Katakana
Katakana | |
---|---|
Senaryo türü | Syllabary
|
Zaman aralığı | MS ~800'den günümüze |
Diller | Japon, Ryukyuan, Ainu Tayvanlı Hokkien, Palauan (eskiden) |
İlgili senaryolar | |
Ebeveyn sistemleri | Oracle Bone Script
|
Kardeş sistemler | Hiragana |
ISO 15924 | |
ISO 15924 | Kana (411), Katakana |
Unicode | |
Unicode takma ad | Katakana |
Unicode aralığı |
|
Japonca yazı |
---|
Bileşenler |
Kullanım Alanları |
Transliterasyon |
Katakana (片仮名、カタカナ, Japonca telaffuz: [katakaꜜna]), Japon yazı sisteminin hiragana, kanji ve bazı durumlarda Latin alfabesi (rōmaji olarak bilinir) ile birlikte bir bileşeni olan bir Japon hecesidir. Katakana kelimesi "parçalı kana" anlamına gelir, çünkü katakana karakterleri daha karmaşık kanjilerin bileşenlerinden veya parçalarından türetilmiştir. Katakana ve hiragana'nın her ikisi de kana sistemleridir. Bir veya iki küçük istisna dışında, Japon dilindeki her hece (kesinlikle mora) her sistemde bir karakter veya kana ile temsil edilir. Her kana ya "a" (katakana ア) gibi bir sesli harfi; "ka" (katakana カ) gibi bir sesli harfin takip ettiği bir ünsüzü; ya da bağlama bağlı olarak İngilizce m, n veya ng ([ŋ]) gibi ya da Portekizce veya Galiçyaca'nın nazal ünlüleri gibi ses çıkaran nazal bir sonorant olan "n" (katakana ン) harfini temsil eder. ⓘ
Kanji tarafından kapsanmayan Japonca kelimeler ve gramer çekimleri için kullanılan hiragana hecesinin aksine, katakana hecesi kullanımı İngilizcedeki italik harflerle karşılaştırılabilir; özellikle, yabancı dildeki kelimelerin Japoncaya transkripsiyonu ve alıntı kelimelerin yazımı (toplu olarak gairaigo) için; vurgu için; onomatopoeia'yı temsil etmek için; teknik ve bilimsel terimler için; ve bitki, hayvan, mineral ve genellikle Japon şirketlerinin isimleri için kullanılır. ⓘ
Katakana | ⓘ | |||||||||
ア a | イ i | ウ u | エ e | オ o | ヤ ya | ユ yu | ヨ yo | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
カ ka | キ ki | ク ku | ケ ke | コ ko | キャ kya | キュ kyu | キョ kyo | |||
サ sa | シ şi | ス su | セ se | ソ so | シャ şa | シュ şu | ショ şo | |||
タ ta | チ çi | ツ tsu | テ te | ト to | チャ ça | チュ çu | チョ ço | |||
ナ na | ニ ni | ヌ nu | ネ ne | ノ no | ニャ nya | ニュ nyu | ニョ nyo | |||
ハ ha | ヒ hi | フ fu | ヘ he | ホ ho | ヒャ hya | ヒュ hyu | ヒョ hyo | |||
マ ma | ミ mi | ム mu | メ me | モ mo | ミャ mya | ミュ myu | ミョ myo | |||
ヤ ya | ユ yu | ヨ yo | ||||||||
ラ ra | リ ri | ル ru | レ re | ロ ro | リャ rya | リュ ryu | リョ ryo | |||
ワ wa | ヰ wi | ヱ we | ヲ (w)o | |||||||
ン n | ||||||||||
ガ ga | ギ gi | グ gu | ゲ ge | ゴ go | ギャ gya | ギュ gyu | ギョ gyo | |||
ザ za | ジ ci | ズ zu | ゼ ze | ゾ zo | ジャ ca | ジュ cu | ジョ co | |||
ダ da | ヂ (ci) | ヅ (zu) | デ de | ド do | ヂャ (ca) | ヂュ (cu) | ヂョ (co) | |||
バ ba | ビ bi | ブ bu | ベ be | ボ bo | ビャ bya | ビュ byu | ビョ byo | |||
パ pa | ピ pi | プ pu | ペ pe | ポ po | ピャ pya | ピュ pyu | ピョ pyo |
Ayrıca sadeleştirme sonrası kullanımdan kalkan ヰ=(w)i ve ヱ=(w)e diye iki harf daha bulunurdu. ⓘ
Yazı sistemi
Genel Bakış
|
Katakana yazısının tamamı, işlevsel ve aksan işaretleri hariç 48 karakterden oluşur:
- 5 çekirdek sesli harf
- 42 çekirdek ya da gövde (başlangıç-çekirdek) heceliogram, beş sesli harfin her biriyle kombinasyon halinde dokuz sessiz harften oluşur; bunlardan üç olası kombinasyon (yi, ye, wu) kanonik değildir
- 1 koda ünsüzü ⓘ
Bunlar yandaki tabloda gösterildiği gibi 5×10'luk bir ızgara (gojūon, 五十音, kelimenin tam anlamıyla "elli ses") olarak düşünülmüştür, ア (a), イ (i), ウ (u), エ (e), オ (o), カ (ka), キ (ki), ク (ku), ケ (ke), コ (ko) vb. Gojūon, ünlü ve ünsüz sıralamasını Sanskritçe uygulamasından miras alır. Eskiden varsayılan durum olan dikey metin bağlamlarında, ızgara genellikle sağ tarafta ünlüler ve üstte ア (a) olacak şekilde 10 sütun ve 5 satır olarak sunulur. Aynı satır veya sütundaki Katakana glifleri ortak grafik özellikleri paylaşmaz. Beklenmesi gereken heceogramlardan üçü, yi, ye ve wu, farklı gliflerle kendine özgü bir şekilde kullanılmış olabilir, ancak hiçbir dilde geleneksel hale gelmemiştir ve modern Japoncada hiç mevcut değildir. ⓘ
