Karikatür
Karikatür, ele aldığı konuları komik veya iğneleyici olması için abartan ve çarpıtan resim türüdür. Edebiyattaki abartılı ve çarpıtıcı betimlemelerin, aynı amaca yönelik olarak çizim formatında kullanılmasıdır. ⓘ
Basında karikatürler sosyal ve siyasi eleştiri yapmak için sıklıkla kullanılırlar. Ayrıca tüm dünyada bu amaçla düzenli olarak yayımlanan dergi ve gazeteler mevcuttur. Tüm bunların yanında farklı amaçlar için de karikatürler bulunmaktadır. ⓘ
Türkçeye Fransızcadan geçen karikatür sözcüğü, İtalyanca yüklemek veya sorumlu tutmak anlamına gelen caricare- sözcüğünden türemiş olup, ilk defa İngiliz doktor Sir Thomas Browne'un 1716 yılında yayımladığı Christian Morals adlı kitapta geçmiştir. Bu bağlamda, karikatür anlam yüklenmiş resim anlamına gelmektedir. Karikatür öğretmeni Sam Viviano'ya göre bu, gerçek yaşamdaki insanların tarifi olup, kurgusal insanların yeniden üretimleri değildir. Yine kimi çevrelerce karikatürist olarak kabul edilen ve aynı zamanda birçok çizgi filme de imza atan Walt Disney, yaptığı en zor şeyin, insan gibi davranacak bir hayvana vereceği en uygun karikatür ifadesinin nasıl olacağını bulmak olduğunu söylemiştir. ⓘ
Karikatür, konusunun özelliklerini eskiz, kalem darbeleri veya diğer sanatsal çizimler yoluyla basitleştirilmiş veya abartılmış bir şekilde gösteren işlenmiş bir görüntüdür (karşılaştırma: karikatür). Karikatürler aşağılayıcı veya övücü olabilir ve siyasi bir amaca hizmet edebilir, yalnızca eğlence için çizilebilir veya her ikisinin bir kombinasyonu için çizilebilir. Politikacıların karikatürleri genellikle editoryal karikatürlerde kullanılırken, film yıldızlarının karikatürleri genellikle eğlence dergilerinde bulunur. ⓘ
Edebiyatta karikatür, bir kişinin bazı özelliklerini abartacak ve diğerlerini aşırı basitleştirecek şekilde çarpıtılmış bir temsilidir. ⓘ
Etimoloji
Terim İtalyanca caricare-yüklemek ya da yüklemek kelimesinden türetilmiştir. İlk tanımlardan biri İngiliz doktor Thomas Browne'un ölümünden sonra 1716'da yayınlanan Christian Morals adlı kitabında yer almaktadır. ⓘ
Kendinizi dört ayaklı davranışlarla canavarca taslaklara ve Caricatura temsillerine maruz bırakmayın. ⓘ
dipnotuyla birlikte:
İnsanların yüzleri başka Hayvanlara benzetilerek çizildiğinde, İtalyanlar buna Caricatura'da çizilmek derler ⓘ
Dolayısıyla, "karikatür" kelimesi esasen "yüklü portre" anlamına gelmektedir. 19. yüzyılın ortalarına kadar, muhtemelen Parisli sokak sanatçılarının kamuya mal olmuş kişileri hicivli tasvirlerinde kurutulmuş et kullanmaları nedeniyle, bu terimin Fransızca 'charcuterie' ile aynı kökten geldiğine inanılıyordu. ⓘ
Tarihçe
En eski karikatürlerden bazıları, model olarak kullanmak için deformasyonlu insanları aktif olarak arayan Leonardo da Vinci'nin eserlerinde bulunur. Amaç, orijinalin bir portreden daha çarpıcı bir izlenimini sunmaktı. ⓘ
Karikatür ilk başarılarına, bu tür portrelerin karşılıklı zevk için elden ele dolaşabildiği Fransa ve İtalya'nın kapalı aristokrat çevrelerinde ulaştı. ⓘ
İngiltere'de karikatür çizimi üzerine yayınlanan ilk kitap Mary Darly'nin A Book of Caricaturas (c. 1762) adlı kitabı olsa da, bilinen ilk Kuzey Amerika karikatürleri 1759 yılında Quebec savaşı sırasında çizilmiştir. Bu karikatürler Brig.-Gen'in eseriydi. George Townshend'in eseriydi ve İngiliz General James Wolfe'un "deforme olmuş, kaba ve iğrenç" (Snell) olarak tasvir edilen karikatürleri subay arkadaşlarını eğlendirmek için çizilmişti. ⓘ
Başka bir yerde, 18. yüzyıl İngiltere'sinde karikatür sanatının iki büyük uygulayıcısı Thomas Rowlandson (1756-1827) ve James Gillray (1757-1815) idi. Rowlandson daha çok bir sanatçıydı ve çalışmaları ilhamını çoğunlukla halktan alıyordu. Gillray ise daha çok siyasi yaşamın görsel olarak hicvedilmesiyle ilgileniyordu. Bununla birlikte, çok iyi arkadaştılar ve Londra'nın barlarında birlikte eğleniyorlardı. ⓘ
