Kuşkonmaz

Kuşkonmaz ⓘ
	Asparagus stipularis
Bilimsel sınıflandırma
Âlem:	Plantae
Bölüm:	Tracheophyta
Sınıf:	Magnoliopsida
Takım:	Asparagales
Familya:	Asparagaceae
Cins:	Asparagus; Tourn. ex L.
Tip tür
	Asparagus officinalis L.

Kuşkonmaz ⓘ
	Kuşkonmaz setaceus
	Kuşkonmaz yumruları
Bilimsel sınıflandırma
Krallık:	Plantae
Klad:	Trakeofitler
Klad:	Angiospermler
Klad:	Monokotlar
Sipariş:	Kuşkonmazgiller
Aile:	Asparagaceae
Alt familya:	Asparagoideae
Cins:	Kuşkonmaz; L.
Tip Türler
	Kuşkonmaz officinalis
Eşanlamlılar
	Elid Medik.; Myrsiphyllum Willd.; Asparagopsis (Kunth) Kunth; Hecatris Salisb.; Elachanthera F.Muell.; Protasparagus Oberm.;

Kuşkonmaz, Asparagaceae familyasında, Asparagoideae alt familyasında yer alan çiçekli bir bitki cinsidir. Yaklaşık 300 tür içerir. Çoğu yaprak dökmeyen, uzun ömürlü, çok yıllık bitkilerdir ve toprak altında sarmaşıklar, çalılar ya da tırmanıcı bitkiler olarak yetişirler. En iyi bilinen tür, genellikle sadece kuşkonmaz olarak adlandırılan yenilebilir Asparagus officinalis'tir. Asparagus densiflorus gibi cinsin diğer bazı üyeleri süs bitkisi olarak yetiştirilir. ⓘ

Kuşkonmaz yemeği ⓘ

Hepsi de Asparagaceae familyasının cinsinde yer alan bu türlerin yabanilerine dünyanın ılıman bölgelerinde sıkça rastlanır. ⓘ

Ekoloji

Bu cins, yağmur ormanlarından yarı çöl habitatlarına kadar çeşitli canlı formları içerir; birçoğu tırmanıcı bitkilerdir. Çoğu kuşlar tarafından dağıtılır. ⓘ

Asparagus plumosus, Asparagus aethiopicus, Asparagus setaceus ve Asparagus virgatus gibi süs türleri ince dallıdır ve yanıltıcı bir şekilde "kuşkonmaz eğrelti otu" olarak bilinir. ⓘ

Macaronezya Adaları'nda birkaç tür (Asparagus umbellatus ve Asparagus scoparius gibi) nemli defne ormanı habitatında yetişir ve yapraklı bir asmanın orijinal formunu korur. Daha kuru Akdeniz ikliminde kuşkonmaz cinsi Tersiyer'de dikenli, kuraklığa adapte olmuş türlere dönüşmüştür. Kök yumruları Kuşkonmaz türleri tarafından geliştirilen depolama organlarıdır ve kuraklık koşulları altında yetişen türler için değerli bir nem ve besin kaynağıdır. ⓘ

Özellikle Afrika'daki birçok tür, bir zamanlar Protasparagus ve Myrsiphyllum gibi ayrı cinslere dahil edilmiştir. Ancak, kısmen yeni türlerin keşfinin etkilerine yanıt olarak, bu cinsler Kuşkonmaz altında yeniden birleştirilmiştir. Bu cinsteki türler, görünüşleri bakımından silahsız otlardan, kendilerine "kedi dikeni" ve "wag 'n bietjie" (kelimenin tam anlamıyla "biraz bekle") gibi yerel isimler kazandıran zorlu kancalı dikenlere sahip telli, odunsu tırmanıcılara kadar çeşitlilik gösterir. Çoğu türün gerçek yaprakları yerine filoklad adı verilen fotosentetik yassılaşmış gövdeleri vardır. Asparagus officinalis, Asparagus schoberioides ve Asparagus cochinchinensis erkek ve dişi çiçekleri ayrı bitkilerde bulunan dioik türlerdir. ⓘ

Seçilmiş türler

Eylül 2014 itibariyle, Seçilmiş Bitki Ailelerinin Dünya Kontrol Listesi, Kuşkonmaz'ın 212 türünü kabul etmektedir:

