Sarıkamış

Sarıkamış ⓘ
Sarıkamış
Koordinatlar: 40°20′17″N 42°34′23″E
Ülke	Türkiye
İl	Kars
Hükümet
- Belediye Başkanı	Göksal Toksoy (AKP)
- Kaymakam	Yusuf İzzet Karaman
Alan
- Bölge	1,971.01 km2 (761.01 sq mi)
Nüfus  (2012)
- Kentsel	19,727
- Bölge	50,308
- Bölge yoğunluğu	26/km2 (66/q mi)
Posta kodu	36500
Web sitesi	www.sarikamis.bel.tr

Sarıkamış (Kürtçe: Zerqamîş, Ermenice: Եղէգնիկ, romanize: Eġēgnik), Türkiye'nin Doğu Anadolu bölgesinde Kars iline bağlı bir ilçe ve kasabadır. Nüfusu 2010 yılında 17,860'tır. Kasaba bir vadide yer alır ve çoğu çam ormanlarıyla kaplı dağlarla çevrilidir. Ortalama 7-8 ft/2.1m-2.4m kar yağışı ile subalpin bir iklime sahiptir; çok uzun kışları ve kısa, kurak yazları vardır. Son yıllarda Sarıkamış, dünyanın en uzun pistlerinden birine sahip bir kış kayak merkezi olarak gelişmiştir. ⓘ

Sarıkamış ilçesi doğuda Selim ve Kağızman, batıda Şenkaya ve Horasan, güneyde Eleşkirt, kuzeyde Selim ve Şenkaya ilçeleri ile komşudur ve 1732 km²'lik bir alanı kaplamaktadır. Ortalama rakımı 1500-2000 m olup, 3138 m'lik Aladağ sınırları içerisindedir. Diğer önemli dağlar Süphan, Balıklı (2835m), Kösedağı (2599m), Çıplakdağ (2634m) ve Soğanlı'dır (2849m). Kars ve Aras nehirleri içinden akmaktadır. ⓘ

Rus döneminden kalma geniş kışlalar kasabayı çevrelemektedir ve halen Türk ordusu tarafından kullanılmaktadır. Diğer tarihi yapılar arasında, uzun yıllar sinema olarak kullanıldıktan sonra şimdi cami olarak kullanılan ve yerel olarak Yanık Kilise olarak bilinen kasabanın eski Rus katedrali bulunmaktadır. Çam ormanlarının kenarında Çar Nicolas'ın ziyareti için inşa edilmiş bir av köşkü bulunmaktadır. ⓘ

Mart 1916'da Yukarı Sarıkamış ⓘ

Tarih

19. yüzyılın büyük bir bölümünde Sarıkamış, Yukarı Sarıkamış ve Aşağı Sarıkamış olarak ikiye bölünmüş önemsiz bir yerleşim yeriydi. ⓘ

Daha önceki tarihi hakkında hiçbir şey bilinmemektedir, ancak yakınlardaki arkeolojik alanlar Urartu döneminden kalmadır: Yukarı Sarıkamış'ın yanındaki bir tepede bir Urartu kalesi, 12 km uzaklıkta Çatak köyünün yanında bir diğeri ve 15 km uzaklıkta Yedikilise olarak bilinen bir yerde üçüncü bir kale bulunmaktadır. Şehrin doğusunda ve güneyinde, Soğanlı ormanlarında birçok Ortaçağ Ermeni manastırı vardı, ancak 1878'de çoğu harabe halindeydi. ⓘ

Selçuklu sultanı Alp Arslan, Alp Arslan ve Bizans orduları arasındaki Malazgirt savaşından sadece birkaç yıl önce, 1064 yılında Allahüekber Dağları ve Soğanlı dağlarını da içeren Sarıkamış bölgesini işgal etmiştir. Bölge daha sonra 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından alınmış ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Kars sancağına bağlı bir liva haline gelmiştir. ⓘ

19. yüzyılda Sarıkamış çevresi Osmanlı ve Rus imparatorlukları arasında bir çatışma bölgesi haline gelmiştir. Yakınlardaki Zivin'de 1829, 1855 ve 1877 yıllarında savaşlar yaşanmıştır. ⓘ

1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra Sarıkamış, Rus İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiş ve nüfusunun aşırı etnik çeşitliliğiyle tanınan, askeri olarak yönetilen Kars Oblastı'na dahil edilmiştir. Aşağı Sarıkamış küçük, modern bir kasaba haline geldi. Osmanlı sınırına yakın olduğu için aynı zamanda iki alayın kışlalarının bulunduğu bir askeri istasyondu. Kars ve Aleksandropol'den geçen hattın demiryolu başlangıcı olan bir tren istasyonuna sahipti. ⓘ