50 seslik tablo genellikle fazladan bir karakter olan nazal ン (n) ile değiştirilir. Bu, çoğunlukla N işaretlerinin yanında veya birçok mu hentaigana'dan birinden geliştiği için u sütununun altında olmak üzere çeşitli konumlarda görünebilir. Ayrıca sesli harf satırına ya da a sütununa da eklenebilir. Burada kendi başına bir tabloda gösterilmiştir. ⓘ
Yazı, temel karakterin sağ üst köşesine yerleştirilen ve bir hecenin ilk sesini değiştiren iki aksan işareti içerir. Dakuten adı verilen çift nokta birincil bir değişikliği gösterir; çoğunlukla ünsüzü seslendirir: k→g, s→z, t→d ve h→b; örneğin, カ (ka) ガ (ga) olur. İkincil değişim, mümkün olduğunda, dairesel bir handakuten ile gösterilir: h→p; Örneğin; ハ (ha) パ (pa) olur. Diyakritikler, bin yılı aşkın bir süredir kullanılmasına rağmen, Japon yazı sisteminde ancak 20. yüzyılın ikinci yarısında zorunlu hale gelmiştir. Özel yazı sistemlerinde uygulamaları kesinlikle sınırlıdır, ancak akademik transkripsiyonlarda daha kapsamlı olabilir. ⓘ
Ayrıca, bazı karakterler normal bir karakterden sonra daha küçük boyutlarda kullanıldığında özel anlamlara sahip olabilir (aşağıya bakınız), ancak bu, yazıyı gerçekten iki anlamlı yapmaz. ⓘ
Gojūon tablosunun düzeni, kana heceogramlarının her zaman aynı tek ünsüz ve ardından bir sesli harfle telaffuz edildiği gibi sistematik bir görüşü teşvik eder, ancak durum tam olarak böyle değildir (ve hiçbir zaman böyle olmamıştır). Japonca'nın romanlaştırılması için mevcut şemalar ya nihon-shiki チ ti gibi yazının sistematik doğasına dayanır ya da Hepburn-shiki チ chi gibi kana işaretlerinin yaygın Japonca telaffuzuna genellikle İngilizce olan bazı Batı grafotaktiklerini uygular. Ancak her iki yaklaşım da birçok ünsüz tabanlı katakana işaretinin, özellikle de kanonik olarak u ile bitenlerin, ünlü harfin seslendirilmediği ve bu nedenle zar zor algılanabildiği koda pozisyonunda da kullanılabileceği gerçeğini gizlemektedir. ⓘ
Japonca
Hece ve imla
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kullanılmayan, nesli tükenmiş veya eski |
Yukarıda açıklanan 48 katakana heceogramından yalnızca 46'sı modern Japoncada kullanılmaktadır ve bunlardan biri yalnızca tek bir kullanım için korunmuştur:
- wi ve we modern Japoncada sesli harfler olarak telaffuz edilir ve bu nedenle sırasıyla i ve e ile yer değiştirerek kullanımdan kalkmıştır.
- wo artık yalnızca bir parçacık olarak kullanılır ve normalde sesli harf オ o ile aynı şekilde telaffuz edilir. Bir parçacık olarak genellikle hiragana (を) ile yazılır ve katakana formu olan ヲ neredeyse kullanılmamaktadır. ⓘ
Ya, yu veya yo için katakana'nın küçük bir versiyonu (sırasıyla ャ, ュ veya ョ) i ile biten katakana'ya eklenebilir. Bu, i ünlü sesini a, u veya o'ya bir kaymaya (palatalizasyon) dönüştürür, örneğin キャ (ki + ya) /kja/. Küçük y kana eklenmesi yōon olarak adlandırılır. ⓘ
Sokuon adı verilen ve görsel olarak küçük tsu ッ ile aynı olan bir karakter, takip eden ünsüzün ikizleştiğini (ikiye katlandığını) gösterir. Bu, rōmaji'de sokuon'u takip eden ünsüzün iki katına çıkarılmasıyla temsil edilir. Japoncada bu telaffuzda önemli bir ayrımdır; örneğin サカ saka "tepe" ile サッカ sakka "yazar" sözcüklerini karşılaştırın. İkiz ünsüzler yabancı dillerden alıntı kelimelerin transliterasyonlarında yaygındır; örneğin İngilizce "bed" ベッド (beddo) olarak gösterilir. Sokuon bazen ifadelerin sonunda da görülür ve burada gırtlaksı bir durağı belirtir. Ancak na, ni, nu, ne, no hecelerinin ünsüzlerini çiftleştirmek için kullanılamaz; bunları çiftleştirmek için hecenin önüne tekil n (ン) eklenir. Sokuon, yerel olmayan bir sese yaklaşmak için de kullanılabilir: Bach バッハ (Bahha); Mach マッハ (Mahha) olarak yazılır. ⓘ
