Şilomikron
Ultra düşük yoğunluklu lipoproteinler (ULDL) olarak da bilinen şilomikronlar (Yunanca χυλός, şilos, meyve suyu (bitki veya hayvan) ve mikron, küçük parçacık anlamına gelir), trigliseritler (%85-92), fosfolipitler (%6-12), kolesterol (%1-3) ve proteinlerden (%1-2) oluşan lipoprotein parçacıklarıdır. Diyetle alınan lipidleri bağırsaklardan vücudun diğer bölgelerine taşırlar. ULDL'ler, yağların ve kolesterolün kan dolaşımının su bazlı çözeltisi içinde hareket etmesini sağlayan beş ana lipoprotein grubundan (yoğunluğa göre sıralanmıştır) biridir. Şilomikronlara özgü bir protein ApoB48'dir. ⓘ
Lipoprotein partiküllerinin yoğunluğu ve büyüklüğü arasında ters bir ilişki vardır: yağlar, sudan veya daha küçük protein moleküllerinden daha düşük bir yoğunluğa sahiptir ve daha büyük partiküller, kabuktaki dış emülsifiye edici protein moleküllerine göre daha yüksek bir iç yağ molekülü oranına sahiptir. ULDL'ler, eğer 1.000 nm veya daha büyükse, maksimum büyütmede ışık mikroskobu kullanılarak görülebilen tek lipoprotein partikülleridir. Diğer tüm sınıflar submikroskopiktir. ⓘ
Şilomikronlar ince bağırsağın emici hücreleri tarafından oluşturulan büyük ebatlı (75-1200 nm çaplı) lipoproteinlerdir. Elektroforezde göç etmeyip yoğunluğu 0,95 g/mL'den düşüktür. ⓘ
Besin yoluyla alınan trigliseritler şilomikronlar tarafından yağ, kalp ve kas dokularına taşınırlar. Bu dokuların kılcal damarlarında bulunan lipoprotein lipaz tarafından parçalanır. Ortaya çıkan yağ asitleri bu dokular tarafından emilir; gliserol ise kana karışır, sonunda karaciğer ve böbrekler tarafından alınıp dihidroksi aseton fosfata dönüştürülür. ⓘ
İnce bağırsaktan kana gitmek için şilomikronlar önce eksositoz yoluyla enterositlerden ince bağırsaktaki viluslardan başlayan lenf kanallarına salınırlar, böylece lenf sistemi girip buradan kan dolaşım sistemine geçerler. ⓘ
Fonksiyon
ApoA, ApoB, ApoC, ApoE (apolipoproteinler); T (triaçilgliserol); C (kolesterol); yeşil (fosfolipidler) ⓘ
Şilomikronlar bağırsaktan emilen lipidleri yağ, kalp ve iskelet kası dokusuna taşır ve burada trigliserid bileşenleri lipoprotein lipaz aktivitesi ile hidrolize edilerek serbest kalan yağ asitlerinin dokular tarafından emilmesine olanak sağlar. Trigliserit çekirdeğinin büyük bir kısmı hidrolize edildiğinde, şilomikron kalıntıları oluşur ve karaciğer tarafından alınır, böylece diyet yağları da karaciğere aktarılır. ⓘ
Köken
Şilomikronlar ince bağırsağın emici hücrelerindeki (enterositler) endoplazmik retikulumda oluşur. Apolipoproteinler şilomikronların sentezinde ve metabolizmasında önemlidir. Yeni oluşan şilomikronlar bazolateral membrandan lakteallere salgılanır ve burada lenfle birleşerek şile dönüşür. Lenfatik damarlar hili sistemik dolaşımın venöz dönüşüne taşır. Şilomikronlar buradan dokuya diyetten emilen yağı sağlar. Böylece, sindirimin diyetteki karbonhidrat ve proteinlerden (sırasıyla) serbest bıraktığı sakkarit ve amino asitlerin aksine, diyetteki lipidler hepatik portal sistemi atlar, yani lenfatik sistem ilk geçiş metabolizmasını önler. ⓘ
Aşamalar
Şilomikronun üç aşaması yeni oluşan, olgun ve kalıntıdır. ⓘ
Yeni oluşan şilomikronlar