Asparagus acutifolius
Asparagus aethiopicus (= Asparagus sprengeri, Protasparagus aethiopicus) - yer kuşkonmazı, kuşkonmaz eğreltisi, (S. Afr.) zümrüt eğreltisi, sepet kuşkonmazı
- Asparagus aethiopicus 'Sprengeri' - Sprenger kuşkonmazı
Asparagus africanus (= Protasparagus africanus) - Afrika kuşkonmazı
Asparagus asparagoides ( = Myrsiphyllum asparagoides) - smilax, Afrika kuşkonmaz eğreltisi, (Austr.) gelin sarmaşığı
Asparagus burchellii - Güney Cape, Güney Afrika
Kuşkonmaz cochinchinensis - Çince Tian men dong (天門冬). Kökleri ve sapları geleneksel Çin ve Kore tıbbında kullanılır.
Asparagus declinatus - tilki kuyruğu kuşkonmaz eğrelti otu, (Avusturya) gelin duvağı
Kuşkonmaz capensis
Asparagus curillus - Himalayalar
Kuşkonmaz densiflorus (= Protasparagus densiflorus)
Asparagus exuvialis - Güney Cape, Güney Afrika
Asparagus falcatus - Güney Afrika'nın büyük orman orak dikeni
Asparagus fallax - esparraguera de monteverde. Macaronesian yerli florası.
Kuşkonmaz flagellaris
Asparagus horridus - Akdeniz, Arap Yarımadası, Macaronezya.
Asparagus krebsianus - Güney Cape, Güney Afrika
Kuşkonmaz laricinus - katbos
Kuşkonmaz lignosus
Asparagus macowanii (= Protasparagus macowanii)
Asparagus mariae - Güney Cape, Güney Afrika
Kuşkonmaz maritimus
Asparagus mucronatus - Güney Cape, Güney Afrika
Asparagus multiflorus - Güney Cape, Güney Afrika
Kuşkonmaz nesiotes - esparraguera majorera. Macaronesian yerli florası.
Asparagus officinalis - kuşkonmaz
- Asparagus officinalis subsp. officinalis - bahçe kuşkonmazı
- Asparagus officinalis subsp. prostratus
Asparagus ovatus - Güney Cape, Güney Afrika
Asparagus pastorianus - esparraguera espinablanca. Macaronesian yerli florası.
Kuşkonmaz persicus
Asparagus racemosus - Hintçe Shatavari. Kökleri Ayurveda Tıbbında kullanılır.
Kuşkonmaz retrofraktus
Kuşkonmaz rubicundus
Asparagus scandens - Güney Afrika, Batı Cape'in krulkransie'si
Kuşkonmaz schoberioides
Kuşkonmaz scoparius - esparragón raboburro. Makaronezya yerli florası.
Asparagus setaceus (= Protasparagus setaceus, A. plumosus) - dantel eğrelti otu, kuşkonmaz eğrelti otu, çiçekçi eğrelti otu, (Avusturya) tırmanan kuşkonmaz
Asparagus striatus - Güney Afrika'da Western Cape'ten Free State'e kadar uzanan bergappel
Kuşkonmaz suaveolens
Kuşkonmaz tenuifolius
Asparagus umbellatus - esparraguera común. Macaronezya yerli florası.
Asparagus vaginellatus Bojer ex Baker
Kuşkonmaz virgatus ⓘ

Haşereler ve hastalıklar

Kuşkonmaz böceği (Crioceris asparagi)
Benekli kuşkonmaz böceği (Crioceris duodecimpunctata)
Kuşkonmaz madencisi (Ophiomyia simplex), yaprak madenciliği yapan bir sinek
Kuşkonmaz eğrelti otu tırtılı, pancar kurdu (Spodoptera exigua) olarak da bilinir.
Kuşkonmaz sineği (Platyparaea poeciloptera), bir meyve sineği
Fusarium monoliforme ve Fusarium oxysporium asparagi olmak üzere iki mantar türünün neden olduğu Fusarium kök ve taç çürüklüğü
Puccinia asparagi mantarının neden olduğu kuşkonmaz pası
Botrytis cinerea mantarının neden olduğu Botrytis yanıklığı
Bazı Lepidoptera türlerinin larvalarının Kuşkonmaz üzerinde beslendiği kaydedilmiştir. Bunlar arasında Coleophora lineapulvella, hayalet güve, hindistan cevizi, küçük yelpaze ayaklı dalga ve şalgam güvesi bulunmaktadır ⓘ

