Tunceli
Tunceli
Dêrsim ⓘ | |
|---|---|
Belediye | |
| T.C. Tunceli Belediyesi | |
 Tunceli Munzur vadisinde | |
  Tunceli Türkiye'deki Konum | |
| Koordinatlar: 39°06′N 39°33′E / 39.100°N 39.550°EKoordinatlar: 39°06′N 39°33′E / 39.100°N 39.550°E | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Tunceli İli |
| Hükümet | |
| - Belediye Başkanı | Fatih Mehmet Maçoğlu (TKP) |
| Alan | |
| - Bölge | 881,76 km2 (340,45 sq mi) |
| Yükseklik | 940 m (3,085 ft) |
| Nüfus (2012) | |
| - Kentsel | 31,469 |
| - Bölge | 35,898 |
| - Bölge yoğunluğu | 41/km2 (110/q mi) |
| Saat dilimi | UTC+3 (TRT) |
| Posta kodu | 62000 |
| Alan kodu(ları) | 0428 |
| Plaka | 62 |
| Web sitesi | http://www.tunceli.bel.tr |
Tunceli (Kürtçe: Dêrsim, Zazaca: Mamekîye), Türkiye'nin doğusunda bir şehir ve belediyedir. Doğu Anadolu Bölgesi'nin ortasında yer alan Tunceli ilinin başkentidir. Nüfusunun çoğunluğu Kürt olan şehir, Dersim isyanına sahne olmuştur. ⓘ
Tunceli şehir merkezi nüfusu 2020 istatistiklerine göre 38,429 kişidir. ⓘ
İsim
Tunceli, Türkçe'de tunç (tunç) ülkesi (el) anlamına gelir ve şehrin diğer adı olan "Dersim "in (veya Dêsim) kısmi bir kısaltmasıdır; Kürtçe'de gümüş (sim) kapı (der) anlamına gelir ve Dersim'in daha geniş bölgesinin adından gelir. Osmanlı döneminde yerleşim Kalan olarak adlandırılmıştır. Şehrin Dersim mi yoksa Tunceli mi olarak adlandırılması gerektiği siyasi tartışmalara neden olmuştur. Mayıs 2019'da yerel yetkililer Dersim demeye karar verirken, vali Dersim demenin yasalara aykırı olduğunu söyledi. ⓘ
Coğrafya
Tunceli'de 39°06′N 39°33′E / 39.100°N 39.550°E Her ikisi de güneye doğru akan Munzur ve Pülümür nehirlerinin kesiştiği noktanın hemen kuzeyinde yer almaktadır. Şehir, pitoresk görünümüyle bilinen Munzur vadisinde yer almaktadır. Munzur dağları adı verilen yüksek dağlarla çevrilidir. Şehrin diğer şehirlerle sınırlı bir ulaşım imkânı vardır. Kentin nüfusu 2011 yılı itibariyle 32.815'tir. Türkiye'nin en az nüfuslu il merkezlerinden biridir. ⓘ
Eğitim
- Munzur Üniversitesi
- Tunceli Namık Kemal Endüstri ve Meslek Lisesi (Teknik ve Mesleki Lise)
- Tunceli Özel Munzur Eğitim Kurumları
- Tunceli Anadolu Lisesi
- Tunceli Türk Telekom Fen Lisesi
- Tunceli Özel Kalan Eğitim Kurumları
- Tunceli Atatürk Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi
- Tunceli Atatürk Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
- Tunceli Atatürk Anadolu Lisesi
- Tunceli Dersim Anadolu Lisesi
- Tunceli Spor Lisesi
- Tunceli Hürriyet Ortaokulu
- Tunceli Diyap Ağa İlkokulu
- Tunceli Cumhuriyet Ortaokulu
- Tunceli Sarı Saltuk İlkokulu