Hem katakana hem de hiragana genellikle yerel uzun ünlüleri ikinci bir ünlü kana ekleyerek heceler. Ancak, yabancı dilden alıntı sözcüklerde katakana bunun yerine chōonpu ("uzun ünlü işareti") adı verilen bir ünlü genişletici işaret kullanır. Bu, yokogaki (yatay metin) için yatay ve tategaki (dikey metin) için dikey olmak üzere metnin yönünü takip eden kısa bir çizgidir (ー). Örneğin, メール mēru İngilizce "mail" kelimesinden alınan e-posta için gairaigo'dur; ー e'yi uzatır. ローソク (rōsoku (蝋燭, "mum")) veya ケータイ(kētai (携帯, "cep telefonu")) gibi bazı istisnalar vardır, katakana ile yazılan Japonca sözcüklerde de uzatma işareti kullanılır. ⓘ
Standart ve sesli yineleme işaretleri katakanada sırasıyla ヽ ve ヾ olarak yazılır. ⓘ
Genişletilmiş Katakana
Beş sesli kana'nın küçük versiyonları bazen sondaki sesleri temsil etmek için kullanılır (ハァ haa, ネェ nee), ancak katakana'da daha çok Japonca'da bulunmayan fonemleri temsil etmek için tasarlanmış yōon benzeri genişletilmiş digraflarda kullanılırlar; Örnek olarak チェンジ chenji ("değişim")'deki チェ (che), ファミリー famirī ("aile")'deki ファ (fa) ve ウィキペディア Wikipedia'daki ディ (wi) ve ディ (di) verilebilir; tam liste için aşağıya bakınız. ⓘ
Kullanım
Modern Japoncada katakana çoğunlukla gairaigo olarak adlandırılan yabancı dillerden veya alıntı kelimelerin (tarihsel olarak Çinceden ithal edilen kelimeler dışında) transkripsiyonu için kullanılır. Örneğin, "televizyon" テレビ (terebi) olarak yazılır. Benzer şekilde, katakana genellikle ülke isimleri, yabancı yerler ve yabancı kişi isimleri için kullanılır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nden genellikle ateji kanji yazılışı olan 亜米利加 Amerika yerine アメリカ Amerika olarak bahsedilir. ⓘ
Katakana aynı zamanda sesleri temsil etmek için kullanılan sözcükler olan onomatopoeia için de kullanılır - örneğin, ピンポン (pinpon), bir kapı zilinin "ding-dong" sesi. ⓘ
Hayvan ve bitki türleri ile mineral isimleri gibi teknik ve bilimsel terimler de yaygın olarak katakana ile yazılır. Bir tür olarak Homo sapiens, kanjisi 人 yerine ヒト (hito) şeklinde yazılır. ⓘ
Katakana genellikle (ancak her zaman değil) Japon şirket isimlerinin transkripsiyonu için kullanılır. Örneğin, Suzuki スズキ ve Toyota トヨタ şeklinde yazılır. Bunlar yaygın aile isimleri olduğundan (Suzuki Japonya'da en yaygın ikinci isimdir), katakana kullanımı şirket isimlerini yazıda soyadlarından ayırmaya yardımcı olur. Katakana genellikle tabelalarda, reklamlarda ve ilan panolarında kullanılır; örneğin, ココ koko ("burada"), ゴミ gomi ("çöp") veya メガネ megane ("gözlük"). Yazarın bir cümlede vurgulamak istediği kelimeler de bazen katakana ile yazılır ve Avrupa dillerindeki italik kullanımını yansıtır. ⓘ
İkinci Dünya Savaşı öncesi resmi belgeler katakana ve kanjiyi modern Japonca metinlerde hiragana ve kanjinin karıştırıldığı şekilde karıştırır, yani katakana okurigana ve wa veya o gibi parçacıklar için kullanılırdı. ⓘ
Katakana 1988'den önce Japonya'da telgraflar için ve 1980'lerde - çok baytlı karakterlerin kullanılmaya başlanmasından önce - bilgisayar sistemleri için de kullanılmıştır. O dönemdeki bilgisayarların çoğu çıktı için kanji ya da hiragana yerine katakana kullanıyordu. ⓘ
Eski Çinceden ödünç alınan kelimeler genellikle kanji ile yazılsa da, modern Çin lehçelerinden doğrudan ödünç alınan kelimeler bunun yerine katakana kullanır. ⓘ
Japonca | Hepburn | Anlamı | Çince | Pinyin/Yale | Kaynak dil ⓘ |
---|---|---|---|---|---|
マージャン | mājan | mahjong | 麻將 | májiàng | Mandarin |
ウーロン茶 | ūroncha | Oolong çayı | 烏龍茶 | wūlóngchá | |
チャーハン | chāhan | kizarmiş pi̇lav | 炒飯 | chǎofàn | |
チャーシュー | chāshū | barbeküde domuz eti̇ | 叉燒 | chā sīu | Kantonca |
シューマイ | shūmai | shumai | 燒賣 | sīu máai |
Katakana dilinde ラーメン olarak yazılan çok yaygın Çince alıntı sözcük rāmen, nadiren kanjisiyle (拉麺) yazılır. ⓘ
Bunun tersinin gerçekleştiği, orijinal olarak katakana ile yazılan kelimelerden kanji formlarının oluşturulduğu nadir örnekler vardır. Bunun bir örneği, alternatif olarak 珈琲 olarak yazılabilen コーヒー kōhī, ("kahve")'dir. Bu kanji kullanımı zaman zaman kahve üreticileri veya kahve dükkanları tarafından yenilik amacıyla kullanılır. ⓘ
