi temsil sistemine göre genel oyla seçilmesi gereken ve bölgeyi bütünleştiren tüm alanların adil bir şekilde temsil edildiği bir yasama meclisi;
- Yasama Meclisi tarafından seçilen ve İspanya Kralı tarafından atanan bir başkan tarafından yönetilen yürütme ve idari işlevlere sahip bir hükümet konseyi;
- İspanya Yüksek Mahkemesi'ne bağlı, özerk topluluktaki yargıyı yöneten bir yüksek mahkeme. ⓘ
Kendilerini milliyet olarak tanımlayan Katalonya, Galiçya ve Bask Bölgesi'ne hızlı bir süreçle özerklik verildi. Endülüs de, ülkenin geri kalanı için anayasada öngörülen daha uzun süreci izlemesine rağmen, ilk Özerklik Statüsünde kendisini bir milliyet olarak tanımlamıştır. Aşamalı olarak, Valensiya Topluluğu, Kanarya Adaları, Balear Adaları ve Aragon gibi diğer topluluklar da Özerklik Statülerini revize ederken tarihi ve modern kimliklerine uygun olarak bu adlandırmayı benimsemişlerdir. ⓘ
Özerk topluluklar, kendi parlamentoları ve hükümetleri ile geniş yasama ve yürütme özerkliğine sahiptir. Yetki devrinin asimetrik olması amaçlandığından, Özerklik Tüzüklerinde belirtildiği üzere, yetkilerin dağılımı her topluluk için farklı olabilir. Sadece iki topluluk - Bask Bölgesi ve Navarre - tam mali özerkliğe sahiptir. Mali özerkliğin ötesinde, ulusal topluluklara - Endülüs, Bask Bölgesi, Katalonya ve Galiçya - aralarında bölgesel başkanın parlamentoyu feshetme ve istediği zaman seçim çağrısı yapma yetkisinin de bulunduğu diğer topluluklardan daha fazla yetki devredilmiştir. Ayrıca Bask Bölgesi, Katalonya ve Navarre'ın kendilerine ait polis teşkilatları bulunmaktadır: Sırasıyla Ertzaintza, Mossos d'Esquadra ve Policía Foral. Endülüs'teki Policía Autónoma Andaluza ya da Madrid'deki BESCAM gibi diğer toplulukların daha sınırlı güçleri vardır ya da hiç yoktur. ⓘ
Bununla birlikte, mevcut Özerklik Tüzüklerinde yapılan son değişiklikler ya da tamamen yeni Tüzüklerin ilan edilmesi, başlangıçta milliyetlere ve bölgelerin geri kalanına verilen yetkiler arasındaki asimetriyi azaltmıştır. ⓘ
Son olarak, 17 özerk topluluğun yanı sıra, iki özerk şehir de Özerklikler Devleti'nin bir parçasıdır ve birinci dereceden bölgesel bölümlerdir: Ceuta ve Melilla. Bunlar kuzey Afrika kıyılarında yer alan iki eksklavdır. ⓘ
İller ve belediyeler
Özerk topluluklar, bölgesel yapı taşları olarak hizmet veren illere bölünmüştür. İller de belediyelere bölünmüştür. Hem illerin hem de belediyelerin varlığı, Özerklik Statüleri tarafından değil, anayasa tarafından garanti altına alınmış ve korunmuştur. Belediyelere kendi iç işlerini yönetmeleri için özerklik verilirken, iller Devletin faaliyetlerini yürütmek üzere tasarlanmış bölgesel bölümlerdir. ⓘ
Mevcut il bölünme yapısı, küçük değişikliklerle Javier de Burgos tarafından 1833 yılında yapılan bölgesel bölünmeye dayanmaktadır ve toplamda İspanya toprakları 50 ile bölünmüştür. Asturias, Cantabria, La Rioja, Balear Adaları, Madrid, Murcia ve Navarre toplulukları, topluluğun kendisiyle eş kapsamlı olan tek bir ilden oluşan tek topluluklardır. Bu durumlarda, ilin idari kurumlarının yerini topluluğun hükümet kurumları almaktadır. ⓘ
Ekonomi
.svg)
İspanya'nın kapitalist karma ekonomisi dünyanın en büyük 14., Avrupa Birliği'nin en büyük 4. ve Avro Bölgesi'nin en büyük 4. ekonomisidir. ⓘ
Eski başbakan José María Aznar'ın merkez sağ hükümeti, 1999 yılında Avro'yu başlatan ülkeler grubuna kabul edilmek için başarılı bir şekilde çalıştı. İşsizlik Haziran 2017'de %17,1 ile İspanya'nın 1990'ların başındaki %20'nin üzerindeki işsizlik oranının altında kalmıştır. Genç işsizlik oranı (Mart 2018'de %35) AB standartlarına kıyasla son derece yüksektir. İspanya ekonomisinin daimi zayıf noktaları arasında büyük bir kayıt dışı ekonomi ve OECD raporlarına göre ABD ile birlikte gelişmiş ülkeler arasında en fakir olan eğitim sistemi yer almaktadır. ⓘ
1990'ların ortalarında ekonomi, 1990'ların başındaki küresel durgunluk nedeniyle kesintiye uğrayan büyümeye başlamıştı. Güçlü ekonomik büyüme hükümetin GSYİH'ye oranla devlet borcunu azaltmasına yardımcı oldu ve İspanya'nın yüksek işsizlik oranı istikrarlı bir şekilde düşmeye başladı. Hükümet bütçesinin dengede olması ve enflasyonun kontrol altına alınmasıyla İspanya 1999 yılında Euro bölgesine kabul edildi. ⓘ
1990'lardan bu yana bazı İspanyol şirketleri çok uluslu statü kazanmış ve kültürel olarak yakın oldukları Latin Amerika'daki faaliyetlerini genişletmişlerdir. İspanya, ABD'den sonra Latin Amerika'daki en büyük ikinci yabancı yatırımcıdır. İspanyol şirketleri ayrıca başta Çin ve Hindistan olmak üzere Asya'ya da açılmıştır. Bu erken küresel genişleme, rakiplerine ve Avrupalı komşularına karşı bir rekabet avantajıdır. Bu erken genişlemenin nedeni, Asya ve Afrika'da İspanyol dili ve kültürüne yönelik artan ilgi ve istikrarsız pazarlarda risk almayı öğrenmiş bir şirket kültürüdür. ⓘ
İspanyol şirketleri yenilenebilir enerjinin ticarileştirilmesi (Iberdrola dünyanın en büyük yenilenebilir enerji operatörüydü), Telefónica, Abengoa, Mondragon Corporation (dünyanın en büyük işçi kooperatifi), Movistar, Hisdesat, Indra gibi teknoloji şirketleri gibi alanlara yatırım yaptı, CAF, Talgo gibi tren üreticileri, tekstil şirketi Inditex gibi küresel şirketler, Repsol veya Cepsa gibi petrol şirketleri ve Ferrovial, Acciona, ACS, OHL ve FCC gibi ulaştırma alanında uzmanlaşmış en büyük on uluslararası inşaat firmasından altısının İspanyol olmasıyla altyapı. ⓘ
2005 yılında Economist Intelligence Unit'in yaşam kalitesi araştırması İspanya'yı dünyada ilk 10'a yerleştirmiştir. Aynı anket 2013 yılında (artık "Nerede Doğmalı Endeksi" olarak adlandırılmaktadır) İspanya'yı dünyada 28. sıraya yerleştirmiştir. ⓘ
2010 yılında Bask şehri Bilbao, Lee Kuan Yew Dünya Şehri Ödülü'ne layık görülmüş, dönemin belediye başkanı Iñaki Azkuna ise 2012 yılında Dünya Belediye Başkanı Ödülü'nü almıştır. Bask'ın başkenti Vitoria-Gasteiz 2012 yılında Avrupa Yeşil Başkent Ödülü'nü almıştır. ⓘ
Dünya Bankası verilerine göre İspanya dünyanın en büyük sekizinci ekonomisine sahiptir. CIA verilerine göre İspanyanın Gayri safi millî hasılası 1.362 trilyon dolardır. Kişi başına düşen GSMH ise yaklaşık 33.700 dolardır. İspanya ekonomisi 2007 yılında tüm G7 ülkelerini geride bırakarak %3.8 büyümüştür. ⓘ
İspanya 1999 yılında kendi para birimi pesetayı bırakarak diğer Avrupa Birliği üyeleriyle birlikte Euro para birimine geçmiştir. ⓘ
