Kattegat

Kattegat ⓘ
Kattegatt
Kattegat ve Skagerrak Haritası
Kattegat
Koordinatlar	56°30′N 11°30′E
Etimoloji	lit. "kedinin kapısı"
Havza ülkeleri	Danimarka, İsveç
Yüzey alanı	30.000 km2 (12.000 sq mi)

Kattegat (Danca: [ˈkʰætəkæt]; İsveççe: Kattegatt [ˈkâtːɛˌɡat]), batıda Jutland yarımadası, güneyde Danimarka'nın Danimarka Boğazı adaları ve Baltık Denizi ile doğuda İsveç'in Västergötland, Skåne, Halland ve Bohuslän illeri ile sınırlanan 30.000 km² (12.000 sq mi) büyüklüğünde bir deniz alanıdır. Baltık Denizi, Danimarka Boğazları aracılığıyla Kattegat'a dökülür. Deniz alanı Skagerrak'ın bir devamıdır ve Kuzey Denizi'nin bir körfezi olarak görülebilir, ancak geleneksel İskandinav kullanımında durum böyle değildir. ⓘ

Kattegat oldukça sığ bir denizdir ve çok sayıda kumlu ve taşlı resifler ve sık sık değişen zorlu akıntılar nedeniyle gezinmek çok zor ve tehlikeli olabilir. Modern zamanlarda, bu küçük denizin çok yoğun uluslararası trafiğini korumak için yapay deniz yatağı kanalları kazılmış, birçok resif kum pompalama veya taş balıkçılığı yoluyla taranmış ve iyi geliştirilmiş bir ışıklı sinyalizasyon ağı kurulmuştur. ⓘ

Kattegat'ta büyüklük sırasına göre Göteborg, Aarhus, Aalborg, Halmstad ve Frederikshavn'ın da aralarında bulunduğu çok sayıda büyük şehir ve önemli liman bulunmaktadır. ⓘ

Coğrafya

Göteborg'daki Älvsborg, Kattegat'ta bir deniz kalesi ⓘ

Danimarka, Norveç ve İsveç tarafından imzalanan 1932 tarihli bir sözleşmede (Milletler Cemiyeti Antlaşma Serisi 1933-1934'te kayıtlıdır) belirlenen tanıma göre, Kattegat ve Skagerrak arasındaki kuzey sınırı Jutland'daki Skagen'in en kuzey noktasında bulunurken, Øresund'a doğru güney sınırı Scania'daki Kullen Yarımadası'nın ucunda bulunur. ⓘ

Kattegat'a dökülen başlıca su yolları Göteborg'daki Göta älv nehri ile İsveç tarafında Halland eyaletindeki Lagan, Nissan, Ätran ve Viskan nehirleri ve Danimarka'da Jutland'daki Gudenå nehridir. ⓘ

Kattegat'ın ana adaları Samsø, Læsø ve Anholt'tur; son ikisi nispeten kuru iklimleri nedeniyle "Danimarka çöl kuşağı" olarak adlandırılan bölgede yer almaktadır. ⓘ

Kattegat'ın kıyısında, İsveç'in Scania bölgesinde yer alan ve çok sayıda nadir türün bulunduğu Kullaberg Doğa Koruma Alanı ve doğal kayalık sahili, pitoresk bir limana ve Kullaberg manzarasına sahip Mölle kasabası ve Danimarka'nın kuzey ucundaki Skagen dahil olmak üzere bir dizi kayda değer kıyı bölgesi bulunmaktadır. ⓘ

1950'lerden bu yana, genellikle Kattegatbroen (Kattegat Köprüsü) olarak adlandırılan ve Jutland ile Zelanda'yı Kattegat üzerinden birbirine bağlayan bir köprü projesi düşünülmektedir. Proje, 2000'li yılların sonlarından itibaren Danimarka'daki bazı etkili politikacılar tarafından yeniden ilgi görmeye başlamıştır. Köprünün genellikle Hov'u (Aarhus bölgesindeki Odder'in güneyinde bir köy) Samsø ve Kalundborg'a bağlaması öngörülmektedir. ⓘ

Kattegat üzerindeki en büyük adalar Samsø, Læsø ve Anholt adalarıdır. Yine denizin çevresindeki kıyılarda Kullaberg, Mölle, Skagen gibi turistik yerler bulunmaktadır. Yine günümüzde Danimarka'nın başkenti Kopenhag'ın da yer aldığı Zealand (Sjælland) adası ile Jutland yarımadası arasında deniz üzerinden bir köprü yapımı gündemdedir. ⓘ

Kapsam

Uluslararası Hidrografi Örgütü "Kattegat, Ses ve Kuşaklar "ın (yani Kattegat, Øresund, Büyük Kuşak ve Küçük Kuşak) sınırlarını aşağıdaki gibi tanımlamaktadır:

