Afet
Afet; insanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar ortaya çıkaran, insanın normal yaşantısını ve eylemlerini durduracak veya kesintiye uğratacak, imkânların yetersiz kaldığı olaylara verilen genel bir isimdir. Büyük oranda veya tamamen insanların kontrolü dışında gerçekleşen afetler, kitlesel bir can ve mal kaybına neden olur. ⓘ
Bir olayın afet olarak nitelendirilebilmesi için insanları veya insanların yaşamını sürdürdüğü çevreyi etkili biçimde etkileyecek kadar büyük olmalıdır. Buradan yola çıkarsak afet bir olaydan ziyade bir olayın doğurduğu sonuçtur. ⓘ
Afetlerin doğurduğu sonuçlara bakıldığında; en başta can ve mal kaybına neden oldukları görülür. Can kayıpları insan ve hayvanların ölmesi; mal kayıpları ise eşya bina ve tarım alanlarının zarar görmesidir. Kayıpların bir kısmı doğrudan hemen afetle birlikte ortaya çıkarken bir kısmı ise belirli bir süre sonra ortaya çıkabilir. Örneğin sel sırasında can ve mal kaybı meydana gelmektedir. Ancak sel baskınından sonra sellerin getirdikleri moloz, kum ve çamur tarım alanlarını verimsizleştirerek dolaylı ve uzun süreli zararlar da meydana getirebilmektedirler. Bazı afet türleri, yeryüzünün belirli yerlerinde ve belirli zamanlarda daha sık ortaya çıkarlar. ⓘ
- Depremler
- Sel ve su taşkınları
- Toprak kaymaları, heyelan
- Çığ
- Fırtına, hortum ve kasırgalar
- Yanardağ patlamaları
- Taşımacılık ve ulaşım kazaları ⓘ
Afet, kısa veya uzun bir zaman diliminde meydana gelen ve etkilenen topluluk veya toplumun kendi kaynaklarını kullanarak başa çıkma kabiliyetini aşan yaygın insani, maddi, ekonomik veya çevresel kayıplara neden olan ciddi bir sorundur. Afetler rutin olarak ya doğal tehlikelerin neden olduğu "doğal afetler" ya da antropojenik tehlikelerin neden olduğu "insan kaynaklı afetler" olarak ikiye ayrılır. Ancak modern zamanlarda doğal, insan kaynaklı ve insan eliyle hızlandırılmış afetler arasındaki ayrımı yapmak oldukça zordur. ⓘ
Doğal tehlikelere örnek olarak çığ, kıyı taşkınları, soğuk hava dalgası, kuraklık, deprem, dolu, sıcak hava dalgası, kasırga (tropikal siklon), buz fırtınası, toprak kayması, yıldırım, nehir taşkınları, şiddetli rüzgar, kasırga, tsunami, volkanik aktivite, orman yangını, kış havası verilebilir. Antropojenik tehlikeler toplumsal tehlikeler (suç, sivil kargaşa, terörizm, savaş, endüstriyel tehlikeler, mühendislik tehlikeleri, elektrik kesintisi, yangın; ulaşımdan kaynaklanan tehlikeler ve çevresel tehlikeler olarak gruplandırılabilir. ⓘ
Bir afet meydana geldiğinde en büyük maliyeti gelişmekte olan ülkeler çeker - tehlikelerin neden olduğu tüm ölümlerin %95'inden fazlası gelişmekte olan ülkelerde meydana gelir ve doğal tehlikelerden kaynaklanan kayıplar gelişmekte olan ülkelerde sanayileşmiş ülkelere göre 20 kat daha fazladır (GSYİH yüzdesi olarak). ⓘ
Etimoloji
Felaket sözcüğü Orta Fransızca désastre ve Eski İtalyanca disastro sözcüklerinden türetilmiş olup Eski Yunanca δυσ-, (dus-) "kötü" ve ἀστήρ (aster) "yıldız" aşağılayıcı önekinden gelmektedir. Felaket kelimesinin kökü (Yunanca'da "kötü yıldız") astrolojik anlamda gezegenlerin konumundan sorumlu tutulan bir felaketten gelmektedir. ⓘ
Sınıflandırma
