Lurlar

Lurlar
لر ⓘ

Önemli nüfusa sahip bölgeler
İran	7.600.000
Diller
Lurca, Farsça
Din
çoğunluk: İslam (Şiilik), diğer: Zerdüştlük

Lurlar (Lurca: لور, Zazaca: Lor, Farsça: لُر), İranlı bir halktır. Batı kuzeybatı ve güney batı İran'da Luristan, Huzistan, Hamedan, Çaharmahal ve Bahtiyari, İsfahan ve İlam eyaletlerinde yaşarlar. Bir İran dili olan Lurca'yı konuşurlar. Şeref Han'ın Şerefname'sinde Lurların Kürt, Lurcayı Kürtçe'nin lehçesi olduğuna dair net bir bilimsel veri ortaya koyamamıştır. Bu nedenle tarihi analizlerde Lurca; İran'ı diller olan Zazaca, Talisce, Gilakca'ya benzediği için bu halkların akrabası olduğu düşünülmektedir. 1996 nüfus sayımına göre nüfusları 4,1 milyondur. 2015'te tahmini 8 milyondan fazla kişinin anadili Lurca'dır. ⓘ

Michael M. Gunter'e göre lurlar 1000 yıl önce Moğol istilası nda Zazalar'dan ayrılmaya başlamışlardır. Nitekim 16. yüzyılda yazılan Şerefname'de Lurlar Kürt olduguna dair bilimsel veriler yetersizdir. Ayrıca 11. ve 15. yüzyılları arasında hüküm sürmüş bir Deylemi devleti olan Luristan Atabeyliği de bu ismi kullanmıştır. Gutiler gibi bir antik Zagros halkı olan Lullubiler'in modern Lurlar olduguna dair elle tutulabilir bilimsel veri yoktur, Kürt olduğunu düşünmek isteyen Kürt milliyetçilleri bu konuda yeterli bilimsel kanıt gösterememektedir. Türk seyyah Evliya Çelebi'nin yazdığı Seyahatname'de Bingöl halkından bahsederken: "..Bingöl yaylasının halkı: Zaza, Lolo, İzol, Yezidi, (...) gibi Zaza aşiretleri olup... Yakut El-Hamavi Mujam-El Buldan eserinde Lurlar'ın bir Kürt aşireti olarak yazımında hiçbir bilimsel analiz sunamamıstır. Lurca dillere ek olarak, Lur kıyafetleri Lurları diğer etnik gruplardan ayırır. Ayrıca Lur dans (Bâzi), Lurların bir diğer etnik simgesidir. ⓘ

Lorestan Eyaleti adını Lurlardan almaktadır, ancak etnik grup aynı zamanda Fars, Çaharmahal ve Bahtiyari, Kohgiluyeh ve Boyer-Ahmad, Huzistan, Hamadan, İsfahan, Tahran ve güney İlam Eyaletlerinde de yaşamaktadır. ⓘ

Dil

Lurca, Hint-Avrupa dil ailesinden İran dillerine bağlıdır. ⓘ

Rihard N. Frye, şöyle söylemiştir; Lurlar ve onların dilleri Fars bölgesinin Farsları ile yakından ilgilidir. Ve doğal olarak İranlı halkların güneybatı kolundandırlar. ⓘ

Lurca, Farsça gibi bir Güneybatı İran dilidir. ⓘ

Luri, yaklaşık dört milyon kişi tarafından konuşulan bir Batı İran dili sürekliliğidir. Bu süreklilik Bahtiyari, Luristani ve Güney Luri olmak üzere üç lehçeden oluşur ve dilbilimci Anonby bunları Kürtçe ile Farsça arasında konumlandırır. ⓘ

Luri kolları

• Bakhtiari
• Güney Lori
  • Boyerahmadi (Yasuji)
  • Kohgiluyei
  • Mamasani
• Luristani (Kuzey Lori)
  • Khorramabadi
  • Borujerdi
  • Bala Gariva Lori
  • Hinimini
  • Shuhani ⓘ