Katakana, bir kanji sözlüğünde bir kanjinin on'yomi'sini (Çince'den türetilmiş okumalar) belirtmek için kullanılır. Örneğin, 人 kanjisinin hiragana'da ひと hito (kişi) olarak yazılan Japonca telaffuzu ve katakana'da ジン jin (insan gruplarını belirtmek için kullanılır) olarak yazılan Çince türetilmiş bir telaffuzu vardır. Katakana bazen Roma karakterleriyle yazılmış bir kelimenin telaffuzunu vermek için furigana olarak hiragana yerine kullanılır ya da anlamı kanji olarak yazılan ancak orijinali gibi telaffuz edilmesi amaçlanan yabancı bir kelime için kullanılır. ⓘ
Katakana bazen yabancı veya alışılmadık bir aksanla konuşulan kelimeleri belirtmek için de kullanılır. Örneğin, bir mangada yabancı bir karakterin veya bir robotun konuşması, daha tipik hiragana こんにちは yerine コンニチワ konnichiwa ("merhaba") ile temsil edilebilir. Bazı Japon kişi adları katakana ile yazılır. Bu geçmişte daha yaygındı, bu nedenle yaşlı kadınların genellikle katakana isimleri vardır. Bu durum özellikle Meiji ve Taishō dönemlerinde, okuma yazma bilmeyen birçok yoksul ebeveynin kızlarına kanji dilinde isim vermek için bir akademisyene para ödemek istemediği kadınlar arasında yaygındı. Katakana aynı zamanda bir karakterin yabancı bir dil konuştuğunu ve katakana ile gösterilenin yalnızca kelimelerinin Japonca "çevirisi" olduğunu belirtmek için de kullanılır. ⓘ
Sık kullanılan bazı sözcükler, diyaloglarda gayri resmi, konuşma tonunu iletmek için katakana ile de yazılabilir. Bazı örnekler arasında マンガ ("manga"), アイツ aitsu ("o adam veya kız; o/o; o/o"), バカ baka ("aptal") vb. yer alır. ⓘ
Okunması zor kanji içeren kelimeler bazen katakana ile yazılır (hiragana da bu amaçla kullanılır). Bu olgu genellikle tıbbi terminolojide görülür. Örneğin, 皮膚科 hifuka ("dermatoloji") sözcüğünde ikinci kanji olan 膚'nin okunmasının zor olduğu düşünülür ve bu nedenle hifuka sözcüğü genellikle kanji ve katakana karıştırılarak 皮フ科 veya ヒフ科 şeklinde yazılır. Benzer şekilde, 癌 gan ("kanser") gibi okunması zor kanjiler genellikle katakana veya hiragana ile yazılır. ⓘ
Katakana, shakuhachi'nin Tozan-ryū'sunda ve koto, shamisen ve shakuhachi'li sankyoku topluluklarında olduğu gibi geleneksel müzik notaları için de kullanılır. ⓘ
Japonca'yı yabancı dil olarak öğreten bazı eğitmenler "öğrenciler hiragana'daki cümleleri zorlanmadan okuyup yazmayı öğrendikten ve kuralları bildikten sonra katakana'yı tanıtırlar." Hiragana'yı öğrenen öğrencilerin çoğu katakana'yı da ezberlemekte "büyük zorluk çekmezler". Diğer eğitmenler önce katakanayı tanıtıyor, çünkü bunlar alıntı kelimelerle kullanılıyor. Bu, öğrencilere anlamlı kelimelerle kana okuma ve yazma pratiği yapma şansı verir. Bu yaklaşım, etkili Amerikalı dilbilimci Eleanor Harz Jorden tarafından Japonca'da benimsenmiştir: The Written Language (Japonca: Konuşulan Dil'e paralel) adlı kitabında benimsediği yaklaşımdır. ⓘ
- Kanji
- Hiragana ⓘ
Ainu
Katakana, Japon dilbilimciler tarafından Ainu dilini yazmak için yaygın olarak kullanılır. Ainu katakana kullanımında, bir hecenin sonunda gelen ünsüz, o son ünsüze karşılık gelen bir katakananın küçük bir versiyonu ve ardından bir sesli harf ile temsil edilir (hangi sesli harfin ayrıntıları için lütfen Ainu dili § Ainu dili için özel katakana adresindeki tabloya bakın). Örneğin, Ainu dilinde up kelimesi ウㇷ゚ (ウプ [u ve ardından küçük pu]) ile gösterilir. Ainu dilinde ayrıca üç handakuten modifiye katakana kullanılır: セ゚ ([tse]) ve ツ゚ ya da ト゚ ([tu̜]). Unicode'da, Ainu dil desteği için Katakana Fonetik Uzantıları bloğu (U+31F0-U+31FF) mevcuttur. Bu karakterler yalnızca Ainu dili için kullanılır. ⓘ
Tayvan dili
Tayvan kana (タイ ヲァヌ ギイ カア ビェン) bir zamanlar Tayvan'ın Japon kontrolü altında olduğu dönemde Holo Tayvan dilini yazmak için kullanılan katakana tabanlı bir yazı sistemidir. Japoncadaki furigana veya Çincedeki Zhùyīn fúhào gibi Çince karakterler için fonetik bir rehber işlevi görmüştür. Hakka ve Formosan dilleri de dahil olmak üzere Tayvan'daki diğer diller için de benzer sistemler vardı. ⓘ