1868'den 1914'e kadar yayınlanan haftalık Londra dergisi Vanity Fair, toplumdaki ünlü kişilerin karikatürleriyle ünlendi. İngiliz karikatürist Ted Harrison, Karikatür Tarihi ve Sanatı başlıklı bir konuşmasında, karikatüristin etkili bir karikatürle konuyu alaya almayı ya da yaralamayı seçebileceğini söylemiştir. Karikatür çizmek basitçe bir eğlence ve hoşça vakit geçirme biçimi olabilir - ki bu durumda nazik bir alay söz konusudur - ya da bu sanat ciddi bir sosyal veya siyasi noktaya işaret etmek için kullanılabilir. Bir karikatürist (1) öznenin doğal özelliklerinden (büyük kulaklar, uzun burun, vb.); (2) edinilmiş özelliklerinden (kamburluk, yara izleri, yüz hatları, vb.); ve (3) gösterişten (saç stili, gözlük, kıyafet, ifade ve tavır seçimi) yararlanır. ⓘ
Günümüzde karikatür geniş olarak yapılan, hemen hemen her ülkede okuyucusu ve hayranı bulunan, düzenli olarak dergiler veya kitaplar halinde satılabilen bir sanat dalıdır. Günümüzde özellikle siyasi ve sosyal yergi amacı güden karikatürler çok yaygındır. ⓘ
Önemli karikatüristler
- Sir Max Beerbohm (1872-1956, İngiliz), kendi döneminin ve daha önceki dönemlerin ünlü kişilerinin karikatürlerini yapmış ve yayımlamıştır. Biçimlendirilmiş gruplar halinde tek figürlü karikatürlerden oluşan tarzı 1896'da yerleşti ve yaklaşık 1930'a kadar gelişti. Yayınlanmış eserleri arasında Caricatures of Twenty-five Gentlemen (1896), The Poets' Corner (1904) ve Rossetti and His Circle (1922) bulunmaktadır. Dönemin moda dergilerinde geniş çaplı yayınlar yaptı ve eserleri Londra'da Carfax Gallery (1901-18) ve Leicester Galleries'de (1911-57) düzenli olarak sergilendi.
- George Cruikshank (1792-1878, İngiliz) kraliyet ailesine ve önde gelen politikacılara saldıran politik baskılar yarattı. The Comic Almanack (1835-1853) ve Omnibus (1842) gibi popüler yayınlar için İngiliz yaşamının sosyal karikatürlerini yaratmaya devam etti. Cruikshanks'in 1819 tarihli New Union Club'ı kölelik bağlamında dikkate değerdir. Ayrıca Charles Dickens ve diğer birçok yazar için kitap illüstratörü olarak ün kazanmıştır.
- Honoré Daumier (1808-1879, Fransız), çoğu siyasi, sosyal ve gündelik temalar üzerine karikatürler olmak üzere 4.000'den fazla litografi yapmıştır. Bunlar günlük Fransız gazetelerinde (Le Charivari, La Caricature vb.) yayımlanmıştır.
- Mort Drucker (1929-2020, Amerikalı) 1957'de Mad'e katıldı ve film hicivleri üzerine yaptığı parodilerle tanındı. Mad için çizgi roman tarzını film oyuncularının karikatür benzerlikleriyle birleştirdi ve Time'a da kapaklar hazırladı. Çalışmalarıyla 1985, 1986, 1987 ve 1988 yıllarında Ulusal Karikatürcüler Derneği Özel Özellikler Ödülü'ne ve 1987'de Reuben Ödülü'ne layık görüldü.
- Alex Gard (1900-1948, Rus) New York'un tiyatro bölgesindeki Sardi's Restaurant'ın duvarları için gösteri dünyasının ünlülerinin ve diğer önemli kişilerin 700'den fazla karikatürünü yaptı: bunu yapan ilk sanatçı. Bugün bu resimler New York Sahne Sanatları Halk Kütüphanesi'nin Billy Rose Tiyatro Koleksiyonu'nun bir parçasıdır.
- Al Hirschfeld (1903-2003, Amerikalı) en çok ünlülerin ve Broadway yıldızlarının siyah-beyaz sade yorumlarıyla tanınır. Ayrıca politikacılardan müzisyenlere, şarkıcılara ve hatta Star Trek: The Next Generation'ın oyuncuları gibi televizyon yıldızlarına kadar birçok ünlü kişiyi resmetmesiyle de tanınıyordu. Hatta Birleşik Devletler Posta Servisi tarafından ABD pulları için sanat eserleri hazırlaması için görevlendirilmiştir. Hirschfeld'in çalışmalarının kalıcı koleksiyonları New York'taki Metropolitan Sanat Müzesi ve Modern Sanat Müzesi'nde yer almaktadır ve St Louis Walk of Fame'de bir yıldızı bulunmaktadır.