Afetler rutin olarak doğal ya da insan kaynaklı olarak ikiye ayrılır. Ancak modern zamanlarda doğal, insan kaynaklı ve insan eliyle hızlandırılmış afetler arasındaki ayrımı yapmak oldukça zordur. ⓘ
Tek bir temel nedenin bulunmadığı karmaşık afetler, gelişmekte olan ülkelerde daha yaygındır. Belirli bir afet, etkisini artıran ikincil bir afeti doğurabilir. Klasik bir örnek, tsunamiye neden olan bir depremin kıyılarda sele yol açması ve bunun sonucunda bir nükleer enerji santralinin zarar görmesidir (bkz. Fukuşima nükleer felaketi). Duman ve asit yağmuru gibi bazı üretilmiş felaketler yanlışlıkla doğaya atfedilmiştir. ⓘ
Bazı araştırmacılar ayrıca mevsimsel sel gibi yinelenen olaylar ile öngörülemeyen olaylar arasında da ayrım yapmaktadır. ⓘ
Doğal afetler (doğal tehlikelerin neden olduğu)
İnsan kaynaklı afetler (insan kaynaklı tehlikelerin neden olduğu)
İnsan kaynaklı felaketler ise teknolojik ya da insan kaynaklı tehlikelerin bir sonucudur. Örnekler arasında savaş, sosyal huzursuzluk, izdiham, yangın, ulaşım kazaları, endüstriyel kazalar, çatışmalar, petrol sızıntıları, terörist saldırılar yer almaktadır, nükleer patlamalar/nükleer radyasyon. ⓘ
Diğer kaynaklı afet türleri arasında daha kozmik senaryolar olan yıkıcı iklim değişikliği, nükleer savaş ve biyoterörizm yer almaktadır. ⓘ
Bir görüşe göre tüm felaketler, insanların uygun acil durum yönetimi önlemlerini almadaki başarısızlıkları nedeniyle insan kaynaklı olarak görülebilir. ⓘ
Kıtlıklar yerel olarak kuraklık, sel, yangın veya salgın hastalıklardan kaynaklanabilir, ancak modern zamanlarda küresel olarak bol miktarda gıda vardır ve sürekli yerel kıtlıklar genellikle hükümetin kötü yönetiminden, şiddetli çatışmalardan veya gıdayı ihtiyaç duyulan yerlere dağıtmayan bir ekonomik sistemden kaynaklanmaktadır. Depremler çoğunlukla insan yapımı binalar ve barajlar nedeniyle tehlikelidir; deprem kaynaklı tsunami ve toprak kaymalarından kaçınmak büyük ölçüde bir konum meselesidir. ⓘ
Yanıtlar
Aşağıdaki tabloda bazı afetler sınıflandırılmakta ve ilk müdahale girişimleri belirtilmektedir. ⓘ
| Doğal Afetler | Felaket ⓘ | ||
|---|---|---|---|
| Örnek | Profil | İlk yanıt | |
| Çığ | Yeni kar ya da yağmur yüklemesi gibi doğal tetikleyiciler ya da patlayıcılar veya dağ kayakçıları gibi yapay tetikleyiciler kar paketini aşırı yüklediğinde meydana gelen, karın bir yamaçtan aşağı ani ve şiddetli akışı | Kamu hizmetlerini kapatın; Gerekirse binayı boşaltın; Ekipman ve tesisler üzerindeki etkiyi ve herhangi bir kesintiyi belirleyin | |
| Blizzard | Çok güçlü rüzgarlar ve düşük sıcaklıklarla karakterize edilen şiddetli bir kar fırtınası | Tüm ekipmanı kapatın; kar fırtınası uyarılarını dinleyin; Güvenli değilse alanı boşaltın; Hasarı değerlendirin | |
| Deprem | Yeraltındaki volkanik güçlerin yeryüzünün altındaki kayaları kırması ve kaydırması sonucu yerkabuğunun sarsılması | Kamu hizmetlerini kapatın; Gerekirse binayı boşaltın; Ekipman ve tesisler üzerindeki etkiyi ve herhangi bir kesintiyi belirleyin | |
| Yangın (vahşi) | Yerleşim olmayan bölgelerde çıkan ve yerleşim alanlarına yayılma riski taşıyan yangınlar | Yangını erken aşamalarda bastırmaya çalışın; Gerektiğinde alarm durumunda personeli tahliye edin; İtfaiyeye haber verin; Kamu hizmetlerini kapatın; Hava durumu tavsiyelerini izleyin | |