Mart 1916'da Sarıkamış pazarı ⓘ

I. Dünya Savaşı'nın Kafkasya Seferi'nin bir parçası olarak Aralık 1914 sonu-Ocak 1915'te Osmanlı ve Rus imparatorluklarının orduları arasında şehir ve çevresinde önemli bir savaş yaşandı. ⓘ

İstanbul'daki İttihat ve Terakki Partisi'nin lideri Enver Paşa, kayınbiraderi Hafız Hakkı Paşa ile birlikte Allahu Ekber Dağı'na tırmanmak ve ardından Sarıkamış'taki Rus ordusuna saldırmak için orduyu bizzat yönetti. Enver Paşa, Türklerin 1878'de Ruslara kaybettiği ve yeniden işgal etmeyi planladığı Kars şehrine lojistik desteği kesmek için kasabayı işgal etmeyi amaçlıyordu. ⓘ

Aralık ayı ortalarında Enver Paşa Ermenistan üzerinden Kafkasya bölgesine girdi. Enver, Sarıkamış'a aynı anda aniden varmak amacıyla kuvvetlerine birçok güzergâhtan saldırmalarını emretti. Baş Alman askeri danışmanı Liman von Sanders bu plana şiddetle karşı çıktı ama dikkate alınmadı. Vali General Vorontsov kuvvetlerini Kars şehrine çekmeyi planlıyordu. Ancak bölgenin savunmasından sorumlu General Yudeniç, Vorontsov'un geri çekilme isteğini görmezden geldi ve bunun yerine Sarıkamış'ı savunmak için kaldı. ⓘ

Enver'in kuvvetleri birbirleriyle irtibatlarını kaybettiler ve 29 Aralık'tan 3 Ocak'a kadar farklı zamanlarda Sarıkamış'a ulaştılar. İlk gelen tümenler şehrin batı kısmındaki kışlaları kısa süreliğine kontrol altına aldı ancak geri püskürtüldü. İlerleyen günlerde daha fazla Osmanlı kuvveti savaşa katıldıkça koordinasyonsuz bir şekilde saldırıya geçtiler ve Yudeniç'in yetenekli komutasındaki Ruslar saldırıları teker teker püskürttü. Savaş nihayet 4 Ocak'ta sona erdi ve Osmanlı ordusu tam bir düzensizlik içinde kışın ortasında dağların arasından geri çekildi. ⓘ

Türk kayıplarının sayısının 90.000 kişilik bir ordudan 60.000-80.000 ölü olduğu tahmin edilmektedir. Türk askerlerinin çoğunun saldırı ve geri çekilme sırasında yetersiz kışlık giysiler ve sahra barınakları nedeniyle ölmüş olması çok muhtemeldir. Her halükarda, bu Türkler için olağanüstü maliyetli bir yenilgiydi; kayıplar açısından bu, tüm savaş boyunca yaşadıkları en kötü tek yenilgiydi. Türk askerleri hedeflerine ulaşmışlardı ama kazanmak için çok zayıftılar. Rus kayıplarının 35,000 olduğu tahmin edilmektedir. ⓘ

Orduya bağlı bir Alman subayının daha sonra yazdığı gibi, Osmanlı 3. ordusu "hızlılık ve bütünlük açısından askeri tarihte benzeri olmayan bir felakete uğramıştı." ⓘ

2005 yılında Türk Ordusu'nun burada bulunan 9. Piyade Tümeni, halen 3. Ordu'nun bir parçası olan bir tugaya indirgenmiştir. ⓘ

Dış bağlantılar

• Sarıkamış ⓘ

Ayrıca bakınız

• Soğuksu Tabiat Parkı, Sarıkamış'ın 3 km (1,9 mil) güneydoğusunda 2011 yılında kurulmuş bir tabiat parkı. ⓘ

Sanal Tur - Panoramik Fotoğraflar

1. 360 Derece Panoramik Fotoğraflar / Sarıkamış Sanal Turu, 360TR.COM, 2009 ⓘ

Etimoloji

Sarıkamış adının nereden geldiğine dair çeşitli rivayetler vardır. Bunlardan en yaygın olanlarından üçü şunlardır: Türk Beylerinden biri bu toprakları bir sarık ve biraz yiyecek karşılığında aldığından bölgenin adı Sarıkamış olarak söylenmiştir. İkinci rivayete göre ise, bölgede bulunan bebek gölünde (kurumuş bir göl)yetişen kamışların sarı olmasından gelmiştir.Üçüncü rivayete göre ise, Hazar Denizi ile Aral Gölü arasındaki Sarıkamış çukuru bölgesinden bir Türk boyunun bu bölgeye yerleşmesinden gelmektedir. ⓘ

