Kripteks
Kripteks kelimesi, yazar Dan Brown tarafından 2003 yılında Da Vinci Şifresi adlı romanı için icat edilmiş bir neolojizmdir ve gizli mesajları saklamak için kullanılan taşınabilir bir kasayı ifade eder. Yunanca κρυπτός kryptós, "gizli, sır" ve Latince codex'ten oluşan bir kelimedir; "içerdiği parşömen veya codex üzerine yazılmış bilgileri korumak için kriptoloji bilimini" kullandığından "bu cihaz için uygun bir başlıktır" (romanın s. 199). İlk fiziksel kripteks 2004 yılında Justin Kirk Nevins tarafından yaratılmıştır. ⓘ
Tasarım ve işlev
Da Vinci Şifresi romanında yer alan (ilk) kripteks, "narin bir pirinç çerçeve içinde üst üste dizilmiş ve birbirine tutturulmuş beş çörek büyüklüğünde mermer diskten" oluşan bir taş silindir olarak tanımlanmaktadır; uç kapakları içi boş silindirin içini görmeyi imkansız kılmaktadır. Disklerin her biri alfabenin tamamıyla oyulmuştur ve sözcükler, baş harfler ve anagramlar dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere farklı harf hizalama kombinasyonları oluşturmak için diğerlerinden bağımsız olarak döndürülebilir. Söz konusu alfabenin U/V ve/veya I/J ayrımlarını koruyup korumadığı ve/veya W harfini içerip içermediği net olmamakla birlikte, sadece disklerin birbirlerine göre hizalanması dikkate alındığında, potansiyel kombinasyon sayısı 234 (279.841) ile 264 (456.976) arasındadır; Eğer mekanizma, belirtilen sayıların hizalanacağı bir gösterge çubuğu kullanan çok tekerlekli bir şifreli kilit veya slot makinesinde olduğu gibi, aynı disk hizalamasına ancak silindirin uzun ekseni etrafında farklı dönüş derecelerine sahip kombinasyonları farklı olarak ele alırsa, bu sayı 235 (6,436,343) ile 265 (11,881,376) arasına yükselir. ⓘ
Kripteks "tıpkı bir bisikletin şifreli kilidi gibi" çalışır ve eğer biri diskleri doğru şifreyi heceleyecek şekilde düzenlerse, "içindeki tamburlar hizalanır ve tüm silindir birbirinden ayrılır" (s. 200). Kripteksin iç bölmesinde, güvenlik önlemi olarak kırılgan bir sirke şişesinin etrafına sarılmış ince bir papirüs parşömenine yazılmış gizli bilgiler saklanabilir: eğer kişi şifreyi bilmiyorsa ve kripteksi zorla açmaya çalışırsa, şişe kırılacak ve sirke papirüsü okunamadan çözecektir. ⓘ
Popüler kültürde
- Parks and Recreation dizisinin 4. Sezon 14. Bölümünde Ron, Ben'in Leslie'nin kendisine verdiği bir kripteksi Sevgililer Günü çöpçü avında açmasına yardım eder.
- Amerikan TV dizisi Witches of East End'in ikinci sezon bölümü olan "The Brothers Grimoire "da Dash ve Killian'a annelerinden bir kripteks miras kalır.
- NBC Amerikan reality dizisi Treasure Hunters'da, iç içe geçmiş kripteks yarışmacıları zorlayan bulmacalar arasındaydı ve finalde kullanıldı.
- Amerikan TV dizisi Eureka'nın 3. sezon bölümü olan "Phased and Confused "da neredeyse kırılamaz bir kripteks gizli bir yeraltı sığınağının anahtarıdır.
- Güney Kore dizisi Running Man'in 88. bölümünde, oyuncular kriptekslerini açmak için diğer çalışanlara iliştirilmiş ipuçlarını bulmak zorundadır.
- Amerikan TV dizisi The Vampire Diaries'in dördüncü sezon bölümü olan "Down the Rabbit Hole "da kabzasının altında kripteks bulunan bir kılıç tasvir edilmektedir.