İspanya'da 22,19 milyon çalışan bulunurken bunların %3,5'i tarımda %29,8'i sanayide, kalan %66,6'lık kesimi de hizmet sektöründe çalışmaktadır. Ancak bununla birlikte %22,3'lük işsizlik oranıyla Avrupa ortalamasının üstündedir. ⓘ
Otomotiv endüstrisi
Otomotiv sektörü ülkedeki en büyük işverenlerden biridir. İspanya 2015 yılında dünyanın en büyük 8. otomobil üreticisi ülkesi ve Almanya'dan sonra Avrupa'nın en büyük 2. otomobil üreticisiydi. ⓘ
2016 yılı itibariyle otomotiv endüstrisi İspanya'nın gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 8,7'sini üretiyor ve imalat endüstrisinin yaklaşık yüzde dokuzunu istihdam ediyordu. 2008 yılı itibariyle otomobil endüstrisi en çok ihracat yapılan 2. endüstri konumundayken 2015 yılında toplam üretimin yaklaşık %80'i ihracata yönelikti. ⓘ
Alman şirketleri 2015 yılında İspanya'ya 4,8 milyar Avro yatırım yaparak, ülkeyi ABD'nin ardından Alman doğrudan yabancı yatırımları için ikinci en büyük destinasyon haline getirdi. ⓘ
Tarım
Mahsul alanları iki farklı şekilde yetiştirilmiştir. Tüm ekin alanının %85'ini oluşturan sulanmayan ekime (sekano) dayalı alanlar, su kaynağı olarak yalnızca yağışa bağlıydı. Bu bölgeler kuzey ve kuzeybatının nemli bölgelerinin yanı sıra sulanmayan geniş kurak bölgeleri de içeriyordu. Sulu tarıma (regadío) ayrılan çok daha verimli bölgeler 1986'da 3 milyon hektardı ve hükümet bu alanın 1950'den bu yana iki katına çıktığı gibi sonunda iki katına çıkacağını umuyordu. İspanya'nın en kurak ve ıssız eyaletlerinden biri olan Almería'da Avrupa'ya ihraç edilmek üzere çeşitli meyve ve sebzelerin kışlık mahsullerinin yetiştirilmesi özellikle dikkate değer bir gelişmeydi. ⓘ
İspanya'da ekili alanların sadece %17'si sulanıyor olsa da, sulamanın bitkisel üretimin brüt değerinin %40 ila 45'inin ve tarımsal ihracat değerinin %50'sinin kaynağı olduğu tahmin edilmektedir. Sulanan alanın yarısından fazlasına mısır, meyve ağaçları ve sebze ekiliyordu. Sulamadan yararlanan diğer tarımsal ürünler arasında üzüm, pamuk, şeker pancarı, patates, baklagiller, zeytin ağaçları, mango, çilek, domates ve yem otları yer almaktadır. Ürünün niteliğine bağlı olarak, ülkenin sulanan arazisinin yaklaşık %10'unda aynı yıl içinde birbirini takip eden iki ürün hasat etmek mümkündü. ⓘ
İspanya'nın geleneksel tarım ürünleri olan narenciye, sebze, tahıl, zeytinyağı ve şarap 1980'lerde de önemli olmaya devam etmiştir. Bu ürünler 1983 yılında ülkenin tarımsal üretiminin sırasıyla %12, %12, %8, %6 ve %4'ünü temsil ediyordu. Giderek zenginleşen nüfusun değişen beslenme tarzı nedeniyle besi hayvanları, kümes hayvanları ve süt ürünleri tüketiminde kayda değer bir artış olmuştur. İç tüketim için et üretimi en önemli tarımsal faaliyet haline gelmiş ve 1983 yılında çiftlikle ilgili tüm üretimin %30'unu oluşturmuştur. Hayvancılığa artan ilgi İspanya'nın net tahıl ithalatçısı haline gelmesine neden olmuştur. İdeal yetiştirme koşulları, önemli kuzey Avrupa pazarlarına yakınlıkla birleşince narenciye İspanya'nın önde gelen ihracatı haline geldi. Yoğun sulama tarımı yoluyla üretilen taze sebze ve meyveler de, Avrupa Topluluğu'nun Akdeniz ülkelerinde arz fazlası olan daha pahalı zeytinyağlarıyla rekabet etmek için üretilen ayçiçeği yağı gibi önemli ihraç malları haline geldi. ⓘ
Turizm
2017 yılında İspanya, üst üste beşinci kez rekor kırarak 82 milyon turistle dünyanın en çok ziyaret edilen ikinci ülkesi olmuştur. Dünya Turizm Örgütü'nün merkezi Madrid'de bulunmaktadır. ⓘ
İspanya'nın coğrafi konumu, popüler sahil şeritleri, çeşitli manzaraları, tarihi mirası, canlı kültürü ve mükemmel altyapısı, ülkenin uluslararası turizm endüstrisini dünyanın en büyükleri arasına sokmuştur. Son elli yılda İspanya'daki uluslararası turizm, 2006 yılında yaklaşık 40 milyar Euro ya da GSYİH'nın yaklaşık %5'i değerinde harcama ile dünyanın ikinci büyük harcaması haline gelmiştir. ⓘ
Kastilya ve Leon, çevresel ve mimari mirasıyla bağlantılı olarak kırsal turizmde İspanya'nın lideridir. ⓘ
Enerji
2010 yılında İspanya, Alvarado, Badajoz yakınlarındaki La Florida adlı devasa enerji santrali ile ABD'yi geride bırakarak güneş enerjisi alanında dünya lideri olmuştur. İspanya aynı zamanda Avrupa'nın başlıca rüzgar enerjisi üreticisidir. Rüzgar türbinleri 2010 yılında 42.976 GWh enerji üreterek İspanya'da üretilen tüm elektrik enerjisinin %16,4'ünü karşılamıştır. Rüzgar enerjisi 9 Kasım 2010 tarihinde anakara elektrik talebinin %53'ünü karşılayarak ve 14 nükleer reaktörün ürettiğine eşdeğer bir enerji üreterek anlık tarihi bir zirveye ulaşmıştır. İspanya'da kullanılan diğer yenilenebilir enerjiler hidroelektrik, biyokütle ve deniz enerjisidir (yapım aşamasında olan 2 enerji santrali). ⓘ
İspanya'da kullanılan yenilenemeyen enerji kaynakları ise nükleer (8 faal reaktör), gaz, kömür ve petroldür. Fosil yakıtlar 2009 yılında İspanya'nın elektriğinin %58'ini üretmiştir ve bu oran OECD ortalaması olan %61'in biraz altındadır. Nükleer enerji %19, rüzgar ve hidroelektrik ise yaklaşık %12 oranında elektrik üretmiştir. ⓘ
Ulaşım
İspanya karayolu sistemi, Madrid'i Bask Bölgesi, Katalonya, Valensiya, Batı Endülüs, Extremadura ve Galiçya'ya bağlayan altı otoyol ile esas olarak merkezileştirilmiştir. Ayrıca Atlantik (Ferrol'den Vigo'ya), Cantabrian (Oviedo'dan San Sebastián'a) ve Akdeniz (Girona'dan Cádiz'e) kıyıları boyunca otoyollar bulunmaktadır. İspanya, hükümetin enerji tasarrufu ve enerji verimliliğini artırma planının bir parçası olarak 2014 yılına kadar bir milyon elektrikli arabayı yollara çıkarmayı hedefliyor. Eski Sanayi Bakanı Miguel Sebastián "elektrikli araç geleceğin ve sanayi devriminin motorudur" demiştir. ⓘ
İspanya Avrupa'nın en geniş, Çin'den sonra ise dünyanın en geniş ikinci yüksek hızlı tren ağına sahip. İspanya'da 2019 itibariyle Málaga, Sevilla, Madrid, Barselona, Valensiya ve Valladolid'i birbirine bağlayan toplam 3.400 km'den (2.112,66 mil) fazla yüksek hızlı tren hattı bulunuyor ve trenler 310 km/saate (190 mil/saat) varan ticari hızlarda işletiliyor. İspanyol yüksek hızlı treni ortalama olarak dünyanın en hızlı treni olup, onu Japon hızlı treni ve Fransız TGV'si takip etmektedir. Dakiklik açısından ise Japon Shinkansen'den (%99) sonra dünyada ikinci sırada yer almaktadır (%98,5 zamanında varış). İddialı AVE programının (İspanyol hızlı trenleri) hedeflerine ulaşılması halinde, 2020 yılına kadar İspanya, neredeyse tüm taşra şehirlerini Madrid'e üç saatten kısa sürede ve Barselona'ya dört saat içinde bağlayan 7.000 km'lik (4.300 mil) yüksek hızlı trenlere sahip olacaktır. ⓘ
