Dombra
 Kazak dombra | |
| Sınıflandırma |
|
|---|---|
| İlgili enstrümanlar | |
|
| |
Dombıra olarak da bilinen dombra (Kazakça: домбыра, Özbekçe: dombira, Başkurtça: думбыра) uzun boyunlu bir Kazak, Özbek ve Başkurt ududur ve bir yaylı çalgıdır. Dombıra, uzun, ince boynu ve dikdörtgen gövde şekli gibi bazı özellikleri komuz ve dutar ile paylaşır. Çoğunlukla Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Afganistan gibi Orta Asya ülkelerindeki Türk toplulukları arasında popüler bir enstrümandır. ⓘ
Çeşitleri
Enstrüman farklı bölgelerde biraz farklılık gösterir. Kazak dombrasının perdeleri vardır ve el ile tıngırdatarak ya da her bir teli tek tek kopararak çalınır, arada sırada enstrümanın ana yüzeyine vurulur. Teller geleneksel olarak sinüsten yapılırken, modern dombralar genellikle naylon teller kullanılarak üretilmektedir. En büyük dombra icracılarından biri, dombra müziği de dahil olmak üzere Kazak müzik kültürünün gelişiminde büyük etkisi olan Kazak halk müzisyeni ve besteci Kurmangazy Sagyrbayuly'dir; "Adai" adlı müzik bestesi Kazakistan'da ve yurtdışında popülerdir. ⓘ
2012 yılında elektrodombyra oluşturulmuştur. ⓘ
Türkistan ve Badahşan damburaları, genellikle dut veya kayısı olmak üzere tek bir ağaç bloğundan oyulmuş bir gövde ve boyun ile perdesizdir. Dambura, vurmalı bir ses vermeye yardımcı olmak için enstrümana çok fazla vurularak ve çizilerek çalınır. İki tel naylondan (modern zamanlarda) ya da bağırsaktan yapılır. Kısa bir köprüden geçerek gövdenin diğer ucundaki bir pime bağlanırlar. Enstrümanın arkasında küçük bir ses deliği vardır, üst kısmı ise kalın ahşaptır. Herhangi bir vernik, törpüleme/zımparalama ile bitirilmez ve diğer tüm Türk enstrümanlarında olduğu gibi bazı süslemeler vardır. ⓘ
Dumbyra, Volga Tatarları ve Başkurtların eşdeğer enstrümanıdır. Bir icracı tüm tellere aynı anda vurur. Üst tel burdon tonunu, alt tel ise melodiyi seslendirir. Dumbura hem solo hem de topluluk enstrümanı olarak kullanılır. ⓘ
2012'de elektronik dombra piyasaya çıktı. ⓘ
Tarihçe
Dombıra ilk olarak Orta Çağ'da ortaya çıkmıştır. Örneğin, Aby Nasyr Al-Farabi'nin eserlerinde dombyra'ya benzer tambur benzeri bir müzik aletinden bahsedilmektedir. Dombıraya benzer bir enstrüman Orta Asya'daki hemen hemen her ülkede mevcuttu. Son yüzyılda Kurmangazy, Kazangap ve Tattimbet gibi birçok büyük besteci ve dombıra icracısı yetişmiştir. ⓘ
Dombıranın Kazakistan kültüründeki önemi, 2018 yılında Dombıra Günü'nün başlatılmasıyla vurgulanmıştır. Ulusal Dombra Günü Kazakistan'da her Temmuz ayının ilk Pazar günü kutlanmaktadır. ⓘ
Kazakistan'da Dombra partisi adlı Facebook grubu, yılın belli zamanlarında toplanıp dombra çalmaktalar. ⓘ
Topluluk ve epik performansta dombra
Kazak şair Abay Qunanbayuli sık sık elinde bir dombra tutarken gösterilir ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nun Sovyet sonrası ulusları arasında pek çok kişi tarafından ulusal bir sembol olarak saygı görür. Dombra, Ulytau bandosunda Erzhan Alimbetov tarafından çalınmaktadır. ⓘ
Dombura, 12. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar Başkurt sasanları tarafından şiirsel efsanelerine ve kubairlerine eşlik etmek için kullanılmıştır. "Zayatulyak ve Hiuhiliu" adlı epik şiirde adı geçmektedir. Ancak 20. yüzyılın başlarında dumbura unutulmuştur. Sasaniler genellikle etnik ayaklanmaların ana ideologlarıydı, bu nedenle Rus yönetimi bir ayaklanmayı bastırdığında, dumbura sasanilerini cezalandırdılar ve dumburalarını yok ettiler. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında birkaç rekonstrüksiyon gerçekleştirilmiştir. Günümüzde de yeniden canlandırma çalışmaları devam etmektedir. Diğerlerinin yanı sıra, sanatçı V. Shugayupov dumburanın yeniden canlandırılması üzerinde çalışmaktadır. Modern ahşap dumbura armut biçimli veya oval bir forma sahiptir. ⓘ
Popüler kültürdeki referansları
Bu enstrüman, Idol dizisinin Kazak eşdeğeri olan SuperStar KZ'den bir video klibin YouTube'da yayınlanmasının ardından bir İnternet fenomeninin parçası haline geldi. Videoda iki yarışmacının şarkı söylemesi ve üçüncü bir yarışmacının da dombra (Ernar Kaldynov) çalıp söylemesi bu popülerliğe neden olmuştur. Orijinal şarkının adı Kazak R.Lizer'e ait Freestailo. ⓘ
Bir enstrüman olarak dombıra, Kazak gençlerinin sosyal medya üzerinden organize ettiği flash mob benzeri bir hareket olan Dombyra Partileri aracılığıyla popülerleşiyor. Dombyra Parti etkinliklerinin videoları YouTube, Facebook vb. ortamlarda paylaşılmaktadır. ⓘ
Aralık ve tablatür
Kazakistan'ın standart konser dombra priması için en çok kabul gören akademik DG akordu aşağıda belirtilmiş olsa da, birçok halk ve bölgesel akort mevcuttur. ⓘ
Dombyra'nın farklı sınıflandırmaları vardır, örneğin şarkılar veya jirler için dombyra 8-9 perdeye sahiptir, kyus için dombyra 20'den fazla perdeye sahiptir. ⓘ