Japonca veya Ainu dilinin aksine, Tayvan kana'sı zhùyīn fúhào karakterlerine benzer şekilde kullanılır; kana baş harfler, ünlü medialler ve ünsüz finaller olarak hizmet eder ve ton işaretleriyle işaretlenir. İlk kana'nın altındaki bir nokta aspire edilmiş ünsüzleri temsil eder ve チ, ツ, サ, セ, ソ, ウ ve オ üst üste bindirilmiş bir çubukla yalnızca Tayvan dilinde bulunan sesleri temsil eder. ⓘ
Okinawa
Katakana, Okinawa dili için fonetik bir rehber olarak kullanılır, Okinawayı temsil etmek için uzantılarla birlikte hiragana kullanan diğer çeşitli sistemlerin aksine. Sistem Ryukyus Üniversitesi Okinawa Dil Çalışmaları Merkezi tarafından geliştirilmiştir. Okinawanın Japonca olmayan birçok sesini göstermek için birçok uzantı ve yōon kullanır. ⓘ
Katakana tablosu
Bu, Japoncada kullanımları için Hepburn romanizasyonları ve kaba IPA transkripsiyonları ile birlikte bir katakana tablosudur. Dakuten veya handakuten içeren katakana, bunlar olmadan gojūon kana'yı takip eder. ⓘ
Shi シ ve tsu ツ ve so ソ ve n(g) ン karakterleri, eğim ve vuruş şekli dışında baskıda çok benzer görünür. Eğim ve şekildeki bu farklılıklar mürekkep fırçası ile yazıldığında daha belirgindir. ⓘ
Notlar ⓘ
Genişletilmiş Katakana
Beş sesli kana harfinin küçük versiyonlarını kullanarak, çoğunlukla diğer dillerdeki kelimelerdeki sesleri temsil etmek için birçok digraf geliştirilmiştir. ⓘ
Turuncu arka planlı digraflar genel olarak alıntı sözcükler veya yabancı yerler ya da isimler için, mavi arka planlı olanlar ise yabancı seslerin daha doğru transliterasyonları için kullanılır ve her ikisi de Japonya Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı Kabinesi tarafından önerilmiştir. Bej arka planlı Katakana kombinasyonları Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü ve İngiliz Standartlar Enstitüsü tarafından olası kullanımlar olarak önerilmektedir. Mor arka planlı olanlar Hyōjun-shiki biçimlendirmesinin 1974 versiyonunda yer almaktadır. ⓘ
Telaffuzlar Hepburn romanizasyonunda gösterilmiştir. ⓘ
イィ yi | イェ ye | ⓘ | ||
ウァ wa* | ウィ wi | ウゥ wu* | ウェ biz | ウォ wo |
ウュ wyu | ||||
ヴァ va | ヴィ vi | ヴ vu⁑ | ヴェ ve | ヴォ vo |
ヴャ vya | ヴュ vyu | ヴィェ vye | ヴョ vyo | |
キェ kye | ||||
ギェ gye | ||||
クァ kwa | クィ kwi | クェ kwe | クォ kwo | |
クヮ kwa | ||||
グァ gwa | グィ gwi | グェ gwe | グォ gwo | |
グヮ gwa | ||||
シェ she | ||||
ジェ je | ||||
スィ si | ||||
ズィ zi | ||||
チェ che | ||||
ツァ tsa | ツィ tsi | ツェ tse | ツォ tso | |
ツュ tsyu | ||||
ティ ti | トゥ tu | |||
テュ tyu | ||||
ディ di | ドゥ du | |||
デュ dyu | ||||
ニェ nye | ||||
ヒェ hye | ||||
ビェ bye | ||||
ピェ pye | ||||
ファ fa | フィ fi | フェ fe | フォ fo | |
フャ fya | フュ fyu | フィェ fye | フョ fyo | |
ホゥ hu | ||||
ミェ mye | ||||
リェ çavdar | ||||
ラ゜ la | リ゜ li | ル゜ lu | レ゜ le | ロ゜ lo |
リ゜ャ lya | リ゜ュ lyu | リ゜ェ lye | リ゜ョ lyo | |
ヷ va⁂ | ヸ vi⁂ | ヹ ve⁂ | ヺ vo⁂ |
- * - Bu iki durumda w'yi temsil etmek için ウ kullanımı, internet argosu ve Latince [w] sesinin katakana'ya transkripsiyonu dışında modern Japonca'da nadirdir. Örneğin: ミネルウァ (Mineruwa "Minerva", Latince MINERVA [mɪˈnɛrwa]); ウゥルカーヌス (Wurukānusu "Vulcan", Latince VVLCANVS, Vulcānus [wʊlˈkaːnʊs]). Yabancı seslerin wa-tipi (watt veya white'da olduğu gibi) genellikle ワ (wa) olarak yazılırken, wu-tipi (wood veya woman'da olduğu gibi) genellikle ウ (u) veya ウー (ū) olarak yazılır.
- ⁑ - ヴ, Hepburn romanizasyon sistemlerinde de vu olan ゔ şeklinde nadiren kullanılan bir hiragana formuna sahiptir.
- ⁂ - Yeşil renkteki karakterler modern Japoncada kullanılmaz ve çok nadiren kullanılır. ⓘ
Tarihçe