Kuzeyde: Skagen (Skaw, Danimarka'nın en kuzey noktası) ve Paternoster Skær (57°54′N 11°27′E) ve oradan kuzeydoğuya doğru sığlıklardan Tjörn Adası'na. ⓘ

Güneyde: Baltık Denizi'nin Kuşak ve Ses'teki sınırları:

• Küçük Kuşak'ta: Falshöft'ü birleştiren bir hat (54°47′N 9°57.5′E) ve Vejsnæs Nakke (Ærö: 54°49′N 10°26′E).
• Büyük Kuşak'ta: Gulstav (Langeland Adası'nın en güney ucu) ve Kappel Kirke'yi birleştiren bir hat (54°46′N 11°01′E) Laaland adasında.
• Sesin içinde: Stevns Deniz Feneri'ni birleştiren bir hat (55°17′N 12°27′E) ve Falsterbo Noktası (55°23′N 12°49′E).

ⓘ

Etimoloji

Den Store Danske Encyklopædi ve Nudansk Ordbog adlı kaynaklara göre, Kattegat adı, Felemenkçeden gelmekte olup, Kat (kedi) ve Gat (delik) sözcüklerinden gelmektedir. Bu isimler Ortaçağ sonlarında kullanılan denizcilik jargonundan gelmektedir. Hansa Birliği ticaret filolarının kaptanları, bu denizin oldukça dar olduğunu iddia ederek, boğazın çok dar bir deliğe benzediğini ve bir kedinin bile buradan zor geçeceğini belirterek bu adı verdiler. Bu bağlamda sığ ve dar olan denizin bir noktasında geçilebilecek yer genişliği 3.84 kilometreye kadar düşmektedir. ⓘ

Skagerrak ve Kattegat'ın eski dönemlerdeki ortak adı Norveç Denizi veya Jutland Denizi şeklindedir. Ayrıca Danimarka'nın başkenti Kopenhag'daki Kattesundet sokağı da adını bu nehir ile aynı kökten almıştır. ⓘ

Hem Skagerrak hem de Kattegat için arkaik bir isim Norveç Denizi veya Jutland Denizi idi (Knýtlinga saga Jótlandshaf isminden bahseder). Eski Latince adı Sinus Codanus idi. ⓘ

Tarihçe

Kattegat'ın kontrolü ve buraya erişim, uluslararası denizcilik tarihi boyunca önemli olmuştur. Eider Kanalı'nın 1784 yılında tamamlanmasına kadar Kattegat, Baltık bölgesine giren ve çıkan tek deniz yoluydu. ⓘ

Orta Çağ'da 1429'dan itibaren Danimarka kraliyet ailesi - ve daha sonra Danimarka devleti - Øresund'dan geçiş için alınan bir geçiş ücreti olan Sound aidatından büyük ölçüde zenginleşirken, Kopenhag barınak, ticaret ve onarım olanakları ve korsanlıktan korunma sağladı. Aidatlar en sonunda 1857 yılında kaldırılmıştır. ⓘ

Biyoloji

Kattegat'ta tuzluluk belirgin bir iki katmanlı yapıya sahiptir. Üst katman ‰18 ile ‰26 arasında bir tuzluluğa sahiptir ve alt katman - yaklaşık 15 m'de (49 ft) güçlü bir haloklin ile ayrılmıştır - ‰32 ile ‰34 arasında bir tuzluluğa sahiptir. Alt katman Skagerrak'tan gelen deniz suyundan oluşur ve tuzluluk oranı diğer kıyı deniz sularının çoğuyla aynı seviyededir; üst katman ise Baltık Denizi'nden gelen deniz suyundan oluşur ve tuzluluk oranı çok daha düşüktür, acı suyla karşılaştırılabilir, ancak yine de Baltık Denizi'nin geri kalanından çok daha yüksektir. Bu iki zıt akış, her yıl Baltık'tan Skagerrak'a net 475 km³ (114 cu mi) deniz suyu fazlası taşır. Kuvvetli rüzgarlar sırasında Kattegat'taki katmanlar Büyük Kuşak gibi bazı yerlerde tamamen karışır, bu nedenle bu küçük denizde genel tuzluluk oranı oldukça değişkendir. Bu da buradaki deniz canlıları için bazı benzersiz koşullar oluşturmaktadır. ⓘ

