Pertinax

Pertinax ⓘ
Olası Pertinax heykeli, Ulusal Birlik Müzesi, Alba-Iulia, Romanya
Roma İmparatoru
Reign	31 Aralık 192 - 28 Mart 193 (88 gün)
Öncül	Commodus
Halef	Didius Julianus
Doğan	1 Ağustos 126 Alba Pompeia, İtalya
Öldü	28 Mart 193 (66 yaşında) Roma, İtalya
Defin	Roma
Eş	Flavia Titiana
Sorun	Publius Helvius Pertinax Helvia
İsimler Publius Helvius Pertinax Regnal isim Imperator Caesar Publius Helvius Pertinax Augustus
Baba	Helvius Successus

Publius Helvius Pertinax (/ˈpɜːrtɪnæks/; 1 Ağustos 126 - 28 Mart 193) 193 yılının ilk üç ayında Roma imparatoruydu. Commodus'un yerine geçerek çalkantılı Beş İmparator Yılı'nın ilk imparatoru oldu. ⓘ

Azatlı bir kölenin oğlu olarak doğan Pertinax orduda subay oldu. Roma-Parthia Savaşı'nda (161-166) savaştı ve başarısı hem askeri hem de siyasi alanda daha yüksek mevkilere terfi etmesini sağladı. Eyalet valisi ve kent prefect'i rütbelerine ulaştı. Roma Senatosu üyesiydi ve tarihçi Cassius Dio ile aynı zamanda görev yapıyordu. ⓘ

Commodus'un ölümünün ardından Pertinax imparator ilan edildi. İmparatorluk döneminin kısa sürmesi bu girişimlerin başarılı olmasını engellese de, çeşitli reform önlemleri almaya çalıştı. Bu reformlardan biri olan Praetorian Muhafızları arasında disiplinin yeniden tesis edilmesi, sonunda Pertinax'ın Muhafızlar tarafından öldürülmesiyle sonuçlanan çatışmalara yol açtı. Pertinax, imparator Septimius Severus tarafından tanrılaştırılacaktır. Cassius Dio'nun değerlendirmesine uygun olarak tarihsel itibarı büyük ölçüde olumlu olmuştur. ⓘ

Erken dönemi ve yükselişi

İmparator olmadan önceki kariyeri Historia Augusta'da kayda geçirilmiş olup birçok yerde bulunduğu yazıtlarca da doğrulanmıştır. Alba'da, azat edilmiş bir köle olan Helvius Successus'un oğlu olarak doğdu. Aslında Pertinax yolunu grammaticus (gramer öğretmeni) olarak çizmişti ancak, sonunda hayatın daha mükafatlandırıcı yanlarını aramaya karar verdi ve himayesi boyunca subay olarak cohort'ta( bir lejnonun onda biri) görevlendirildi. Takip eden Pers Savaşında, bir dizi terfi ile sonuçlanacak şekilde kendini gösterme şansı buldu ve ardından Roma Britanyası'da ( [[Legio VI Victrix|Legio VI Victrix]] askeri tribune'si olarak), oradan da Tuna boylarına gönderildi. Dacia'da procurator (vekil) olarak görev yaptı. Marcus Aurelius'un yönetimi sırasında bir mahkeme entrikasının mahkûmu olma aksiliğe katlanmak zorunda kaldı, fakat kısa süre sonra Germen Savaşları'da Claudius Pompeianus'a yardımcı olması için geri çağrıldı. 175'te suffect consulship olma onurunu elde etti ve 185'e kadar Pertinax, sırasıyla Aşağı ve Yukarı Moesia, Dacia, Suriye ve son olarak da Britain valisi olarak görev yaptı. ⓘ