- Sebastian Krüger (1963, Alman), ünlülerin yüz hatlarını grotesk ama hiper-gerçekçi bir şekilde çarpıtarak akrilik boya ile yaptığı ve The Times'ın övgüsünü kazanan çalışmalarıyla tanınıyor. Özellikle Keith Richards olmak üzere The Rolling Stones'un gerçeğe yakın tasvirleriyle tanınıyor. Krüger, eserlerinden oluşan üç koleksiyon yayınladı ve Morpheus International'dan yıllık bir sanat takvimi var. Krüger'in sanatı Playboy dergisinde sık sık görülebilir ve ayrıca Stern, L'Espresso, Penthouse ve Der Spiegel ve USA Today gibi dergilerde de yer almıştır. Son zamanlarda seçkin sinema filmi projeleri üzerinde çalışmaktadır.
- David Levine (1926-2009, Amerikalı) The New York Review of Books ve Playboy dergisindeki karikatürleriyle tanınır. İlk karikatürleri 1963 yılında yayınlandı. O zamandan beri gazete için yüzlerce ünlü yazar ve politikacının kalem ve mürekkeple karikatürünü çizdi.
- Sam Viviano (1953, Amerikalı) Rolling Stone, Family Weekly, Reader's Digest, Consumer Reports ve şu anda sanat yönetmenliğini yaptığı Mad dergilerine katkıda bulunarak şirketler ve reklamcılık için birçok çalışma yaptı. Viviano'nun karikatürleri geniş çeneleriyle tanınır; Viviano bunun insan yüzünün çarpıtılmasına önden olduğu kadar yandan da bakmasının bir sonucu olduğunu açıklamıştır. Viviano ayrıca kalabalık sahneleri yaratma becerisiyle de ün kazanmıştır. Institutional Investor dergisi için yılda iki kez yaptığı kapak çalışmalarını anlatan Viviano, üst sınırının dokuz günde altmış karikatür olduğunu söyledi. ⓘ
Honoré Daumier'den Une discussion littéraire à la deuxième Galerie
Le Charivari gazetesinde yayınlanan litografi, 27 Şubat 1864
Fırtınanın "Dinmesini" Bekleyen Bir Grup Akbaba - "Bırakın Avlanalım." Thomas Nast, Harper's Weekly gazetesi, 23 Eylül 1871.
Groucho Marx'ın bir karikatürünün yer aldığı ABD Tasarruf Bonoları için basılı reklam
İllüstratör/karikatürist Jack Davis'ten George Armstrong Custer karikatürleri ⓘ
Bilgisayarlaşma
Bilgisayar grafikleri tekniklerini kullanarak otomatik ya da yarı otomatik olarak karikatür üretmek için bazı çabalar olmuştur. Örneğin, Akleman ve arkadaşları tarafından önerilen bir sistem, özellikle hızlı bir şekilde karikatür üretmeye yönelik olarak tasarlanmış çarpıtma araçları sunmaktadır. Özellikle otomatik olarak karikatür oluşturmak için tasarlanmış çok az yazılım programı vardır. ⓘ
Bilgisayar grafik sistemi, kağıt üzerinde oluşturulan karikatürlere kıyasla bir karikatür tasarlamak için oldukça farklı beceri setleri gerektirir. Bu nedenle, dijital karikatür üretiminde bilgisayar kullanmak, programın işlevselliği hakkında ileri düzeyde bilgi sahibi olmayı gerektirir. Daha basit bir karikatür yaratma yöntemi olmaktan ziyade, daha geleneksel yöntemlerle yaratılabilecek olandan daha ince renklendirme dokuları içeren görüntüler yaratmak için daha karmaşık bir yöntem olabilir. ⓘ
Karikatürün resmi olarak tanımlanmasında bir dönüm noktası Susan Brennan'ın 1982'deki yüksek lisans tezidir. Onun sisteminde karikatür, ortalama bir yüzden farklılıkların abartılması süreci olarak resmileştirilmiştir. Örneğin, Prens Charles ortalama bir insandan daha belirgin kulaklara sahipse, karikatüründe kulaklar normalden çok daha büyük olacaktır. Brennan'ın sistemi bu fikri kısmen otomatik bir şekilde şu şekilde uyguladı: operatörün, istenen kişinin standart bir topolojiye (her yüz için çizgi sayısı ve sıralaması) sahip önden bir çizimini girmesi gerekiyordu. Ortalama bir erkek yüzünün karşılık gelen bir çizimini elde etti. Daha sonra, söz konusu yüz, ortalama yüzdeki karşılık gelen noktanın söz konusu yüzden çıkarılması (orijin yüzün ortasına yerleştiriliyor), bu farkın birden büyük bir faktörle ölçeklendirilmesi ve ölçeklendirilmiş farkın ortalama yüze geri eklenmesi yoluyla karikatürize ediliyordu. ⓘ
