Karamanlıca
Karamanlıca, Karamanlı Türkçesi ya da Karamanlídika (Καραμανλήδικα), Anadolu Türkçesinin Karamanlı/Kapadokyalı Rumlar tarafından konuşulan bir ağzıdır. Bu ağzı konuşan Rumlar dilde Türkleşmiş Rumlar olup; bazı tarihçilere göre ise Selçuklu Hanedanı döneminde Doğu Roma ile yakın ilişki sonucu vaftiz olmuş etnik Türklerdir. Osmanlı belgelerinde "Zımmiyan-ı Karaman" ya da "Karamaniyan" adıyla anılan bu Karamanlılar, Yunan alfabesini kullanmış harfleriyle Türkçe olarak yazmışlardır. 18. yüzyıldan başlayarak Türkiye ve Avrupa'da bâzı kitaplar yayınlamışlardır. Bir iddiaya göre Karamanlılar 11. yüzyılda Anadolu’da, özellikle Toros dağlarına Bizans tarafından yerleştirilen askerlerdi. Kurtuluş Savaşı döneminde Milli Mücadele yanlısı bir tutum sergilemişler fakat dinlerinden dolayı Rum milletinden sayılmışlardır. Şu anda çoğu 1926’daki nüfus mübadelesinden beri Yunanistan’da yaşamaktadır. Kullandıkları Helen alfabesi ile çeşitli eserler ortaya koymuşlar ayrıca bu alfabeyi çeşitli kitabelerde kullanmışlardır. ⓘ
Patrikhane dahi buna karşı çıkmaz, kiliseye bağlı kaldıkları sürece Karamanlıca din kitapları yayımlanmasını olağan bulur. Evangelinos Misailidis'in 1851'de İstanbul'da yayınlamaya başladığı Anatoli gazetesi Karamanlıcanın kök salmasına büyük bir katkıda bulunur. Misailidis, bol sayıda kitap da yayımlar. Dilbilimcilere göre, Karamanlıca Rumcadan çok Türkçeye ayak uydurmuş ve Yunanların yayılmacı etkilerinden çok, bir arada uyumlu yaşamanın destekçisi olmuştur. Bu sebepten Tercüman-ı Hakikat, Misailidis'i "Fikr-i Osmani"yi yaymakta kimsenin kabına sığdıramadığı kişi olarak tanıtır. ⓘ
| Karamanlı Türkçesi ⓘ | |
|---|---|
| Karamanlıca - Karamanlı Türkçesi | |
| Yerli | Yunanistan, Bulgaristan, Kuzey Makedonya, Romanya, Türkiye |
| Era | 19. yüzyıl; muhtemelen diasporada sürdürülmüştür |
Dil ailesi | Türkçe
|
Yazı sistemi | Yunan |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
| Glottolog | kara1469 |
Karamanlı yazarlar ve konuşmacılar 1923'teki Türk-Yunan nüfus mübadelesinin bir parçası olarak Türkiye'den sürülmüşlerdir. Bazı konuşmacılar dillerini diasporada korumuşlardır. Türkiye'nin Latin alfabesini kabul etmesinin hemen ardından yazılı formun kullanımı sona erdi. ⓘ
Kahire Genizası'nda Karamanlıca yazılmış bir el yazması parçası da bulunmuştur. ⓘ
Örnek Metin
Aşağıdaki örnek metin, Karamanlılar ve Kapadokyalı Rumlar tarafından geleneksel olarak söylenen Konyalı türküsünün Yunan ve Latin harfleriyle yazılmış metnini göstermektedir. ⓘ
- Χάνι για τ̇α π̇ένιμ έλλι τ̇ίρεμ παστιρμάμ, παστιρμάμ; Κονιαλίήτ̇αν τ̇ασ̇κασήνα π̇άστηρμαμ, βαι, βαι! Κονιαλήμ, γιο̇ρο̇! Γιο̇ρο̇ γιαβρούμ, γιο̇ρο̇! Ασλάν γιάρημ, γιο̇ρο̇! Αλτ̇ατήλαρ σένι, βερμετ̇ίλερ π̇ένι! ⓘ