İspanya'da 47 devlet havaalanı bulunmaktadır. En işlek olanı Madrid (Barajas) havaalanıdır. 2011 yılında 50 milyon yolcu ile dünyanın en işlek 15. ve Avrupa Birliği'nin en işlek dördüncü havaalanı olmuştur. Barselona (El Prat) havaalanı da önemlidir. 2011 yılında 35 milyon yolcu ile dünyanın en işlek 31. havaalanı olmuştur. Diğer ana havalimanları Mayorka (23 milyon yolcu), Malaga (13 milyon yolcu), Las Palmas (Gran Canaria) (11 milyon yolcu), Alicante (10 milyon yolcu) ve Tenerife (iki havalimanı), Valensiya, Sevilla, Bilbao, İbiza, Lanzarote, Fuerteventura gibi yolcu sayısı 4 ila 10 milyon arasında olan daha küçük havalimanlarında bulunmaktadır. Ayrıca, yolcu sayısı 4 milyonun altında olan 30'dan fazla havalimanı bulunmaktadır. ⓘ
Bilim ve teknoloji
Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC), ülkede bilimsel araştırmalara adanmış önde gelen kamu kurumudur. CSIC, 2018 SCImago Kurumlar Sıralamasında dünya çapında en iyi 5. devlet bilim kurumu (ve genel olarak 32.) olarak yer almıştır. İspanya, 2019'da 29. sırada yer aldığı Küresel İnovasyon Endeksi'nde 2021'de 30. sıraya gerilemiştir. ⓘ
Yükseköğretim kurumları (bölgesel, NUTS2 düzeyinde yönetilen) ülkedeki temel araştırmaların yaklaşık %60'ını gerçekleştirmektedir. Benzer şekilde, özel sektörün Ar-Ge harcamalarına katkısı diğer AB ve OECD ülkelerine kıyasla çok daha düşüktür. ⓘ
2006 yılından bu yana Mobil Dünya Kongresi Barselona'da düzenlenmektedir. ⓘ
Demografi
2019 yılında İspanya'nın nüfusu, Padrón municipal (İspanya Belediye Sicili) tarafından kaydedildiği üzere resmi olarak 47 milyon kişiye ulaşmıştır. İspanya'nın nüfus yoğunluğu 91/km2 (235/sq mi) ile çoğu Batı Avrupa ülkesinden daha düşüktür ve ülke genelindeki dağılımı çok eşitsizdir. Başkent Madrid'i çevreleyen bölge haricinde, en kalabalık bölgeler sahil çevresinde yer almaktadır. İspanya'nın nüfusu, 18,6 milyon olduğu 1900 yılından bu yana, esas olarak 1960'lar ve 1970'lerin başındaki olağanüstü demografik patlama nedeniyle 2,5 kat artmıştır. ⓘ
2017 yılında İspanya genelinde ortalama toplam doğurganlık oranı (TFR) kadın başına 1,33 çocuk olarak gerçekleşmiş olup, dünyadaki en düşük oranlardan biri olan 2,1'in altındadır ve 1865 yılında kadın başına 5,11 çocuk olarak gerçekleşen yüksek oranın oldukça altındadır. İspanya daha sonra 43,1 yaş ortalamasıyla dünyanın en yaşlı nüfuslarından birine sahip olmuştur. ⓘ
Yerli İspanyollar İspanya'nın toplam nüfusunun %88'ini oluşturmaktadır. 1980'lerde doğum oranı düştükten ve İspanya'nın nüfus artış hızı azaldıktan sonra, 1970'lerde diğer Avrupa ülkelerine göç eden birçok İspanyol'un geri dönmesiyle ve son zamanlarda nüfusun %12'sini oluşturan çok sayıda göçmenin etkisiyle nüfus yeniden artış eğilimine girmiştir. Göçmenler çoğunlukla Latin Amerika (%39), Kuzey Afrika (%16), Doğu Avrupa (%15) ve Sahra Altı Afrika (%4) kökenlidir. 2005 yılında İspanya üç aylık bir af programı başlatarak şimdiye kadar belgesiz olan bazı yabancılara yasal ikamet hakkı tanımıştır. ⓘ
İspanya 2008 yılında, çoğunluğu Ekvator, Kolombiya ve Fas'tan olmak üzere 84,170 kişiye vatandaşlık vermiştir. İspanya'da ikamet eden pek çok yabancı da diğer Batı ve Orta Avrupa ülkelerinden gelmektedir. Bunlar çoğunlukla İngiliz, Fransız, Alman, Hollandalı ve Norveçlidir. Çoğunlukla Akdeniz kıyısında ve Balear adalarında ikamet etmektedirler ve buralarda birçoğu emekli ya da uzaktan çalışmaktadır. ⓘ
İspanyol sömürgecilerin ve göçmenlerin soyundan gelen önemli nüfuslar, başta Latin Amerika olmak üzere dünyanın diğer bölgelerinde de bulunmaktadır. Çok sayıda İberyalı sömürgeci 15. yüzyılın sonlarından itibaren Latin Amerika'ya yerleşmiştir ve günümüzde Latin Amerika nüfusunun yaklaşık üçte birini oluşturan beyaz Latin Amerikalıların çoğu İspanyol ya da Portekiz kökenlidir. Yaklaşık 240.000 İspanyol 16. yüzyılda, çoğu Meksika'ya olmak üzere göç etti. Diğer 450,000 kişi ise 17. yüzyılda ayrılmıştır. 1492 ve 1832 yılları arasındaki tahmin 1.86 milyondur. 1846 ve 1932 yılları arasında yaklaşık 5 milyon İspanyol'un Amerika kıtasına, özellikle de Arjantin ve Brezilya'ya göç ettiği tahmin edilmektedir. 1960-1975 yılları arasında yaklaşık iki milyon İspanyol diğer Batı Avrupa ülkelerine göç etmiştir. Aynı dönemde belki de 300,000 kişi Latin Amerika'ya gitmiştir. ⓘ
Kentleşme
| Rütbe | Özerk topluluk | Pop. | Rütbe | Özerk topluluk | Pop. | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Madrid  Barselona |
1 | Madrid | Madrid Topluluğu | 3,266,126 | 11 | Alicante | Valensiya Topluluğu | 334,887 |  Valencia  Sevilla |
| 2 | Barselona | Katalonya | 1,608,746 | 12 | Córdoba | Endülüs | 325,701 | ||
| 3 | Valencia | Valensiya Topluluğu | 794,288 | 13 | Valladolid | Kastilya ve Leon | 298,412 | ||
| 4 | Sevilla | Endülüs | 688,592 | 14 | Vigo | Galiçya | 295,364 | ||
| 5 | Zaragoza | Aragon | 674,997 | 15 | Gijón | Asturias Prensliği | 271,780 | ||
| 6 | Málaga | Endülüs | 574,654 | 16 | L'Hospitalet | Katalonya | 254,804 | ||
| 7 | Murcia | Murcia Bölgesi | 453,258 | 17 | Vitoria-Gasteiz | Bask Bölgesi | 251,774 | ||
| 8 | Palma | Balear Adaları | 416,065 | 18 | A Coruña | Galiçya | 245,711 | ||
| 9 | Las Palmas | Kanarya Adaları | 379,925 | 19 | Elche | Valensiya Topluluğu | 232,517 | ||
| 10 | Bilbao | Bask Bölgesi | 346,843 | 20 | Granada | Endülüs | 232,462 | ||
- Büyükşehir alanları ⓘ
Kaynak: "Áreas urbanas +50", Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı (2013) ⓘ
| Rütbe | Metro bölgesi | Otonom topluluk |
Nüfus ⓘ | |
|---|---|---|---|---|
| Hükümet verileri | Diğer tahminler | |||
| 1 | Madrid | Madrid | 6,052,247 | 5.4 - 6.5 m |
| 2 | Barselona | Katalonya | 5,030,679 | 4.2 - 5.1 m |
| 3 | Valencia | Valencia | 1,551,585 | 1.5 - 2.3 m |
| 4 | Sevilla | Endülüs | 1,294,867 | 1.2 - 1.3 m |
| 5 | Málaga | Endülüs | 953,251 | |
| 6 | Bilbao | Bask Bölgesi | 910,578 | |
| 7 | Oviedo-Gijón-Avilés | Asturias | 835,053 | |
| 8 | Zaragoza | Aragon | 746,152 | |
| 9 | Alicante-Elche | Valencia | 698,662 | |
| 10 | Murcia | Murcia | 643,854 | |
