Zülfikar

Ali Allah'ın Arslanı - (Esedullah)

Genel Bilgi Aile Hükümdarlık Görüşler Hayatı Miras Yaklaşımlar İlişkili Maddeler ◈ ◈

Zülfikar (Arapça: ذو الفقار, Farsça: ذوالفقار), İslâm peygamberi Muhammed'in damadı, amcasının oğlu ve Dört Büyük Halife'den biri olan Ali'nin çatal şeklinde iki başlı kılıcının adıdır. ⓘ

Kelime anlamı olarak, "sahip" anlamındaki "zû" ile "omurga,boğum" anlamına gelen "fekār" kelimelerinden oluşan zülfekār, Türkçeye zülfikar şeklinde geçmiştir. Bedir Muharebesi sonrasında, yedi karış uzunluğunda ve bir karış kalınlığında olan kılıç savaş ganimeti olarak İslâm peygamberi Muhammed' e geçmiş ve kendisi kılıcı Ali' ye verene kadar kullanmıştır. Merzûk es-Sakīl adında bir usta tarafından yapıldığı rivayet edilen kılıç, genel kabule göre Bedir’de öldürülen Âs b. Münebbih’e aittir. Kılıcın Ali' ye ne zaman verildiği kesin olarak bilinmemekle birlikte genel olarak Uhud Muharebesi'nde verildiği kabul edilmektedir. ⓘ

Ali'nin Uhud Savaşı'nda Kureyş’in önde gelen savaşçılarından dokuz kişiyi öldürdüğü, bu savaşta bedeninden yetmiş yara alarak son ana kadar Muhammed'i savunduğu, bu sebeple de Cebrail'in, “Zülfikar'dan keskin kılıç, Ali’den büyük yiğit yoktur.” (“Lâ fetâ illâ Alî, lâ seyfe illâ zülfikār”, Arapça لا فتى الا على لا سيف الا ذوالفقار ‎) dediği rivayet edilir. ⓘ

Kılıcın akıbeti konusunda da çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Ali ve onun soyundan gelenlere (Alevîlere) intikal eden kılıç, daha sonra Abbasi ve Fatımi halifeler arasında el değiştirdikten sonra 11. yüzyılda ortadan kaybolmuştur. ⓘ

Zülfikar'ın temsilî resmi ⓘ

Şiîlerin ve Alevîlerin ortak olan Caferî mektebine göre ise bu kılıç, on ikinci ve "son İmam" olan El-Mehdi'de bulunmaktadır. ⓘ

Zülfikar ve Ali'nin aslan olarak temsil edildiği bir Çin Müslüman bayrağı (18. yüzyılın sonları veya 19. yüzyıla tarihlenir) ⓘ

19. yüzyıl başlarına ait bir Osmanlı Zülfikar bayrağı ⓘ

Zülfikar (Arapça: ذُو ٱلْفَقَار, romanize: Ḏū-l-Faqār, IPA: [ðuː‿l.faˈqaːr]), Zu al-Faqar, Zulfikar, Dhu al-Faqar, Dhulfaqar veya Dhulfiqar olarak da yazılır, Ali ibn Ebi Talib'in kılıcıdır. Tarihsel olarak sıklıkla Müslüman bayraklarında makas benzeri çift ağızlı bir kılıç olarak tasvir edilmiştir ve genellikle Ali'nin Şii tasvirlerinde ve tılsım olarak işlev gören mücevher formunda iki uçlu bir pala olarak gösterilir. ⓘ

Orta Doğu silahlarının üzerinde genellikle Zülfikar'dan bahseden bir alıntı yer alır ve Orta Doğu kılıçları zaman zaman bu silaha atıfta bulunarak bölünmüş uçlu yapılır. ⓘ

İsim

İsmin anlamı belirsizdir. ḏhu (ذُو) kelimesi "sahip, efendi" anlamına gelir ve Zilkarneyn, Zilkifl, Zilkade ve Zilhicce gibi Arapça deyimlerde "sahip..." idafa yapısı yaygındır. ⓘ