| Sel | Ani sel: Küçük dereler, oluklar, kuru dere yatakları, vadiler, menfezler ve hatta alçakta kalan alanlar hızla taşar | Sel uyarılarını izleyin; Tesislere yönelik sel potansiyelini belirleyin; Acil durum güç üretim ekipmanını önceden kademelendirin; Hasarı değerlendirin | |
| Dondurucu yağmur | Dış yüzey sıcaklığı donma noktasının altında olduğunda meydana gelen yağmur | Hava durumu uyarılarını izleyin; kar ve buzun temizlenmesi için gerekli düzenlemeleri yapın | |
| Sıcak hava dalgası | Bir bölgenin olağan hava modeline ve mevsim normal sıcaklıklarına göre uzun süreli aşırı sıcak hava | Hava durumu uyarılarını dinleyin; Elektrik kesintisi olasılığı varsa, zarif bir kapatma işleminden sonra tüm sunucuları kapatın; Genellikle bodrumda veya birinci katta bulunan ana elektrik devresini kapatın | |
| Kasırga | Şiddetli yağmurlar ve şiddetli rüzgarlar | Tüm ekipmanı kapatın; kasırga uyarılarını dinleyin; sel olasılığı varsa bölgeyi boşaltın; gaz, su ve elektrik hatlarında hasar olup olmadığını kontrol edin; şiddetli yıldırım durumunda telefonları kullanmayın; Hasarı değerlendirin | |
| Toprak Kayması | Kaya düşmeleri, yamaçların derin çökmesi ve sığ enkaz akıntıları gibi bir dizi yer hareketini içeren jeolojik fenomen | Kamu hizmetlerini kapatın; Gerekirse binayı boşaltın; Ekipman ve tesisler üzerindeki etkiyi ve herhangi bir kesintiyi belirleyin | |
| Yıldırım çarpması | Tipik olarak gök gürültülü fırtınalar sırasında yıldırımın neden olduğu bir elektrik boşalması | Tüm ekipmanı kapatın; kasırga uyarılarını dinleyin; sel olasılığı varsa bölgeyi boşaltın; gaz, su ve elektrik hatlarında hasar olup olmadığını kontrol edin; şiddetli yıldırım durumunda telefonları kullanmayın; Hasarı değerlendirin | |
| Limnik püskürmesi | Derin göl suyundan ani karbondioksit püskürmesi | Kamu hizmetlerini kapatın; Gerekirse binayı boşaltın; Ekipman ve tesisler üzerindeki etkiyi ve herhangi bir kesintiyi belirleyin | |
| Kasırga | Şiddetli fırtına bulut sistemlerinden inen şiddetli dönen hava sütunları | Kasırga uyarılarını izleyin; Ekipmanı kapatın; Kamu hizmetlerini (elektrik ve gaz) kapatın; Fırtına geçtikten sonra hasarı değerlendirin | |
| Tsunami | Genellikle depremler, volkanik patlamalar, sualtı patlamaları, toprak kaymaları, buzul patlamaları, göktaşı çarpmaları ve suyun üstünde veya altında meydana gelen diğer karışıklıkların neden olduğu, büyük hacimli bir su kütlesinin, tipik olarak bir okyanus veya büyük bir gölün yer değiştirmesinden kaynaklanan, kıyılara güçlü bir şekilde çarpan bir dizi dalga | Tüm ekipmanı kapatın; tsunami uyarılarını dinleyin; sel olasılığı varsa bölgeyi tahliye edin; Gaz, su ve elektrik hatlarında hasar olup olmadığını kontrol edin; Hasarı değerlendirin | |
| Volkanik patlama | Bir volkandan sıcak magma, volkanik kül ve/veya gaz salınımı | Kamu hizmetlerini kapatın; Gerekirse binayı boşaltın; Ekipman ve tesisler üzerindeki etkiyi ve herhangi bir kesintiyi belirleyin | |