2022 Centro de Investigaciones Sociológicas(http://cis.es/) verilerine göre İspanya halkının %56'sı Katolik (%38 inanan ama düzenli ibadet etmeyen %18'sı düzenli ibadet eden) %38 Dinsiz (%14 Ateist, %12 Agnostik %12 Tanımsız) %3 Diğer dinlere bağlıdır %3 ankete cevap vermemiştir. ⓘ
Katolik Kilisesi Papalıkla yapılan bir anlaşmadan dolayı İspanya hükûmeti tarafından desteklenen bir kilisedir. İspanya'da Katolik Kilisesi inananlardan toplanan yardımlar sonucu ayakta kaldığından, resmi olarak yardım toplamasına da gerek yoktur. Hıristiyanların en çok ziyaret ettiği kutsal yerlerden biri olan Santiago de Compostela da İspanya'da bulunmaktadır. ⓘ
Halklar
İspanya'nın 1978 Anayasası, ikinci maddesinde, İspanyol ulusu bağlamında çağdaş varlıkları - milliyetleri ve bölgeleri - genel olarak tanımaktadır. ⓘ
İspanya fiilen çok uluslu bir devlet olarak tanımlanmaktadır. İspanya'nın kimliği, tek bir İspanyol kimliğinden ziyade, farklı bölgesel ve etnik-dilsel kimliklerin örtüşmesinden kaynaklanmaktadır. Bazı durumlarda bazı bölgesel kimlikler baskın İspanyol kültürü ile çatışabilir. İspanya'daki farklı geleneksel kimlikler arasında Basklar, Katalanlar, Galiçyalılar, Endülüslüler ve Valensiyalılar yer almakla birlikte, 17 özerk topluluğun tamamı bir dereceye kadar farklı bir yerel kimlik iddia edebilir. ⓘ
Ġspanya'daki kimlik sorununu karmaĢık ve tek anlamlı olmaktan uzak kılan, daha yerel düzey veya özerk topluluk ile Ġspanya düzeyi arasındaki bu son "ortak kimlik" özelliğidir. ⓘ
Azınlık grupları
İspanya, başta Latin Amerika ve Kuzey Afrika olmak üzere eski sömürgelerinden gelen çok sayıda nüfusa sahiptir. Sahra Altı ülkelerinden gelen az sayıda göçmen de son zamanlarda İspanya'ya yerleşmektedir. Ayrıca çoğunluğu Orta Doğu, Güney Asya ve Çin kökenli olmak üzere çok sayıda Asyalı göçmen de bulunmaktadır. En büyük göçmen grubu ise çok sayıda Romanyalı, Britanyalı, Alman, Fransız ve diğerleri tarafından temsil edilen Avrupalılardır. ⓘ
Bir Roman halkı olan gitanoların gelişi 16. yüzyılda başlamıştır; İspanyol Roman nüfusuna ilişkin tahminler 750.000 ila bir milyon arasında değişmektedir. Ayrıca eskiden göçebe bir azınlık grubu olan mercheros (quinquis) da vardır. Kökenleri belirsizdir. ⓘ
Tarihsel olarak, Sefarad Yahudileri ve Moriskolar İspanya'da ortaya çıkan ve İspanyol kültürüne katkıda bulunan başlıca azınlık gruplarıdır. İspanyol hükümeti Sefarad Yahudilerine İspanyol vatandaşlığı teklif etmektedir. ⓘ
Göçmenlik
.png)
Resmi İspanyol istatistiklerine (INE) göre 2020 yılında İspanya'da 5,4 milyon yabancı ikamet ederken (%11,4), İspanya dışında doğan tüm vatandaşlar 2020 yılında 7,2 milyon, yani toplam nüfusun %15,23'ü olmuştur. ⓘ
Oturma izni verilerine göre 2011 yılında 860.000'den fazlası Romanyalı, yaklaşık 770.000'i Faslı, yaklaşık 390.000'i İngiliz ve 360.000'i Ekvadorludur. Diğer büyük yabancı topluluklar Kolombiyalı, Bolivyalı, Alman, İtalyan, Bulgar ve Çinlilerdir. Başta Senegalliler ve Nijeryalılar olmak üzere Sahra Altı Afrika'dan gelen 200.000'den fazla göçmen İspanya'da yaşamaktadır. 2000 yılından bu yana İspanya, ikame seviyesinin sadece yarısı kadar olan doğum oranına rağmen, göç akımlarının bir sonucu olarak yüksek bir nüfus artışı yaşamıştır. Bu ani ve sürekli göçmen akını, özellikle de deniz yoluyla yasadışı yollardan gelenler, gözle görülür bir sosyal gerilime neden olmuştur. ⓘ
AB içinde İspanya, 2008 yılına kadar Kıbrıs'tan sonra yüzde olarak en yüksek 2. göç oranına sahipken, mutlak sayı olarak da büyük bir farkla en yüksek orana sahipti. İspanya'da 1996 yılında 500,000 olan göçmen sayısı 2008 yılında 46 milyonluk toplam nüfus içinde 5.2 milyona ulaşmıştır. Sadece 2005 yılında, düzenli hale getirme programı yasal göçmen nüfusunu 700.000 kişi arttırmıştır. İspanya'nın Latin Amerika ile kültürel bağları, coğrafi konumu, sınırlarının geçirgenliği, yeraltı ekonomisinin büyüklüğü ve ulusal işgücünün sunabileceğinden daha fazla düşük maliyetli işgücü talep eden tarım ve inşaat sektörlerinin gücü de dahil olmak üzere yüksek göç seviyesinin bir dizi nedeni vardır. ⓘ
İstatistiksel olarak önemli bir diğer faktör de, AB kökenli çok sayıda kişinin genellikle İspanya'nın Akdeniz kıyılarına yerleşmesidir. Aslında İspanya 2002'den 2007'ye kadar Avrupa'nın en fazla göçmen alan ülkesi olmuş ve 2,5 milyon kişinin gelmesiyle göçmen nüfusu iki kattan fazla artmıştır. 2008 yılında, ekonomik krizin başlamasından önce Financial Times, İspanya'nın kendi ülkelerinden ayrılmayı düşünen ve AB'nin başka yerlerinde iş arayan Batı Avrupalılar için en çok tercih edilen yer olduğunu bildirdi. ⓘ
2008 yılında hükümet, AB dışından gelen işsiz göçmenleri kendi ülkelerine dönmeye teşvik eden ve işsizlik ödeneklerini koruma ve İspanyol Sosyal Güvenliğine katkıda bulundukları her şeyi transfer etme hakkı da dahil olmak üzere çeşitli teşvikler alan bir "Gönüllü Geri Dönüş Planı" başlattı. Programın çok az etkisi oldu; ilk iki ayında sadece 1,400 göçmen bu teklifi kabul etti. Programın yapamadığını 2010'dan 2011'e uzanan keskin ve uzun süreli ekonomik kriz yaptı ve on binlerce göçmen iş bulamadığı için ülkeyi terk etti. Sadece 2011 yılında yarım milyondan fazla insan İspanya'yı terk etti. On yıllardır ilk kez net göç oranının negatif olması bekleniyordu ve her 10 göçmenden dokuzu yabancıydı. ⓘ
Diller
İspanya çok dilli bir devlettir. İspanyolca -1978 İspanyol Anayasası'nda castellano ('Kastilya dili')- 1931'den bu yana fiilen tüm ülkenin resmi dili olmuştur. Anayasanın üçüncü maddesinde izin verildiği üzere, diğer 'İspanyol dilleri' de kendi özerk topluluklarında resmi dil olabilmektedir. Eş-resmiyetin 1978 Anayasası'nda kodlanan biçiminin yarattığı bölgesellik, İspanyolca konuşanların haklarının tüm bölge için geçerli olduğu bir asimetri yaratırken, diğer eş-resmi diller karşısında, bu dilleri konuşanların hakları sadece kendi bölgelerinde geçerlidir. ⓘ
İspanyolcanın yanı sıra diğer bölgesel diller arasında Aragonca, Aranca, Astur-Leonca, Baskça, Ceutan Arapçası (Darija), Katalanca, Galiçyaca, Portekizce ve Romani Caló ve işaret dillerinin de eklenebileceği Tamazight yer almaktadır. Bu dilleri konuşanların sayısı büyük farklılıklar göstermekte ve bu dillerin yasal olarak tanınması da dengesiz olup, en savunmasız dillerden bazıları herhangi bir etkin korumadan yoksundur. Bazı özerk topluluklarda resmi dil olarak tanınan diller arasında Katalanca (Katalonya, Balear Adaları ve Valensiya Topluluğu'nda 'Valensiya' olarak anılmaktadır); Galiçyaca (Galiçya'da); Baskça (Bask Ülkesi ve Navarre'ın bir kısmında); ve Katalonya'da Aranca yer almaktadır. ⓘ