- Amerikan dizisi Castle'ın 8. sezon bölümlerinden "The Blame Game "de karakterlerin çözmesi gereken bulmacalardan biri bir kripteks içermektedir.
- "Kurtlar Vadisi "nde mafya lideri, eylemlerini ve siyasi bağlantılarını anlatan günlüğünü saklamak için bir kriptekse sahiptir.
- Tomb Raider'ın Wii versiyonu: Anniversary, Lara Croft'un belirli mekanizmaları etkinleştirmek için çözmesi gereken cryptex bulmacaları içerir. Her cryptex bulmacasının çözümü, Lara'nın bir sürtünme aldığı çevresinde bulunabilir ve oyuncuya cryptex sıfırlanmadan önce çözümü yeniden üretmesi için sınırlı sayıda disk dönüşü verilir. Daha zor bulmacalarda, bir diski döndürmek bir veya daha fazla diskin aynı anda dönmesine neden olur.
- 2009 yapımı birinci şahıs nişancı oyunu The Conduit, kripteksler gibi işlev gören ve gizli silah önbelleklerini açmak için çözülebilen gizli "piramit kilit" bulmacaları içerir. Bunlar Providence'ın Gözü'nü andırır ve hemen üzerinde, hiçbiri sembolün piramidiyle çakışmayacak şekilde döndürülmesi gereken üç tamamlanmamış eşmerkezli halka bulunur. Daha zor piramit kilit bulmacalarında, bir halkayı belirli bir yönde döndürmek, diğer bir veya iki halkanın aynı anda dönmesine neden olabilir.
- İngiliz komedi yarışma programı Taskmaster'ın 9. serisinin 6. bölümünde komedyen Rose Matafeo "Bir Tarlada Bulsanız En Çok Memnun Olacağınız Şey" ödül kategorisi için bir kripteks sunar. ⓘ
Amerika Birleşik Devletleri'nde Ticari Marka
Amerika Birleşik Devletleri'nde "Cryptex" Justin Kirk Nevins'in tescilli ticari markasıdır. ⓘ
Tarihi
Kripteks ilk kez Dan Brown'un Da Vinci Şifresi adlı kitabında tanımlanmıştır, Kriptoloji ve Kodeks terimlerinin bir araya gelmesinden oluşmuş bir kelimedir. İngilizcesi ise cryptex dir. Romanda anlatıldığı üzere Kripteks değerli ve çok gizli mesajları saklamak üzere tasarlanmış güvenlikli bir kasa gibidir. Romana göre Kripteks Da Vinci tarafından Da Vinci'nin gizli mesajlarını saklaması için tasarlanmıştır. Ama gerçekte böyle bir kasanın olduğu hiç kanıtlanamamıştır. ⓘ
Gerçekten işe yaramış mıdır?
Çeşitli sıvıların antik belgelere zarar verdikleri bir gerçektir. Ama bugün, sirkenin papirüsü eritmediği bilinmektedir. Papirüs, güçlü bir maddedir. Bir ay boyunca sirkenin içinde kalsa bile papirüse bir zarar gelmez. Hatta hidroklorik asitin içinde bile birkaç saat dayanabilmektedir. ⓘ
Ayrıca, kullanılan sirkeye göre değişmekle birlikte, sirkenin donma noktası -2 den düşük olamaz. Bu sıcaklıkta katılaşan sirke, papirüsü eritmez ve kripteks zor kullanılarak açılabilir. Kışın dünyanın çoğu yerinde sıcaklık bundan düşüktür. Fakat buradaki asıl amaç papirüsü eritmek değil yazıları okunmaz hale getirmektir. ⓘ
Bugün işe yarar mıydı?
Kripteks, günümüz dünyasında çok az güvenlik sağlardı. Uygar tarama yöntemleriyle, örn: X ışınları veya sesötesi, kripteksin içi görülebilir ve açabilmek için halkaların nasıl ayarlanması gerektiği öğrenilebilirdi. ⓘ