- Tunceli Vali Mehmet Ali Türkel Ortaokulu
- Tunceli Özel Nehir Eğitim Kurumları
- Tunceli Özel ABC-FEN Bilimleri Eğitim Kurumları
- Tunceli Zübeyde Hanım Anaokulu
- Tunceli Elif Güntaş İlkokulu ⓘ
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Tunceli (o zamanki adıyla Kalan), Dersim olarak adlandırılan bölgenin bir parçasıydı. Dersim, 1847 yılında sancak (vilayetten daha küçük tarihi bir idari birim) ilan edilmiştir. Sancağın başkenti Hozat'tı. Cumhuriyet döneminde, 1935 yılında Tunceli Vilayeti kurulmuştur. 1946 yılında eski Kalan kasabasının adı Tunceli olarak değiştirildi ve ilin başkenti olarak ilan edildi. ⓘ
Türkiye'nin "Türkleştirme" kampanyasının bir sonucu olarak Tunceli, 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra Türk yetkililerin ana hedefi haline geldi. Tunceli, Dersim isyanında rol oynamıştır. ⓘ
Tunceli, Milli Eğitim istatistiklerindeki mükemmel sıralamaları ile ünlüdür. ⓘ
Siyaset
Fatih Mehmet Maçoğlu, 31 Mart 2019 tarihinde gerçekleşen Belediye Seçimlerinde Belediye Başkanı seçilmiştir. Kendisi Tunceli'nin Türkiye Komünist Partili ilk belediye başkanıdır. ⓘ
2018 yılında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, "teröre bulaşmış olanların" (HDP'yi kastederek) seçimleri kazanması halinde hükümetinin "gecikmeksizin kayyum atayacağını" ifade etmiştir. ⓘ
Mayıs 2019'da Belediye Meclisi, şehrin tarihi adı olan Dersim'i kullanmaya ve Zazaki ve Kurmanci'de de belediye hizmetleri sunmaya karar vermiştir. 4 Yeni seçilen belediye meclisi üyelerinin mazbataları, geçmişte kamu görevinden ihraç edilmiş olmaları nedeniyle Mayıs 2019'da iptal edilmiştir. ⓘ
Belediye başkanları
- Hüseyin Ataç (1954-1960)
- Hüseyin Ataç (CHP) (1963-1968)
- Süleyman Kırmızıtaş (CHP) (1968-1973), (Bağımsız) (1973-1977)
- Veli Aytaç (CHP) (1977-1980)
- Hasan Korkmaz (SODEP) (1984-1989)
- Mehmet Kocademir (Bağımsız) (1989-1994)
- Mazlum Arslan (SHP) (1994-1999)
- Hasan Korkmaz (CHP) (1999-2004)
- Songül Erol Abdil (BDP) (2004-2009)
- Edibe Şahin (BDP) (2009-2014)
- Mehmet Ali Bul (DBP) (2014-18.11.2016)
- Olgun Öner (Kayyum- Vali Yardımcısı) (18.11.2016-18.01.2017)
- Osman Kaymak (Kayyum - Vali)
- Tuncay Sonel (Kayyum - Vali)
- Fatih Mehmet Maçoğlu (TKP) (31.03.2019- ) ⓘ
Ekonomi
Ana ekonomik faaliyet hayvan yetiştiriciliğidir. Buğday kayda değer tek tarımsal üründür. Krom, tuz ve mermer yatakları vardır, ancak sadece tuz üretilmektedir. Tarıma dayalı birkaç fabrika vardır. ⓘ
İklim
Tunceli, yazları çok sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı geçen karasal iklime (Köppen: Dsa, Trewartha: Dc) sahiptir. ⓘ