Katakana 9. yüzyılda (Heian döneminin başlarında) Nara'daki Budist rahipler tarafından man'yōgana karakterlerinden parçalar alınarak bir steno biçimi olarak geliştirilmiştir, dolayısıyla bu kana kata (片, "kısmi, parçalı") olarak adlandırılır. Örneğin, ka (カ), ka'nın sol tarafından gelir (加, lit. "artmak", ancak orijinal anlamı artık kana için geçerli değildir). Yandaki tablo her bir katakananın kökenini göstermektedir: orijinal Çince karakterin kırmızı işaretleri (man'yōgana olarak kullanılır) sonunda karşılık gelen her bir sembole dönüşmüştür. ⓘ
İlk başlarda katakana neredeyse sadece erkekler tarafından resmi metinler ve Çin'den ithal edilen metinler için kullanılıyordu. ⓘ
Japonya İmparatorluğu'nun resmi belgeleri yalnızca kyūjitai ve katakana ile yazılmıştır. ⓘ
Eski kana
Varyant formlar
Katakana'nın değişik biçimleri vardır. Örneğin, (ネ) ve (ヰ). Bununla birlikte, katakana'nın varyant formları hiragana'nınkilerden daha azdır. Katakana'nın man'yōgana segmentleri seçimleri erkenden istikrar kazanmış ve - birkaç istisna dışında - 1900 yazı düzenlemesinden çok önce kesin bir fonemik ortografi (ses başına bir sembol) oluşturmuştur. ⓘ
Vuruş sırası
Aşağıdaki tablo her bir katakana karakterinin yazım yöntemini göstermektedir. Karakterlerin kendilerini oluşturan seslere göre düzenlendiği geleneksel bir şekilde düzenlenmiştir. Rakamlar ve oklar sırasıyla vuruş sırasını ve yönünü göstermektedir. ⓘ
Gugyeol'den esinlenen teori
Tokushima Bunri Üniversitesi'nde dilbilim profesörü olan Yoshinori Kobayashi'ye göre, katakana muhtemelen Kore Yarımadası'ndaki bir yazı sistemine dayanmaktadır. Bulgularının, okuma kılavuz işaretlerinde kullanılan katakana benzeri ek açıklamaların (乎古止点 / ヲコト点, okototen) muhtemelen 8. yüzyıl Kore'sinde - Silla - ortaya çıktığını ve daha sonra Budist metinler aracılığıyla Japonya'ya tanıtıldığını gösterdiğini iddia ediyor. Dilbilimci Alexander Vovin, Kobayashi'nin argümanını detaylandırarak katakana'nın Korece gugyeol (구결) sisteminden türediğini ileri sürmüştür. ⓘ
Bilgisayar kodlaması
Japonca metin ve Unicode catch-all fontları (Arial Unicode MS gibi) için tasarlanan fontlara ek olarak, Çince (MS Song gibi) ve Korece (Batang gibi) için tasarlanan birçok font da katakana içerir. ⓘ
Hiragana ve katakana
Karakterlerin olağan tam genişlikli (全角, zenkaku) gösterim biçimlerine ek olarak, katakana ikinci bir biçime sahiptir, yarım genişlik (半角, hankaku) (kanji yoktur). Yarım genişlikteki formlar başlangıçta JIS X 0201 kodlamasıyla ilişkilendirilmiştir. Görüntüleme biçimleri standartta belirtilmemiş olsa da, pratikte günün bilgisayar ekipmanlarında kolay uygulama sağlamak için Roma harfleriyle aynı piksel dikdörtgenine sığacak şekilde tasarlanmıştır. Bu alan geleneksel olarak Japonca karakterlerin kapladığı kare alandan daha dardır, dolayısıyla "yarım genişlik" adını almıştır. Bu şemada aksan işaretleri (dakuten ve handakuten) ayrı karakterlerdir. İlk tasarlandığında, yarım genişlikteki katakana, JIS X 0201'de olduğu gibi, yine çağdaş bilgisayar teknolojisinin yetenekleri doğrultusunda her biri tek bir bayt ile temsil ediliyordu. ⓘ
1970'lerin sonlarında katakana, hiragana ve kanji de dahil olmak üzere Japonca karakterlerin tamamını desteklemek için JIS X 0208 gibi iki baytlık karakter setleri kullanılmaya başlandı. Görüntüleme biçimleri yaklaşık kare bir piksel dizisine sığacak şekilde tasarlanmıştır, dolayısıyla "tam genişlik" adını almıştır. Geriye dönük uyumluluk için, Unicode gibi modern çok baytlı kodlama şemalarında, biri normal (tam genişlikli) katakana, diğeri yarım genişlikli katakana olarak görüntülenen iki ayrı karakter bloğuna sahip olarak, yarım genişlikli katakana için ayrı destek sunulmaya devam etmiştir. ⓘ
Sıklıkla modasının geçtiği söylense de, yarım genişlikteki katakana hala birçok sistemde ve kodlamada kullanılmaktadır. Örneğin, mini disklerin başlıkları yalnızca ASCII veya yarım genişlikte katakana olarak girilebilir ve yarım genişlikte katakana bilgisayarlı kasa ekranlarında, mağaza fişlerinde ve Japon dijital televizyon ve DVD altyazılarında yaygın olarak kullanılır. EUC-JP, Unicode ve Shift JIS gibi birçok popüler Japonca kodlama tam genişliğin yanı sıra yarım genişlikte katakana koduna da sahiptir. Buna karşın, ISO-2022-JP'de yarım genişlikte katakana yoktur ve çoğunlukla SMTP ve NNTP üzerinden kullanılır. ⓘ
