Sason

Sason Sasun - Սասուն ⓘ
Sason
Koordinatlar: 38°22′49″N 41°23′43″E
Ülke	Türkiye
İl	Batman
Hükümet
- Belediye Başkanı	Muzzafer Arslan (AKP)
- Kaymakam	Abdullah Özadalı
Alan
- Bölge	731,90 km2 (282,59 sq mi)
Nüfus  (2012)
- Kentsel	11,322
- Bölge	31,475
- Bölge yoğunluğu	43/km2 (110/sq mi)
Posta kodu	72500
Web sitesi	www.sason.bel.tr

Sason bölgesi

ⓘ

Sason ilçesi Batman ili sınırları içerisinde yer almaktadır. ⓘ

Sason (Ermenice: Սասուն, romanize edilmiştir: Sasun, Kürtçe: Qabilcewz, Arapça: قبل جوز; eski adıyla Sasun veya Sassoun), Türkiye'nin Batman iline bağlı bir ilçedir. Eskiden Siirt sancağının bir parçasıydı. 1880'e kadar Diyarbakır vilayetine, 1892'de Bitlis vilayetine bağlıydı. Daha sonra Bitlis vilayetine bağlı Muş sancağının bir parçası olmuş ve 1927 yılına kadar Muş'a bağlı kalmıştır. 1993'e kadar Siirt ilinin ilçelerinden biriydi. İlçenin sınırları zaman içinde önemli ölçüde değişmiştir. Mevcut sınırlar, Sasun ilçesinin daha kuzeyde yer aldığı 19. yüzyıldaki sınırlarla aynı değildir (çoğunlukla şimdi Muş'un merkez ilçesine dahil olan bölge). ⓘ

Ermeniler tarafından adlandırıldığı şekliyle Sasun, Ermeni kültürü ve tarihinde önemli bir yere sahiptir. Ermenistan'ın ulusal destanı olan Sasun'un Yiğitleri'nin geçtiği yerdir. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında, 1894 ve 1904 yıllarında Osmanlı yetkililerine ve Kürt aşiretlerine karşı iki ayaklanma düzenleyen Ermeni fedayi faaliyetlerinin önemli bir yeriydi. Sasun'un Aramice kökenli "Arme" sözcüğü aynı zamanda "Armenia" sözcüğünün de kökenidir. Mart 2019 yerel seçimlerinde Muzaffer Arslan Belediye Başkanı seçilmiştir. Kaymakam olarak Abdullah Özadalı atanmıştır. ⓘ

Sason ⓘ
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
Sason'dan bir görünüm
Ülke	Türkiye
İl	Batman
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Samet Serin
• Belediye başkanı	Cuma Uçar (SP)
Yüzölçümü
• Toplam	661 km² (255 mil²)
Rakım	950 m (3.110 ft)
Nüfus
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	488
İl plaka kodu	72
Resmî site http://www.sason.bel.tr/

Sason, dağların arasında kurulmuş eski bir yerleşim birimidir. İlçe merkezi Helkıs Dağı eteklerine kurulmuştur. İlçe'nin girişinde şifalı içmeler vardır. Sason dağların bir yanı Kozluk üzerinden Bitlis'e çıkarken diğer yanı Muş ovasına çıkar. 3000 m'ye yakın yükseltisiyle Mereto Dağı, Diyarbakır havzasından net bir şekilde görülmekte olup, yörenin en yüksek dağıdır. ⓘ

Tarihçe

İlçedeki Mereto Dağı (Ocak 2021) ⓘ

Ermenice olan Sasun ve Sanasunk adları 3. yüzyıldan itibaren Ermeni, Bizans, Süryani ve Arap kaynaklarında kaydedilmiştir. Tarihî Sasun bölgesi bugünkü alanına ek olarak Mutki ve Kozluk (Hazzo) ilçelerini de kapsamaktadır. Bölgenin tarihî halkı Ermeniler olmakla birlikte Kürt ve Arap unsurlara da en eski devirden itibaren rastlanmaktadır. ⓘ

Ermeni halk edebiyatının en ünlü eseri olan Sasuntsi Tavit (Türkçesi "Sasun'lu Tavit") destanı, 10. yüzyıl civarında Mısır ve Irak'ın Arap hükümdarlarıyla olan ilişki ve çatışmaları konu alır. Destanın bazı ögeleri Asurlular dönemine ait çok daha eski efsaneleri barındırır. ⓘ

19. yüzyıl sonunda Sasun, Ermeni ulusal hareketinin en önemli odak noktalarından biri olmuştur. Hınçak partisinin girişimiyle 1891 yılında başlayan Sason İsyanı kısa bir süre sonra Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnak) örgütünün denetimine girmiş ve fasılalarla 1904 yılına kadar devam etmiştir. İsyan bu tarihte Batılı devletlerin müdahalesiyle sona ermiş ve isyan lideri olan Antranik Ozanyan sürgün olarak yurt dışına gitmiştir. ⓘ

Osmanlı dönemi

Bölge daha sonra Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilerek Bitlis Vilayeti'ne bağlı Muş Sancağı'nın bir parçası haline gelmiş ve önemli bir Ermeni nüfusunu barındırmaya devam etmiştir. Bu dönemde Sason, sakinleri Sasuntsis (Ermenice: Սասունցի) olarak bilinen yaklaşık kırk Ermeni köyünden oluşan bir federasyondu. Sık sık haraç ödemek zorunda kaldıkları vahşi Kürt aşiretleriyle çevrili olan Sasuntsiler, Kürtlerin nihayet hükümet kontrolü altına alındığı 19. yüzyılın sonuna kadar Türk yönetiminden bağımsız bir özerklik sürdürebildiler. Gururlu savaşçılar olan Sasuntsiler tüm silahlarını kendileri yapıyor ve dış dünyadan hiçbir şeye güvenmiyorlardı. ⓘ