Brennan'ın biçimlendirmesi 1980'lerde ortaya atılmış olsa da, son çalışmalarda geçerliliğini korumaktadır. Mo ve arkadaşları, özelliğin popülasyon varyansının dikkate alınması gerektiğini belirterek bu fikri geliştirmiştir. Örneğin, gözler arasındaki mesafe, burun büyüklüğü gibi diğer özelliklere göre daha az değişkenlik gösterir. Dolayısıyla, göz aralığındaki küçük bir değişim bile olağandışıdır ve abartılmalıdır, oysa ortalamaya göre burun boyutunda buna karşılık gelen küçük bir değişim abartılmaya değecek kadar olağandışı olmayacaktır. ⓘ
Öte yandan, Liang ve arkadaşları karikatürün sanatçıya bağlı olarak değiştiğini ve tek bir tanımda yakalanamayacağını savunmaktadır. Geliştirdikleri sistem, belirli bir karikatür sanatçısının tarzını otomatik olarak öğrenmek ve taklit etmek için, bir dizi yüz fotoğrafı ve bu sanatçının ilgili karikatürleri şeklinde eğitim verileri verilen makine öğrenimi tekniklerini kullanmaktadır. Bilgisayar grafik sistemleri tarafından üretilen sonuçlar henüz insan sanatçılar tarafından üretilenlerle aynı kalitede değildir. Örneğin, çoğu sistem tam olarak önden pozlarla sınırlıdır, oysa elle üretilen karikatürlerin (ve genel olarak yüz portrelerinin) çoğu hatta çoğu merkezden uzak "dörtte üç" görünümü seçer. Brennan'ın karikatür çizimleri önden pozlu çizgi çizimlerdi. Daha yeni sistemler, fotoğrafların doğrudan geometrik çarpıtılması da dahil olmak üzere çeşitli tarzlarda karikatürler üretebilmektedir. ⓘ
Günümüzde karikatür, bilgisayar ve tasarım yazılımlarının yaygın oluşu nedeniyle kimi zaman bilgisayar ortamında çizilmektedir. Bunun için geliştirilen birçok yazılım bulunmaktadır. Ancak çoğu zaman bilgisayarla çizim için fazladan uğraş ve bilgi gerekmektedir. Ancak yine de bu yolla elde edilen resimler daha net renklere sahip olmaktadır. ⓘ
Tanıma avantajı
Karikatürlerin tanınmasını test etmek için Brennan'ın karikatür jeneratörü kullanılmıştır. Rhodes, Brennan ve Carey, karikatürlerin orijinal görüntülerden daha doğru tanındığını göstermiştir. Onlar çizgiyle çizilmiş resimler kullanmışlardır ancak Benson ve Perrett fotoğraf kalitesinde resimlerle benzer etkiler göstermişlerdir. Bu avantaja ilişkin açıklamalar hem norm temelli yüz tanıma teorilerine hem de örnek temelli yüz tanıma teorilerine dayandırılmıştır. ⓘ
Modern kullanım
Siyasi ve kamusal figürleri hicvetmenin yanı sıra, çağdaş karikatürlerin çoğu, genellikle sokak satıcıları tarafından çizilen hediye veya hatıra eşyaları olarak kullanılmaktadır. Küçük bir ücret karşılığında, bir kullanıcı için özel olarak (ve hızlı bir şekilde) bir karikatür çizilebilir. Bunlar sokak fuarlarında, karnavallarda ve hatta düğünlerde popülerdir ve genellikle mizahi sonuçlar doğurur. ⓘ
Karikatür sanatçıları ayrıca turistlerin uğrak yeri olan birçok yerde, özellikle de tatilcilerin küçük bir ücret karşılığında birkaç dakika içinde mizahi bir karikatür çizdirebildikleri okyanus kıyısındaki tahta kaldırımlarda popülerdir. Karikatür sanatçıları bazen partiler için de kiralanabilir ve burada konukları eğlendirmek için onların karikatürlerini çizerler. ⓘ
Müzeler
Mexico City'deki Museo de la Caricatura, Varşova'daki Muzeum Karykatury, Frankfurt'taki Caricatura Museum, Hannover'deki Wilhelm Busch Museum ve Basel'deki Cartoonmuseum gibi dünya çapında karikatüre adanmış çok sayıda müze bulunmaktadır. Arap dünyasındaki ilk karikatür müzesi Mart 2009'da Mısır'ın Fayoum kentinde açılmıştır. ⓘ