Fekâr'ın (فَقَار) anlamı "ayırıcı, farklılaştırıcı" demektir. Genellikle faqār yerine fiqār olarak seslendirilir; Lane otoritelerin faqār'ı tercih ettiğini belirtir, ancak fiqār seslendirmesi hala daha yaygın kullanım görmektedir. Fekâr kelimesi "sırtın omurları, birbiri üzerine düzenli bir şekilde yerleştirilmiş omurga kemikleri" anlamına gelir, ancak düzenli aralıklı sıraların diğer örneklerine de atıfta bulunabilir, özellikle Orion kuşağının yıldızlarının bir adıdır. ⓘ

Kılıcın adının İslami teolojik yazılarda veya popüler dindarlıkta bulunan yorumları dört kategoriye ayrılır:

• kılıcın göksel kökenini vurgulayan Orion kuşağı yıldızlarına atıf
• faqār'ın fuqrah "çentik, oluk, girinti" sözcüğünün alışılmadık bir çoğulu olarak yorumlanması, kılıç üzerinde düzenli aralıklarla yerleştirilmiş çentik veya oyuklardan oluşan bir tür dekorasyona atıf olarak yorumlanmıştır
• Kılıcın iki noktada sonlandığı varsayılan bir "çentiğe" atıf
• omurganın gerçek omurlarına atıfta bulunarak, "omurların daha sert olanı; omurga kıran" anlamında bir yoruma yol açar

İkinci yorum, modern Şii ikonografisinde kılıcın çift uçlu bir pala olarak tasvir edilmesine yol açmaktadır. Heger (2008) iki ek olasılığı daha değerlendirmektedir:

• bu isim köken olarak sadece iki ucu keskin bir kılıca (yani kılıç veya paladan ziyade gerçek bir kılıca), Yeni Ahit'in μάχαιρα δίστομη'sine atıfta bulunur. ⓘ

• fiqār, firāq "ayrım, bölme" sözcüğünün bozulmuş halidir ve bu isim aslen doğru ile yanlışı ayırt eden mecazi kılıca atıfta bulunur. ⓘ

Çağırma ve tasvir

Ali'yi öven kaligrafik pano. Üstteki büyük yazıtta lā fatā ʾilā ʿAlī lā sayf ʾilā Ḏū l-Faqār yani "Ali'den başka kahraman yoktur, [ve] Zu-l-Faqar'dan başka kılıç yoktur" yazmaktadır. ⓘ

Muhtemelen 19. yüzyılda Hindistan'da Şii bir patron için yapılmış damgalı bir muska. Muska gnostik kareler, Kur'an ayetleri (çerçevenin etrafında dolaşan ayet el-kürsi (2:255) dahil), ilahi veya kutsal isimlerin yanı sıra merkezde bir Zülfikar tasviri içerir. ⓘ

Zülfikar, 16. ve 17. yüzyıllarda özellikle Yeniçeri süvarileri tarafından kullanılan Osmanlı bayraklarında sıklıkla tasvir edilmiştir. ⓘ

Zülfikar ayrıca tılsımlarda da sık sık anılır. Yaygın bir tılsımlı yazıt veya yakarış çift ifadedir:

لَا سَيْفَ إِلَّا ذُو ٱلْفَقَارِ وَلَا فَتَىٰ إِلَّا عَلِيٌّ

lā sayfa ʾillā ḏū l-faqāri wa-lā fatā ʾillā ʿalīy^un

"Zülfikar'dan başka kılıç yoktur ve Ali'den başka kahraman yoktur" ⓘ

İki parçalı ifadenin sırası bazen tersine çevrilerek "Ali'den başka Kahraman yoktur ve Zülfikar'dan başka kılıç yoktur" denmektedir. Daha uzun bir tılsımlı yazıtın parçası olarak bu ifadenin bir kaydı Tewfik Canaan tarafından The Decipherment of Arabic Talismans (1938) adlı kitapta yayınlanmıştır. Heger (2008) tılsımlı formülün eski olabileceğini ve bir Hıristiyan yakarışı olarak ortaya çıkmış olabileceğini düşünmektedir. ⓘ

