Podzol
| Podzol ⓘ | |
|---|---|
| Podsol, Podosol, Spodosol, Espodossolo | |
 Resim, Galler'in yüksek kesimlerindeki durgun bir podzole aittir ve organik üst toprak ile süzülmüş gri-beyaz alt toprak ve altındaki demir açısından zengin horizondan oluşan tipik diziyi göstermektedir. Bu örnekte iki zayıf demir tava bulunmaktadır. | |
| Kullanılan | WRB, USDA toprak taksonomisi, diğerleri |
| WRB kodu | PZ |
| Profil | O(Ah)EBhsC |
| Anahtar süreç | podzolizasyon |
| Ana malzeme | kuvars bakımından zengin döküntü ve tortu |
| İklim | nemli kıtasal, subarktik, okyanusal, ekvatoral |
| H: ortak O: her zaman, minerallerle karışık nemlendirilmiş organik maddeye sahiptir A: çoğu boreal podzolde yoktur E: yaygındır, kül grisidir ve Fe ve Al bakımından süzülmüştür B: her zaman, illüviasyon yoluyla Fe ve Al alır C: ortak | |
Toprak biliminde podzoller, iğne yapraklı veya boreal ormanların tipik toprakları ve ayrıca güney Avustralya'daki okaliptüs ormanlarının ve fundalıkların tipik topraklarıdır. Batı Avrupa'da podzoller, genellikle otlatma ve yakma yoluyla insan müdahalesinin bir yapısı olan fundalıklarda gelişir. Podzolik topraklara sahip bazı İngiliz bozkırlarında, kambisoller Bronz Çağı mezarlarının altında korunmuştur (Dimbleby, 1962). ⓘ
Podzol, iğne yapraklı ormanlarla kaplı, soğuk, nemli bölgelerin karakteristik toprağıdır. Fazla yıkandığından mâdensel tuzlar ve mineral yönünden fakirdir. Rusya ve Sibirya'nın kuzeyindeki Tayga ormanlarında geniş yer kaplar. Türkiye'de Karadeniz Bölgesi'nde yüksek kesimlerde rastlanır. Ayrıca Kuzey Avrupa, ve Kuzey Amerika'da da bu topraklara rastlanır. Podzol topraklar verimli değildir ancak sulama ve gübreleme ile tarıma elverişli hale getirilebilir. ⓘ
Terim
Podzol "kül altı" anlamına gelir ve Rusça под (pod) + зола́ (zola) kelimelerinden türetilmiştir; tam hali "подзо́листая по́чва" (podzolistaya pochva, "kül altı toprak") şeklindedir. Bu terim ilk kez 1875 yılının ortalarında Vasily Dokuchaev tarafından kullanılmıştır. Rus köylülerinin bu tür bakir bir toprağın ilk sürülmesi sırasında belirgin bir kül tabakasını (liç veya E horizonu) sürme konusundaki ortak deneyimlerine atıfta bulunmaktadır. ⓘ
Özellikler
Podzoller hemen hemen her ana materyal üzerinde oluşabilir ancak genellikle kuvars bakımından zengin kumlar ve kumtaşlarından ya da yüksek yağış olması koşuluyla magmatik kayalardan gelen tortul döküntülerden türemiştir. Podzollerin çoğu, kumlu kısım nedeniyle tarım için zayıf topraklardır, bu da düşük nem ve besin seviyesine neden olur. Bazıları kumludur ve aşırı drenajlıdır. Diğerleri sığ köklenme bölgelerine ve toprak altı çimentolaşması nedeniyle zayıf drenaja sahiptir. Düşük pH, fosfat eksiklikleri ve alüminyum toksisitesi ile birlikte sorunları daha da karmaşık hale getirir. Podzollerin en iyi tarımsal kullanımı otlatma içindir, ancak iyi drene edilmiş tınlı tipler kireç ve gübre kullanılırsa mahsuller için çok verimli olabilir. ⓘ
