Jebe

Noyan Jebe ⓘ
Yerel isim	Зэв
Diğer isim(ler)	Jirqo'adai Zurgadai Зургаадай
Öldü	Yaklaşık 1224
Bağlılık	Moğol İmparatorluğu
Savaşlar/savaşlar	Kalka Nehri Savaşı

Jebe ⓘ
Çince isim
Basitleştirilmiş Çince	哲别
Transkripsiyonlar Standart Mandarin Hanyu Pinyin Zhébié
Moğolca isim
Moğolca Kiril Alfabesi	Зэв ᠵ‍ᠠ‍ᠪ
Transkripsiyonlar SASM/GNC Jebe

Jebe (veya Jebei, Moğolca: Зэв, Zev; doğum adı: Jirqo'adai (Modern Moğolca: Zurgadai), Moğolca: Зургаадай, Çince: 哲别) (ölüm: yaklaşık 1224) Cengiz Han'ın en önde gelen Noyanlarından (generallerinden) biriydi. Cengiz Han zamanında Targudai Khiriltug'un liderliği altında olan Taichud kabilesinin bir parçası olan Besud klanına mensuptu. Jebe aslında bir düşman askeri olmasına rağmen, Cengiz Han onu orduya aldı ve en büyük generallerinden biri haline getirdi. Jebe, Cengiz Han'ın imparatorluğunun topraklarının genişletilmesine yardımcı olmada önemli bir rol oynamıştır. Cengiz Han için bir general olarak büyük bir rol oynamasına rağmen, hayatı hakkında nispeten az kaynak veya biyografi vardır. Jebe, alışılmışın dışında ve cesur manevraları nedeniyle "tarihteki en büyük süvari generali" olarak tanımlanmıştır. ⓘ

Jebe ya da Cebe Noyan, Cengiz Han'ın 4 komutanından birisi ve Moğol İmparatorluğunun en önemli komutanlarından. Moğolların, Harzemşah işgalleri öncesi ve sırasında önemli rol almıştır. ⓘ

İsminin kökeni

1204 yılında, On Üç Taraf Savaşı sırasında, bir ok Cengiz Han'ı boynundan yaraladı. Sadık astı Jelme onunla ilgilendi. Savaşı kazandıktan sonra, mağluplardan atını boynundan kimin vurduğunu açıklamalarını istedi. Bu, kendi yaralanmasını gizlemek ya da muhtemelen yanlış itirafları önlemek için kendi yaralanması için bir örtmece idi. Jirqo'adai gönüllü olarak itirafta bulundu ve onu öldürmenin Cengiz Han'ın seçimi olduğunu, ancak Jirqo'adai'nin yaşamasına izin verilirse Cengiz Han'a sadakatle hizmet edeceğini ekledi. Cengiz Han, erkeklerin gösterdiği yeteneklere ve sadakatlerine değer veriyordu. Bu nedenle Jirqo'adai'yi affetmiş ve övmüştür. Daha sonra Jirqo'adai'ye Moğolca'da hem "ok" hem de "silah" anlamına gelen yeni bir isim, Jebe verdi. ⓘ

Ancak İlhanlı yöneticisi ve tarihçisi Reşidüddin'in bir başka anlatımında olay çok daha farklı gelişmiştir. Olayın bu versiyonunda Jebe kaçmayı başarmış ve daha sonra Cengiz Han'ın adamları tarafından takip edilmiştir. Jebe, teslim olmaya zorlanmadan ve hayatı için yalvarmadan önce Cengiz'in atını öldürmeyi başarmıştır. Zuragadai, hayatı karşılığında, okla öldürdüğü ata karşılık yeni efendisine birçok at sağlayacağına söz verdi. ⓘ