İspanya nüfusunun %74'ü İspanyolca, %17'si Katalanca, %7'si Galiçyaca ve %2'si Baskça konuşmaktadır. ⓘ
Göçmen topluluklar tarafından en çok konuşulan yabancı dillerden bazıları Fas Arapçası, Romence ve İngilizcedir. ⓘ
Bununla birlikte Valensiya Bölgesi'nde Katalancanın bir bask lehçesi olan Valensiyaca konuşulurken, Balear Adaları'nda da Katalancanın bir başka lehçesi olan Mayorka Lehçesi konuşulur. Bunların dışında küçük gruplar tarafından konuşulan azınlık dilleri de bulunur. Bunlardn birkaç tanesi Asturyasca, Aragonca ve Aranese'dir. Bununla birlikte Melilla'da yaşayan Masiriler Tamazight dili konuşurken, Olivenza'da (Ekstremadura) hâlâ Portekizce konuşan gruplar bulunmaktadır. ⓘ
Tatil sezonu başladığında Almanya'dan, Polonya'dan ve birçok Güney Amerika ülkesinden özellikle tatil yörelerine çalışmaya gelen birçok kişi bulunur. Costa Blanca ya da Costa del Sol gibi bazı turistik bölgelere yerleşmiş olan birçok Alman ve İngiliz de mevcuttur. ⓘ
Yabancı dil olarak İngilizce ve Fransızca konuşulur. Genç İspanyollar yabancı dil olarak daha çok İngilizceyi öğrenirken, yaşı büyük olan İspanyollar daha ziyade Fransızca bilmektedirler. ⓘ
Eğitim
_001.jpg)
İspanya'da devlet eğitimi altı yaşından on altı yaşına kadar ücretsiz ve zorunludur. Mevcut eğitim sistemi 2006 tarihli eğitim yasası LOE (Ley Orgánica de Educación) veya Eğitim Temel Yasası ile düzenlenmektedir. LOE, 2014 yılında daha yeni ve tartışmalı LOMCE yasası (Ley Orgánica para la Mejora de la Calidad Educativa) veya yaygın olarak Ley Wert (Wert Yasası) olarak adlandırılan Eğitim Sisteminin İyileştirilmesi için Temel Yasa ile kısmen değiştirilmiştir. 1970'ten 2014'e kadar İspanya'da yedi farklı eğitim kanunu (LGE, LOECE, LODE, LOGSE, LOPEG, LOE ve LOMCE) bulunmaktadır. ⓘ
Eğitim seviyeleri okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve 16 yaş sonrası eğitimdir. Mesleki gelişim eğitimi veya mesleki eğitim ile ilgili olarak, üniversite derecelerinin yanı sıra üç seviye bulunmaktadır: Formación Profesional Básica (temel mesleki eğitim); ortaöğretim eğitiminden sonra okunabilen Ciclo Formativo de Grado Medio veya CFGM (orta seviye mesleki eğitim) ve 16 sonrası eğitim seviyesinden sonra okunabilen Ciclo Formativo de Grado Superior veya CFGS (yüksek seviye mesleki eğitim). ⓘ
OECD tarafından koordine edilen Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı şu anda 15 yaşındaki İspanyol öğrencilerin genel bilgi ve becerilerini okuma-yazma, matematik ve fen bilimlerinde OECD ortalaması olan 493'ün önemli ölçüde altında sıralamaktadır. ⓘ
İspanya'da devlet okullarında eğitim ücretsiz ve 6 ila 16 yaş arasındaki çocuklar için zorunludur. Ülkede özel ve yarı özel okullar da bulunmaktadır. Çocuklar, altıncı sınıfa kadar ilkokula, daha sonra ortaöğretim birinci sınıfa başlarlar. ⓘ
| Okul Düzeyi | Yaş ⓘ |
|---|---|
| Okul öncesi eğitim | 0-6 |
| İlköğretim | 6-11 |
| Ortaöğretim | 12-15 |
| Bakalorya | 16-18 |
| Yükseköğretim | 18+ |
Sağlık
İspanya'nın sağlık sistemi (İspanya Ulusal Sağlık Sistemi), Dünya Sağlık Örgütü tarafından hazırlanan sıralamada 7. sırada yer alarak dünyanın en iyilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Sağlık hizmetleri kamusal, evrensel ve İspanya'nın tüm yasal vatandaşları için ücretsizdir. Toplam sağlık harcamaları GSYİH'nın %9,4'ü olup, OECD ortalaması olan %9,3'ün biraz üzerindedir. ⓘ
Din
İspanya'da uzun bir geçmişe sahip olan Roma Katolikliği baskın din olmaya devam etmektedir. Artık kanunen resmi bir statüsü olmamasına rağmen, İspanya'daki tüm devlet okullarında öğrenciler ya bir din dersi ya da etik dersi seçmek zorundadır. Katoliklik en yaygın olarak öğretilen dindir, ancak İslam, Yahudilik ve Evanjelik Hristiyanlık öğretimi de yasalarca tanınmaktadır. İspanya Sosyolojik Araştırmalar Merkezi tarafından 2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre, İspanyolların yaklaşık %61'i kendini Katolik olarak tanımlarken, %3'ü diğer inançlara mensuptur ve yaklaşık %35'i kendini hiçbir dine mensup olarak tanımlamamaktadır. İspanyolların çoğu düzenli olarak dini ayinlere katılmamaktadır. 2019 yılında yapılan bir araştırma, kendilerini dindar olarak tanımlayan İspanyolların %62'sinin neredeyse hiç kiliseye gitmediğini ya da hiç gitmediğini, %16'sının yılda birkaç kez, %7'sinin ayda birkaç kez ve %13'ünün her Pazar ya da haftada birkaç kez kiliseye gittiğini göstermektedir. Son anketler ve araştırmalar İspanyol nüfusunun yaklaşık %30'unun dinsiz olduğunu göstermektedir. ⓘ
İspanyol anayasası yönetimde laikliği ve herkes için din veya inanç özgürlüğünü güvence altına almakta, hiçbir dinin "devlet karakteri" taşımaması gerektiğini söylerken devletin dini gruplarla "işbirliği" yapmasına izin vermektedir. ⓘ
Dört İspanyol Papa olmuştur. Damasus I, Calixtus III, Alexander VI ve Benedict XIII. İspanyol mistisizmi, reformist bir rahibe olan Ávilalı Teresa ve bir rahip olan Haçlı John gibi Karmelitlerin reform hareketlerine öncülük etmesiyle Protestanlığa karşı önemli bir entelektüel kaynak sağlamıştır. Daha sonra Kilise Doktoru oldular. İsa Cemiyeti, Ruhsal Egzersizleri ve hareketi, sadece Amerika Birleşik Devletleri'nde 28 tane olmak üzere dünyada yüzlerce kolej ve üniversitenin kurulmasına yol açan Loyola'lı Ignatius tarafından kurulmuştur. Cemiyetin kurucularından Francis Xavier, Hindistan'a ve daha sonra Japonya'ya ulaşan bir misyonerdi. Cizvitler Pedro Arrupe ve Ignacio Ellacuría 1960'larda Kurtuluş Teolojisi hareketini desteklemiştir. ⓘ
Protestan kiliselerinin yaklaşık 1.200.000 üyesi bulunmaktadır. Yaklaşık 105.000 Yehova Şahidi bulunmaktadır. İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin ülkenin tüm bölgelerinde 133 cemaatte yaklaşık 46.000 taraftarı vardır ve Madrid'in Moratalaz Bölgesi'nde bir tapınağı bulunmaktadır. ⓘ
İspanya İslam Toplulukları Birliği tarafından yapılan bir araştırmaya göre 2019 yılı itibariyle İspanya'da 2.100.000'den fazla Müslüman kökenli kişi yaşamaktadır ve bu sayı İspanya'nın toplam nüfusunun %4-5'ine tekabül etmektedir. Bu nüfusun büyük çoğunluğunu Mağrip (özellikle Fas) ve diğer Afrika ülkelerinden gelen göçmenler ve onların soyundan gelenler oluşturmaktadır. Bunların 879.000'den fazlası (%42) İspanyol vatandaşlığına sahipti. ⓘ
