Kümbet

Hüdavend Hatun Kümbeti, Niğde ⓘ

Kümbet, Anadolu Selçuklu Hanedanıı zamanında yapılan kendine özgü yapısı olan anıtmezarlardır. Genellikle büyük devlet ve din adamları için yapılmıştır. ⓘ

Sanat tarihinde "kümbet" olarak adlandırılan yapıların hemen hemen hepsinde mumyalık adı verilen toprağın altı katlı olması önemli özelliklerinden biridir ve anlamlı özelliklerden birisi toprak yüzeyinin altındaki mezar odasıdır. ⓘ

İslam kültürü çerçevesinde 9. yüzyıla kadar mezar anıtına rastlanılmaktadır. ⓘ

Müslümanların ölülerini gömdükleri binalara kümbet veya türbe denilir. Kümbetler silindirik tabanlı ve üst kısımları konik yapılı olan anıtmezarlardır. ⓘ

Geleneksel Fars mimarisinde kubbe gonbad (Farsça: گنبد) olarak adlandırılır. ⓘ

Ziyarid mimarisinin bir kalıntısı olan Gonbad-e Qabus'taki kule ⓘ

Segonbad ⓘ

Bir gonbad genellikle çift katmanlıdır ve yarı küresel, kısmi küresel, soğan şekilli, paraboloid, çokgen konik ve dairesel konik gibi birçok şekle sahip olabilir. Yüzyıllar boyunca, iç mekanlar gök kubbeyi taklit edecek şekilde yapılmış ve Müslümanlara Tanrı ve yaratılışa kıyasla insanın kozmostaki yerini hatırlatmıştır. ⓘ

Kümbet

Kümbet, Selçuklu türbelerine verilen isimdir. Kümbetler Selçuklu mimarisinin önemli bir parçasıdır. Türklerin devlet kurdukları ve yüzyıllarca hüküm sürdükleri Türkiye, Azerbaycan ve İran'da bu tür türbelerin çok sayıda örneği bulunmaktadır. Özellikle on üçüncü yüzyılda moda olan ve Türkçe'de kümbet olarak adlandırılan bu anıtlar, Orta Asya'daki Türk mezar geleneklerinin bir devamı niteliğindedir. Bu yapılar ya çokgen ya da silindir şeklindedir ve üzerleri bir kubbe ile örtülüdür. Anıtın ana gövdesi, köşeleri pahlanmış kübik bir kaide üzerine oturur. XVI. yüzyıldan önce inşa edilen örneklerde kubbe konik ya da piramidal bir külahla örtülüdür. Bu anıtların çoğu iki katlıdır. Yarısı zemin seviyesinin altında olan kaidenin içinde bir mahzen bulunur; bu mahzenin üzeri tonozla örtülüdür ve zemini topraktır. Ölen kişi toprağa gömülmüştür. Mahzenin küçük delikli pencereleri vardır. Türkiye'deki kümbetlerin çoğu Kayseri, Erzurum, Konya, Ahlat ve Bitlis illerinde bulunur. ⓘ

Hüdavend Hatun

Niğde'de Hüdavend Hatun'un Kümbeti ⓘ

Hüdavend Hatun Kümbeti Niğde şehrinde yer almaktadır. Selçuklu Sultanı Dördüncü Kılıç Arslan'ın kızı Hüdavend Hatun tarafından 1312 yılında yaptırılmış ve 1962 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. Türbe sarı kesme taştan yapılmış olup, dıştan sekiz yüzlü piramidal taçla örtülü bir kubbe ile örtülüdür. Toplam yüksekliği 15,5 metredir. Lentolarda, kemerlerde, yazıt plakalarında ve kubbe kornişinde beyaz mermer kullanılmıştır. Türbe en çok ayrıntılı bitkisel ve zoomorfik oymalarıyla tanınır. ⓘ

Döner Kümbet

Döner Türbe Kayseri'de Talas yolu üzerindedir. Adına rağmen dönmez, ancak silindirik formu dönebilirmiş gibi görünmesine neden olur. Bir imparatorluk prensesi olan Şah Cihan Hatun'un son dinlenme yeri olarak 1276 yılında inşa edilen türbe, hayvan ve bitkileri tasvir eden yüksek kabartma arabesk dekorasyonla kaplıdır. Yakındaki Sırçalı Kümbet bu kadar özenli değildir. Sivas yolu üzerinde 5 km ileride bulunan Çifte Kümbet (yine Kayseri'de) de bu karakteristik Selçuklu kraliyet mezarlarından bir diğeridir. ⓘ

