Karayemiş
| Prunus laurocerasus ⓘ | |
|---|---|
| |
| Yeşillik ve çiçekler | |
Koruma statüsü
| |
 En Az Endişe Verici (IUCN 3.1) | |
Bilimsel sınıflandırma 
| |
| Krallık: | Plantae |
| Klad: | Trakeofitler |
| Klad: | Angiospermler |
| Klad: | Eudicots |
| Klad: | Rosids |
| Sipariş: | Rosales |
| Aile: | Rosaceae |
| Cins: | Prunus |
| Türler: | P. laurocerasus
|
| Binom adı | |
| Prunus laurocerasus L.
| |
| Eşanlamlılar | |
|
Liste
| |
Kuzey Amerika'da kiraz defnesi, adi defne ve bazen İngiliz defnesi olarak da bilinen Prunus laurocerasus, güneybatı Asya ve güneydoğu Avrupa'da, Arnavutluk ve Bulgaristan'dan Türkiye'nin doğusuna, Kafkas Dağları'na ve kuzey İran'a kadar Karadeniz'e kıyısı olan bölgelere özgü, yaprak dökmeyen bir kiraz (Prunus) türüdür. ⓘ
P. laurocerasus'un yaygın isimleri, yaprakların ve görünümün defne defnesine (Lauraceae familyasındaki Laurus nobilis, gerçek defne) benzerliğine atıfta bulunur ve defne defnesi gibi Prunus laurocerasus da defne çelenkleri yapmak için kullanılmıştır, ancak iki bitki yakından ilişkili değildir. Kiraz defnesi olarak da adlandırılan Amerikan akrabası Prunus caroliniana ile karıştırılmamalıdır. ⓘ
| Karayemiş ⓘ | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1) | |||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
|
Prunus laurocerasus L., Sp. Pl.: 474 (1753).
| |||||||||||||||||
Vikitür'de Prunus laurocerasus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Wikimedia Commons'ta Karayemiş (Prunus laurocerasus), gülgiller (Rosaceae) familyasından küçük beyaz renkli çiçekler açan, daha çok rutubetli ve gölgeli yerlerde yetişen 5–15 m boyunda, yaprak dökmeyen bir ağaç türü. Türkiye'de çeşitli yöresel adlarla bilinmektedir. Yaygın olarak "Taflan" adıyla bilinen bitki, "Gürcü kirazı", "Laz kirazı", "Laz üzümü", "Laz yemişi", "Tanal", "Tçkoo" adlarıyla da bilinmektedir. ⓘ
Açıklama
Prunus laurocerasus yaprak dökmeyen bir çalı veya küçük ila orta boylu bir ağaçtır, 5 ila 15 metre (16 ila 49 ft) boyunda, nadiren 18 metreye (59 ft) kadar büyür ve gövdesi 60 cm genişliğindedir. Yapraklar koyu yeşil, kösele gibi, parlak, (5-)10-25(-30) cm uzunluğunda ve 4-10 cm genişliğinde, ince tırtıklı kenarlıdır. Yapraklar ezildiğinde badem kokusuna sahip olabilir. Çiçek tomurcukları erken ilkbaharda ortaya çıkar ve yaz başında dik 7-15 cm'lik 30-40 çiçekli salkımlar halinde açılır, her çiçek 1 cm genişliğindedir, beş krem-beyaz taç yaprağı ve tatlı kokulu çok sayıda sarımsı stamenleri vardır. Meyve 1-2 cm genişliğinde küçük bir kirazdır ve sonbaharın başlarında olgunlaştığında siyaha döner. ⓘ
Yetiştirme
Prunus laurocerasus, dünya çapında ılıman bölgelerde bahçelerde ve parklarda dikim için kullanılan, yaygın olarak yetiştirilen bir süs bitkisidir. Genellikle çitlerde, perdeleme bitkisi olarak ve toplu peyzaj bitkisi olarak kullanılır. Çoğu çeşidi, gölgeli ve kuru koşullar da dahil olmak üzere zorlu yetiştirme koşullarıyla başa çıkabilen ve budamaya iyi yanıt veren sert çalılardır. ⓘ
Çeşitler
Aşağıdakiler de dahil olmak üzere 40'ın üzerinde çeşit seçilmiştir
- 'Aureovariegata', alacalı, sarı kenarlı yapraklar
- 'Magnifolia', kuvvetli, 30 cm genişliğe ve 11 cm genişliğe kadar büyük yapraklı
- 'Otto Luyken' (adını Otto Luyken'den almıştır), yarı cüce, 10 cm genişliğinde ve 2-3 cm eninde küçük yapraklı
- 'Schipkaensis'
- 'Zabeliana', kış soğuğuna tolerans için seçilmiştir ⓘ
'Otto Luyken' çeşidi Royal Horticultural Society'nin Bahçe Liyakat Ödülü'nü kazanmıştır. ⓘ
İstilacı türler