Yerel olarak fokurdayan resifler (Danca: boblerev) olarak bilinen soğuk sızıntılar kuzey Kattegat'ta bulunur. Diğer birçok yerdeki (Kuzey Denizi ve Skagerrak dahil) soğuk sızıntıların aksine, Kattegat köpüren resifleri nispeten sığ derinliklerde, genellikle yüzeyin 0 ila 30 m (0-100 ft) altındadır. Sızıntılar Eemian döneminde biriken metana dayanır ve sakin havalarda kabarcıklar bazen su yüzeyinde görülebilir. Karbonat çimentolaşması ve litikleşme 4 m (13 ft) yüksekliğe kadar tokatlar veya sütunlar oluşturur ve zengin bir biyolojik çeşitliliği destekler. Benzersiz statüleri nedeniyle Kattegat kabarcıklı resifleri bir koruma seviyesine sahiptir ve Avrupa Birliği (AB) tarafından Natura 2000 habitatı (tip 1180) olarak kabul edilmektedir. ⓘ

Ekolojik çöküş

Kattegat, 1970'lerde bilim adamlarının yoğun endüstriyel faaliyetlerin doğal dünyayı nasıl etkilediğini incelemeye başladıklarında kaydedilen ilk deniz ölü bölgelerinden biriydi. O zamandan bu yana yapılan çalışmalar ve araştırmalar ötrofikasyon gibi süreçler ve bunlarla nasıl başa çıkılacağı konusunda önemli bilgiler sağlamıştır. Danimarka ve AB, 1985'teki ilk Sucul Çevre Eylem Planından bu yana çevreye ve ekonomiye zarar veren bu süreçleri durdurmak, onarmak ve önlemek için maliyetli ve geniş kapsamlı yerel projeler başlatmıştır ve şu anda dördüncü Eylem Planını uygulamakla meşguldür. Eylem planları geniş bir girişimler yelpazesini özetlemekte ve Nitrat Direktiflerini de içermektedir. Eylem planları genel olarak bir başarı olarak görülmekle birlikte, çalışmalar henüz tamamlanmamış ve tüm hedeflere tam olarak ulaşılmamıştır. ⓘ

Korumalar ve düzenlemeler

Danimarka'daki Grenen kuş göçleri için önemlidir ve koruma alanıdır. ⓘ

İsveç'teki Hovs Hallar ile Bjärekusten Doğa Koruma Alanı. ⓘ

Çok yoğun deniz trafiği ve birçok büyük kıyı yerleşimi nedeniyle Kattegat, 2006 yılından bu yana Baltık Denizi'nin bir parçası olarak Kükürt Emisyon Kontrol Alanı olarak belirlenmiştir. 1 Ocak 2016 itibariyle yakıtlardaki sülfür oranı %0,1'e düşürülmüştür. ⓘ

Kattegat'ın birkaç büyük alanı Natura 2000 olarak belirlenmiştir ve Ramsar Sözleşmesi gibi çeşitli kuş korumaları altındadır. Kalan daha büyük sığ resifler, balıklar ve deniz memelileri için önemli yumurtlama ve beslenme alanları oldukları ve gelişen ancak tehdit altındaki biyolojik çeşitliliği destekledikleri için koruma alanları arasındadır. Korunan alanlar şunları içerir: Danimarka

• Grenen
• Aalborg Körfezi, 1.774 km² (685 sq mi) sığ deniz alanından oluşmaktadır.
• Læsø'daki plaj çayırları ve adanın güneyindeki taşlık resifler
• Anholt ve adanın kuzeyindeki deniz. ⓘ

İsveç

• Göteborg'un kuzeyindeki Nordre älv Halici. Göçmen kuşlar ve balıklar için önemli bir noktadır.
• Göteborg Takımadalarının bir parçası olan Vrångö takımadaları (İsveççe: Vrångöskärgården). Deniz kuşları ve foklar için önemli bir üreme alanıdır.
• Kungsbacka Fiyordu. Göteborg ve Varberg arasında, önemli tuz bataklıklarını da içeren sığ bir su fiyordu.
• Hovs Hallar
• Kullaberg Doğa Koruma Alanı ⓘ

Galeri

• 

  Kattegat'ta çok sayıda açık deniz rüzgâr çiftliği bulunmaktadır.

• 

  Dünyanın en işlek nakliye yollarından bazıları Kattegat'tan geçmektedir.

• 

  Daha büyük sığ kum ve taşlık resifler modern zamanlarda ışıklı sinyalizasyon ile donatılmıştır.

• 

  Kattegat'ın İsveç kısmında anakaraya yakın birkaç küçük takımada bulunmaktadır.

• 

  Kattegat'taki İsveç kıyıları, Kullaberg'deki gibi kayalık kıyılar ya da kumlu veya çakıllı plajlardır.

• 

  Kattegat'taki tüm Danimarka kıyıları, açıkta ana kaya bulunmayan kumlu veya çakıllı plajlardır. ⓘ