| İnsan yapımı | Biyoterörizm | Biyolojik ajanların zorlama aracı olarak kasıtlı olarak salınması veya yayılması | Haber medyası aracılığıyla halk sağlığı yetkililerinden doğru hareket tarzına ilişkin derhal bilgi alın; Maruz kaldığınızı düşünüyorsanız, giysilerinizi hızla çıkarın ve cildinizi yıkayın; ajanın solunmasını önlemeye yardımcı olmak için bir HEPA takın |
| Sivil huzursuzluk | Bir grup insanın neden olduğu, oturma eylemleri ve diğer engelleme biçimlerini, isyanları, sabotajları ve diğer suç biçimlerini içerebilen ve halka ve hükümete bir gösteri olması amaçlanan, ancak genel kaosa dönüşebilen bir karışıklık | Yerel polis veya kolluk kuvvetleriyle iletişime geçin | |
| Yangın (kentsel) | Sıkı bina yangın yönetmeliklerine rağmen, insanlar hala yangınlarda hayatını kaybediyor | Yangını erken aşamalarda bastırmaya çalışın; Gerektiğinde alarm durumunda personeli tahliye edin; İtfaiyeye haber verin; Kamu hizmetlerini kapatın; Hava durumu tavsiyelerini izleyin | |
| Tehlikeli madde dökülmeleri | İnsanlara, diğer canlı organizmalara, mallara veya çevreye zarar verebilecek katı, sıvı veya gazların konteyner gibi kontrollü ortamlardan kaçması. | Alanı terk edin ve yardım için yerel itfaiyeyi arayın. Dökülmeden etkilenen biri varsa, yerel Acil Tıbbi Hizmetler hattınızı arayın | |
| Nükleer ve radyasyon kazaları | Radyoaktivitenin çevreye önemli ölçüde salınmasını veya reaktör çekirdeğinin erimesini içeren ve insanlar, çevre veya tesis için önemli istenmeyen sonuçlara yol açan bir olay | Bir KBRN olayının meydana geldiğini veya gelebileceğini fark edin. Mevcut tüm bilgileri toplayın, değerlendirin ve ilk müdahale ekiplerine dağıtın. Etkilenen alanın genel bir görünümünü oluşturun. İlk müdahale ekiplerine düzenli güncellemeler sağlayın ve onlardan güncellemeler alın. | |
| Elektrik kesintisi | Yaz veya kış fırtınaları, yıldırım veya iş makinelerinin yanlış yerde kazı yapmasından kaynaklanır | 5-10 dakika bekleyin; zarif bir kapatmadan sonra tüm sunucuları kapatın; şiddetli yıldırım durumunda telefonları kullanmayın; genellikle bodrumda veya birinci katta bulunan ana elektrik devresini kapatın | |
Oluşma sebebine göre afetler
Doğal afetler
Doğanın kendi davranışlarından kaynaklanırlar; fakat doğanın davranışları karşısındaki insan unsuru da bu tür doğal afetlerin tetikleyicisi olabilmektedir. (Dere yataklarının ıslah edilmesi, çarpık kentleşme vb.)
- Depremler
- Sel ve su taşkınları
- Toprak kaymaları, heyelan
- Çığ
- Fırtına, hortum ve kasırgalar
- Yanardağ patlamaları
- Yangınlar ⓘ
Beşeri (İnsan kaynaklı) afetler
Doğanın kendi gücü dolayısıyla değil de insanın doğaya olan etkileşiminin aşırılaşması sonucunda oluşan afetlerdir. Eğitimsizlik, bilgisizlik, dikkatsizlik, yeterli önlemlerin alınmaması gibi sebeplerden ötürü kaza veya kasıt sonucu ortaya çıkarlar.
Afetlere müdahalede rol oynayan kuruluşlar
- Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Federal Acil Durum Yönetim Kurumu (FEMA) gibi ulusal veya Birleşmiş Milletler'e bağlı Uluslararası Arama Kurtarma Danışma Grubu (INSARAG) gibi uluslararası afet yönetim ve koordinasyon kurumları
- Valilikler ve kaymakamlıklar
- İlgili bakanlıklar
- Silahlı kuvvetler
- Kolluk kuvvetleri
- İtfaiye teşkilatları
- Kızılay/Kızılhaç
- Sivil toplum örgütleri
- Üniversite toplulukları ⓘ