1893 yılında Diyarbakır ovalarından üç ila dört bin göçebe Kürt Sason bölgesine girdi. Yaz aylarında sürüleri için bölgedeki dağ çayırlarını kullanan göçebelerin bu akını, yerleşik Ermeniler için zararlıydı. Bazı Kürt aşiretleri, Ermeni köylülerin tarım toplumuna ekonomik yıkım getirmekten sorumluydu: hayvanları çalıyor ve Ermenilerden ikinci bir vergi (yani Ermenilerin Osmanlı hükümetine ödedikleri vergiye ek olarak ayrı bir vergi) ödemelerini talep ediyorlardı. Ermeniler haraca karşı çıkmaya karar verdiklerinde bir kavga çıktı ve bir Kürt öldürüldü. Türk yetkililer, Kürt'ün ölümünü bahane ederek bir isyanın gerçekleştiğini açıkladılar ve Sason Ermenilerine karşı bir Kürt intikam saldırısını desteklediler. ⓘ

Ancak Kürtler, silahlı Ermeni köylüler tarafından başarılı bir şekilde püskürtüldü, ancak bu başarı daha sonra Osmanlı yetkilileri tarafından olası bir tehdit olarak görüldü. 1894 yılında köylüler, Osmanlı yetkilileri kendilerini yeni Kürt baskınlarına ve gasplara karşı yeterince korumazsa vergi ödemeyi reddettiler. Bunun yerine hükümet, köylüleri silahsızlandırmak için yaklaşık 3.000 asker ve Kürt düzensizlerden oluşan bir güç gönderdi ve bu olay 900 ila 3.000 erkek, kadın ve çocuğun katledilmesiyle sonuçlandı. "Sasun olayı" kamuoyunda geniş yankı uyandırmış ve Avrupalı Güçlerin temsilcileri tarafından soruşturulmuş, bunun sonucunda Osmanlı Türkiye'sinden altı "Ermeni vilayetinde" reformlar başlatması talep edilmiştir. Abdülhamid'in bu taleplere verdiği yanıt, 1895 ve 1896'daki Ermeni karşıtı pogromlarla doruğa ulaştı. ⓘ

McDowall, Hamidiye katliamlarının bir parçası olarak, Sason vahşetinde en az 1.000 Ermeni köylünün öldürüldüğünü tahmin etmektedir; bu katliamların tamamı 1894 başlarında Osmanlı birliklerinin yığınak yapmasıyla kışkırtılmıştır. Sason katliamlarına karışan subaylar ve askeri yetkililer madalya ile ödüllendirilmiştir. Ermeni soykırımı sırasında Sason bölgesinden 60.000'den fazla Ermeni ölmüştür. Hayatta kalanların çoğu Doğu Ermenistan'a kaçtı ve Sovyet Ermenistan'ın eski Aştarak ve Talin bölgelerindeki köylere yerleşti. ⓘ

Modern Sason

Bugün Sason'un nüfusunun çoğunluğunu Kürt ve Araplar oluşturmaktadır. Bir Ermeni azınlık hala var olabilir (1972'de bölgede yaklaşık 6,000 Ermeni köylüsü olduğu tahmin ediliyordu). Bölge çok dağlıktır, trekking ve tırmanış için uygundur ve birçok beyaz su nehri vardır. Mereto dağı Sason'un en yüksek zirvesine sahiptir. Bölge cevizleriyle ünlüdür. Hatta bazı yerel halk hala eski adı olan Kâbilcevz'i kullanmaktadır. Bölgede çok sayıda kalıntı ve ayrıca bazı tarihi su çeşmeleri, "Sevek çeşmesi", "Nabuhan çeşmesi", "Hapyenk çeşmesi" ve "Ağde çeşmesi" bulunmaktadır. Ayrıca bir evliyanın mezar yeri olan Şehan isimli türbe her Temmuz ayında kutlamalara sahne olmaktadır. ⓘ

Kültür

Bölge, 1873 yılında yeniden keşfedilen ve ilk kez kısmen yazıya geçirilen Ermeni destanı Sasna Tsrer'in (Sasun'un Cesurları) geçtiği yerdir. Daha çok Sasuntsi Davit ("Sasun'un Davut'u") olarak bilinir. Bu destan, Ermenistan'ın Mısır Halifeleri tarafından işgal edildiği dönemden (yaklaşık 670) kalmadır ve aynı adı taşıyan Ermeni halk kahramanı yabancı işgalcileri Ermenistan'dan kovar. ⓘ

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır ⓘ
Sason ilçesi (Siirt)
1965	15.889	1.887	14.002
1970	18.893	2.623	16.270
1975	21.310	3.211	18.099
1980	25.436	4.163	21.273
1985	29.507	5.821	23.686
Sason ilçesi (Batman)
1990	32.413	6.041	26.372
2000	36.719	9.705	27.014
2007	31.230	10.673	20.557
2008	33.295	11.363	21.932
2009	32.645	10.652	21.993
2010	32.644	10.805	21.839
2011	32.457	10.969	21.488
2012	31.475	11.322	20.153
2013	31.682	11.802	19.880
2014	30.646	11.778	18.868
2015	29.908	11.353	18.555
2016	29.767	11.004	18.763
2017	29.846	11.092	18.754
2018	32.907	13.433	19.474
2019	30.911	12.558	18.353
2020	30.774	12.627	18.147