Vali

Vali (Arapça: ولي), bir ili ya da federal devletlerde bir eyaleti devlet tüzel kişisini temsilen yöneten en üst düzey idari amirdir. Valiler, yürütme erkinin bir organı olup, devlet hiyerarşisinde devlet başkanının hemen ardından gelir. Belediye başkanı gibi kendi özerk tüzel kişiliği yoktur, onun yerine devlet tüzel kişisine bağlıdır. Bir vali, seçimle ya da atamayla göreve gelebilir. Valilerin yetki alanları ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. Bazı valiler, bölgesel hükûmetin tümü üzerinde topyekün kontrole sahipken kimilerinin göreviyse tamamen semboliktir. ⓘ

Antik imparatorluklar

Roma öncesi imparatorluklar

Her biri bir vali tarafından yönetilen eyaletlerin yasal ve idari çerçevesi Romalılar tarafından oluşturulmuş olsa da, vali terimi tarihçiler için antik dönemdeki benzer sistemleri tanımlamak için uygun bir terim olmuştur. Gerçekten de Roma öncesi antik dönemin pek çok bölgesi Roma tarafından fethedildikten sonra yerini Roma'nın 'standartlaştırılmış' eyalet yönetimlerine bırakmıştır. Platon, Devlet Gemisi'ni bir dümenle döndürme metaforunu kullanmıştır; dümen için kullanılan Latince kelime gubernaculum'dur. ⓘ

Mısır

• Firavun döneminde, Yukarı ve Aşağı Mısır krallıklarındaki çeşitli eyaletlerin her birinin valileri (Yunanlılar tarafından "nomes" olarak adlandırılan ve isimleri genellikle yerel dini ibadet modellerine atıfta bulunan) genellikle Yunanca kelime ile bilinir. ⓘ

Helenistik öncesi ve Helenistik satraplar

• Medya ve Ahameniş Persleri, muhtemelen Asur / Babil örneklerinden esinlenerek satraplığı tanıttı
• Büyük İskender ve aynı derecede Helenistik diyadok krallıkları, özellikle Selevkoslar (büyük Suriye) ve Lagidler (Helenistik Mısır'daki 'Ptolemaioslar')
• daha sonraki İran'da, yine İran hanedanları altında:
  • Parthia
  • Sasani hanedanı, I. Şapur'dan sonra (hala 7 tane olan) bu makamdan vazgeçti ve onların yerine şahdar olarak bilinen küçük vasal yöneticiler getirdi ⓘ

Antik Roma

Roma'ya tabi ilk eyaletlerin kurulmasından itibaren, her yıl her birini yönetmek üzere bir vali atanırdı. Bir Roma valisinin temel işlevi bir sulh hakimi ya da yargıç olarak görev yapmak ve kendi bölgesindeki vergilendirme ve kamu harcamalarını yönetmekti. ⓘ

Ancak Cumhuriyet ve erken İmparatorluk dönemlerinde bir vali aynı zamanda eyaletindeki askeri güçlere de komuta ederdi. Cumhuriyet valilerinin hepsi bir önceki yıl Roma'da üst düzey yöneticilik (konsolosluk ya da praetorluk) yapmış ve vali (proconsul ya da propraetor) unvanlarını taşıyan kişilerdi. İlk İmparator Octavianus Augustus (bir dizi yeni bölge satın almış ya da yerleştirmiştir; resmi olarak tarzı cumhuriyetçi idi: Princeps civitatis), eyaletleri iki kategoriye ayırdı; geleneksel olarak prestijli valilikler eskisi gibi kaldı ("senatoryal" eyaletler olarak bilinenlerde), diğer bir dizi eyalette ise resmi valiliği kendisi sürdürdü ve asıl yönetim görevini atadığı kişilere (genellikle legatus Augusti unvanıyla) verdi. Legatus bazen daha büyük bir eyaletin bir alt bölgesinde kendi vekili olarak görev yapması için genellikle atlı rütbesinde bir prefect (daha sonra procurator) atardı: Hıristiyan İncilleri'ndeki kötü şöhretli Pontius Pilate karakteri bu tür bir valiydi. ⓘ

Özel bir durum, İmparatorun neredeyse bir Firavunun teokratik statüsünü miras aldığı zengin bir 'özel' alan ve hayati bir tahıl ambarı olan Mısır'dı. İmparator burada praefectus augustalis adında, İmparatorun dini kültünü çağrıştıran bir unvana sahip, kendine özgü bir vali tarafından temsil ediliyordu. ⓘ

MS üçüncü ve dördüncü yüzyıllarda İmparator Diocletianus (bkz. Tetrarşi) ve Konstantin, yönetimde iki ana özelliği olan köklü bir yeniden yapılanma gerçekleştirmiştir:

