Bağlama

Bağlama ⓘ

Cura (solda) ve bağlama
Yaylı çalgılar
Sınıflandırma	Koparılmış yaylı çalgılar
İlgili enstrümanlar
Baglamadaki (Yunanistan) Buzuki (Yunanistan) Çiftelia Šargija Tambouras (Yunanistan) Balkan tambura (Тамбура) (Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Kuzey Makedonya ve Sırbistan) Buzuq (Lübnan) ve (Suriye) Tambur Tar (ud), Dutar ve Setar (İran'dan)
Ses örneği
Saz Sesi

Bağlama veya saz, Osmanlı klasik müziği, Türk halk müziği, Türk arabesk müziği, Azeri müziği, Kürt müziği, Ermeni müziği ve Suriye, Irak ve Balkan ülkelerinin bazı kesimlerinde kullanılan uzun boyunlu bir koparma telli çalgı ailesidir. ⓘ

Bağlama (Türkçe: bağlama) Türkçe bağlamak, "bağlamak "tan gelmektedir. Baːɫaˈma] şeklinde telaffuz edilir. Saz (Farsça: ساز) Farsçada "yapmak; bestelemek" anlamına gelir. Sāz] olarak telaffuz edilir. The New Grove Dictionary of Music and Musicians'a göre, "'bağlama' ve 'saz' terimleri Türkiye'de bir şekilde birbirinin yerine kullanılmaktadır." Batı lavtası ve Orta-Doğu udu gibi, derin yuvarlak bir sırtı, ancak çok daha uzun bir boynu vardır. Mızrapla ya da şelpe olarak bilinen parmakla çalma stiliyle çalınabilir. ⓘ

Yunanistan müziğinde baglamas (Yunanca: μπαγλαμάς) adı, ilgili bir enstrüman olan tiz buzuki'ye verilir. On birinci yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu'ya Türk yerleşimi, yakın zamanlara kadar Türkiye'nin bazı bölgelerinde çalınan iki telli Türkmen dutarının tanıtılmasına tanık olmuştur. ⓘ

Cura ve bağlama ⓘ

Bağlama ya da saz, Türk halk müziğinde yaygın olarak kullanılan telli tezeneli bir çalgı türüdür. Yörelere ve boyutlarına göre kopuz, cura, saz, çöğür, dombra, ikitelli, tambura, tar gibi değişik isimlerle tanınır. Tezene denilen kiraz ağacı kabuğundan yapılmış bir mızrapla tellere vurularak çalınır. Tekne bir kütükten oyulmuştur ve armut biçimindedir. ⓘ

Kullanılan tekniğe göre mızrap (tezene) veya parmaklar ile çalınır. Parmaklarla çalma tekniğine şelpe ve dövme denir. Genellikle altta iki çelik ile bir sırma bam, ortada iki çelik ve üstte bir çelik ile bir sırma bam teli olmak üzere toplam 7 tellidir. Tezene ile çalınır. ⓘ

Türk bağlaması

Türkiye'de en yaygın kullanılan yaylı halk çalgısı olan bağlamanın ikişer, ikişer ve üçer olmak üzere yedi teli vardır. Çeşitli şekillerde akort edilebilen bağlama, yöreye ve boyuta göre farklı isimler alır: Bağlama, Divan Sazı, Bozuk, Çöğür, Kopuz Irızva, Cura, Tambura vb. Cura, bağlama ailesinin en küçük üyesidir; curadan daha büyük olan tambura ise bir oktav aşağı akort edilir. Ailenin en büyük çalgısı olan Divan sazı ise bir oktav daha aşağıya akort edilir. ⓘ

Bir bağlamanın üç ana parçası vardır: dut ağacı veya ardıç, kayın, ladin veya cevizden yapılan tekne, ladin ses tahtası (göğüs) ve kayın veya ardıçtan (sap) bir boyun. Akort mandalları burgu (vida anlamında) olarak bilinir. Perdeler sapa misina ile bağlanır, bu da ayarlanabilmelerini sağlar. Bağlama genellikle kiraz ağacı kabuğundan veya plastikten yapılan mızrap veya tezene (gitar penasına benzer) ile çalınır. Bazı yörelerde Şelpe ya da Şerpe olarak bilinen bir tarzda parmaklarla çalınır. ⓘ