Cengiz Han'ın emrindeki komutan

Cebe gösterdiği askeri başarılar ile Cengiz Han'ın en iyi generallerinden biri olmuş ve Cengiz Han için Subutay ve Muqali seviyesine yükselmiş. 1211 yılında Moğollar, Jin hanedanlığına karşı savaş ilan etmiş ve Cebe'de bu istilalar sırasında ordunun sol kanadını yönetmiş, büyük askeri başarılar göstermişti. 1218 yılında Cebe, Karahitay devletini işgal etme ile görevlendirildi. Aynı zamanda Karahitay hükümdarı Kuçluk'u da öldürmesi emredildi. Cebe ve 20.000 kişilik ordusu Karahitay Devletine girince büyük bir törenle karşılandı zira Kuçluk, budist bir Türk idi lakin halkın çoğu müslümandı. Kuçluk, halkını budist olmaya zorladı ve müslüman halka işkenceler ediyordu. Bu sebepten olsa gerek Karahitay halkı, Moğollara işgalci gözü ile bakmamıştı aksine Cebe ve ordusuna kurtarıcı gözüyle bakıyorlardı. Bu iyi niyetten ötürü Cebe, şehrin talan edilmesini yasakladı. 1219 yılına gelindiğinde Moğollar ve Harzemşahlar arasında savaş patlak vermiş ve Cebe'de bu savaşta büyük başarılar gösterdi. Tengri dağı çevresinde saldırılarda bulunan Cebe, daha sonrasında Harzemşah başkenti Semerkand'a gelerek Cengiz Han'ın ana ordusuna katılmıştı. ⓘ

Askeri kariyeri

Jin Çin'ine karşı savaş

Jin Çin'ine karşı yapılan ilk savaşta (1211-1214) üstün hizmetlerde bulundu. Bu ilk istila sırasında Jebe, Subutai ile birlikte sol kanada komuta etti. Birliği duvarın etrafından doğuya doğru ilerleyerek iki kaleyi ele geçirdi. Daha sonra Wusha Kalesi'ndeki ikinci Jin ordusunu yok etmek için izlerini yeniden çevirdi ve daha sonra Yehuling Savaşı'nı kazanacak olan Cengiz'in ana ordusuyla birleşti. Bu ezici zaferin ardından Moğollar Pekin ovalarına açılan geçitlerin komutasını ele geçirdi ve kontrollerini bölgeye yaymaya devam etti. Jebe çok sayıda kale zincirini ele geçirmek için gönderildi ve bunu savunmacıları cezbetmek için sahte bir geri çekilme kullanarak başardı. Cengiz Han, uzun menzilli generali olarak Jebe'ye güveniyor gibiydi: 1211 kışında, Moğol kuvvetleri Zhongdu çevresindeki büyük ovaları zar zor güvence altına almışken, Jebe Liaoyang'ı ele geçirmek için gönderildi. Ana savaş cephesinden birkaç yüz mil uzağa at sürdükten sonra Jebe, Liaoyang savunucularını 100 milden fazla süren ve yerde büyük miktarda Moğol ganimeti bırakan sahte bir geri çekilmeye çekti. Çinli birlikler yağmalamak için durakladı ve kuzey kışının uzun gecelerini kullanan Jebe'nin ordusu, düzensiz Jin kuvvetlerini bozguna uğratmak ve Liaoyang'ı ele geçirmek için 24 saatte 100 mil yol kat etti. ⓘ

1213 yılında Cengiz, Jebe'yi ağır bir şekilde savunulan Juyong Geçidi'nin güvenliğini sağlaması için gönderdi. Jebe, Jin tahkimatlarını saran bir dağ geçidi bulmayı başardı ve savunmacıları sahaya inmeye zorladı. Jebe ve Subutai daha sonra ters yönde zoraki yürüyüşler yaparak adımlarını geri çekip düşmanın yeni arkasına düştüler ve bu önemli orduyu kuşatıp tasfiye ettiler. Mançurya'da bir isyanı kışkırttıktan ve bir dizi kaleyi düşürdükten sonra Cengiz, Jin topraklarının geniş alanlarına baskın yapmak için ordusunu beş parçaya böldü. Jebe, Subutai ile Mukali komutasındaki seçkin kuvvete yerleştirildi ve birçok Jin kasabasını ve şehrini yok ederken veya ele geçirirken okyanusa kadar olan bölgeye başarılı bir şekilde baskın düzenlediler. ⓘ