| Tunceli için iklim verileri (1991-2020, ekstrem 1960-2020) ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Rekor yüksek °C (°F) | 14.2 (57.6) |
19.4 (66.9) |
26.0 (78.8) |
32.2 (90.0) |
36.6 (97.9) |
39.0 (102.2) |
43.5 (110.3) |
43.5 (110.3) |
40.3 (104.5) |
35.6 (96.1) |
27.0 (80.6) |
21.7 (71.1) |
43.5 (110.3) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | 3.8 (38.8) |
5.8 (42.4) |
12.1 (53.8) |
18.5 (65.3) |
24.3 (75.7) |
30.7 (87.3) |
35.5 (95.9) |
36.0 (96.8) |
30.8 (87.4) |
23.2 (73.8) |
13.9 (57.0) |
6.0 (42.8) |
20.1 (68.2) |
| Günlük ortalama °C (°F) | −1.0 (30.2) |
0.6 (33.1) |
6.4 (43.5) |
12.1 (53.8) |
17.0 (62.6) |
22.8 (73.0) |
27.3 (81.1) |
27.4 (81.3) |
21.9 (71.4) |
15.2 (59.4) |
7.0 (44.6) |
1.3 (34.3) |
13.2 (55.8) |
| Ortalama düşük °C (°F) | −4.6 (23.7) |
−3.4 (25.9) |
1.5 (34.7) |
6.3 (43.3) |
10.2 (50.4) |
14.7 (58.5) |
19.1 (66.4) |
19.0 (66.2) |
13.5 (56.3) |
8.6 (47.5) |
1.9 (35.4) |
−2.1 (28.2) |
7.1 (44.8) |
| Kayıt düşük °C (°F) | −30.3 (−22.5) |
−29.0 (−20.2) |
−24.7 (−12.5) |
−7.1 (19.2) |
−0.1 (31.8) |
1.0 (33.8) |
9.2 (48.6) |
7.7 (45.9) |
2.6 (36.7) |
−4.0 (24.8) |
−16.4 (2.5) |
−25.6 (−14.1) |
−30.3 (−22.5) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 121.0 (4.76) |
103.7 (4.08) |
110.1 (4.33) |
100.1 (3.94) |
73.8 (2.91) |
16.6 (0.65) |
5.0 (0.20) |
5.0 (0.20) |
23.5 (0.93) |
60.4 (2.38) |
86.5 (3.41) |
120.9 (4.76) |
826.6 (32.54) |
| Ortalama yağış günleri | 11.50 | 10.83 | 14.07 | 15.10 | 13.60 | 5.27 | 2.40 | 1.77 | 3.83 | 9.03 | 8.83 | 11.50 | 107.7 |
| Ortalama aylık güneş ışığı saatleri | 102.3 | 118.7 | 164.3 | 195.0 | 257.3 | 324.0 | 356.5 | 331.7 | 276.0 | 207.7 | 153.0 | 96.1 | 2,582.6 |
| Ortalama günlük güneş ışığı saatleri | 3.3 | 4.2 | 5.3 | 6.5 | 8.3 | 10.8 | 11.5 | 10.7 | 9.2 | 6.7 | 5.1 | 3.1 | 7.1 |
| Kaynak: Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü | |||||||||||||
Tunceli iklimi sert karasal iklimine sahiptir. Dağların konumundan dolayı kışları çok soğuk ve kar yağışlı geçer. 6 veya 7 ay kar altında kalabilir. Yazın ise 35-40 dereceye yaklaşan kuru sıcaklar olabilir. Tunceli' de yaşayan yabani hayvanlar kırmızı benekli alabalık, boz ayı, kurt, yaban domuzu, geyik, karaca, dağ keçisi, su samuru, vaşak, tilki, vahşi kedi, tavşan, kartal,ağaçkakan, yarasa, atmaca, şahin, leylek, ala karga, sakallı akbaba ve 1950-60'lı yıllarda Hazar kaplanı, Anadolu parsı ve Çizgili sırtlan da görülmüştür.Ters lalesiyle ünlüdür. Tunceli'nin en önemli dağları Munzur Dağları,Buyer Baba Dağı, Sülbüs Dağı, Bağır Dağı, Zel dağıdır.En önemli bölgeler ise Zage, Ali Boğazı, Munzur Vadisi, Kutudere, Pülümür Vadisi bölgeleridir. Yapılan barajların etkisi ile özellikle yüksek olmayan yerlerde kar yağışı azdır. Karın toprakta kalma süresi azdır. Sert soğuk fazla görülmez. ⓘ