Bir amplifikatöre bağlanabilen elektrikli bağlamalar da vardır. Bunlar tek ya da çift manyetikli olabilir. ⓘ

Bağlama, kullanım amaçlarına göre farklı tür ve boylarda çalınmaktadır. Günümüzde genellikle aşağıdaki türlerle tanınır. ⓘ

Bağlama; Tekne, Göğüs ve Sap olmak üzere üç ana kısımdan oluşmaktadır. Tekne kısmı genelde dut ağacından yapılmaktadır. Ancak dut ağacının dışında ardıç, kestane, ceviz, gürgen gibi ağaçlardan da yapılmaktadır. Göğüs kısmı ladin ağacından, sap kısmı ise gürgen, ak gürgen veya ardıç ağacından yapılmaktadır. ⓘ

Azerbaycan sazı

Azerbaycan sazı esas olarak Aşıklar tarafından kullanılmıştır. Azerbaycan Aşık sanatı şiir, hikaye anlatıcılığı, dans, vokal ve enstrümantal müziği geleneksel bir performans sanatında birleştirir. Bu sanat, Azerbaycan kültürünün sembollerinden biridir ve ulusal kimliğin bir simgesi ve Azerbaycan dili, edebiyatı ve müziğinin koruyucusu olarak kabul edilir. ⓘ

Telli bir müzik aleti olan kopuzun eşlik ettiği Azerbaycan Aşıklarının klasik repertuarında 200 şarkı, dastan olarak bilinen 150 edebi-müzikal beste, yaklaşık 2.000 şiir ve çok sayıda hikaye yer almaktadır. ⓘ

Azerbaycan Aşık sanatı 2009 yılından bu yana İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi'nde yer almaktadır. ⓘ

Kopuz ve bağlama

Bağlama, Orta Asya ve Türk öncesi Anadolu'daki tarihi müzik aletlerinin bir sentezidir. Kısmen Türk komuzundan türemiştir. Kopuz veya komuz, deri kaplı bir gövdeye ve koyun bağırsağı, kurt bağırsağı veya at kılından yapılmış iki veya üç tele sahip olmasıyla bağlamadan farklıdır. Mızrap yerine parmaklarla çalınır ve perdesiz bir klavyesi vardır. Bağlama kelimenin tam anlamıyla "bağlı olan şey" olarak tercüme edilir, muhtemelen enstrümanın bağlı perdelerine bir göndermedir. Bağlama kelimesi ilk olarak 18. yüzyıl metinlerinde kullanılmıştır. O yüzyılda Türkiye'yi ziyaret eden Fransız gezgin Jean Benjamin de Laborde, "bağlama ya da tamburanın biçim olarak tıpkı cogur'a benzediğini, ancak daha küçük olduğunu" kaydetmiştir. Çoğur/Çöğur birçok yönden eski Komuz ve yeni Bağlama tarzı arasında bir geçiş çalgısıdır ve Gürcistan'da panduri olarak adlandırılan çalgıya benzer bir gövde şekline sahiptir. ⓘ

Tarihçi Hammer'e göre, metal teller ilk kez 15. yüzyıl Anadolu'sunda kolca kopuz olarak bilinen uzun klavyeli bir komuz türünde kullanılmıştır. Bu, komuz ile bağlama arasında bir geçiş çalgısı olan çöğürün ortaya çıkışındaki ilk adımdır. 17. yüzyıl yazarı Evliya Çelebi'ye göre, çöğür ilk olarak Türkiye'nin batısındaki Kütahya şehrinde yapılmıştır. Metal tellerin yükünü hafifletmek için deri gövde ahşapla değiştirilmiş, klavye uzatılmış ve perdeler eklenmiştir. Beş kıl tel yerine artık üçerli dört grup halinde düzenlenmiş on iki metal tel vardı. Günümüzde cogur, orta boy bir bağlamadan daha küçüktür. ⓘ

Bağlama (Saz) ailesi

İsim	Frekans (düşük)	Gövde Uzunluğu	Çanak Yarıçapı	Boyun Uzunluğu	Dize Uzunluğu	Açıklama ⓘ
Cura	586 Hz D	22,5 cm	13,5 cm	30 cm	48 cm	En küçüğü.
Üçtelli saz						Üç telli, tek kurslu.
Çöğür saz						Cogur.
Tambura	293 Hz D	38 cm	22,8 cm	52 cm	80 cm	Tanbur'a bakınız.
Bağlama	220 Hz A	44,5 cm	24,9 cm	55 cm	88 cm	En yaygın olanı.
Bozuk saz	G					Bakınız buzuki.
Meydan sazı	110 Hz A	52,5 cm	31,5 cm	70 cm	112 cm
Aşik sazı
Divan sazı	146 Hz D	49 cm	29,4 cm	65 cm	104 cm
Baş sazı						Bas versiyonu.