180'lerdeki on yıl boyunca Pertinax, praefectus praetorio Perennis tarafından sosyal hayattan dışlanana kadar Roma Senatosu'nda önemli roller aldı. Üç yıl sonra o anda isyan durumunda olan ordu için, Britanya'ya geri çağrıldı. Orada asi askerleri bastırmayı denedi fakat bir lejyon isyan etti ve muhafızlarına saldırdılar ve Petinax'ın öldüğünü düşünerek ayrıldılar. İyileştiğinde ,disiplinli birisi olarak artan şöhretiyle isyancıları şiddetli bir biçimde cezalandırdı. 185'te istifaya zorlandığında, açıklanan sebep lejyonların, insafsız yönetimi yüzünden şahsına karşı artan düşmanlığıydı. 187-188 arasında Afrika Prokonsül'ü olarak görev yaptı ve bunu Roma'dan sorumlu vali (prefecture) olması, ardından da Ordinarius olarak İkinci Konsüllük ve İmparatorun iş arkadaşlığı izledi. ⓘ

188-189 yılları arasında Afrika prokonsülü olarak görev yaptı ve bu hizmet dönemini Roma şehir valiliği ve İmparator Commodus'un meslektaşı olarak ordinarius olarak ikinci bir konsüllük ile takip etti. ⓘ

İmparator

Pertinax yönetimi altında basılmış Roma aureusu. Yazıt: IMP. CAES. P. HELV. PERTIN. AVG. / PROVIDentia DEORum COnSul II ⓘ

Commodus'un 190'ların başında davranışları giderek dengesizleşince, 31 Aralık 192'de bir komplo sonucu öldürüldü. Komplo, Praetorian prefect Quintus Aemilius Laetus, Commodus'un metresi Marcia ve kâhyası Eclectus tarafından gerçekleştirildi. Cinayet işlendikten sonra, o sırada kent valisi olarak görev yapmakta olan Pertinax aceleyle Praetorian Kampı'na götürüldü ve imparator ilan edildi. Kısa süren hükümdarlığı (87 gün) huzursuz bir dönem oldu. Marcus Aurelius'un ölçülü uygulamalarını taklit etmeye çalıştı ve alimenta'da reform yapmak için çaba sarf etti, ancak birçok çevreden karşıtlıkla karşılaştı. ⓘ

Antik yazarlar, Praetorian Muhafızları'nın onun tahta çıkması üzerine nasıl cömert bir bağış beklediklerini ve hayal kırıklığına uğradıklarında, Commodus'un cinsel zevkleri için tuttuğu cariyeler ve gençler de dahil olmak üzere Commodus'un mallarını satarak parayı getirene kadar nasıl huzursuzluk çıkardıklarını anlatırlar. Roma para biriminde önemli reformlar yaparak denarius'un gümüş saflığını %74'ten %87'ye çıkardı - gerçek gümüş ağırlığı 2,22 gramdan 2,75 grama yükseldi. ⓘ

Pertinax şımartılmış Praetorianlara daha sıkı bir askeri disiplin dayatmaya çalıştı. Mart ayı başlarında Ostia'da tahıl sevkiyatıyla ilgili düzenlemeleri teftiş ederken, bir grubun kendisini konsül Quintus Sosius Falco ile değiştirmek için düzenlediği bir komployu güçlükle önledi. Komplo açığa çıkarıldı; Falco'nun kendisi affedildi ancak darbenin arkasındaki subaylardan birkaçı idam edildi. ⓘ

28 Mart 193'te Pertinax sarayındayken, Historia Augusta'ya göre üç yüz kadar Praetorian Muhafız askerinden oluşan bir birlik (Cassius Dio'ya göre iki yüz) kapılara dayandı. Antik kaynaklar, vaat edilen ücretlerinin yalnızca yarısını aldıklarını öne sürmektedir. Ne nöbetçi muhafızlar ne de saray görevlileri onlara karşı koymayı tercih etti. Pertinax onları karşılaması için Laetus'u gönderdi ama o isyancıların yanında yer almayı tercih etti ve imparatoru terk etti. ⓘ

Kaçması tavsiye edilmesine rağmen, daha sonra onları ikna etmeye çalıştı ve askerlerden biri tarafından vurulmadan önce neredeyse başarılı oluyordu. Pertinax mor unvanı almakla karşı karşıya olduğu tehlikenin farkında olmalıydı ki, karısı ya da oğlu için imparatorluk unvanlarını kullanmayı reddetti ve böylece onları kendi suikastının sonuçlarından korudu. ⓘ