İstilacı türler

Gelin sarmaşığı olarak bilinen A. asparagoides, Güney Avustralya'da sorunlu bir yabancı ottur. ⓘ

Asparagus asparagoides, A. aethiopicus (A. densiflorus adı altında) ve A. scandens istilacı bitkiler oldukları için Yeni Zelanda Ulusal Zararlı Bitki Anlaşması'nda listelenmiştir. ⓘ

A. setaceous, Brezilya'nın Rio Grande do Sul Eyaleti'nde resmi olarak istilacı bir tür olarak tanınmaktadır. ⓘ

Tarihte

Çok eskiçağlarda kendi doğal ortamından alınıp taze sürgünleri için yetiştirilmeye başlanan sebze kuşkonmaz Eski Yunan ve Romalılar'dan beri çok sevilen değerli bir besin kaynağıdır. Bugün en çok Fransa, İtalya, Çin ve ABD'de yetiştirilir. Türkiye'de taze üretimi gitgide artmaktadır. Istanbul'un Silivri ilçesinde kuşkonmaz bağları bulunmaktadır. Genel bir inanış olarak kuşkonmazın cinsel olarak uyarıcı yani afrodizyak bir besin olduğu düşünülür. Kuşkonmaz tüketimi bazı insanlarda idrar kokusuna sebep olur. Beyaz, yeşil ve mor tipte üretimi vardır. ⓘ

Asparagus acutifolius
Kuşkonmaz aethiopicus
Kuşkonmaz asparagoides
Kuşkonmaz densiflorus
Kuşkonmaz falcatus
Kuşkonmaz fallax
Kuşkonmaz officinalis
Kuşkonmaz setaceus
Kuşkonmaz stipularis
Kuşkonmaz tenuifolius
Kuşkonmaz umbellatus
Kuşkonmaz verticillatus ⓘ

Morfoloji

Kuşkonmaz en iyi besince zengin, kumlu ve gevşek topraklarda yetişir. Haziran-Temmuz ayları arasında yeşilimsi sarı renkli çiçekler açan, 50–150 cm boyunda, çok yıllık otsu bir bitkidir. Sulak, kumlu ve killi, kuvvetli topraklarda, ormanlık yerlerde yetişir. Gövdeleri dik, yeşil düzgün yüzlü ve yaygın dallıdır. Dallar dalcıklara ayrılmış olup, ince, yeşil renkli, 3-6 tanesi bir aradadır. Yapraklar küçük ve zarımsıdır. Çiçekler teker teker veya çift olarak yaprakların koltuğunda bulunur. Erkek çiçekler 6 parçalıdır. Meyveleri kırmızı veya siyah renklidir. Kuşkonmaz tohum veya pençeden üretilir. İlkbaharda ekilir. Tohum ekiminden ilk hasada kadar geçen süre dört yıldır. Bir kuşkonmaz tarlasından 20 yıl verim alınabilir. ⓘ

Eğer bir kuşkonmaz bitkisi hasat edilmeyip doğal haline bırakılacak olursa 170 santimetreye kadar boylanır. Dalları kaplayan ince, iğnemsi yaprakların ardından küçük, sarımsı çiçekler açar; çiçekler daha sonra kırmızı etli meyvelere döner. ⓘ

Kullanım alanları

Kuşkonmaz A, B1, B2 ve C vitaminlerinin yanı sıra protein, şeker, yağ ve çeşitli mineralleri de içeren zengin bir üründür. Çorbası yapılır ya da garnitür ve salata olarak yenir. ⓘ

Süs kuşkonmazları içinde en yaygınlarından biri olan tül kuşkonmazı tüy gibi incecik, hoş görünümlü yaprakları için yetiştirilen bir saksı bitkisidir. Bitkinin yaprakları çiçekçilikte buket hazırlamakta da kullanılır. ⓘ