Kuçlug'a karşı savaşlar

1218'de Jebe, ezeli Moğol düşmanı Kuçlug'u yenmek ve Kara-Hitay'ı fethetmekle görevlendirildi. Kendisine yalnızca 20.000 adam verilen Jebe, iktidardaki Budistler ile ezilen Müslümanlar arasındaki dinî isyanları kışkırtarak ve destekleyerek insan gücünü muhafaza etti. Kuvvetleri inanılmaz bir çeviklikle hareket ederek Kuçlug'u ve 30.000 adamını ezip geçmesini sağladı. Kuçlug daha sonra dağlarda uzun bir kovalamacanın ardından avlandı. Jebe'nin Kara-Hitanlı Kuçlug'a karşı zafer kazanmasından sonra Cengiz Han'ın endişelendiği söylenir. Cengiz Han generalinin zaferinden memnun olsa da, Jebe'nin daha büyük hırslar peşinde koşup kendisine karşı isyan edip etmeyeceğinden emin değildi. Bu haber Jebe'ye ulaştığında, hemen Cengiz Han'ın bulunduğu yere döndü ve sadakatinin bir işareti olarak 100 beyaz at (Jebe onu yaraladığında Cengiz Han'ın bindiği türden) sundu ve tüm şüpheleri ortadan kaldırdı. ⓘ

Harezm İmparatorluğu'nun İşgali

1219'da Harezm İmparatorluğu'nun işgali sırasında Jebe, verimli Fergana Vadisi'ni tehdit etmek için kış aylarında Tian Shan dağları üzerinden bir şaşırtma kuvvetiyle gönderildi. Jebe, bir metreyi aşkın karın bulunduğu yüksek dağ geçitlerini aşmayı başardı ve Şah Muhammed II'nin 50.000 kişilik seçkin süvari ihtiyat kuvvetini saf dışı bıraktı. Jebe bu seçkin kuvvete karşı ya bir zafer kazandı ya da en azından yenilgiden kurtuldu ve uzaktaki vilayetlerin önünü kesmek için Horasan'ı tehdit etmek üzere güneye doğru manevra yaptı. Daha sonra geri dönerek başkent Semerkant'ta Cengiz'in ana ordusuna katıldı ve Harezm'i fiilen ikiye böldü. Cengiz Han, Şah'ın Horasan ve Batı İran'daki güçlerini toplamasını önlemek için Cebe ve Subutay'ı Şah'ı kendi imparatorluğu boyunca avlamaları için gönderdi. Nihayetinde onu yakalayamasalar da, yakın takipleri Şah'ın yeni ordular toplamasını engelledi ve Şah, Cebe ve Subutay'ın yakın takibiyle İran'a doğru kaçmak zorunda kaldı. Sonuç olarak Harezm kuvvetleri dağıldı ve yavaş yavaş yok edildi. ⓘ

Ölüm

Jebe, Subutai ile birlikte Beşinci Haçlı Seferi'ne katılacak olan Gürcüleri ve Kafkasya Bozkır kabilelerini mağlup ettiği Hazar Denizi çevresinde efsanevi bir akın yapmıştı. Daha sonra Kalka Nehri Savaşı'nda Kiev Ruslarını ve Kumanları yenmeye devam etti. Bu savaş Kiev Rusyası'nın fethinden önceydi ve muhtemelen yaklaşık 1224 yılında Kiev Rusyası'nın fethinden dönerken öldü. Kayboluşunu ve ölümünü çevreleyen koşullar gizemlidir. Bir akademisyen, Stephen Pow, Jebe'nin Khortytsia Adası yakınlarındaki bir kurganın yakınında Rus müttefiki Kıpçak kuvvetleri tarafından öldürülmüş olabileceğini öne sürmektedir. Bu bilginin ardındaki tutarsızlık, Türkçe konuşan Kıpçakların Jebe'den Gemya-Beg olarak bahsetmesi nedeniyle dilbilimsel hataların bir sonucu olabilir. Ancak Rus akademisyenler D.M. Timokhin ve V.V. Tishin, Stephen Pow'un versiyonunun yazılı kaynaklar temelinde kanıtlanmadığına ve kesinlikle hiçbir dilbilimsel kanıta sahip olmadığına inanarak onun görüşlerini sorgulamışlardır. Ölümüyle ilgili koşullar gizemli olsa da Jebe, Çin, Orta Asya ve Avrupa'da Kiev ve Rus topraklarında gerçekleştirdiği fetihlerle tarihte silinmez bir iz bırakmıştır. ⓘ

Ölümü

Cebe Noyan'ın, Kalka Nehri Muharebesi sonunda bir Kıpçak tarafından öldürüldüğü iddia ediliyor. Cebe'nin nasıl öldüğü hala gizemini korumakta. ⓘ