Danaburnu
| Gryllotalpa gryllotalpa ⓘ | |
|---|---|
| |
Bilimsel sınıflandırma 
| |
| Krallık: | Hayvanlar Alemi |
| Filum: | Arthropoda |
| Sınıf: | Böcekler |
| Takım: | Orthoptera |
| Alt takım: | Ensifera |
| Aile: | Gryllotalpidae |
| Cins: | Gryllotalpa |
| Türler: | G. gryllotalpa
|
| Binom adı | |
| Gryllotalpa gryllotalpa (Linnaeus, 1758)
| |
| Eşanlamlılar | |
|
Acheta gryllotalpa (Linnaeus 1758) | |
Yaygın olarak Avrupa köstebek cırcır böceği olarak bilinen Gryllotalpa gryllotalpa, Avrupa'da yaygındır ve Amerika Birleşik Devletleri'nin doğusuna da getirilmiştir. Bilimsel adı Latince cırcır böceği anlamına gelen 'gryllus' ve köstebek anlamına gelen 'talpa' kelimelerinden türetilmiştir ve kaplandığı ince yoğun kürkü, yeraltı alışkanlıkları ve yakınsak evrimin iyi bir örneği olan kazmaya uyarlanmış köstebek benzeri ön ayakları nedeniyle tanımlayıcıdır. ⓘ
Avrupa danaburnu (Gryllotalpa gryllotalpa), Gryllotalpidae familyasından bitkilerin toprak altı kısımlarını yiyerek zarar veren bir böcek türü. ⓘ
Tanım
Vücut uzunluğu erkeklerde yaklaşık 50 milimetre, dişilerde ise 70 milimetredir. Cırcır böceği koyu kahverengidir, alt tarafı ipeksi bir parıltı ve sarımsıdır ve ince kadifemsi tüylerle kaplıdır. Ön ayakları güçlüdür ve kazmak için modifiye edilmiştir. Elitra karın uzunluğunun yarısı kadardır ve kanatlar şeffaftır ve damarlarla ağ şeklindedir. Kıvrımlar halinde katlanırlar ve cırcır böceği normalde yerin altında kaldığı için nadiren kullanılırlar. Erkekler dişilerden ön kanatta bulunan ve 'harp' olarak bilinen açık damar bölgesiyle ayırt edilebilirken, dişilerde diğer cırcır böceklerinde bulunan dış yumurta koyma organı bulunmaz. ⓘ
3 - 5 cm boyunda, vücudunun üst kısmı açık veya koyu kahverengi renkte, kısa, ince, sık, kadife gibi tüylü, alt tarafı sarımsı renktedir. Antenleri kısa, petek gözleri küçüktür. Ön bacakları yassı ve kısa olup, toprağı kazmaya elverişlidir. Ön tibia'ların yan taraflarında dikenimsi çıkıntılar bulunur. Ön kanatları genellikle kısadır. Arka kanatlar ise kapalı olduğu zaman kuyruk şeklinde arkaya doğru uzanır. ⓘ
Yayılış alanı ve habitat
Bu köstebek cırcır böceği Batı Palaearktik'in büyük bölümünde görülür, ancak güney ve doğuda benzer türlerle yer değiştirir ve kuzeye doğru nadir veya yok olur. Tercih edilen habitatlar arasında nemli zengin topraklar, taşkın ovaları, rezervuar kenarları, sulanan ve iyi gübrelenmiş tarlalar ve sebze bahçeleri yer alır. Gryllotalpidae familyası birkaç benzer tür içerir. ⓘ
Biyoloji
Dişi cırcır böceği ilkbaharda bir yeraltı odasına 100 ila 350 yumurta bırakır. Yumurtalar on ila yirmi gün sonra çatlar ve dişi onları iki ila üç hafta daha korur. Nimfler altı kez tüy döker ve olgunluğa ulaşmaları bir ila üç yıl sürer. Yetişkinler ve nimfler yıl boyunca yeraltında, kışın bir metreden fazla derinliğe ulaşabilen geniş tünel sistemlerinde yaşarlar. Omnivordurlar; kökler, yumrular, rizomlar ve bir dizi toprak omurgasızıyla beslenirler. Yumrulu bitkilerde genellikle düzgün dairesel delikler bırakırlar. Erkekler zaman zaman yuva sisteminde özel olarak inşa edilmiş bir odacığın içinden yumuşak, 'cırlak' bir ötüş çıkarır. Bu, dişileri çekmek için kullanıldığına inanılan şarkıyı güçlendirmek için hareket eder. Bu sesler tipik olarak ilkbaharın başlarında ılık akşamlarda çıkar ve gece kuşu Caprimulgus europeaeus'un ötüşüne benzer. Doğal düşmanları arasında kargalar, sığırcıklar ve diğer kuşlar, sivri fareler, köstebekler, karıncalar, yer böcekleri, nematodlar ve akarlar bulunur. Çözülmelerle kesintiye uğrayan kışlar sırasında mantar hastalıkları toplu ölümlere neden olabilir. ⓘ