• Eyaletler bölündü ve çok daha kalabalık hale geldi (İtalya'nın kendisi, 'kolonileştirici anavatandan' önce, ilk kez sisteme dahil edildi); daha sonra piskoposluklar halinde gruplandırıldı ve piskoposluklar da dört praetorian valiliğe (başlangıçta her biri ikamet eden bir eş imparatora bağlıydı) dönüştürüldü;
• Askeri sorumluluklar valilerden alınarak comes rei militaris (comital unvanı birçok saray ve sivil idari pozisyona da verildi) ya da dux, daha sonra magister militum olarak adlandırılan yeni memurlara verildi. ⓘ

Afrika ve Asya'nın prestijli valilikleri proconsul unvanı ve meseleleri doğrudan İmparator'a havale etme özel hakkıyla kaldı; İskenderiye'deki praefectus augustalis ve Antakya'daki comes Orientis de özel unvanlarını korudu. Bunun dışında, eyalet valileri çeşitli unvanlara sahipti; bazıları consularis, bazıları corrector, diğerleri ise praeses olarak biliniyordu. Mısır ve Doğu (Oriens - yani büyük Suriye) dışında, her piskoposluk vicarius olarak bilinen bir vali tarafından yönetilirdi. Valilikler ise praefecti praetorio (İmparatorluğun ilk dönemlerindeki rollerine göre işlevleri büyük ölçüde değişmiştir) tarafından yönetilirdi. ⓘ

Bizans

Bu sistem Batı'da imparatorluğun çöküşüne, Doğu'da ise yedinci yüzyıldaki Pers ve Arap istilalarıyla düzenin bozulmasına kadar birkaç önemli değişiklikle varlığını sürdürdü. Bu aşamada yeni bir vali türü ortaya çıktı: Strategos. Bu noktada eyaletlerin yerini alan ve Cumhuriyet ve erken İmparatorluk dönemlerinde uygulanan sivil ve askeri makamların birleştirilmesine geri dönüşü içeren temalara liderlik eden bir roldü. ⓘ

Miras

Batı'daki Roma yönetimi barbar istilalarında büyük ölçüde yok edilmiş olsa da, modeli hatırlandı; bu model iki özel araç aracılığıyla çok etkili oldu: Roma hukuku ve Hıristiyan Kilisesi. ⓘ

Kutsal Roma/Habsburg İmparatorlukları ve ardıl devletler

• Reichskommissar ⓘ

Türk yönetimi

Osmanlı İmparatorluğu'nda tüm Paşalar (generaller) Büyük Sultan'ın geniş imparatorluğunun bir eyaletini yönetir ve belirli unvanlara sahip olurlardı (Mutasarrıf; Vali veya Vâli gibi, doğudaki halef devletlerde sıklıkla sürdürülen ve yeniden canlandırılan; Beylerbeyi (bireysel valiler altındaki birkaç vilayetin üzerine atandığı için Genel Vali olarak çevrilir) ve Dey gibi) ⓘ

Britanya İmparatorluğu ve Milletler Topluluğu Ülkeleri

Cebelitarık Valiliği Bayrağı, 1982'den Günümüze ⓘ

Britanya İmparatorluğu'nda vali, başlangıçta İngiliz hükümdarı (veya kabinesi) tarafından bir kraliyet kolonisini denetlemek üzere atanan bir memurdu ve koloni yönetiminin (bazen hayali) başıydı. Valilerin yetkileri, koloninin anayasal yapısına bağlı olarak koloniden koloniye değişmekteydi; tüm kolonilerde ayrı bir mahkeme sistemi bulunurken, Vali yalnızca Yasama Konseyi veya Yasama Meclisi bulunmayan kolonilerde yasama yetkisine sahipti. Valiye verilen yürütme yetkileri de çeşitlilik göstermekteydi; birçok kolonide koloninin idaresine yardımcı olmak üzere bir Yürütme Konseyi bulunurken, bunlar Valinin bağımsız karar alma yetkisine sahip olmasına rağmen kolektif yürütme yetkileri veya kendi işlevleri olmaksızın sadece danışma forumları olarak görev yapan Başkanlık kabinesi benzeri organlardan, Valinin kararlarını resmi olarak uygulaması gereken tam teşekküllü parlamenter bakanlıklara kadar çeşitlilik göstermekteydi. ⓘ

Bugün, Birleşik Krallık'ın kraliyet kolonileri, farklı derecelerde yetkilere sahip valiler tarafından yönetilmeye devam etmektedir. Birleşik Krallık'ın eski kolonilerinin farklı anayasal geçmişleri nedeniyle, "Vali" terimi artık farklı miktarlarda yetkiye sahip yetkilileri ifade etmektedir. ⓘ

İdareciler, Komiserler ve Yüksek Komiserler Valilere benzer yetkiler kullanmaktadır. (Not: söz konusu Yüksek Komiserler, İngiliz Milletler Topluluğu ülkeleri arasındaki Büyükelçilere eşdeğer olan Yüksek Komiserler ile karıştırılmamalıdır). ⓘ