Sonrası

Septimius Severus'un büstü, Glyptothek, Münih ⓘ

Pertinax'ın ölümünden sonra Praetorianlar imparatorluk unvanını açık artırmaya çıkardılar; kazanan zengin senatör Didius Julianus oldu ve saltanatı 1 Haziran 193'te bir suikastla sona erecekti. Julianus'un yerine Septimius Severus geçti. Septimius Roma'ya girdikten sonra Pertinax'ı meşru bir imparator olarak tanıdı, onu öldüren askerleri idam ettirdi ve Senato'ya onu tanrılaştırması ve devlet cenaze töreni düzenlemesi için baskı yapmakla kalmadı, aynı zamanda Pertinax'ın soyadını kendi adının bir parçası olarak benimsedi. Bir süre için Pertinax'ın tahta çıkışının yıldönümünde ve doğum gününde oyunlar düzenledi. ⓘ

Senatör Didius Julianus kendini İmparator olarak ilan etti, bu hareket imparatorun kim olacağı hakkında kısa bir iç savaşı başlattı ve aynı yılın sonlarında Septimius Severus tarafından kazanıldı. ⓘ

Tarihsel ünü

Pertinax'ın tarihsel itibarı, Pertinax'ın meslektaşı olan tarihçi ve senatör Cassius Dio'nun değerlendirmesiyle başlayarak büyük ölçüde olumludur. Dio ondan "imparatorluk yönetiminde sadece insancıllık ve dürüstlük değil, aynı zamanda en ekonomik yönetim ve kamu refahı için en dikkatli düşünceyi" sergileyen "mükemmel ve dürüst bir adam" olarak bahseder. ⓘ

Ancak Dio'nun onayı niteliksiz değildir. Bazıları Pertinax'ın kendisini öldürecek askerlerle yüzleşme kararını "asil" olarak nitelendirirken, diğerlerinin bunu "anlamsız" olarak nitelendireceğini kabul eder. Ayrıca Pertinax'ın Commodus dönemindeki aşırılıkları düzeltmeye çalışma hızını da eleştirerek, daha ılımlı bir yaklaşımın onun öldürülmesiyle sonuçlanma ihtimalinin daha düşük olacağını öne sürer. ⓘ

Pertinax, Niccolò Machiavelli'nin Prens adlı eserinde ele alınmıştır. Bir prensten nefret edilmemesinin önemini tartışan Machiavelli, Pertinax'ı bir hükümdarın iyi eylemlerinden olduğu kadar kötü eylemlerinden de nefret edilmesinin ne kadar kolay olduğuna dair bir örnek olarak sunar. Machiavelli onu iyi bir adam olarak tanımlasa da, Pertinax'ın "ahlaksızca yaşamaya alışmış" askerleri ıslah etme girişimini bir hata olarak değerlendirir, zira bu girişim askerlerin ondan nefret etmesine yol açmış, bu da onun devrilmesine ve ölümüne neden olmuştur. ⓘ

Pertinax, David Hume'un Of the Original Contract adlı makalesinde, kendisini imparator ilan etmeye gelen askerlerin gelişi üzerine Commodus'un ölüm emrini verdiğine inandığında, zımni bir alçakgönüllülüğe sahip "mükemmel bir prens" olarak tanımlanır. ⓘ

ABD Anayasası'nın onaylanması tartışmaları sırasında, Virginia'lı politikacı John Dawson, eyaletinin 1788'deki onaylama kongresinde, daimi bir ordu kurmanın tehlikesine bir örnek olarak Pertinax'ın Praetorian Muhafızları tarafından "acımasızca öldürülmesinden" bahsetmiştir. ⓘ

Popüler kültürde

Pertinax, Fransız gazeteci André Géraud'un (1882-1974) takma adıydı. ⓘ

Sophia McDougall'ın kurgusal bir alternatif tarih romanı olan Romanitas'ta Pertinax'ın hükümdarlığı bir ayrışma noktasıdır. Romanın kurduğu tarihte, Pertinax'a karşı düzenlenen komplo engellenmiş ve Pertinax, Roma İmparatorluğu'nu 21. yüzyılda hala büyük bir güç olacak kadar sağlamlaştıracak bir dizi reform gerçekleştirmiştir. ⓘ