Son göç dalgaları Hindu, Budist, Sih ve Müslümanların sayısının da artmasına neden olmuştur. 1492'deki Reconquista'dan sonra Müslümanlar yüzyıllar boyunca İspanya'da yaşamadı. O zamandan bu yana özellikle Fas ve Cezayir'den gelen göçlerle sayıları artmıştır. ⓘ
Yahudilik, 1492'deki sürgünden Yahudilerin ülkeye girişine tekrar izin verildiği 19. yüzyıla kadar İspanya'da neredeyse hiç var olmamıştır. Şu anda İspanya'da yaklaşık 62.000 Yahudi ya da toplam nüfusun %0,14'ü bulunmaktadır. Bunların çoğu geçtiğimiz yüzyılda gelenler, bir kısmı ise daha önceki İspanyol Yahudilerinin torunlarıdır. Kovulmadan önce İspanya'da yaklaşık 80.000 Yahudi'nin yaşadığı düşünülmektedir. Ancak Yahudi Ansiklopedisi 800.000'in üzerindeki sayıyı çok büyük, 235.000'i ise çok küçük olarak belirtmektedir: 165.000'i muhtemelen 200.000'in lehine çok küçük olarak sürülmüş olarak verilir ve 1391 pogromlarından sonra din değiştirenlerin sayısı daha az olarak verilir. Diğer kaynaklar, çoğunlukla 1391 pogromlarından sonra 200.000 din değiştiren ve 100.000'den fazla sürülen olduğunu öne sürmektedir. 1492'de sürülen bu Sefarad Yahudilerinin torunlarına, talep etmeleri halinde İspanyol vatandaşlığı verilmektedir. ⓘ
Kültür
İspanya bir Batı ülkesidir ve Avrupa'nın başlıca Latin ülkelerinden biridir. İspanyol kültürü, ülkenin oluşumunda ve sonraki kimliğinde önemli bir rol oynayan Katoliklik ile güçlü tarihi bağlara sahiptir. İspanyol sanatı, mimarisi, mutfağı ve müziği, birbirini izleyen yabancı istilacı dalgalarının yanı sıra ülkenin Akdeniz iklimi ve coğrafyası tarafından şekillendirilmiştir. Yüzyıllar süren sömürge dönemi İspanyol dilini ve kültürünü küreselleştirmiş, İspanya da çeşitli imparatorluklarının kültürel ve ticari ürünlerini özümsemiştir. ⓘ
Dünya Mirası Alanları
İspanya'da 47 Dünya Mirası Alanı bulunmaktadır. Bunlar arasında Fransa ile paylaşılan Pireneler'deki Monte Perdido manzarası, Portekiz ile paylaşılan Côa Vadisi ve Siega Verde'nin Tarih Öncesi Kaya Sanatı Alanları, Slovenya ile paylaşılan Merkür Mirası ve Avrupa'nın diğer ülkeleriyle paylaşılan Antik ve İlkel Kayın Ormanları bulunmaktadır. Ayrıca İspanya'da 14 Somut olmayan kültürel miras ya da "İnsan hazineleri" bulunmaktadır. ⓘ
Edebiyat
Yerel Romantizm temelli edebiyatın bazı erken örnekleri arasında Arapça ve İbranice metinlere serpiştirilmiş kısa Mozarabik Romantizm parçaları (nakaratlar gibi) bulunmaktadır. Erken dönem İber Romansının diğer örnekleri arasında Latince, Baskça ve Romans dillerinde yazılmış Glosas Emilianenses sayılabilir. ⓘ
.jpg)
Hıristiyan İberya'da Erken Ortaçağ edebiyatı Latince yazılmıştır ve bu dil 13. yüzyılın ortalarına kadar standart edebi dil olarak kalırken, İbero-Romans yerel dilleri ve Baskça konuşulmuştur. Belirleyici bir gelişme 13. yüzyılda, Arap biliminin yerel dil olan Kastilya diline çevrildiği Toledo'da ortaya çıkmıştır. Lirik şiir kapsamında Kastilyaca, 16. yüzyıla kadar Kastilya Krallığı'nda Galiçyaca-Portekizce ile birlikte var olmuştur. Doğu İberya'da lirik şiir için tercih edilen Romance türü Oksitanca, 14. ve 15. yüzyıllarda giderek Katalanlaşmıştır. Orta Çağ'ın önemli edebi eserleri arasında Cantar de Mio Cid, Tirant lo Blanch, The Book of Good Love ve Coplas por la muerte de su padre sayılabilir. Mester de Juglaría ve Mester de Clerecía gibi türler geliştirilmiştir. ⓘ
Orta Çağ'ın sonlarında hükümdarlar tarafından teşvik edilen ve hatta 15. yüzyılın sonlarında kodifiye edilen Kastilyanca (16. yüzyıldan itibaren yaygın olarak 'İspanyolca' olarak bilindiği düşünülmektedir) giderek İber Yarımadası'ndaki iktidar seçkinlerinin dili haline geldi ve erken modern dönemde küresel bir imparatorluğun dili olarak prestijini daha da destekledi. 16. ve 17. yüzyıllarda bilim alanında da Galiçyaca ve Katalanca'yı gölgede bırakarak Kastilyaca edebiyatın altın çağını başlattı. ⓘ
Ünlü Erken Modern dönem eserleri arasında La Celestina ve Lazarillo de Tormes sayılabilir. Miguel de Cervantes'in ünlü Don Quijote de La Mancha'sı bu dönemde yazılmıştır. Dönemin diğer yazarları şunlardır: Francisco de Quevedo, Lope de Vega, Calderón de la Barca veya Tirso de Molina. ⓘ
Aydınlanma döneminde Leandro Fernández de Moratín, Benito Jerónimo Feijóo, Gaspar Melchor de Jovellanos veya Leandro Fernández de Moratín gibi isimlere rastlıyoruz. ⓘ
İspanyol Romantik edebiyatının (başlangıçta Fransız klasisizmine karşı bir başkaldırı olan) bebek adımları, 1835-1850 yılları arasında en parlak dönemini yaşamış ve sonrasında azalmış olsa da, 18. yüzyılın son çeyreğine kadar uzanmaktadır. ⓘ
Daha geniş bir tanımla 1868 veya 1874'ten 1936'ya kadar olan dönemi kapsayan İspanyol Kültürünün Gümüş Çağı olarak adlandırılan dönem ortaya çıkmıştır. ⓘ
Romantik edebiyatın zayıflamasını, romantize edilmiş veya stilize edilmiş sunumlar yerine çağdaş yaşam ve toplumun 'olduğu gibi' tasvirini sunan İspanyol Gerçekçiliğinin gelişimi takip etti. En önemli realist yazar Benito Pérez Galdós'tu. XIX. yüzyılın ikinci yarısı, Katalan Renaixença veya Galiçya Rexurdimento gibi Romantizmden esinlenen kültürel hareketler altında İspanyolca dışındaki yerel dillerin edebi kullanımının yeniden canlanmasına da tanık oldu. Daha önce yazılı bir ortamda nadiren kullanılan Bask dilinin edebi kullanımının gerçek anlamda teşvik edilmesi, 19. yüzyılın sonlarında bu dile karşı bir ilgi oluşmuş olsa da, 1960'lara kadar beklemek zorunda kalmıştır. ⓘ
20. yüzyıl yazarları '98 Kuşağı, '27 Kuşağı, '36 Kuşağı ve '50 Kuşağı gibi gevşek edebi kuşaklar içinde sınıflandırılmıştır. ⓘ
Premio Planeta de Novela ve Miguel de Cervantes Ödülü günümüzde İspanyol edebiyatının iki ana ödülüdür. ⓘ
Felsefe
Kendine özgü bir İspanyol felsefi düşüncesine ilişkin kurgu, akademi tarafından farklı şekillerde ele alınmıştır; ya Roma'nın Hispania'yı fethinden itibaren (Seneca, Trajan, Lucan ya da Martial gibi ilk temsilcilerle) yüzyıllar boyunca gelişimini art zamanlı olarak izleyerek; ya kökenlerini 19. yüzyılın sonlarına (98 Kuşağı ile ilişkilendirerek) dayandırarak; ya da sadece varlığını açıkça inkar ederek. Bir İspanyol felsefesinin varlığı etrafındaki düğüm, Marcelino Menéndez y Pelayo (etrafındaki efsanenin baş mimarı) ile Antonio Pérez gibileri karşı karşıya getirdi. Krausizm gibi yabancı ithallerin 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında İspanya'da son derece etkili olduğu kanıtlanmıştır. ⓘ