Unicode
Katakana Unicode Standardına Ekim 1991'de 1.0 sürümünün yayınlanmasıyla eklenmiştir. ⓘ
(Tam genişlikte) katakana için Unicode bloğu U+30A0-U+30FF'dir. ⓘ
Bu blokta katakana ile birlikte nakaguro kelime ayırma orta noktası, chōon sesli harf genişleticisi, katakana yineleme işaretleri ve bazen dikey yazımda kullanılan コト bağ işareti de kodlanmıştır. ⓘ
Katakana Resmi Unicode Konsorsiyumu kod tablosu (PDF) ⓘ | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+30Ax | ゠ | ァ | ア | ィ | イ | ゥ | ウ | ェ | エ | ォ | オ | カ | ガ | キ | ギ | ク |
U+30Bx | グ | ケ | ゲ | コ | ゴ | サ | ザ | シ | ジ | ス | ズ | セ | ゼ | ソ | ゾ | タ |
U+30Cx | ダ | チ | ヂ | ッ | ツ | ヅ | テ | デ | ト | ド | ナ | ニ | ヌ | ネ | ノ | ハ |
U+30Dx | バ | パ | ヒ | ビ | ピ | フ | ブ | プ | ヘ | ベ | ペ | ホ | ボ | ポ | マ | ミ |
U+30Ex | ム | メ | モ | ャ | ヤ | ュ | ユ | ョ | ヨ | ラ | リ | ル | レ | ロ | ヮ | ワ |
U+30Fx | ヰ | ヱ | ヲ | ン | ヴ | ヵ | ヶ | ヷ | ヸ | ヹ | ヺ | ・ | ー | ヽ | ヾ | ヿ |
Notlar
|
Unicode'da normal tam genişlikteki katakana'nın yarım genişlikteki eşdeğerleri de mevcuttur. Bunlar, U+FF65'ten başlayıp U+FF9F'de biten (U+FF61-U+FF64 karakterleri yarım genişlikte noktalama işaretleridir) Yarım Genişlikte ve Tam Genişlikte Biçimler bloğu (U+FF00-U+FFEF) içinde kodlanır (örneğin Latin karakterlerinin tam genişlikte biçimlerini de içerir). Bu blok aynı zamanda yarım genişlikte dakuten ve handakuten karakterlerini de içerir. Bu karakterlerin tam genişlikteki versiyonları Hiragana bloğunda bulunur. ⓘ
Yarım Genişlik ve Tam Genişlik Formlarının Katakana alt kümesi Resmi Unicode Konsorsiyumu kod tablosu (PDF) ⓘ | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
... | (U+FF00-U+FF64 atlanmıştır) | |||||||||||||||
U+FF6x | ・ | ヲ | ァ | ィ | ゥ | ェ | ォ | ャ | ュ | ョ | ッ | |||||
U+FF7x | ー | ア | イ | ウ | エ | オ | カ | キ | ク | ケ | コ | サ | シ | ス | セ | ソ |
U+FF8x | タ | チ | ツ | テ | ト | ナ | ニ | ヌ | ネ | ノ | ハ | ヒ | フ | ヘ | ホ | マ |
U+FF9x | ミ | ム | メ | モ | ヤ | ユ | ヨ | ラ | リ | ル | レ | ロ | ワ | ン | ゙ | ゚ |
... | (U+FFA0-U+FFEF atlanmıştır) | |||||||||||||||
Notlar
|
Daire içine alınmış katakana, Kapalı CJK Harfler ve Aylar bloğundaki (U+3200-U+32FF) U+32D0-U+32FE kod noktalarıdır. Daire içine alınmış bir ン (n) dahil edilmemiştir. ⓘ
Kapalı CJK Harfleri ve Aylarının Katakana alt kümesi Resmi Unicode Konsorsiyumu kod tablosu (PDF) ⓘ | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
... | (U+3200-U+32CF atlanmıştır) | |||||||||||||||
U+32Dx | ㋐ | ㋑ | ㋒ | ㋓ | ㋔ | ㋕ | ㋖ | ㋗ | ㋘ | ㋙ | ㋚ | ㋛ | ㋜ | ㋝ | ㋞ | ㋟ |
U+32Ex | ㋠ | ㋡ | ㋢ | ㋣ | ㋤ | ㋥ | ㋦ | ㋧ | ㋨ | ㋩ | ㋪ | ㋫ | ㋬ | ㋭ | ㋮ | ㋯ |
U+32Fx | ㋰ | ㋱ | ㋲ | ㋳ | ㋴ | ㋵ | ㋶ | ㋷ | ㋸ | ㋹ | ㋺ | ㋻ | ㋼ | ㋽ | ㋾ | ㋿ |
Notlar
|
Ainu ve diğer dillerin fonetik transkripsiyonu için Katakana uzantıları Mart 2002'de 3.2 sürümünün yayınlanmasıyla Unicode standardına eklenmiştir. ⓘ
Katakana Fonetik Uzantıları için Unicode bloğu U+31F0-U+31FF'dir:
Katakana Fonetik Uzantıları Resmi Unicode Konsorsiyumu kod tablosu (PDF) ⓘ | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+31Fx | ㇰ | ㇱ | ㇲ | ㇳ | ㇴ | ㇵ | ㇶ | ㇷ | ㇸ | ㇹ | ㇺ | ㇻ | ㇼ | ㇽ | ㇾ | ㇿ |
Notlar
|
Japonca kana karakterlerinin tarihi ve varyant biçimleri, Ekim 2010'da 6.0 sürümünün yayınlanmasıyla Unicode standardına eklenmiştir. ⓘ
Kana Supplement için Unicode bloğu U+1B000-U+1B0FF'dir:
Kana Takviyesi Resmi Unicode Konsorsiyumu kod tablosu (PDF) ⓘ | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+1B00x | 𛀀 | 𛀁 | 𛀂 | 𛀃 | 𛀄 | 𛀅 | 𛀆 | 𛀇 | 𛀈 | 𛀉 | 𛀊 | 𛀋 | 𛀌 | 𛀍 | 𛀎 | 𛀏 |
U+1B01x | 𛀐 | 𛀑 | 𛀒 | 𛀓 | 𛀔 | 𛀕 | 𛀖 | 𛀗 | 𛀘 | 𛀙 | 𛀚 | 𛀛 | 𛀜 | 𛀝 | 𛀞 | 𛀟 |
U+1B02x | 𛀠 | 𛀡 | 𛀢 | 𛀣 | 𛀤 | 𛀥 | 𛀦 | 𛀧 | 𛀨 | 𛀩 | 𛀪 | 𛀫 | 𛀬 | 𛀭 | 𛀮 | 𛀯 |
U+1B03x | 𛀰 | 𛀱 | 𛀲 | 𛀳 | 𛀴 | 𛀵 | 𛀶 | 𛀷 | 𛀸 | 𛀹 | 𛀺 | 𛀻 | 𛀼 | 𛀽 | 𛀾 | 𛀿 |
U+1B04x | 𛁀 | 𛁁 | 𛁂 | 𛁃 | 𛁄 | 𛁅 | 𛁆 | 𛁇 | 𛁈 | 𛁉 | 𛁊 | 𛁋 | 𛁌 | 𛁍 | 𛁎 | 𛁏 |