Valilerin konutlarına sıklıkla 'Hükümet Konağı' adı verilir. ⓘ

Terim aynı zamanda daha genel bir anlamda, özellikle de onu içeren bileşik unvanlar için de kullanılabilir: Genel Vali ve Vali Yardımcısı. ⓘ

Vali yardımcıları

Birleşik Krallık denizaşırı bölgeleri

Birleşik Krallık'ın geri kalan denizaşırı topraklarında vali normalde doğrudan İngiliz Hükümeti tarafından atanır ve (genellikle seçilmiş yerel temsilcilerin tavsiyesiyle olsa da) yönetimde ve kanun yapımında aktif bir rol oynar. Valinin başlıca sorumluluğu koloninin savunması ve dış işleridir. ⓘ

Bazı küçük denizaşırı bölgelerde Vali yerine bir Yönetici veya Komiser bulunur ya da bu pozisyon resen bir Yüksek Komiser tarafından yürütülür. ⓘ

Avustralya

Avustralya'da her eyaletin valisi, eyalet hükümetinin başı olarak Kraliçe'nin resmi temsilcisidir. Bu siyasi bir makam değil, törensel bir makamdır. Her eyalet valisi, eyalet hükümetinin siyasi baş yöneticisi olan Başbakanın tavsiyesi üzerine Avustralya Kraliçesi tarafından atanır (1986 yılına kadar eyalet valileri İngiliz Hükümetinin tavsiyesi üzerine Birleşik Krallık Kraliçesi tarafından atanmaktaydı). Eyalet Valilerinin acil durum yedek yetkileri vardır ancak bunlar nadiren kullanılır. ACT dışındaki Avustralya Bölgelerinde valiler yerine Genel Vali tarafından resmi olarak atanan İdareciler bulunmaktadır. Genel Vali, Avustralya Kraliçesi'nin federal düzeydeki temsilcisidir ve Avustralya Başbakanı'nın tavsiyesi üzerine Kraliçe tarafından atanır. ⓘ

Avustralya ve diğer İngiliz Milletler Topluluğu Ülkelerinin genel valilerinde olduğu gibi, eyalet valileri de yetkilerini genellikle sadece bir hükümet bakanının tavsiyesi üzerine kullanırlar. ⓘ

Kanada

Kanada'da federal ve eyalet düzeyinde, kendi yetki alanları dahilinde Kanada'nın Devlet Başkanı olan Kanada Kraliçesi'nin temsilcileri olarak hareket eden valiler bulunmaktadır. Federal vali Kanada Genel Valisi, her eyaletin valisi ise Vali Yardımcısıdır. Genel Vali, Kanada Başbakanı'nın tavsiyesi üzerine Kraliçe tarafından atanırken, vali yardımcıları da Başbakan'ın tavsiyesi üzerine Genel Vali tarafından atanır. Kanada'da Genel Vali ve vali yardımcılarının rolü büyük ölçüde törenseldir, ancak istisnai durumlarda yedek yetkilerini kullanma yetkisine sahiptirler. ⓘ

Üç bölgenin her biri, federal Kabine tarafından atanan bir komiser tarafından yönetilir. Eyalet vali yardımcılarının aksine, bunlar Kraliçe'nin temsilcileri değil, daha ziyade federal hükümetin temsilcileridir. ⓘ

İngiliz Hong Kong'u (1841-1997)

Hong Kong'un sömürge döneminde vali, Hong Kong Letters Patent ve Kraliyet Talimatları ile makamın yetki ve görevlerinin resmi olarak tanımlandığı 1843 yılından Hong Kong'un 1997 yılında ÇHC hükümetine devredilmesine kadar Hükümdarın temsilcisiydi. Her vali hükümdar tarafından atanırdı ve Yasama Konseyi'ndeki milletvekillerini atama yetkisi, arazi verme yetkisi, yasa tasarılarını ve önergeleri veto etme yetkisi, af yetkisi gibi önemli yetkilere sahipti. Vali aynı zamanda sömürge kabinesinin başı, Yürütme Konseyi'nin başkanı, Yasama Konseyi'nin Başkanı (1993'e kadar) ve Hong Kong'daki İngiliz Kuvvetlerinin başkomutanıydı. ⓘ

Yeni Zelanda

Yeni Zelanda Genel Valisi her zaman Yeni Zelanda Krallığı'nın hak iddia ettiği bir Antarktika bölgesi olan Ross Bağımlılığı'nın Valisidir. ⓘ

Birleşik Krallık içinde

Birleşik Krallık içinde, 1922'den 1973'te Kuzey İrlanda'nın devredilen Parlamentosu'nun askıya alınmasına kadar Kuzey İrlanda Valisi pozisyonu vardı. ⓘ

İngiltere içinde

16. yüzyıldan 1995 yılına kadar İngiltere'nin bir parçası olan Wight Adası'nın bir Valisi vardı. Henry VIII döneminden bu yana hükümdar, İngiltere Kilisesi'nin Yüksek Valisi unvanını taşımaktadır. ⓘ

