Bakı

Güney Kaliforniya'nın Santa Monica Dağları'ndaki kıyı adaçayı çalılık topluluğunda görülen, bakının bitkisel bir sonucu olan eğim etkisi. Sol taraftaki yamaç kuzeye bakmaktadır, dolayısıyla daha nemlidir ve Ceanothus sp. hakimdir. Sağ taraftaki güneye bakan yamaç çok daha kurudur (daha fazla doğrudan güneş alır) ve kuraklığa daha dayanıklı Artemisia californica ve Yucca whipplei ile daha seyrek bitki örtüsüne sahiptir. ⓘ

Fiziki coğrafya ve fiziki jeolojide bakı (maruz kalma olarak da bilinir), bir arazi yüzeyinin baktığı pusula yönü veya azimuttur. ⓘ

Örneğin, Rockies'in doğu ucunda Great Plains'e doğru uzanan bir yamaç yeryüzü şekli doğu bakılı olarak tanımlanır. Batı tarafında derin bir vadiye inen ve doğu tarafında daha sığ bir vadiye inen bir yamaç batıya bakar veya batıya bakan bir yamaçtır. Bir yamacın baktığı yön, yamaç etkisi olarak bilinen yamacın fiziksel ve biyotik özelliklerini etkileyebilir. ⓘ

Bakı terimi, ilgili farklı bir kavramı tanımlamak için de kullanılabilir: bir kıyı şeridinin yatay hizalanması. Burada bakı, kıyı şeridinin denize doğru baktığı yöndür. Örneğin, kuzeydoğusunda deniz olan bir kıyı şeridi (Queensland'in çoğunda olduğu gibi) kuzeydoğu bakılıdır. ⓘ

Bakı, yüzey eğimini karakterize etmek için eğim ile tamamlanmaktadır. ⓘ

Bakı, bir bölgedeki dağların Güneş ışınlarını alış yönü veya Güneş'e bakış kısmı olarak açıklanabilmektedir. Bakı enlem etkisi dolayısıyla matematik konum sonucunda oluşur. Ayrıca özel konumun sonucu olduğu da söylenebilmektedir. Ancak 2. savın kanıtlanabilirliği tartışmaya açıktır. Bakı; kalıcı kar sınırı, ağaç üst sınırı ve tarım üst sınırı üzerinde etkilidir. Bakı tarafında güneşlenme süresi uzun, güneş ışınlarının geliş açısı fazla, güneş ışınlarının tutulma oranı daha az,bitkilerin olgunlaşma süresi daha kısa ve yerleşmeler daha fazladır. ⓘ

Kuzey yarıkürede dağların Güney tarafı,Güney yarıkürede ise dağların Kuzey tarafı bakı durumundadır.Bu durumu matematik konum ile açıklamak mümkündür. ⓘ

Bakı yerleşmeyi etkileyen fiziki faktörlerden biridir. ⓘ

Önem derecesi

Bakı, sıcaklık üzerinde güçlü bir etkiye sahip olabilir. Bunun nedeni, kuzey ve güney yarımkürelerde güneşin 90 dereceden daha az olan veya doğrudan tepede olan açısıdır. Kuzey yarımkürede, yamaçların kuzey tarafı genellikle gölgelidir, güney tarafı ise belirli bir yüzey alanı için daha fazla güneş radyasyonu alır çünkü yamaç güneşe doğru eğimlidir ve doğrudan dünyanın kendisi tarafından gölgelenmez. Ne kadar kuzeyde veya güneydeyseniz ve kış gündönümüne ne kadar yakınsanız, bakının etkileri o kadar belirgin olur ve daha dik yamaçlarda bu etki daha büyüktür; 22 Aralık'ta (kış gündönümü) 40° kuzeyde 22,5°'den daha büyük açıya sahip yamaçlarda hiç enerji alınmaz. ⓘ

Bakının bitki örtüsü üzerindeki etkileri Anderson Ranch Rezervuarı yakınlarındaki Güneybatı Idaho'dan çekilen bu fotoğrafta açıkça görülebilir. Kuzeye bakan yamaçlar hakim rüzgarlar nedeniyle daha sık kar alır ve kış boyunca doğrudan güneş ışığından gölgelenir, sonuç olarak ağaçları ve ormanları desteklemek için daha fazla suya sahip olurken, daha fazla güneş ışığı alan güneye bakan yamaçlar çok daha sıcak ve kurudur ve sadece daha küçük, daha çöle adapte olmuş odunsu bitki türlerini destekler. Burada kuzeye bakan yamaçlarda Pinus ponderosa, Pseudotsuga menziesii ormanı hakimken, güneye bakan yamaçlarda çoğunlukla çöl çalıları Artemisia tridentata ve Purshia tridentata hakimdir. ⓘ