U+1B05x | 𛁐 | 𛁑 | 𛁒 | 𛁓 | 𛁔 | 𛁕 | 𛁖 | 𛁗 | 𛁘 | 𛁙 | 𛁚 | 𛁛 | 𛁜 | 𛁝 | 𛁞 | 𛁟 |
U+1B06x | 𛁠 | 𛁡 | 𛁢 | 𛁣 | 𛁤 | 𛁥 | 𛁦 | 𛁧 | 𛁨 | 𛁩 | 𛁪 | 𛁫 | 𛁬 | 𛁭 | 𛁮 | 𛁯 |
U+1B07x | 𛁰 | 𛁱 | 𛁲 | 𛁳 | 𛁴 | 𛁵 | 𛁶 | 𛁷 | 𛁸 | 𛁹 | 𛁺 | 𛁻 | 𛁼 | 𛁽 | 𛁾 | 𛁿 |
U+1B08x | 𛂀 | 𛂁 | 𛂂 | 𛂃 | 𛂄 | 𛂅 | 𛂆 | 𛂇 | 𛂈 | 𛂉 | 𛂊 | 𛂋 | 𛂌 | 𛂍 | 𛂎 | 𛂏 |
U+1B09x | 𛂐 | 𛂑 | 𛂒 | 𛂓 | 𛂔 | 𛂕 | 𛂖 | 𛂗 | 𛂘 | 𛂙 | 𛂚 | 𛂛 | 𛂜 | 𛂝 | 𛂞 | 𛂟 |
U+1B0Ax | 𛂠 | 𛂡 | 𛂢 | 𛂣 | 𛂤 | 𛂥 | 𛂦 | 𛂧 | 𛂨 | 𛂩 | 𛂪 | 𛂫 | 𛂬 | 𛂭 | 𛂮 | 𛂯 |
U+1B0Bx | 𛂰 | 𛂱 | 𛂲 | 𛂳 | 𛂴 | 𛂵 | 𛂶 | 𛂷 | 𛂸 | 𛂹 | 𛂺 | 𛂻 | 𛂼 | 𛂽 | 𛂾 | 𛂿 |
U+1B0Cx | 𛃀 | 𛃁 | 𛃂 | 𛃃 | 𛃄 | 𛃅 | 𛃆 | 𛃇 | 𛃈 | 𛃉 | 𛃊 | 𛃋 | 𛃌 | 𛃍 | 𛃎 | 𛃏 |
U+1B0Dx | 𛃐 | 𛃑 | 𛃒 | 𛃓 | 𛃔 | 𛃕 | 𛃖 | 𛃗 | 𛃘 | 𛃙 | 𛃚 | 𛃛 | 𛃜 | 𛃝 | 𛃞 | 𛃟 |
U+1B0Ex | 𛃠 | 𛃡 | 𛃢 | 𛃣 | 𛃤 | 𛃥 | 𛃦 | 𛃧 | 𛃨 | 𛃩 | 𛃪 | 𛃫 | 𛃬 | 𛃭 | 𛃮 | 𛃯 |
U+1B0Fx | 𛃰 | 𛃱 | 𛃲 | 𛃳 | 𛃴 | 𛃵 | 𛃶 | 𛃷 | 𛃸 | 𛃹 | 𛃺 | 𛃻 | 𛃼 | 𛃽 | 𛃾 | 𛃿 |
Notlar
|
Small Kana Extension için Unicode bloğu U+1B130-U+1B16F'dir:
Küçük Kana Uzantısı Resmi Unicode Konsorsiyumu kod tablosu (PDF) ⓘ | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+1B13x | ||||||||||||||||
U+1B14x | ||||||||||||||||
U+1B15x | 𛅐 | 𛅑 | 𛅒 | |||||||||||||
U+1B16x | 𛅤 | 𛅥 | 𛅦 | 𛅧 | ||||||||||||
Notlar
|
Kana Extended-A Unicode bloğu U+1B100-1B12F'dir. Hentaigana (standart olmayan hiragana) ve tarihi kana karakterlerini içerir. ⓘ
Kana Extended-A Resmi Unicode Konsorsiyumu kod tablosu (PDF) ⓘ | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+1B10x | 𛄀 | 𛄁 | 𛄂 | 𛄃 | 𛄄 | 𛄅 | 𛄆 | 𛄇 | 𛄈 | 𛄉 | 𛄊 | 𛄋 | 𛄌 | 𛄍 | 𛄎 | 𛄏 |
U+1B11x | 𛄐 | 𛄑 | 𛄒 | 𛄓 | 𛄔 | 𛄕 | 𛄖 | 𛄗 | 𛄘 | 𛄙 | 𛄚 | 𛄛 | 𛄜 | 𛄝 | 𛄞 | 𛄟 |
U+1B12x | 𛄠 | 𛄡 | 𛄢 | |||||||||||||
Notlar
|
Kana Extended-B Unicode bloğu U+1AFF0-1AFFF'dir. Orijinal olarak Japon dilbilimciler tarafından Tayvan kana'sı olarak bilinen Tayvan Hokkien'ini yazmak için oluşturulan kana'yı içerir. ⓘ
Kana Extended-B Resmi Unicode Konsorsiyumu kod tablosu (PDF) ⓘ | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+1AFFx | 𚿰 | 𚿱 | 𚿲 | 𚿳 | 𚿵 | 𚿶 | 𚿷 | 𚿸 | 𚿹 | 𚿺 | 𚿻 | 𚿽 | 𚿾 | |||
Notlar
|
Diğer Unicode bloklarında Katakana:
- Dakuten ve handakuten aksan işaretleri Hiragana bloğunda yer alır:
- U+3099 COMBINING KATAKANA-HIRAGANA VOICED SOUND MARK (boşluksuz dakuten): ゙
- U+309A KATAKANA-HIRAGANA YARI SESLİ SES İŞARETİNİN BİRLEŞTİRİLMESİ (boşluksuz handakuten): ゚
- U+309B KATAKANA-HIRAGANA SESLİ SES İŞARETİ (boşluk dakuten): ゛
- U+309C KATAKANA-HIRAGANA YARI SESLİ İŞARET (aralıklı handakuten): ゜
- İki katakana tabanlı emoji Kapalı İdeografik Ek bloğunda yer almaktadır:
- U+1F201 KARELİ KATAKANA KOKO ('burada' işareti): 🈁
- U+1F202 KARELİ KATAKANA SA ('hizmet' işareti): 🈂
- ARIB STD-B24 standardından katakana tabanlı bir Japon TV sembolü Kapalı İdeografik Ek bloğunda yer almaktadır:
- U+1F213 KARELİ KATAKANA DE ('bir ana programla bağlantılı veri yayın hizmeti' sembolü): 🈓 ⓘ
Ayrıca, Unicode 14.0'dan itibaren, katakana bloğunda önceden birleştirilmiş semboller olmamasına rağmen, aşağıdaki birleşik diziler açıkça adlandırılmıştır. Font tasarımcıları bu bileşik gliflerin gösterimini optimize etmek isteyebilir. Bunlardan bazıları çoğunlukla Ainu dilini yazmak için kullanılır, diğerleri ise Japonca'da bidakuon olarak adlandırılır. U+309A handakuten ile başka, keyfi kombinasyonlar da mümkündür. ⓘ
Katakana adlandırılmış diziler Unicode Adlandırılmış Karakter Dizileri Veritabanı ⓘ | ||||||||||||||||
Dizi adı | Kod Noktaları | Glyph | ||||||||||||||
KATAKANA HARF BIDAKUON NGA | U+30AB | U+309A | カ゚ | |||||||||||||
KATAKANA HARF BIDAKUON NGI | U+30AD | U+309A | キ゚ | |||||||||||||
KATAKANA HARF BIDAKUON NGU | U+30AF | U+309A | ク゚ | |||||||||||||
KATAKANA HARF BIDAKUON NGE | U+30B1 | U+309A | ケ゚ | |||||||||||||
KATAKANA HARF BIDAKUON NGO | U+30B3 | U+309A | コ゚ | |||||||||||||
KATAKANA HARFI AINU CE | U+30BB | U+309A | セ゚ | |||||||||||||
KATAKANA HARFI AINU TU | U+30C4 | U+309A | ツ゚ | |||||||||||||
KATAKANA HARFI AINU TO | U+30C8 | U+309A | ト゚ | |||||||||||||
KATAKANA HARFI AINU P | U+31F7 | U+309A | ㇷ゚ |