Diğer sömürge imparatorlukları

Asya, Afrika ve başka yerlerde sömürgeleri olan Birleşik Krallık dışındaki Avrupalı güçler, sömürgelerindeki en üst düzey temsilcilerine vali unvanı verdiler. Bu temsilciler, kolonileri yöneten imtiyazlı şirketlerden olabilirdi. Bu kolonilerin bazılarında hala vali olarak adlandırılan yetkililer bulunmaktadır. ⓘ

Bkz:

• Danimarka sömürge imparatorluğu
• Hollanda İmparatorluğu
• Japonya İmparatorluğu
• Fransız sömürge imparatorluğu
• Alman Sömürge İmparatorluğu
• İtalyan İmparatorluğu
• Portekiz İmparatorluğu
• İspanyol İmparatorluğu
• İsveç denizaşırı sömürgeleri ⓘ

Rusya ve eski Sovyetler Birliği

Rusya İmparatorluğu'nda Valilik (Guberniya) ve Genel Valilik, Büyük Petro'nun reformlarından bu yana bölgesel ve idari alt bölümlerin ana birimleriydi. Bunlar sırasıyla bir Vali ve Genel Vali tarafından yönetiliyordu. ⓘ

Özel bir durum olarak Çin Doğu Demiryolu Bölgesi, Çin İmparatorluğu tarafından Rus 'Çin Doğu Demiryolu Cemiyeti'ne (Rusça Obshchestvo Kitayskoy Vostochnoy Zheleznoy Dorogi; 17 Aralık 1896'da St. Petersburg'da kuruldu, daha sonra Vladivostok'a taşındı), 1.481 km'lik hat inşa etti (Tarskaya - Hilar - Harbin - Nikolsk-Ussuriski; 3 Kasım 1901 trafiğe açıldı) ve 16 Mayıs 1898'de yeni başkent Harbin'i kurdu; Ağustos 1898'de Çin'in kuzeydoğusundaki Çin Doğu Demiryolu'nun (CER) savunması Rusya tarafından üstlenildi (önce Priamur valisi altında). ⓘ

1 Temmuz 1903'te Çin Doğu Demiryolu açıldı ve kendi CER İdaresi (Rusça: Upravleniye KVZhD) yetkisi verildi, bu yetki Çin Doğu Demiryolu Müdürlerine verildi ve ek olarak Çin Doğu Demiryolu Bölgesi Valileri (Harbin'de; 12 Ağustos 1903 - 1 Temmuz 1905 tarihleri arasında imparatorluk Uzak Doğu Genel Valiliğine bağlıydı, bkz.) Dünya Savaşı sonrasına kadar çeşitli siyasi değişikliklere rağmen görevine devam etmiştir. ⓘ

Rusya'nın bazı idari alt bölümleri valiler tarafından yönetilirken, diğerleri Başkanlar veya idare başkanları tarafından yönetilmektedir. 1991'den 2005'e kadar halk oylamasıyla seçilen valiler, 2005'ten 2012'ye kadar federal başkan tarafından atanıyor ve eyaletin yasama organı tarafından onaylanıyordu. Nisan 2012'de Devlet Duması tarafından yürütülen tartışmanın ardından, valilerin doğrudan seçimlerinin geri getirilmesi bekleniyordu. ⓘ

Diğer Avrupa ülkeleri ve imparatorluklar

Avusturya

Landeshauptmann (Almanca "eyalet kaptanı" veya "eyalet valisi", kelimenin tam anlamıyla "ülke reisi"; 1861'e kadar Steiermark'ta olduğu gibi çoğul Landeshauptleute veya Landeshauptmänner; Landeshauptfrau kadın biçimidir), Almanca'da valiye eşdeğer belirli siyasi makamlar için resmi bir unvandır. Hem idari hem de kolonyal olmak üzere tarihi kullanımları vardır ve şu anda federal Avusturya'da ve İtalya'nın Tirol'e komşu çoğunluğu Almanca konuşan bir eyaleti olan Güney Tirol'de kullanılmaktadır. ⓘ

Benelüks monarşileri

• Hollanda'da, hükümet tarafından atanan il başkanları 1814'ten 1850'ye kadar Gouverneur olarak biliniyordu, bu tarihte unvanları Kral'ın (veya Kraliçe'nin) Komiseri olarak değiştirildi. Ancak güneydeki Limburg eyaletinde komiser hala gayri resmi olarak Vali olarak adlandırılmaktadır.
• Hollanda kraliyetinin Karayip Denizaşırı topraklarında (Aruba, Curaçao ve Sint Maarten), hükümetin siyasi başkanının yanı sıra Vali tarzı hala kullanılmaktadır.
• Belçika'da on ilin her birinde bölgesel hükümet tarafından atanan bir Vali bulunmaktadır. Vali sadece bölgesel hükümeti değil aynı zamanda ildeki federal hükümeti de temsil eder. Yerel yönetimleri kontrol eder ve kanun ve düzen, güvenlik ve acil durum eylemlerinden sorumludur. Bir ilin parçası olmayan ulusal başkent Brüksel'in de neredeyse aynı yetkilere sahip bir valisi vardır. ⓘ