Çiftleştikten sonra dişiler, Mayıs-Haziran aylarında yumurtalarını toplu olarak toprak içindeki odacıklara bırakırlar. 10 - 20 günde açılan yumurtalardan çıkan nimfler yaz boyunca gelişir ve kışı 2. veya 3. nimf döneminde geçirirler. İlkbaharda tekrar faaliyete geçerek beslenme ve gelişimlerini devam ettirirler. 5 nimf dönemi geçirdikten sonra Temmuz-Ağustos aylarında ergin olurlar ve ikinci kışı ergin olarak geçirirler. Ertesi ilkbaharda yeniden yumurtalarını koymaya başlarlar. Böylece genellikle iki yılda bir döl verirler. ⓘ
Ekonomik önemi
Bu cırcır böceği çok çeşitli ürünlerle beslenir ve yuvalama faaliyetleri ile toprağı rahatsız eder. Bol bulunduğu ülkelerde tahıllara, baklagillere, çok yıllık otlara, patateslere, sebze ürünlerine, pancara, ayçiçeğine, tütüne, kenevire, ketene ve çileğe zarar verdiği için zararlı olarak kabul edilir. Ayrıca genç bitkilerin öldürülebildiği fidanlıklarda da sorun yaratır ve asma, meyve ve diğer ağaçların köklerine zarar verir. Kontrol önlemleri arasında sonbaharda derin sürüm, ekin sıraları arasındaki toprağın işlenmesi, kış aylarında tuzaklama, böcek ilaçları, zehirli yemler ve toprak fümigasyonu yer alabilir. ⓘ
Birçok sebze ve süs bitkisine zarar verir. Genç bitkilere zararı daha fazla olur, zarar gören bitki solar veya kurur. ⓘ
Oldukça yüksek ses çıkarırlar ve insanların korkmasına sebep verirler. Yaşam süreleri oldukça kısadır. ⓘ
Koruma
Durum (Birleşik Krallık)
Avrupa anakarasının birçok yerinde nispeten yaygın olmasına rağmen, Birleşik Krallık'ta G. gryllotalpa 1970 ve 2001 yılları arasında sadece dört kez görüldüğü için tehlike altında kabul edilmektedir. Eskiden başta Güney İngiltere olmak üzere Güney Galler, Batı İskoçya ve Kuzey İrlanda'da da 33 ilçede görülürdü. Yayılma alanı daralmıştır ve artık nesli tükenmiş olabilir. Hayatta kalan kolonileri korumayı, bir esir yetiştirme programı oluşturmayı ve eski menzili boyunca kendi kendini idame ettiren koloniler kurmayı amaçlayan bir eylem planı bulunmaktadır. ⓘ
2014 yılında New Forest'ta varlığını sürdüren bir köstebek cırcır böceği kolonisi bulunmuştur. ⓘ
Kriptik Türler
Artık G. gryllotalpa'nın sadece ötüş şekilleriyle ayırt edilebilen bir dizi kriptik türü içeren bir tür grubu olduğu anlaşılmıştır. Orthoptera Tür Dosyası listeleri:
- Gryllotalpa cossyrensis Baccetti & Capra, 1978
- Gryllotalpa gryllotalpa (Linnaeus, 1758)
- Gryllotalpa isfahan Ingrisch, Nikouei & Hatami, 2006
- Gryllotalpa krimbasi Baccetti, 1992
- Gryllotalpa marismortui Broza, Blondheim & Nevo, 1998
- Gryllotalpa octodecim Baccetti & Capra, 1978
- Gryllotalpa quindecim Baccetti & Capra, 1978
- Gryllotalpa sedecim Baccetti & Capra, 1978
- Gryllotalpa septemdecimchromosomica Ortiz, 1958
- Gryllotalpa stepposa Zhantiev, 1991
- Gryllotalpa tali Broza, Blondheim & Nevo, 1998
- Gryllotalpa unispina Saussure, 1874
- Gryllotalpa viginti Baccetti & Capra, 1978
- Gryllotalpa vigintiunum Baccetti, 1991
- Gryllotalpa vineae Bennet-Clark, 1970 ⓘ
Yaşam alanı
Avrupa danaburnu toprak altında, 10 – 20 cm derinlikteki galerilerde yaşamasına rağmen geceleri toprak yüzeyine çıkarak faaliyette bulunur. Kumlu-killi, kumlu ve hafif toprakları sever. ⓘ
Kullanımı
Danaburnu (Lazca: ğvap'a [ Fındıklı ], ğap'a [ Ardeşen ], lagodi [ Pazar ]), Doğu Karadeniz bölgesinde Laz geleneğine bağlı olarak yapılan atmacacılıkta, atmacanın (Lazca: sift'eri) yakalanacağı yemlik kuşu (kızıl sırtlı örümcek kuşu; Lazca: ciceğeni [ Ardeşen ], cicğani [ Fındıklı ], cicxina [ Arhavi ] ğaç'o [ Hopa ]) tutabilmek için araç olarak kullanılır. Bir başka deyişle atmacacılıkta ilk aşamadır. ⓘ
Hatay yöresinde de kuşları yakalamakta kullanılırken ismi meşuş ve keseğen olarak halk arasında bilinir. ⓘ