Halime Hatun Kümbeti

Ahi Emir Ahmet Türbe, Sivas'ta bir Kümbet, Türkiye ⓘ

Van Gölü kıyısındaki Gevaş ilçesinin yaklaşık 2 km kuzeyinde Selçuklu döneminden beri kullanılan eski bir mezarlık bulunmaktadır. Osmanlı öncesi mezar anıtlarının en etkileyici olanlarından biri de aynı mezarlıkta bulunan Halime Hatun Kümbetidir. Bu anıt yakın zamanda onarılmış ve mahzen girişinde değişiklikler yapılmıştır. Geçen yüzyılda bölgeyi ziyaret eden bazı seyyahların dikkatini çekmiş ve W. Bachmann'ı bu konuda ciddi bir çalışma yapmaya sevk etmiştir. Ancak bu anıtla ilgili ilk bilimsel çalışma Prof. Dr. Oktay Aslanapa tarafından gerçekleştirilmiştir. ⓘ

Kadem Paşa Hatun Kümbeti

Bu anıt Erciş'in 1-2 km doğusunda, Erciş-Van ve Patnos-Van yollarının birleştiği noktada yer almaktadır. Anıt 1970'lerde onarılmış, kaide ve ana gövdesindeki ufalanan taşlar değiştirilmiştir. Aynı zamanda mahzene ve üst kata çıkan taş merdivenler inşa edilmiştir. Anıtın içinde bulunduğu bahçenin etrafına da bir duvar inşa edilmiştir. ⓘ

Zortul Kümbet

Erciş'in 5 km kuzeybatısında, Erciş-Patnos yolunun solunda düz bir zemin üzerinde yer alan bu anıtın özel bir adı yoktur. Anıtı 1931 yılında ziyaret eden Abdürrahim Şerif Beygu, kulenin doğu penceresinin bir kısmının yıkılmış olduğunu belirtmiştir. Oktay Aslanapa da bu bilgiyi doğrulayarak çatının üst kısmının çöktüğünü ve anıtın çok kötü durumda olduğunu belirtmiştir. Onarımlar gerçekleştirilmiş ve bu sayede bozulma durdurulmuştur. ⓘ

• 

  Kiremit konfigürasyonunu gösteren bir gonbadın yakın çekimi.

• 

  Tipik bir gonbad, solda görülenin aynısı, yukarıdan.

• 

  Ortaçağ tasarımı çokgen konik bir gonbad örneği.

• 
• 
• 

  Mir Seyyid Haydar Amuli Türbesi ⓘ

Gumbaz

Göl Gumbaz

Gol Gumbaz (Kannada: ಗೋಲ ಗುಮ್ಮಟ, Urduca: گول گمبد), 1490-1686 yılları arasında Bijapur Sultanlığı'nı yöneten Hint sultanlarının Adil Şahi hanedanından Muhammed Adil Şah'ın (1627-55) türbesidir. ⓘ

Güney Hindistan'ın Karnataka bölgesindeki Bijapur ya da Vijapur şehrinde bulunan türbe, 1659 yılında ünlü mimar Dabullu Yakut tarafından inşa edilmiştir. Yapı, her bir kenarı yaklaşık 50 m (160 ft) ölçülerinde devasa bir kare odadan oluşmakta ve 43,3 m (142 ft) çapında devasa bir kubbe ile kaplanarak dünyanın en büyük kubbe yapılarından biri haline gelmektedir. Kubbe, yivli pandantifler tarafından desteklenen dev şakaklar üzerinde desteklenirken, binanın dışı kubbeli sekizgen köşe kuleleri tarafından desteklenmektedir. ⓘ

Kubbe, herhangi bir sütun tarafından desteklenmeyen dünyanın en büyük ikinci kubbesidir. ⓘ

Kapalı mekânın akustiği, burayı en küçük sesin bile Gumbaz'ın diğer tarafından duyulduğu bir fısıltı galerisi haline getirmektedir. Kubbenin çevresinde, ziyaretçilerin şaşırtıcı fısıltı galerisine tanıklık edebilecekleri dairesel bir balkon bulunmaktadır. Herhangi bir fısıltı, alkış veya ses yaklaşık 7 kez yankılanır. Galerinin bir köşesinden fısıldanan herhangi bir şey, çapraz olarak karşı tarafta net bir şekilde duyulabilir. Sultan İbrahim Adil Şah ve Kraliçesinin de aynı şekilde sohbet ettikleri söylenir. Onun zamanında müzisyenler fısıldayan galeride oturarak şarkı söylerlermiş, böylece çıkan ses salonun her köşesine ulaşabilirmiş. ⓘ

Fotoğrafları karşılaştırarak yapı üzerinde gerçekleştirilen restorasyonu kolayca anlayabilirsiniz. Yapının çevresi muhteşem bir bahçeye dönüştürülmüştür ve alanın bakımı Hindistan Arkeolojik Araştırmaları tarafından yapılmaktadır. ⓘ

Gongbei

"Gonbad" kelimesi Çinceye "gongbei" olarak geçmiştir ve burada İslami mezarları (orijinal olarak kubbeli) ifade etmektedir. ⓘ

Türkiye'deki bazı kümbetler

• Döner Kümbet, Kayseri
• Kanlı Kümbet, Malatya
• Çifte Kümbet, Ahlat
• Şahkulubey Kümbeti, Kızıltepe
• Üç Kümbetler, Erzurum ⓘ