Fransa

Fransa'da Ancien Régime döneminde kralın eyalet ve şehirlerdeki temsilcisi "gouverneur" idi. En yüksek soylulardan seçilen kraliyet memurları, eyalet ve şehir valileri (eyalet ve şehirlerin gözetimi sıklıkla birleştirilirdi) savunma ve polislikten sorumlu ağırlıklı olarak askeri pozisyonlardı. "Korgeneral" olarak da adlandırılan eyalet valileri aynı zamanda eyalet meclislerini, eyalet mülklerini ve belediye organlarını toplama yetkisine de sahipti. "Gouverneur" unvanı ilk olarak Charles VI döneminde ortaya çıkmıştır. Blois'in 1579 tarihli kararnamesi ile sayıları 12'ye indirilmiş, ancak 1779 tarihli bir kararname ile sayıları 39'a çıkarılmıştır (18 birinci sınıf vali, 21 ikinci sınıf vali). Prensipte kralın temsilcileri olmalarına ve görevlerinin kralın isteğiyle iptal edilebilmesine rağmen, bazı valiler kendilerini ve varislerini bir taşra hanedanı olarak kurmuşlardı. Valiler 16. yüzyılın ortalarından 17. yüzyılın ortalarına kadar güçlerinin zirvesindeydiler, ancak iç savaşlar sırasında taşradaki huzursuzluklarda oynadıkları rol Kardinal Richelieu'nün daha çekilebilir olan maliye, polis ve adalet müfettişliği pozisyonlarını yaratmasına yol açtı ve 18. yüzyılda eyalet valilerinin rolü büyük ölçüde kısıtlandı. ⓘ

Almanya

1933 yılına kadar Prusya'da bir eyaletin hükümet başkanı için Landeshauptmann (eyalet valisi) terimi kullanılıyordu, Günümüz Almanya eyaletlerinde Landeshauptmann'ın karşılığı Ministerpräsident'tir (bakan-başkan). Günümüz Almanya'sında Baden-Württemberg, Bavyera, Hessen ve Kuzey Ren-Vestfalya eyaletlerinde - ve daha önceki Alman eyaletlerinde - Almanca'da Regierungsbezirk olarak adlandırılan eyalet altı idari bölgeler bulunmaktadır: Regierungsbezirk, bazen İngilizceye valilik olarak çevrilmektedir. Bu nedenle ilgili başkanı Almanca'da Regierungspräsident, aynı zamanda vali olarak da çevrilmektedir. ⓘ

Yunanistan

Ioannis Kapodistrias, Yunanistan'ın vali unvanını taşıyan ilk (ve küçük kardeşi Augustinos Kapodistrias'ın kısa görev süresi hariç, tek) devlet başkanıdır. ⓘ

İtalya

• Terra Firma, diğer Adriyatik (özellikle Istria ve Dalmaçya) ve diğer Akdeniz (özellikle Yunan) mülklerini içeren Venedik cumhuriyetinin esasen deniz imparatorluğu, (castelleno e) provveditore (generale) veya baile gibi farklı tarzlar kullandı.
• Faşist rejimde İtalyan sömürge imparatorluğunun kolonilerinin valisi vardı.
• Günümüz İtalya'sında, bir Regione'nin (İtalyan alt ulusal birimi) başkanının resmi adı Presidente della Giunta regionale'dir (Bölgesel Yürütme Konseyi Başkanı), ancak bir anayasa reformunun başkanın doğrudan halk tarafından seçilmesine karar verdiği 2000 yılından bu yana, ona governatore/governatrice (vali) demek olağan hale gelmiştir.
• Papalık Devletleri olarak birleşen çeşitli İtalyan eyaletlerinde (eski prenslikler ve şehir devletleri) Vatikan, bazı Kardinaller de dahil olmak üzere Elçileri ve Delegeleri aracılığıyla geçici güç uyguladı
• Ayrıca Papaların 'Babil sürgünü' sırasında evleri olan ve yüzyıllar sonra da muhafaza edilen, ancak hiçbir zaman Papalık Devletlerine dahil edilmeyen Avignon ve çevresindeki Güney Fransa Comtat Venaissin'de de Elçiler ve Elçi Yardımcıları atanmıştır.
• Eskiden büyük olan Papalık Devletlerinin egemen modern kalıntısı, küçük Vatikan Şehir Devleti, şimdi İtalya Cumhuriyeti'nin başkenti Roma'da sadece bir yerleşim bölgesidir. Daha fazla idari bölgesel bölümlere sahip olamayacak kadar küçük olduğu için, Vatikan Şehri Valisi olarak adlandırılan bir Başbakan, Vali ve Belediye Başkanı'na eşdeğerdir. ⓘ