Sanat
İspanya'dan gelen sanatçılar, çeşitli Avrupa ve Amerikan sanat akımlarının gelişiminde oldukça etkili olmuştur. Tarihsel, coğrafi ve kuşaklar arası çeşitlilik nedeniyle İspanyol sanatı çok sayıda etkiye maruz kalmıştır. İspanya'da, özellikle Endülüs'te, Greko-Romen ve bazı Mağribi etkileri ile Akdeniz mirası bugün hala belirgindir. Avrupa etkileri arasında özellikle Rönesans, İspanyol Barok ve Neoklasik dönemlerinde İtalya, Almanya ve Fransa yer almaktadır. Pre-Romanesk sanat ve mimari, Herrerian mimarisi veya Isabelline Gotik gibi birçok başka otokton stil de vardır. ⓘ
Altın Çağ boyunca İspanya'da çalışan ressamlar arasında El Greco, José de Ribera, Bartolomé Esteban Murillo ve Francisco Zurbarán yer almaktadır. Yine Barok dönemde Diego Velázquez, Las Meninas ve Las Hilanderas gibi en ünlü İspanyol portrelerinden bazılarını yaratmıştır. ⓘ
Francisco Goya, İspanya Bağımsızlık Savaşı'nı, liberaller ve mutlakiyetçiler arasındaki kavgaları ve çağdaş ulus-devletlerin yükselişini içeren bir tarihsel dönemde resim yapmıştır. ⓘ
Joaquín Sorolla tanınmış bir modern empresyonist ressamdır ve Pablo Picasso, Salvador Dalí, Juan Gris ve Joan Miró da dahil olmak üzere modernizm sanat hareketine mensup birçok önemli İspanyol ressam vardır. ⓘ
Heykeltıraşlık
Plateresk üslup 16. yüzyılın başlarından yüzyılın son üçte birine kadar uzanmış ve üslup etkisi dönemin tüm büyük İspanyol sanatçılarının eserlerine nüfuz etmiştir. Alonso Berruguete (Valladolid Okulu) "İspanyol heykeltıraşlığının prensi" olarak anılır. Başlıca eserleri Toledo Katedrali'nin korosunun üst bölmeleri, aynı katedraldeki Kardinal Tavera'nın mezarı ve aynı bölgedeki Santa Úrsula kilisesindeki Ziyaret mihrabıdır. Diğer önemli heykeltıraşlar Bartolomé Ordóñez, Diego de Siloé, Juan de Juni ve Damián Forment idi. ⓘ
Özel yetenek ve beceriye sahip iki okul vardı: Juan Martínez Montañés'in mensup olduğu ve en ünlü eserleri Sevilla Katedrali'ndeki Haç, Vergara'daki başka bir Haç ve bir Aziz John olan Sevilla Okulu; ve Alonso Cano'nun mensup olduğu ve bir Immaculate Conception ve bir Tespih Bakiresi'nin atfedildiği Granada Okulu. ⓘ
Diğer önemli Endülüs Barok heykeltıraşları Pedro de Mena, Pedro Roldán ve kızı Luisa Roldán, Juan de Mesa ve Pedro Duque Cornejo'dur. 20. yüzyılın en önemli İspanyol heykeltıraşları Julio González, Pablo Gargallo, Eduardo Chillida ve Pablo Serrano'dur. ⓘ
Sinema
İspanya'da 1896'da bir sinematografın ilk projeksiyonundan sonra, sinema sonraki yıllarda gelişti ve Barselona, I. Dünya Savaşı'nın arifesinde ülkenin en büyük üretim merkezi (aynı zamanda Avrupa'nın önemli bir merkezi) haline geldi. Sesli filmler için yerel stüdyolar 1932 yılında kuruldu. Hükümetin 1941'de yabancı filmlere dublaj zorunluluğu getirmesi İspanyol izleyicileri dublajlı film izlemeye alıştırdı. ⓘ
İspanyol sineması, Pan'ın Labirenti ve Volver gibi son filmlerin Oscar ödülleri de dahil olmak üzere önemli uluslararası başarılar elde etti. ⓘ
Fantaterror [es], cine quinqui ve destape [es] olarak adlandırılan filmler, 20. yüzyılın ikinci yarısında gelişen farklı istismar türleridir. ⓘ
2021 itibariyle San Sebastián ve Málaga festivalleri ülkedeki en iyi kültürel girişimler arasında yer almaktadır. ⓘ
Mimari
Toprak ve alçı, İspanya'daki geleneksel yerel mimarinin çok yaygın malzemeleridir (özellikle alçı yataklarının çoğunun bulunduğu ülkenin doğusunda). Tarihsel ve coğrafi çeşitliliği nedeniyle İspanyol mimarisi pek çok etkiden etkilenmiştir. Batı İslam geleneğine ait olan İslami mimarinin güzel örnekleri orta çağda Córdoba, Sevilla veya Granada gibi yerlerde inşa edilmiştir. Mağrip'e benzer şekilde, Endülüs'teki alçı süsleme yüksek ortaçağda mimari bir üslup haline gelmiştir. ⓘ
Eş zamanlı olarak Hıristiyan krallıklar da kendi üsluplarını geliştirdiler; erken Ortaçağ boyunca çağdaş ana akım Avrupa mimari etkilerinden bir süreliğine izole olduklarında Romanesk öncesi bir üslup geliştirdiler, daha sonra Romanesk ve Gotik akımları bütünleştirdiler. Daha sonra Gotik tarzda olağanüstü bir gelişme yaşanmış ve bunun sonucunda tüm bölgede sayısız örnek inşa edilmiştir. Mudéjar tarzı olarak adlandırılan bu tarz, Müslümanlardan fethedilen topraklarda Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Yahudiler tarafından yapılan eserleri tanımlamak için kullanılmaya başlandı. ⓘ
Modernizmin akademik arenaya girişi 20. yüzyıl mimarisinin büyük bir kısmını ortaya çıkarmıştır. Modernisme olarak bilinen Barselona merkezli etkili bir tarz, Gaudi'nin de aralarında bulunduğu bir dizi önemli mimar üretmiştir. Uluslararası stil GATEPAC gibi gruplar tarafından yönetilmiştir. İspanya şu anda çağdaş mimaride bir devrim yaşamaktadır ve Rafael Moneo, Santiago Calatrava, Ricardo Bofill gibi İspanyol mimarların yanı sıra diğerleri de dünya çapında ün kazanmıştır. ⓘ
Müzik ve dans
İspanyol müziği yurtdışında genellikle bir Batı Endülüs müzik türü olan flamenko ile eşanlamlı olarak kabul edilir, ancak sanılanın aksine bu müzik türü o bölgenin dışında yaygın değildir. Aragon, Katalonya, Valensiya, Kastilya, Bask Bölgesi, Galiçya, Cantabria ve Asturias'ta çeşitli bölgesel halk müziği tarzları mevcuttur. Pop, rock, hip hop ve heavy metal de popülerdir. ⓘ
İspanya klasik müzik alanında Isaac Albéniz, Manuel de Falla ve Enrique Granados gibi çok sayıda ünlü besteci ve Plácido Domingo, José Carreras, Montserrat Caballé, Alicia de Larrocha, Alfredo Kraus, Pablo Casals, Ricardo Viñes, José Iturbi, Pablo de Sarasate, Jordi Savall ve Teresa Berganza gibi şarkıcı ve sanatçı yetiştirmiştir. İspanya'da aralarında Orquestra Simfònica de Barcelona, Orquesta Nacional de España ve Orquesta Sinfónica de Madrid'in de bulunduğu kırkın üzerinde profesyonel orkestra bulunmaktadır. Başlıca opera binaları arasında Teatro Real, Gran Teatre del Liceu, Teatro Arriaga ve El Palau de les Arts Reina Sofía bulunmaktadır. ⓘ
Binlerce müzik hayranı da her yıl uluslararası alanda tanınan yaz müzik festivalleri Sónar için İspanya'ya seyahat etmektedir; bu festivalde genellikle en iyi pop ve tekno sanatçıları ve Benicàssim'de ise alternatif rock ve dans sanatçıları yer almaktadır. Her iki festival de İspanya'yı uluslararası bir müzik merkezi haline getirmekte ve ülkedeki gençlerin zevklerini yansıtmaktadır. Vitoria-Gasteiz caz festivali kendi türünün en önemli festivallerinden biridir. ⓘ