Yaygın olarak doğallaşmıştır. Bazı bölgelerde (Birleşik Krallık ve Kuzey Amerika'nın Pasifik Kuzeybatısı gibi) bu tür istilacı bir bitki olabilir. Hızlı büyümesi, yaprak dökmeyen alışkanlığı ve kuraklığa ve gölgeye toleransı ile birleştiğinde, genellikle yerli bitki türleriyle rekabet etmesine ve onları öldürmesine izin verir. Kuşlar tarafından, dışkılarındaki tohumlar aracılığıyla yayılır. ⓘ
Habitat
Tür, Kuzey İrlanda'da ormanlık ve çalılık alanlarda kaçış olarak bulunur ve yaygın olarak park ve bahçelere dikilir. ⓘ
Türkiye'de ağırlıklı olarak Doğu Karadeniz Bölgesi'nde (Trabzon ve Giresun başta olmak üzere) bulunan türler endemik bitkiler olarak sınıflandırılır. ⓘ
Güneybatı Asya ile Güneydoğu Avrupa'da doğal olarak yetişir. Türkiye'de Samsun, Giresun, Trabzon, Rize, Ordu ve Artvin civarında yüksek dağlık bölgelerde doğal olarak bulunur. ⓘ
Genel kullanımı
Yaprakları şeker, tanen, kalsiyum, oksalat, emülsin, prunasin ihtiva eder. Taze yapraklardan elde edilen taflan suyu, antispazmodik ve öksürük dindirici, bulantı ve karın ağrılarını giderici olarak kullanılır. Fazla alınırsa, zehirlenme yapar. Taze meyveleri yenir. Taze meyvelerinin idrar söktürücü ve taş düşürücü etkileri vardır. Yaprakları ise gıdalara koku vermekte kullanılır. ⓘ
Yapılan çalışmalarda on fenolik ve altı şeker içeriği tespit edilmiştir. Bilinen en yaygın üç fitesterolden biri olan β-sitosterolün karayemiş meyve çekirdeklerinde % 73’ ünü oluşturduğu belirtilmiştir. Yeteri kadar araştırması olmamasına rağmen topikal kullanımlarda ağrı üzerinde analjezik etki gösterdiği söylenmektedir. Besin ve nutrasötik takviye formülasyonlarında potansiyel olarak kullanılabilen iyi bir doğal antioksidan kaynağıdır. Halk ilacı olarak mide ülseri, sindirim sistemi şikâyeti, bronşit, egzama, hemoroit, diüretik ajan olarak kullanıldığı bilinmektedir. Meyvelerinin ise yenerek diyabette kullanıldığı bilinmektedir. ⓘ
Yapraklar çiçekçilikte kesme yeşillik olarak da kullanılır. ⓘ
Meyveleri buruktur ancak yenilebilir. Az miktarda hidrojen siyanür içerirler; tadı acı olan herhangi bir meyve (daha büyük hidrojen siyanür konsantrasyonlarını gösterir) yenmemelidir. Meyvenin içindeki tohum (ve yapraklar) daha yüksek konsantrasyonlarda hidrojen siyanür içerir ve asla yenmemelidir. Meyvenin içindeki tohumun toksisitesi, yaygın meyveler olan kayısı ve şeftalinin içindeki tohumların siyanür toksisitesine benzer. ⓘ
Zehirlilik
Yapraklar ve tohum yutulduğunda insanlarda ciddi rahatsızlığa neden olabilir. Kirazların içinde bulunan tohumlar, bitkinin geri kalanı gibi zehirlidir, siyanojenik glikozitler ve amigdalin içerir. Bu kimyasal bileşim, yapraklar ezildiğinde badem kokusunu veren şeydir. Bitkiden damıtılarak elde edilen defne suyu, prusik asit (hidrojen siyanür) ve diğer bileşikleri içerir ve zehirlidir. ⓘ
Ahşap
Kiraz defnesi ağacı çok fazla su içerir. Kesim sırasında bıçakları sakızlaştırma eğilimindedir. Kururken yarılma ve deforme olma eğilimindedir. ⓘ
Yeni kesilmiş ahşap kremsi beyazdır ve badem kokar, kuruduğunda turuncu ve kahverengiye döner. ⓘ
Yeterince büyük çaplı kesitler kase yapımında kullanılabilir. ⓘ
Benzer türler
Prunus lusitanica, Portekiz defnesi, görünüş olarak benzerdir, ancak keskin dişli yaprakları ve kırmızı yaprak sapları ile ayırt edilebilir. ⓘ
Morfolojik özellikleri
Yapraklar derimsi kısa saplı ve oval şekillidir. Orta damar alt tarafta çıkıntı teşkil eder. Çiçeklerin 30 - 40 tanesi bir arada bulunur. Taç ve çanak yapraklari 5 parçalıdır. Meyveleri zamanla siyah renk alır. ⓘ