Diğer modern Asya ülkeleri

Çin

Çin Halk Cumhuriyeti'nde "Vali" (Çince: 省长; pinyin: shěngzhǎng) unvanı, bir il hükümetinin en üst düzey yöneticisini ifade eder. Vali genellikle ildeki güç hiyerarşisinde, ildeki en üst düzey Parti yetkilisi olarak görev yapan il Çin Komünist Partisi (ÇKP) komitesi sekreterinin (省委书记) altında ikinci sırada yer alır. Valiler il kongreleri tarafından seçilir ve il parti başkanı tarafından onaylanır. Tüm valiler yönettikleri illerin yerlisi değildir. ⓘ

Bu unvan aynı zamanda bir İlçe Valisine (县长) atıfta bulunurken de kullanılabilir. ⓘ

Hindistan

Hindistan'da her eyaletin Hindistan Cumhurbaşkanı tarafından atanan törensel bir Valisi vardır. Bu Valiler, 1947'den önce Hindistan İmparatorluğu'nun İngiliz kontrolündeki kısımlarını (prenslik devletlerinin aksine) kontrol eden Valilerden farklıdır. ⓘ

Vali, Hindistan'da bir eyaletin başıdır. Genel olarak her eyalet için bir Vali atanır, ancak 1956'daki 7. Anayasa Değişikliğinden sonra bir Vali birden fazla eyalet için atanabilir. ⓘ

Malezya

Malezya'da monarşik olmayan dört eyaletin (Penang, Malacca, Sabah ve Sarawak) her birinde Yang di-Pertua Negeri olarak adlandırılan ve eyalet hükümetlerine danışıldıktan sonra başbakanın tavsiyesi üzerine Malezya'nın federal kralı Yang di-Pertuan Agong tarafından yenilenebilir dört yıllık bir dönem için atanan törensel bir vali bulunmaktadır. Bu eyaletlerin her birinin Ketua Menteri veya başbakan olarak adlandırılan ayrı bir hükümet başkanı vardır. Dört Yang di-Pertua Negeri, Yöneticiler Konferansı'nın üyesidir; ancak Yang di-Pertuan Agong'un seçimine, Malay yöneticilerin ayrıcalıklarıyla ilgili tartışmalara ve İslam'a uyulmasıyla ilgili konulara katılamazlar. ⓘ

Pakistan

Pakistan'da dört eyaletin her birinin Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir valisi vardır. Vali, federal hükümetin kendi vilayetlerindeki temsilcisi ve vilayetin törensel başkanıdır; başbakan ise vilayet hükümetinin başıdır. Vali, kendi ilinde başkanınkine benzer yetkiler kullanır. ⓘ

Papua Yeni Gine

Papua Yeni Gine'de eyaletlerin liderleri Ağustos 1995'ten bu yana vali olarak bilinmektedir. Daha önce başbakan olarak adlandırılıyorlardı. ⓘ

Sri Lanka

Sri Lanka'nın 9 ilinin il meclisleri, Başkan'ın temsilcileri olarak valiler tarafından yönetilmektedir. 1948'den önce Seylan'da (Sri Lanka'nın eski adı) Seylan Valisi İngiliz Kolonisinin başıydı. ⓘ

Endonezya

Endonezya'da gubernur unvanı, bir il hükümetinin en üst düzey yöneticisini ifade eder. Vali ve Vali Yardımcısı halkın doğrudan oylarıyla çift olarak seçilir, dolayısıyla Vali il sakinlerine karşı sorumludur. Valinin görev süresi beş yıldır ve bir dönem için daha yeniden seçilebilir. Ölüm, maluliyet ya da istifa durumunda vali yardımcısı, daimi vali olarak göreve başlamadan önce bir süreliğine valiliğe vekalet eder. ⓘ

Seçilen vali başkan tarafından ya da başkan adına Endonezya içişleri bakanı tarafından göreve başlatılır. Ayrıca vali, merkezi hükümetin ildeki temsilcisidir ve başkana karşı sorumludur. Valinin yetkileri 32/2004 sayılı Kanun (Endonezce: Undang-undang) ve 19/2010 sayılı Hükümet Yönetmeliği (Endonezce: Peraturan Pemerintah) ile düzenlenmiştir. ⓘ

Temel olarak vali, İl Parlamentosu ile birlikte oluşturulan politikalara dayalı olarak ildeki hükümet hizmetlerini yönetme görev ve yetkilerine sahiptir. Vali, naiplerin veya belediye başkanlarının amiri değildir, sadece il/belediye ve il yönetimlerinin çalışmalarını yönlendirir, denetler ve koordine eder. Diğer kısımlarda, belediye ve bölge yönetimleri özerklik ilkesi ve asistanlık görevleri temelinde her bir yönetim işini yönetme hakkına sahiptir. ⓘ