En popüler geleneksel müzik aleti olan gitar İspanya'da ortaya çıkmıştır. Kuzeyde, özellikle Asturias ve Galiçya'da geleneksel gaydacılar ya da gaiterolar yaygındır. ⓘ
Mutfak
İspanyol mutfağı, coğrafya, kültür ve iklim farklılıklarından kaynaklanan çok çeşitli yemeklerden oluşur. Ülkeyi çevreleyen sulardan elde edilen deniz ürünlerinden büyük ölçüde etkilenir ve ülkenin derin Akdeniz köklerini yansıtır. İspanya'nın birçok kültürel etkiyi barındıran kapsamlı tarihi, eşsiz bir mutfağa sahip olmasını sağlamıştır. Özellikle üç ana bölüm kolayca tanımlanabilir: Akdeniz İspanyası - Katalonya'dan Endülüs'e kadar tüm kıyı bölgeleri - pescaíto frito (kızarmış balık) gibi deniz ürünlerinin yoğun kullanımı; gazpacho gibi çeşitli soğuk çorbalar; ve Valensiya'dan paella ve Katalonya'dan arròs negre (siyah pirinç) gibi pirinç bazlı birçok yemek. ⓘ
İç İspanya - Kastilya - ekmek ve sarımsak bazlı Kastilya çorbası gibi sıcak, yoğun çorbalar ve cocido madrileño gibi önemli güveçler. Yiyecekler geleneksel olarak İspanyol jambonu gibi tuzlanarak ya da Manchego peyniri gibi zeytinyağına batırılarak korunur. ⓘ
Atlantik' İspanya - Asturya, Bask, Cantabria ve Galiçya mutfağı da dahil olmak üzere tüm Kuzey kıyısı - caldo gallego ve marmitako gibi sebze ve balık bazlı güveçler. Ayrıca, hafifçe kürlenmiş lakon jambonu. Kuzey ülkelerinin en iyi bilinen mutfağı, Bask usulü morina, albacore veya hamsi ya da Galiçya usulü ahtapot bazlı polbo á feira ve kabuklu deniz ürünleri yemeklerinde olduğu gibi genellikle okyanus deniz ürünlerine dayanır. ⓘ
Spor
.jpg)
İspanya'da futbol çeşitleri Roma dönemine kadar uzanan bir geçmişe sahip olsa da, 20. yüzyılın başlarından bu yana İspanya'da spor futbolun egemenliği altındadır. Real Madrid CF ve FC Barcelona dünyanın en başarılı futbol kulüplerinden ikisidir. Ülkenin milli futbol takımı 1964, 2008 ve 2012 yıllarında UEFA Avrupa Şampiyonası'nı ve 2010 yılında FIFA Dünya Kupası'nı kazanmıştır ve arka arkaya üç büyük uluslararası turnuvayı kazanan ilk takımdır. ⓘ
Basketbol, tenis, bisiklet, hentbol, futsal, motosiklet ve son zamanlarda Formula 1 de İspanyol şampiyonlarıyla övünebilir. Bugün İspanya, özellikle Barselona'nın ev sahipliği yaptığı ve ülkede spora olan ilginin artmasını sağlayan 1992 Yaz Olimpiyatları ve Paralimpik Oyunları'ndan bu yana dünyanın önemli spor merkezlerinden biri haline gelmiştir. Turizm endüstrisi, özellikle su sporları, golf ve kayak için spor altyapısının gelişmesine yol açmıştır. Kendi bölgelerinde, Bask pelota ve Valensiya pilota geleneksel oyunlarının her ikisi de popülerdir. ⓘ
Resmi tatiller ve festivaller
İspanya'da kutlanan resmi tatiller dini (Roma Katolik), ulusal ve yerel kutlamaların bir karışımını içerir. Her belediyenin yılda en fazla 14 resmi tatil ilan etmesine izin verilir; bunların en fazla dokuzu ulusal hükümet tarafından, en az ikisi ise yerel olarak seçilir. İspanya Ulusal Günü (Fiesta Nacional de España), Amerika'nın Keşfinin yıldönümü olan 12 Ekim'de kutlanır ve Aragon'un ve tüm İspanya'nın koruyucusu olan Sütunlu Meryem Ana yortusu anılır. ⓘ
İspanya'da çok sayıda festival ve şenlik vardır. Bunlardan bazıları dünya çapında bilinir ve dünyanın her yerinden milyonlarca turist her yıl bu festivallerden birini deneyimlemek için İspanya'ya gider. En ünlülerinden biri Pamplona'daki San Fermín'dir. En ünlü etkinliği 7-14 Temmuz tarihleri arasında sabah saat 8:00'de gerçekleşen encierro ya da boğaların koşusu olsa da, yedi gün süren kutlamalar başka birçok geleneksel ve folklorik etkinliği de içermektedir. Bu etkinlikler, Ernest Hemingway'in The Sun Also Rises (Güneş de Doğar) adlı kitabının konusunun merkezinde yer almış ve bu sayede İngilizce konuşan insanların dikkatini çekmiştir. Sonuç olarak, her yıl 1.000.000'dan fazla kişinin katılımıyla İspanya'nın uluslararası alanda en tanınmış fiestalarından biri haline gelmiştir. ⓘ
Diğer festivaller şunlardır: Buñol, Valencia'daki La Tomatina domates festivali, Kanarya Adaları'ndaki karnavallar, Valencia'daki Falles veya Endülüs ve Kastilya ve Leon'daki Kutsal Hafta. ⓘ
Tarihçe
MÖ 1100 yıllarında Fenikeliler, İspanya topraklarında ilk yerleşim merkezlerini kurmaya başladılar. Onları Keltler ve Yunanlar takip etti. İspanya daha sonra Kartacalıların egemenliğine girdi. MÖ 202 yılında Romalılar Kartacalıları İber Yarımadası'ndan attılar. Roma İmparatorluğu bu tarihten itibaren İspanya'da birliği sağladı ve zamanla Hristiyanlığı burada kabul ettirdi. ⓘ
Milattan Sonra 5. yüzyılda İspanya, Germen kabilelerinin saldırılarına hedef oldu. Sırayla Alanlar, Suevler ve Vandalların ardından Vizigotlar İspanya'ya hâkim oldu. Vizigotların hâkimiyeti uzun sürdü ve Hristiyanlığı kabul eden Vizigotlar, İspanya'da Hristiyanlığın yayılmasını sağladı. ⓘ
Franco Dönemi
1939'da iç savaşın sona ermesiyle Franco devlet Başkanı oldu. II. Dünya Savaşı'na da katılmayan İspanya'da ordunun desteğiyle Franco savaştan sonra da yerini korudu. 1975 yılında Franco'nun ölmesiyle yerine I. Juan Carlos geçti. 1976'da Başbakan Navarro'nun istifası ile Carlos kral oldu ve Alfonso Sourez'i başbakanlığa atadı. ⓘ
Demokrasiye Geçiş Dönemi
15 Haziran 1977'de, 41 yıl sonra İspanya'da ilk defa genel seçimler yapıldı. Sourez'in başkanı olduğu Demokratik Merkez Birliği çoğunluğu elde etti. 1981'de sağcı Albay Tejero Cortes'in meclisi basarak yaptığı darbe girişimi sonuçsuz kaldı. 1982 seçimlerinde ise Sosyalist Parti seçimi büyük çoğunluğu elde ederek kazandı ve 46 yıl sonra İspanya'da yeniden bir sol iktidarın doğmasını sağladı. ⓘ
İspanya yönetim birimleri
İspanya 17 özerk bölgeye (comunidades autónomas) ve 2 özerk şehre (ciudades autónomas) ayrılmıştır. Ayrıca İspanya'da elli il bulunmaktadır. Yedi özerk bölgenin her biri (Asturias, Balear Adaları, Cantabria, La Rioja, Madrid, Murcia, ve Navarre) aynı zamanda bir ildir. ⓘ
Tarihî sebeplerden ötürü, bazı iller ayrıca comarcas denilen ilçelere ayrılmıştır. İspanyadaki en küçük yönetim birimi belediyelerdir (municipio). ⓘ
ⓘ|
Galiçya
Navarra
Madrid
La Rioja
Aragon
Valensiya
Kastilya
La Mancha Ekstremadura
Kastilya
ve Leon Asturias
Cantabria
Bask
Bölgesi Murcia
Endülüs
Ceuta
Balear
Adaları Kanarya
Adaları Biscay Körfezi
Atlas
Okyanusu Atlas
Okyanusu
|