Bağlama akortları

Bağlamada, telleri ikili ya da üçlü olmak üzere üç tel grubu ya da kurs vardır. Bu tel grupları, düzen (kelime anlamıyla "düzen") olarak bilinen çeşitli şekillerde akort edilebilir. En yaygın akort olan bağlama düzeninde, perdeler yukarıdan aşağıya, A-G-D şeklinde akort edilir. Diğer bazı düzenler Kara Düzen (C-G-D), Misket Düzeni (A-D-F#), Müstezat (A-D-F), Abdal Düzeni ve Rast Düzeni'dir. ⓘ

• Bağlama düzeni (La, Sol, Re) (A, G, D)
• Bozuk düzen, kara düzen (Sol, Re, La) (Sol, Re, La)
• Misket düzeni (Fa#, Re, La) (F#, Re, La)
• Fa müstezat düzeni (Fa, Re, La) (F, D, A)
• Abdal düzeni (La, La, Sol) (A, A, G)
• Zurna düzeni (Re, Re, La) (D, D, A)
• Do müstezat düzeni (Sol, Do, La) (G, C, A)
• Aşık düzeni (La (alt tel takımı), Re (orta tel takımı), Mi (Üst tel takımı) (La, Re, Mi) ⓘ

Bağlama ölçeği

Nevruz şenlikleri sırasında Azerbaycanlı saz sanatçısı ⓘ

Bağlamanın müzikal dizisi, çeyrek tonlara yakın oranlara sahip olması bakımından gitar gibi birçok batı enstrümanınınkinden farklıdır. Bağlama perdeleri için geleneksel oranlar Yalçın Tura tarafından listelenmiştir:

• 1. Perde: 18/17
• 2. Perde: 12/11
• 3. Perde: 9/8
• 4. Perde: 81/68
• 5. Perde: 27/22
• 6. Perde: 81/64
• 7. Perde: 4/3
• 8. Perde: 24/17
• 9. Perde: 16/11
• 10. Perde: 3/2
• 11. Perde: 27/17
• 12. Perde: 18/11
• 13. Perde: 27/16
• 14. Perde: 16/9
• 15. Perde: 32/17
• Perde 16: 64/33
• 17. Perde: 2/1 ⓘ

Ancak, Okan Öztürk'ün de teyit ettiği gibi, enstrüman yapımcıları artık bağlamadaki perdeleri genellikle perde hesaplayıcıları ve 24 ton eşit mizaç temelli akort aletleri yardımıyla ayarlamaktadır. ⓘ

Önemli icracılar

Aşık Veysel bir bağlama virtüözü ve Anadolu aşıklık geleneğinin 20. yüzyıldaki en önemli temsilcisiydi. ⓘ

Altın Gün grubundan Erdinç Ecevit elektrikli bağlamasıyla performans sergiliyor. ⓘ

• Pir Sultan Abdal
• Karacaoğlan
• Dadaloğlu
• Gevheri
• Aşık Veysel (1894-1973)
• Muharrem Ertaş (1913-1984)
• Neşet Ertaş (1938-2012)
• Ali Ekber Çiçek (1935-2006)
• Ruhi Su (1915-1982)
• Hasret Gültekin (1971-1993)
• Ahmet Kaya (1957-2000)
• Aşık Mahzuni Şerif (1940-2002)
• Musa Eroğlu
• Erdal Erzincan
• Erdinç Ecevit Yıldız
• Orhan Gencebay
• Güler Duman
• Ahmet Koç
• Erkan Oğur
• Arif Sağ
• Muhlis Akarsu (1948-1993)
• Nesimi Çimen (1931-1993)
• Cahit Berkay ⓘ