Efsanevi arka plan

Efsaneye göre, lâ sayfa ʾillâ Ḏû l-Fakâri ve lâ fatâ ʾillâ ʿAlîy^un ünlemi Muhammed'in Tanrı'dan kendisine bir kılıç vermesini istemesi üzerine söylenmiştir. Kılıç Muhammed'in elinde belirir ve sonra Muhammed kılıcı Ali'ye eski kırık kılıcının yerini alması için atar. ⓘ

Tirmizi, Muhammed'in kılıcı Uhud günüyle ilgili bir rüyada gördükten sonra Bedir günü elde ettiği geleneğini İbn Abbas'a atfeder. ⓘ

Modern referanslar

Kaçar İran'ında, efsanevi çift uçlu tasarım temel alınarak gerçek kılıçlar üretilmiştir. Bu nedenle, Higgins Koleksiyonu'nda 19. yüzyılın sonlarına tarihlenen, ucu yarık bir wootz çelik bıçağa sahip bir tören kılıcı bulunmaktadır. Küratör, "uçtaki kırıklar Arabistan'daki erken dönem wootz kılıçlarında nadir değildir" yorumunda bulunarak efsanevi çift uçlu tasarımın savaşta kılıçların maruz kaldığı yaygın bir hasar türüne dayandığını öne sürmektedir. Bu örneğin uç kısmı bıçak düzleminde yarılmıştır, yani küratörün görüşüne göre "usta bir zanaatkârın virtüözce başarısı" olan "uç noktasından itibaren yaklaşık 8" uzunluğunda bıçak, ekseni boyunca dikey olarak bölünmüş ve her biri kendi içinde tamamlanmış yan yana bıçaklar üretmiştir". Aynı koleksiyondaki bir başka 19. yüzyıl bıçağı, Dhu-l-Faqar adının iki olası yorumunu birleştiren bölünmüş bir bıçağın yanı sıra kenar boyunca testere dişlerine sahiptir. Bu bıçak muhtemelen Hint işçiliğine aittir ve daha eski (Babür dönemi) bir Hint kabzasıyla birleştirilmiştir. ⓘ

"Zülfikar" ve fonetik varyasyonları, eski Pakistan Başbakanı Zülfikar Ali Butto'da olduğu gibi özel isim olarak kullanılmaya başlanmıştır. ⓘ

İran'da kılıcın adı askeri bağlamlarda bir isim olarak kullanılmıştır; bu nedenle Rıza Şah Pehlevi 1925 yılında Sadıklar Komutanı Portresi askeri nişanının adını Zülfikar Nişanı olarak değiştirmiştir. Şahrud'un 58. Takavar Tümeni de adını kılıçtan almıştır. ⓘ

Bir İran ana muharebe tankı da adını Zülfikar kılıcından almıştır. ⓘ

Galeri

• 

  Zülfikar'ın 10. yüzyıldaki Fatımi versiyonunun çizimi; Kahire'nin kapılarından biri olan Bab al-Nasr'a kazınmış haliyle tarihteki en eski görsel tasvir.

• 

  Bayrağı [

• 

  Guruslău Savaşı (1601) sırasında ele geçirilen Osmanlı Zülfikar bayrağı, Károly Cserna, Transilvanya ve Türk bayraklarından sonra çizilmiştir (1898)

• 

  Babür İmparatoru Şah Cihan Babür Ordusu'nun başında, sol üstte Savaş filleri efsanevi Zülfikar'ın amblemlerini taşıyor (17. yüzyıl)

• 

  Kara Mahmud Paşa'nın bayrağı (Osmanlı Arnavutluğu, 1796).

• Ali Ali with Zulfiqar on his knees (19th century, MuCEM inv. no. 2003,197,7)
• 

  Higgins Koleksiyonu'nda bulunan 19. yüzyıl Hint yapımı "Zülfikar" kılıcının testere dişli ve çentikli ucunun yakın çekimi (erişim no. 2240); 1800 civarı.

• 

  Pehlevi İran Arması, sol alt kalkan çeyreğinde bir Zülfikar kılıcı gösteriyor (1925 ve sonrası).

• 

  Çin İslami parşömeni üzerinde iki Zülfikar kılıcı, 1845 ⓘ