Genellikle 4 ila 8 santimetre (1,6 ila 3,1 inç) kalınlığında olan E horizonu (veya Kanada toprak sınıflandırma sisteminde Ae), Fe ve Al oksitler ve humus bakımından düşüktür. Nemli, serin ve asidik koşullar altında, özellikle granit veya kumtaşı gibi ana malzemenin kuvars bakımından zengin olduğu yerlerde oluşur. Genellikle 5 ila 10 santimetre (2,0 ila 3,9 inç) kalınlığında ayrışma sürecindeki bir organik malzeme tabakasının altında bulunur. Ortada genellikle 0,5 ila 1 santimetrelik (0,2 ila 0,4 inç) ince bir ufuk vardır. Ağartılmış toprak horizonu kırmızı veya kırmızı-kahverengi bir horizona (Podzolik B olarak adlandırılır) dönüşür. Renk üst kısımda en güçlüdür ve 50 ila 100 santimetre (20 ila 40 inç) derinlikte toprağın esas olarak süreçlerden etkilenmeyen kısmına, yani ana materyale doğru kademeli olarak değişir. Toprak profilleri A (üst toprak), E (elüvyonlu toprak), B (alt toprak) ve C (ana materyal) harfleriyle gösterilir. ⓘ
Bazı Podzollerde E horizonu yoktur - ya biyolojik aktivite tarafından maskelenmiş ya da bozulma nedeniyle yok olmuştur. E horizonu gelişimi çok az olan veya hiç olmayan Podzoller genellikle Umbrisoller veya Umbrepts olarak da adlandırılan kahverengi Podzolik topraklar olarak sınıflandırılır. ⓘ
Coğrafi dağılım
Podzoller dünya çapında yaklaşık 4.850.000 kilometrekare (1.870.000 sq mi) alanı kaplar ve genellikle sklerofilli odunsu bitki örtüsü altında bulunur. Podzoller en çok kuzey yarımkürenin ılıman ve boreal bölgelerinde yaygındır, ancak hem ılıman yağmur ormanları hem de tropikal alanlar dahil olmak üzere diğer ortamlarda da bulunabilirler. ⓘ
Güney Amerika'da Podzoller Tierra del Fuego'daki Nothofagus betuloides ormanlarının altında görülür. ⓘ
Podzolleşme
Podzolizasyon (veya Podsolizasyon), çözünmüş organik madde ile çeşitli minerallerin ayrışması sonucu açığa çıkan demir ve alüminyum iyonlarının organo-mineral kompleksleri (şelatlar) oluşturarak toprak profilinin üst kısımlarından taşındığı ve toprağın daha derin kısımlarında biriktiği karmaşık bir toprak oluşum sürecidir. Bu süreç sayesinde eluvial horizon ağarır ve kül grisi rengini alır. Kompleksler, süzülen suyla birlikte daha aşağılara, biriktikçe genellikle kahverengi, kırmızı veya siyah renk alan ve çimentolaşmış seskioksitlerden ve/veya organik bileşiklerden oluşan illüviasyonlu horizonlara doğru hareket eder. Podzolleşme, Podzollerde tipik bir toprak oluşum sürecidir. ⓘ
Ön Koşullar
Podzolizasyon genellikle orman veya fundalık bitki örtüsü altında meydana gelir ve serin ve nemli iklimlerde yaygındır, çünkü bu iklimler üst topraktaki toprak mikroplarının aktivitesini engeller. Genel olarak podzolizasyon, organik maddenin ayrışmasının engellendiği ve sonuç olarak asidik organik yüzey (mor) katmanlarının oluştuğu yerlerde meydana gelir. Bu tipik asidik koşullar altında, besin eksikliği organik kompleks yapıcı maddelerin mikrobiyal bozunmasını daha da engeller. Baz bakımından fakir ana materyale sahip (genellikle kuvars bakımından zengin) orta ila kaba tekstürlü topraklar da süzülen su akışını teşvik ettiklerinden podzolleşmeyi destekler. ⓘ