Bir yamacın bakısı, yerel iklimi (mikroklima) üzerinde çok önemli etkiler yaratabilir. Örneğin, öğleden sonra günün en sıcak zamanında güneş ışınları batıdan geldiği için, çoğu durumda batıya bakan bir yamaç, korunaklı doğuya bakan bir yamaçtan daha sıcak olacaktır (büyük ölçekli yağış etkileri aksini dikte etmedikçe). Bu durum, ağaç büyümesinin rakımsal ve kutupsal sınırları üzerinde ve ayrıca büyük miktarlarda nem gerektiren bitki örtüsünün dağılımı üzerinde önemli etkilere sahip olabilir. Örneğin Avustralya'da yağmur ormanlarının kalıntıları neredeyse her zaman kuru batı rüzgarlarından korunan doğuya bakan yamaçlarda bulunur. ⓘ

Benzer şekilde, kuzey yarımkürede güneye bakan bir yamaç (güneş ışığına ve ılık rüzgarlara daha açık), kuzeye bakan bir yamaca göre daha yüksek evapotranspirasyon seviyeleri nedeniyle genellikle daha sıcak ve kuru olacaktır. Bu durum, kuzeye bakan yamaçlara kıyasla güneye bakan yamaçlarda tarımın çok daha yaygın olduğu İsviçre Alpleri'nde görülebilir. Himalayalar'da bu etki aşırı derecede görülebilir; güneye bakan yamaçlar sıcak, ıslak ve ormanlıkken kuzeye bakan yamaçlar soğuk, kuru ve çok daha fazla buzullaşmıştır. ⓘ

Bakı ve bitki örtüsü değişimi, burada sağa dönük yamaçlar güneye bakmaktadır. Fazla güneşlenmeden dolayı kuraktır (Anderson Ranch Reservoir).

Bakı etkisindeki yamaçlarda bitkilerin değişimi, Kaliforniya ⓘ

Toprak yönleri

Bazı bölgelerde bakı farklılıklarına bağlı olarak toprak farklılıkları görülmektedir. Ekvatora bakan güçlü yamaçlar, toprak organik madde seviyelerine ve mevsimsel etkilere daha düşük kotlardaki düz yamaçlara benzer şekilde sahip olma eğilimindeyken, kutba bakan yamaçlar daha yüksek kotlardaki düz topraklara benzer toprak gelişimine sahiptir. Hakim rüzgar yönüne sahip topraklar tipik olarak daha sığ ve genellikle daha gelişmiş toprak altı özelliklerine sahip olacak, yavaşlayan rüzgarların daha fazla hava kaynaklı partikül materyal biriktirme eğiliminde olduğu sol taraftaki bitişik topraklara göre. Tropik bölgelerin dışında, öğleden sonra erken güneş pozisyonuna doğru yönelen bir yöne sahip topraklar, bir bölgedeki diğer mevcut yönlere göre tipik olarak en düşük toprak nem içeriğine ve en düşük toprak organik madde içeriğine sahip olacaktır. Bakı benzer şekilde sıcaklığa bağlı olan mevsimsel toprak biyolojik süreçlerini de etkiler. Partikül yüklü rüzgarlar genellikle güneşin öğleden sonraki erken saatlerine yakın hakim bir yönden esmektedir ve bu etkiler her iki yarımkürede de ortak bir modelde birleşmektedir. ⓘ

Kıyı yönleri

Bunlar genellikle sadece tropik bölgelerde önemlidir, ancak orada beklenmedik birçok iklimsel etki yaratırlar:

• Kıyıya paralel hareket eden yağmur taşıyan rüzgarlar nedeniyle Dahomey Gap'ın kuraklığı.
• Kıyıya paralel akan güney musonu nedeniyle Coromandel Sahili'nin yaz kuraklığı. Kuzeydoğu musonu sırasındaki ıslaklığı da benzer şekilde açıklanmaktadır.
• Orta Vietnam'ın ve kuzeydoğu Brezilya'nın kıyı bölgesinin anormal geç sonbahar yağışlı mevsimleri de yukarıdaki nedenlerle aynıdır.
• Yeni Gine'nin geri kalanına kıyasla Port Moresby'nin olağandışı kuraklığı, Ulusal Başkent Bölgesi'nin kurutucu etkisi olan ticaret rüzgarlarına paralel uzanmasından kaynaklanmaktadır. Gulf Province ve Lae'de, bu rüzgarlar tüm gücüyle eserken, güney kışı boyunca yağışlar son derece şiddetli olurken, yağmur mevsimi boyunca da sağanak yağışlar ve gök gürültülü fırtınalar görülür.
• Queensland kıyılarının nispeten kuru olmasının nedeni Port Moresby ile aynıdır.
• ⓘ