Tarihçe

İlçede Rus hakimiyeti döneminden kalma çok sayıda tarihi eser bulunmaktadır. Bunlardan en dikkat çekeni Yukarı Sarıkamış'taki Çar Nikola Köşkü'dür. İlçenin tarihi Bizans dönemine kadar geri gitmektedir. Bölgenin Müslüman yöneticilerin hakimiyetine girişi Selçuklu döneminden başlamaktadır. Selçuklu komutanı Alparslan 16 Ağustos 1064 tarihinde Bizans kralı ile yaptığı savaşta bu bölgeyi ele geçirmiştir . ⓘ

Osmanlı, Sarıkamış Harekâtında (Aralık 1914 - Ocak 1915) 90.000 asker kaybetmiştir. 9. P.Tümeni 2005 yılında lağvedilerek yerine 9. Mot.P.Tug.kurulmuştur. ⓘ

İlçeye bağlı Kızılçubuk köyü 1990'lı yıllarda terör olayları nedeniyle boşaltılmıştır. ⓘ

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır ⓘ
1965	55.169	16.618	38.551
1970	59.893	20.343	39.550
1975	63.737	21.262	42.475
1980	66.480	22.799	43.681
1985	65.379	23.583	41.796
1990	61.818	21.743	40.075
2000	57.026	23.236	33.790
2007	51.591	17.915	33.676
2008	53.517	21.438	32.079
2009	49.413	17.663	31.750
2010	49.480	17.860	31.620
2011	50.950	19.691	31.259
2012	50.308	19.727	30.581
2013	48.354	17.963	30.391
2014	47.231	18.004	29.227
2015	45.843	17.662	28.181
2016	44.008	16.609	27.399
2017	43.286	16.955	26.331
2018	42.683	16.601	26.082
2019	41.280	15.862	25.418
2020	40.158	15.557	24.601

Coğrafya

Sarıkamış, Doğu Anadolu Bölgesinde yer almakta olup 2634 m yüksekliğindeki Kars'a 55 km. uzaklıktadır. Sarıkamış doğusunda Selim ve Kağızman, batısında Şenkaya ve Horasan, güneyinde Horasan ve Eleşkirt, kuzeyinde ise Selim ve Şenkaya ilçe sınırları ile çevrili, ortalama yüksekliği 1500-2000 metre olan yüksek bir plato durumundadır. ⓘ

Sarıkamış ilçesinin yüzölçümü 1732 km² olup, 30 bin hektarlık alanı Sarıçam ormanları ile kaplıdır. Sarıkamış karasal iklime sahip olup kışları çok uzun, soğuk ve sert, yazlar ise kısa ve serin geçmektedir. Sonbaharın genelde mevsimine göre kendisini erken hissettirdiği, ilkbaharın da yoğun yağışlarıyla uzun süren bir bahar havasının hakim olduğu Sarıkamış'ın kendisine has bir iklimi vardır. Sarıkamış'da yıllık ortalama sıcaklık değeri 3.4 C dir. Sarıkamış'da sıcaklık kış aylarında -35-40 C' ye kadar düşmekte, yazları ise en fazla 31 C' ye kadar çıkmaktadır. ⓘ

Sarıkamış'da rakım yüksek olduğundan, ülkemizin, basıncı en düşük yerlerinden biridir. Ortalama yıllık basınç değeri 790 milibardır. Hakim olan rüzgarın yönü Güneybatı olup, yıllık ortalama hızı ise 2.2 m/sec.dir. Bu da yaklaşık olarak 7–10 km. demektir. ⓘ

Kış Sporları ve Turizm

Sarıkamış, Türkiye'nin önemli kış turizmi bölgelerindendir. Sarıkamış'taki kar kristal olup 1 yılın 6 ayı karla geçmektedir. ⓘ

Ayrıca, Micingirt Kalesi, Kızlar Kalesi, Yedi Kilise (Yenigazi) Kalesi, Zivin Kalesi, Köroğlu Kalesi, Zek (Sırataşlar) Köyü Kalesi ve ve özellikle Çar Nikola Köşkü Sarıkamış'ın belli başlı tarihi ve turistik yerleridir. ⓘ