Tarih

Elamit kaya kabartmasının batı tarafında "Kul-e Farah" yazmaktadır ⓘ

Elam bölgesi ⓘ

Elamlı bir soylu kadının rölyefi ⓘ

Lurlar, Orta Asya'dan gelen yerli İran kabileleri ile Kassitler (anavatanları şimdiki Lorestan bölgesi gibi görünen) ve Gutiler gibi Batı İran'ın İran öncesi kabilelerinin bir karışımıdır. Coğrafi ve arkeolojik eşleştirmelere uygun olarak, bazı tarihçiler Elamlıların, dilleri ancak Orta Çağ'da İranileşen Proto-Lurlar olduğunu savunmaktadır. Michael M. Gunter, Kürtlerle yakın akraba olduklarını ancak "görünüşe göre 1.000 yıl önce Kürtlerden ayrılmaya başladıklarını" belirtmektedir. Gunter, Şeraf Han Bidlisi'nin Şerafname'sinde "geçmişte kraliyete ya da en yüksek egemenlik veya bağımsızlık biçimine sahip olan beş Kürt hanedanı arasında iki Lur hanedanından bahsedildiğini" de ekler. Şarafhan 1597 tarihli kitabının bir bölümünü Lurlara ve Luri hükümdarlarına ayırır ve onları Kürt olarak kabul eder.

Muhammed Rıza Pehlevi'nin ikinci eşi Kraliçe Soraya Esfandiary-Bakhtiari'nin babası Lur, annesi Alman'dı. ⓘ

Genetik

NRY varyasyonları göz önüne alındığında, Lurlar diğer İranlı gruplardan nispeten yüksek Y-DNA Haplogrubu R1b (özellikle R1b1a2a-L23 alt grubu) sıklığı ile ayrılmaktadır. R1 grubu, diğer kladlarıyla birlikte Lurlar arasında en yaygın olan tek haplogrubu oluşturmaktadır. J2a haplogrubu (daha spesifik olarak J2a3a-M47, J2a3b-M67, J2a3h-M530 altklasları) Lurlarda en sık görülen ikinci patrilinejdir ve MÖ 8000-4000 yılları arasında Neolitik Yakın Doğu'dan tarımcıların yayılmasıyla ilişkilendirilmektedir. Sıklığı %10'un üzerine çıkan bir diğer haplogrup da G2a'dır ve bunun büyük bir kısmını G2a3b altkümesi oluşturmaktadır. Ayrıca Lurların İran'da en yüksek frekansı gösterdiği haplogrup E1b1b1a1b de önemlidir. Q1b1 ve Q1a3 soyları %6 oranında, T ise %4 oranında bulunmaktadır. ⓘ

Kültür

Dasmâl-bâzi dansı, Mamasani, İran ⓘ

Kabile büyüklerinin otoritesi göçebe nüfus arasında güçlü bir etkiye sahip olmaya devam etmektedir. Yerleşik kent nüfusu arasında bu kadar baskın değildir. Kürtler arasında olduğu gibi Lur kadınları da bölgedeki diğer gruplardaki kadınlardan çok daha fazla özgürlüğe sahiptir. Kadınlar farklı sosyal faaliyetlere katılma, çeşitli kadın kıyafetleri giyme ve farklı törenlerde şarkı söyleyip dans etme konusunda daha fazla özgürlüğe sahiptir. Bibi Maryam Bakhtiari önemli bir Luri kadınıdır. Luri müziği, Luri kıyafetleri ve Luri halk dansları bu etnik grubun en belirgin etno-kültürel özelliklerinden bazılarıdır. ⓘ

Lurilerin çoğu küçük ölçekli tarım işçisi ve çobandır. Birkaç Lur aynı zamanda gezgin müzisyendir. Lur tekstil ürünleri ve dokuma becerileri, işçilikleri ve güzellikleriyle oldukça saygındır. ⓘ

Din

Lurların çoğu Şii Müslümandır. Tarihsel olarak birçok Lur Yarsanizm'e bağlıydı ancak Yarsani Luri nüfusunun neredeyse tamamı Şii İslam'a geçmiştir. Küçük bir Sünni Müslüman Lur topluluğu da mevcuttur. Encyclopaedia of Islam'a göre Lurlar, Zerdüştler gibi ekmek ve ateşe saygı duyarlar. ⓘ

Ayrıca bakınız

• Kerim Han Zend
• Zendler ⓘ

Not

Lur - Lor Köken bilgisi