- Hani gia da benim elli dirhem pastirmam, pastirmam? Konialıdan daşkasına bastırmam vai, vai! Konialım, yörö! Yörö yavrüm, yörö! Aşlan yarım, yörö! Aldatılar seni, vermediler beni! ⓘ
- Hey, hey, nerede benim 50 dirhem pastırmam, pastırmam; Konyalı yârimden başkasına hazırlatmam! Haydi, Konyalı sevgilim! Devam et bebeğim, benim sevgili aslanım! Seni kandırdılar, benimle evlenmene izin vermediler! ⓘ
Ortografi
| Yunan mektup |
Latince eşdeğer |
Telaffuz |
|---|---|---|
| Α | a | [a] |
| Π˙ | b | [b] |
| ΔΖ | c | [d͡ʒ] |
| ΤΖ | ç | [t͡ʃ] |
| Δ/Τ˙ | d | [d] |
| Ε | e | [e] |
| Φ | f | [f] |
| Γ | g | [g] |
| Γ/ΓΧ | ğ | [-/j] |
| Χ | h | [h] |
| Ι/Η | ı | [[[Close back unrounded vowel|ɯ]]] |
| Ι | i | [i] |
| Κ/ξ/ΧΧ˙ | k | [k/c] |
| Λ | l | [l] |
| Μ | m | [m] |
| Ν | n | [n] |
| Ο | o | [o] |
| Ο˙/ΙΟ/Ω | ö | [ø] |
| Π | p | [p] |
| Ρ | r | [r] |
| Σ/Ξ | s | [s] |
| Σ˙ | ş | [ʃ] |
| Τ/Θ | t | [t] |
| ΟΥ | u | [u] |
| ΟΥ˙ | ü | [y] |
| Β | v | [v] |
| Γ | y | [j] |
| Ζ | z | [z] |
Medya
1850'den 1922'ye kadar Evangelinos Misailidis tarafından çıkarılan Anatoli adlı Karamanlıca bir Türkçe gazete vardı. Karamanlı'daki diğer yayınlar Anatol Ahteri, Angeliaforos, Angeliaforos coçuklar içun, Şafak ve Terakki idi. İkinci ve üçüncü yayınlar Amerikan Yabancı Misyonlar Komiserleri Kurulu tarafından oluşturuldu. Demetrius Nicolaides de kendi Karamanlıca yayını Asya'yı çıkarmak için başvurdu, ancak reddedildi; onun yerine Servet adlı bir Osmanlıca gazete çıkardı. "Konstantinoupolis gazetesinin yarım yüzyıllık yayıncısı" adlı kitabın yazarları Evangelina Baltia ve Ayşe Kavak, Nicolaides'in teklifinin neden reddedildiğine dair hiçbir bilgi bulamadıklarını yazmışlardır. ⓘ
Tarih
Karamanlı Türkçesine dair bilgiler, Evliya Çelebi'nin Seyahatname adlı eserinde vardır. Evliya Çelebi'ye göre Antalya'nın yirmi mahallesinden dördünde "Urum keferesi" sakindir, ancak bunlar Rumca değil "bâtıl Türk lisânı üzere kelimât ederler" (IX, 64a). Alanya'da da aynı durumla karşılaşırız: "Ammâ aslâ Urum lisânı bilmeyüp bâtıl Türk lisânı bilürler". ⓘ
Konuyla ilgili yayınlar
- Evangelia Balta, Karamanlı Yazınsal Mirasının Ocaklarında Madencilik, 2019, Yapı Kredi Yayınları.
- —, 19. Yüzyıl Osmanlıca ve Karamanlıca Yayınlarda Ezop’un Hayatı ve Masalları (haz.), 2019, Libra Kitap.
- —Karamanlıca Kitaplar Çözümlemeli Bibliyografya Cilt I: 1718-1839 (Karamanlıdıka Bibliographie Analytique Tome I: 1718-1839), 2018, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- —, Gerçi Rum İsek de, Rumca Bilmez Türkçe Söyleriz: Karamanlılar ve Karamanlıca Edebiyat Üzerine Araştırmalar, 2012, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ⓘ