Japonya

Japonya'da "Vali" (知事, chiji) unvanı, bir Eyalet Hükümetinin en üst düzey yöneticisini ifade eder. Vali halkın doğrudan oylarıyla seçilir ve dört yıllık sabit bir görev süresi vardır. Bir kişinin vali olarak görev yapabileceği dönem sayısı konusunda herhangi bir kısıtlama yoktur. Vali, vilayet meclisi tarafından kabul edilen yönetmelikleri veto etme, vilayet bütçesini kontrol etme ve vilayet meclisini feshetme yetkisi de dahil olmak üzere vilayet içinde önemli bir güce sahiptir. Vali geri çağırma referandumuna tabi tutulabilir. Toplam bir ila dört vali yardımcısı, meclisin onayı ile vali tarafından atanır. Valinin ölümü, engelliliği ya da istifası durumunda, bir vali yardımcısı vali ya da vali vekili olarak görev yapar. ⓘ

Mevcut valilerin bir listesi için Japonya valileri listesine bakınız. ⓘ

Filipinler

Filipinler'de "Vali" (Filipince'de Gobernador veya Punong Lalawigan) unvanı, bir ilin en üst düzey yöneticisini ifade eder. Vali halkın doğrudan oyuyla seçilir ve üç yıllık sabit bir görev süresi vardır. Bir vali en fazla üç dönem üst üste görev yapabilir. Ancak İçişleri ve Yerel Yönetimler Bakanı aracılığıyla Ombudsman ya da Cumhurbaşkanı tarafından görevden uzaklaştırılabilir. Görev süresi boyunca idari bir davadan ya da suç teşkil eden bir eylemden suçlu bulunması halinde Başkan tarafından görevden alınabilir. Geri çağırma oylamasına tabi tutulabilir, ancak referandumdan farklı olarak seçmenler kendi seçtikleri valiyi seçerler. Ölüm, maluliyet, istifa, zorla görevden alınma veya görevden uzaklaştırma durumunda, aynı vali seçiminde ayrı olarak seçilen vali yardımcısı, duruma göre vali veya vali vekili olarak görev yapar. ⓘ

Hem İspanyol hem de Amerikan sömürge dönemlerinde ve İkinci Dünya Savaşı'ndaki Japon işgali sırasında Filipinler'in baş yöneticisi Filipinler Genel Valisi olarak adlandırılmıştır. ⓘ

Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi'nin en yüksek rütbeli yöneticisi "bölge valisi" olarak adlandırılmıştır. Bölge valisi, bölge valisinin yerini alan bölge vali yardımcısından ayrı olarak her üç yılda bir seçilir. Onun yerini alan Bangsamoro'da bölgenin başı olarak wa'lī ("vali" için Arapça) vardır ve parlamento tarafından altı yıllık bir dönem için seçilir. ⓘ

Tayland

Tayland'da "Vali" unvanı (ผู้ว่าราชการ Phuwa Ratcha Gaan, Tayland dilinde) her Tayland eyaletinin İçişleri Bakanlığı tarafından atanan yöneticisini ifade eder. Bunun tek istisnası Bangkok'un özel olarak yönetilen bölgesidir ve bu bölgenin valisi halk tarafından seçilir, dolayısıyla belediye başkanına eşdeğerdir. ⓘ

Kuzey Amerika'daki diğer modern ülkeler

Birleşik Devletler

Amerika Birleşik Devletleri'nde "Vali" unvanı her eyaletin veya insular bölgenin başkanını ifade eder. Valiler yürütme ve yargı üzerinde egemenlik yetkisine sahiptir, Birleşik Devletler Başkanı'na ve federal anayasanın sayılan yetkiler bölümünde öngörülen yasalara tabidir ve eyaletin siyasi ve törensel başı olarak görev yapar. Eyaletlerin yaklaşık dörtte üçünde (36) valilik seçimleri ara seçimlerle aynı yıllarda yapılır (başkanlık seçimlerinden 2 yıl sonra). On bir eyalet başkanlık seçimleriyle aynı yıllarda (Vermont ve New Hampshire her çift sayılı yılda iki yılda bir seçim yapar), kalan beş eyalet ise tek sayılı yıllarda (ikisi başkanlık seçimlerinden sonraki yıl, üçü önceki yıl) yapar. ⓘ