| 'Tunceli sıcaklık (1975-2006) ve yağış (1971-2000) ortalama verileri ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 2.5 | 4.4 | 10.4 | 17.6 | 23.3 | 29.3 | 34.6 | 34.7 | 30.1 | 22.1 | 12.9 | 5.1 | 19.0 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | -1.6 | -0.2 | 5.3 | 12.0 | 17.0 | 22.5 | 27.3 | 26.8 | 21.6 | 14.5 | 6.9 | 1.1 | 12.8 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | -5.3 | -4.3 | 0.5 | 6.3 | 10.1 | 14.5 | 19.0 | 18.5 | 13.4 | 8.1 | 2.1 | -2.1 | 6.8 |
| Ortalama yağış (mm) | 100.7 | 95.4 | 99.4 | 100.6 | 70.5 | 20.2 | 2.9 | 2.9 | 14.4 | 67.1 | 96.6 | 122.0 | 792.7 |
| kaynak: www.meteor.gov.tr | |||||||||||||
Tarih
Antik Yunan tarihçi ve coğrafyacılarının Dersim bölgesine Daranis ve Derksene adını verdikleri söylenir. 1935 yılında kurulan ve Tunceli Kanunu'ndaki özel statüsü nedeniyle Elazığ'dan yönetilen Tunceli ilinin merkezi olarak 30 Aralık 1946 tarihli ve 4993 sayılı kanunla Kalan (Mamekiye) kasabası olarak belirlenmiştir. ⓘ
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır ⓘ |
|---|---|---|---|
| 1965 | 20.561 | 5.825 | 14.736 |
| 1970 | 24.939 | 9.366 | 15.573 |
| 1975 | 29.091 | 11.637 | 17.454 |
| 1980 | 29.857 | 12.859 | 16.998 |
| 1985 | 35.955 | 18.471 | 17.484 |
| 1990 | 37.655 | 24.513 | 13.142 |
| 2000 | 30.323 | 25.041 | 5.282 |
| 2007 | 31.147 | 27.091 | 4.056 |
| 2008 | 33.316 | 28.586 | 4.730 |
| 2009 | 35.909 | 31.599 | 4.310 |
| 2010 | 30.702 | 26.410 | 4.292 |
| 2011 | 37.123 | 32.815 | 4.308 |
| 2012 | 35.898 | 31.469 | 4.429 |
| 2013 | 36.143 | 31.047 | 5.096 |
| 2014 | 38.015 | 33.270 | 4.745 |
| 2015 | 38.878 | 34.461 | 4.417 |
| 2016 | 37.116 | 32.858 | 4.258 |
| 2017 | 37.215 | 33.046 | 4.169 |
| 2018 | 38.504 | 33.515 | 4.989 |
| 2019 | 38.427 | 33.777 | 4.650 |
| 2020 | 38.429 | 33.873 | 4.556 |
Kültür ve sanat
- Munzur Festivali (Ovacık)
- Çemişgezek Dut Festivali
- Pülümür Bal Festivali
- Hozat Munzur Festivali
- Geyiksuyu Munzur Festivali ⓘ
Yönetim
Tunceli İli Bakanlar Kurulu tarafından 1945 yılında Şehir statüsüne kavuşturulmuş ve Valilik tarafından yönetilmesi kararlaştırılmıştır. Vali, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu'nun şehirdeki en etkili ve yetkili temsilcisidir. Tunceli'nin nüfusu ve küçük bir şehir olması dolayısıyla 3 Vali Yardımcısı ile idaresi mümkündür. ⓘ