Anahtar adımlar
Podzolleşmenin toprak oluşturma süreci iki ana adıma ayrılabilir:
- Organik madde, Fe ve Al'un yüzey horizonundan mobilizasyonu ve translokasyonu ve
- Organik madde, Fe ve Al'un alt toprakta immobilizasyonu ve stabilizasyonu. ⓘ
Asidik toprakların üst toprağında, organik madde (çoğunlukla bitki altlığı, humus tabakası ve kök eksudatlarından) Al ve Fe iyonlarıyla birlikte organo-mineral kompleksleri oluşturur. Bu çözünebilir şelatlar daha sonra süzülen su ile A (veya E horizonundan) B-horizonuna taşınır. Bunun sonucunda E horizonu (veya Kanada toprak sınıflandırma sisteminde Ae horizonu) ağarmış ve kül grisi renginde kalırken, B horizonu yer değiştiren organo-mineral kompleksleri ile zenginleşir. Sonuç olarak B horizonunun rengi, metal iyonlarının veya organik maddenin baskınlığına bağlı olarak kırmızı, kahverengi veya siyahtır. Genellikle B ve elüvyal Ae (veya E) horizonu arasındaki sınır çok belirgindir ve bazen yer değiştiren Fe ve Al ile organik madde mineral parçacıklarını artırarak bu sıkıştırılmış katmana çimentoladığı için bir sert tabaka (veya Ortstein) oluşabilir. ⓘ
Bu organo-mineral komplekslerinin B horizonunda hareketsiz kalmasının birkaç nedeni vardır: Elüvasyon işlemi sırasında organik bileşiklere daha fazla Al veya Fe iyonu bağlanırsa, artan metal/karbon oranıyla çözünürlüğü azaldığından kompleks floküle olabilir. Bunun dışında, alt toprak horizonlarında daha yüksek pH (veya daha yüksek Ca içeriği) metal-humus komplekslerinin parçalanmasına neden olabilir. Alt toprak katmanlarında, organik kompleks yapıcı maddeler işleyen mikroorganizmalar tarafından parçalanabilir. B horizonunda halihazırda kurulmuş olan kompleksler, üst toprak horizonlarından gelen hareketli kompleksleri adsorbe ettikleri için bir filtre görevi görebilir. Daha yüksek kil içeriği nedeniyle su iletkenliğinin azalması da organo-mineral komplekslerin erken flokülasyonuna neden olabilir. ⓘ
Yer değiştiren maddeler bazen illuvial horizonlarda ayrışabilir. Daha sonra, organik maddeler çoğunlukla illüviyal horizonun en üst kısmında zenginleşirken, Fe- ve Al-oksitler çoğunlukla illüviyal horizonun alt kısımlarında bulunur. ⓘ
Podzolizasyon aynı zamanda bazı besin maddelerinin (Cu, Fe, Mn, Mo ve P) yer değiştirmesini teşvik ederek bazen onları bitki köklerine yaklaştırır. ⓘ
Farklı toprak sınıflandırma sistemlerinde
Podzoller terimi Dünya Toprak Kaynakları Referans Tabanı'nda (WRB) ve birçok ulusal toprak sınıflandırma sisteminde (bazılarında Podsoller olarak yazılır) kullanılır. ⓘ
USDA toprak taksonomisi ve Çin toprak taksonomisi bu toprakları Spodosol olarak adlandırmaktadır. ⓘ
Kanada toprak sınıflandırma sistemi Podzolleri Podzolik düzen altındaki topraklarla eşleştirir (örneğin Humo-Ferric Podzol). ⓘ
Avustralya Toprak Sınıflandırması Podosol terimini kullanmaktadır. ⓘ
Brezilya Toprak Sınıflandırma Sistemi bunları Espodossolos olarak adlandırır. ⓘ
Galeri
Toprak profilinde podzol ⓘ