Sömürge dönemi Kuzey Amerika'sında valiler, koloninin nasıl organize edildiğine bağlı olarak çeşitli şekillerde seçilirdi. Büyük Britanya, Fransa ve İspanya'nın kraliyet kolonilerinde vali, kolonileştiren gücün hükümdarı ya da onun atadığı kişiler tarafından seçilirdi; İngiliz kolonilerinde ise Ticaret Kurulu genellikle birincil karar merciiydi. Connecticut Kolonisi ve Massachusetts Körfezi Kolonisi gibi bir şirket sözleşmesine dayanan koloniler, sözleşmede veya diğer koloni mevzuatında belirtilen kurallara göre kendi valilerini seçtiler. Bir kraliyet kolonisi olmadan önce (ve Kuzey ve Güney olarak bölünmeden önce) Carolina Eyaleti gibi özel kolonilerde valiler, koloniyi kontrol eden Lord Proprietor tarafından seçilirdi. Amerikan Devrim Savaşı'nın ilk yıllarında, On Üç Koloni'den on biri kraliyet ve mülk sahibi valileri (değişen düzeylerde şiddet kullanarak) tahliye etti. Diğer iki koloninin (Connecticut ve Rhode Island) kurumsal tüzükleri vardı; Connecticut Valisi Jonathan Trumbull savaş öncesinde ve sırasında valilik yaparken, Rhode Island'da Vali Joseph Wanton isyancıların savaş çabalarını desteklemediği için 1775 yılında görevden alındı. ⓘ

Eyalet statüsü kazanmadan önce, elli eyaletin çoğu bölgeydi. Federal hükümet tarafından yönetilen bu bölgelerin valileri, yerleşik nüfus tarafından seçilmek yerine Başkan tarafından atanıyor ve Senato tarafından onaylanıyordu. ⓘ

Meksika

Meksika'da vali, ülkenin otuz bir Özgür ve Egemen Eyaletinin her birinin seçilmiş liderini ifade eder ve resmi İspanyolca unvanı Gobernador'dur. Meksika valileri her eyaletin vatandaşları tarafından altı yıllık bir dönem için doğrudan seçilir ve yeniden seçilemezler. ⓘ

Güney Amerika'daki diğer modern ülkeler

Güney Amerika cumhuriyetlerinin birçoğunda (Şili ve Arjantin gibi) seçilmiş valiler tarafından yönetilen ve ABD eyalet valilerine benzer nitelikte makamları olan iller veya eyaletler bulunmaktadır. ⓘ

Brezilya

1930 Devrimine kadar, şimdi Eyalet olarak adlandırılan Brezilya Eyaletlerinin başkanları (eyalet/eyalet) başkanları (presidentes) olarak adlandırılıyordu. 1930'dan 1945'e kadar ya vali (governadores) ya da federal hükümet tarafından atandıklarında müdahil (interventores) olarak adlandırılmışlardır. 1945'ten itibaren ise sadece vali olarak adlandırılmışlardır. ⓘ

Modern eşdeğerleri

Genel bir terim olarak Vali, bir eyaletin veya ilin başı olan çeşitli 'eşdeğer' politikacılar için kullanılır ve aşağıdaki gibi diğer resmi unvanları oluşturur:

• Bakan ⓘ

Bu aynı zamanda batı dışı veya antik kültür için de geçerlidir ⓘ

Kelimenin diğer anlamları

Guvernör kelimesi, kendisi de bir hissedar olan ve söz konusu özel sektör kuruluşunun diğer tüm hissedarları tarafından bir özel sektör kuruluşunda (kar amacı güden veya gütmeyen) guvernörler konfederasyonu üyesi olarak seçilen bir özel sektör kuruluşu guvernörler konfederasyonu üyesini ifade eder. ⓘ

Türkiye Cumhuriyeti'nde vali

Valiler, doğrudan cumhurbaşkanı tarafından, cumhurbaşkanı kararı ile atanırlar. ⓘ

Vali, ilde Cumhurbaşkanının temsilcisi ve idari yürütme vasıtasıdır. ⓘ

Cumhuriyet tarihinde bugüne kadar sekiz kadın vali atanmıştır. 1991-1995 yılları arasında Muğla valiliği yapan Lale Aytaman vali olarak atanan ilk kadın olmuştur. 2011 yılında Yalova valiliğine atanan ve bu görevi 2014 yılına kadar sürdüren Esengül Civelek ikinci kadın vali olurken, 2014 yılında Kırklareli valiliğine, 2017 yılında ise Muğla valiliğine atanmıştır. 19 Şubat 2015 valiler kararnamesi ile Sinop valiliğine atanan Yasemin Özata Çetinkaya'nın ardından 31 Mayıs 2016 tarihinde açıklanan yeni valiler kararnamesi ile de Tuğba Yılmaz Yalova valisi olarak atanmış ve cumhuriyetin dördüncü kadın valisi olmuştur. ⓘ

Vali yardımcısı

Vali yardımcısı veya vali muavini, il idaresi kanunu çerçevesinde ilde valinin işlerini vali adına yapan mülki idare sınıfına mensup görevdeki kişilere verilen unvandır. ⓘ

İl özel idaresi ve vali

Vali, bir mahalli idare birimi olan il özel idaresinin başıdır. ⓘ

Hitaplarda vali kavramı

(X) Vilayet-i celilesi, Vali-i alisi (x Bey) ⓘ