Trigliseritler safra tarafından emülsifiye edilir ve lipaz enzimi tarafından hidrolize edilerek yağ asitleri ve monogliseritlerden oluşan bir karışım elde edilir. Bunlar daha sonra bağırsak lümeninden enterosite geçer ve burada trigliseritleri oluşturmak üzere yeniden esterleştirilir. Trigliseritler daha sonra fosfolipidler, kolesteril esterler ve apolipoprotein B48 (ApoB48) ile birleşerek yeni oluşan bir şilomikron oluşturur. Bunlar daha sonra enterositlerden lakteallere, ince bağırsağın villuslarından kaynaklanan lenfatik damarlara ekzositoz yoluyla salınır ve daha sonra torasik kanalın sol subklavyen ven ile bağlantısında kan dolaşımına salgılanır. ⓘ
Şilomikronlar esas olarak trigliseritlerden (%85) oluşur ve bir miktar kolesterol ve kolesteril ester içerir. Ana apolipoprotein bileşeni ApoB48'dir. ⓘ
Olgun şilomikron
Şilomikronlar kanda dolaşırken yüksek yoğunluklu lipoproteinlerle (HDL) bileşen alışverişinde bulunur. HDL, yeni oluşan şilomikrona apolipoprotein C-II (APOC2) ve apolipoprotein E (APOE) bağışlar ve böylece onu olgun bir şilomikrona dönüştürür (genellikle sadece "şilomikron" olarak adlandırılır). APOC2, lipoprotein lipaz (LPL) aktivitesi için koenzimdir. ⓘ
Şilomikron kalıntısı
Trigliserit depoları dağıtıldıktan sonra, şilomikron APOC2'yi HDL'ye geri verir (ancak APOE'yi tutar) ve böylece artık sadece 30-50 nm'lik bir şilomikron kalıntısı haline gelir. ApoB48 ve APOE, endositoz ve parçalanma için karaciğerdeki şilomikron kalıntısını tanımlamak için önemlidir. ⓘ
Patoloji
Şilomikronların dahil olduğu bazı bozukluklar vardır. ⓘ
Hiperkilomikronemi
Hiperkilomikronemi sendromu, aşırı hipertrigliseridemi, şilomikronların varlığı ve aşağıdaki klinik belirtilerden bir veya daha fazlası ile karakterize bir hastalıktır: erüptif ksantomlar, lipaemia retinalis, hepatosplenomegali, tekrarlayan karın ağrısı ve/veya akut pankreatit. ⓘ
Hipokilomikronemi
Hipokilomikronemi, yemek sonrası CM'lerin düşük seviyede olması veya hiç olmaması olarak tanımlanır ve genetik veya edinsel nedenlerden kaynaklanabilir. ⓘ
Şilomikron kalıntıları ve kardiyovasküler hastalık
Yemek sonrası hiperlipidemi, kardiyovasküler hastalık için önemli bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir. ⓘ
Yapısı
Yapısında %1-2 oranında protein, %98-99 lipid bulunur. Bu lipidi %84'ü nötral yağ, %7'si fosfolipid, %5'i kolesterol esteri ve %1-2'si de kolesterolden ibarettir. Taşıdıkları başlıca apolipoprotein, apolipoprotein B-48 (apoB48), apoA-I, apoA-II ve apoA-IV'dür. ApoB48 sadece şilomikronlarda bulunur. ⓘ
Dolaşım sırasındaki değişimler
Şilomikronlar bağırsak mukoza hücrelerinde üretilir ve besinsel yağ, kolesterol ve kolesterol esterlerini periferik dokulara taşırlar. Lenf ve kanda dolaşırken şilomikronlar taşıdıkları lipitleri yüksek yoğunluklu lipoproteinlerdekilerle (HDL) değişirler. HDL apolipoprotein C-II (apoC2) ve apolipoprotein E (apoE)'yi yeni salgılanmış şilomikronlara aktarır. ApoC2, lipoprotein lipaz (LPL) nin kofaktörüdür, onun sayesinde trigliseritler parçalanabilir. Trigliseritler dokulara dağıtıldıktan sonra şilomikronlardaki apoC2 tekrar HDL'ye geçer, ama apoE kalır. Bu lipoproteinlere "artık şilomikron" denir. ApoB48 ve apoE proteinleri sayesinde şilomikron artıklarının karaciğerde tutulup orada parçalanırlar. Böylece şilomikronların taşıdığı kolesterol de karaciğere teslim edilmiş olur. ⓘ