Kurmançça
| Kurmanci ⓘ | |||
|---|---|---|---|
| Kuzey Kürtçe | |||
| کورمانجی, Kurmancî | |||
| Bölge | Kürdistan otoktonu, Kürt diasporası | ||
Ana dili İngilizce olanlar | 15,7 milyon (2019) | ||
Dil ailesi | Hint-Avrupa
| ||
| Lehçeler |
| ||
Yazı sistemi |
| ||
| Resmi statü | |||
Resmi dil |
| ||
Tanınan azınlık içinde dil | |||
| Dil kodları | |||
| ISO 639-1 | ku | ||
| ISO 639-3 | kmr | ||
| Glottolog | nort2641 | ||
| Linguasphere | 58-AAA-a | ||
 Kürtler tarafından konuşulan Kürtçe dillerinin coğrafi dağılımı
| |||
Kürdistan Bölgesi
Rojava
Kurmanci (Kürtçe: کورمانجی, romanize edilmiştir: Kurmancî, lit. 'Kürtçe', Kuzey Kürtçesi olarak da adlandırılır, Kürt dillerinin kuzey lehçesidir ve ağırlıklı olarak Türkiye'nin güneydoğusu, İran'ın kuzeybatısı ve kuzeydoğusu, Irak'ın kuzeyi, Suriye'nin kuzeyi ile Kafkasya ve Horasan bölgelerinde konuşulur. Kürtçenin en yaygın konuşulan biçimidir. ⓘ
Kurmanci Kürtçesinin en eski metin kayıtları yaklaşık 16. yüzyıla kadar uzanır ve Ehmedê Xanî (1650-1707) gibi birçok önde gelen Kürt şair bu lehçede yazmıştır. Kurmanci Kürtçesi aynı zamanda Ezidilerin ortak ve törensel lehçesidir. Kutsal kitapları Mişhefa Reş ve tüm dualar Kurmanci dilinde yazılır ve konuşulur. ⓘ
Kurmançça veya Kuzey Kürtçesi, (Kurmançça: Kurmancî / Kurmançça: کورمانجی / Kurmançça: Курманджи), İran dillerinin Kürt dilleri alt kolunda yer alan bir dildir. Kürtler tarafından en fazla konuşulan dildir. ⓘ
Fonoloji
Kurmanci'deki fonolojik özellikler arasında aspire edilen ve edilmeyen sessiz duraklar arasındaki ayrım ve fakültatif fonemlerin varlığı yer alır. Örneğin, Kurmanci Kürtçesi her pozisyonda aspire edilebilen aspire edilen ve edilmeyen sessiz duraklar arasında ayrım yapar. Böylece /p/, /pʰ/ ile, /t/, /tʰ/ ile, /k/, /kʰ/ ile ve /t͡ʃ/ affrikatı /t͡ʃʰ/ ile zıtlık oluşturur. ⓘ
Lehçe sürekliliği
Kurmanci, büyük değişkenlik gösteren bir lehçe sürekliliği oluşturur. Kabaca, altı alt diyalekt alanı ayırt edilebilir:
- Kuzeybatı Kurmanci, Türkiye Kürdistanı'nın kuzeybatısındaki Kahramanmaraş (Kurmanci'de: Meraş), Malatya (Meletî) ve Sivas (Sêwaz) illerinde konuşulur.
- Güneybatı Kurmanci, Türkiye Kürdistanı'nın Adıyaman (Semsûr), Gaziantep (Entab) ve Şanlıurfa (Riha) illeri ile Suriye Kürdistanı'nın batısındaki Halep Valiliği'nde konuşulur.
- Kuzey Kurmanci ya da Serhed Kürtçesi, Türkiye Kürdistanı'nın kuzeydoğusundaki Ağrı (Agirî), Erzurum (Erzerom) ve Muş (Mûş) illeri ile komşu bölgelerde konuşulmaktadır.
- Güney Kurmanci, Suriye Kürdistanı'nın doğusundaki Haseke vilayetinde, Irak Kürdistanı'nın batısındaki Sincar ilçesinde (Şengal) ve Mardin (Mêrdîn) ve Batman (Êlih) illeri merkez olmak üzere Türkiye Kürdistanı'nın güneyindeki bazı komşu bölgelerde konuşulmaktadır.
- Güneydoğu Kurmanci veya Badînî, Türkiye Kürdistanı'nın güneydoğusundaki Hakkâri ilinde (Parêzgeha Colêmêrgê) ve Irak Kürdistanı'nın kuzeyindeki Dohuk ilinde (Parêzgeha Dihokê) ve Erbil ilinin bazı bölgelerinde (Parêzgeha Hewlêr) konuşulur.
- Anadolu Kurmancîsi Orta Anadolu'da (Anatolya Navîn), özellikle Konya, Ankara ve Aksaray'da Anadolu Kürtleri tarafından konuşulmaktadır ⓘ
Ezdîkî ve Yezidi siyaseti
Bazı Ezidiler arasında, kendilerini Kürtlerden ayırmak için Kurmanci için Ezdîkî sözlüğü kullanılmaktadır. Ezdîkî'nin Kurmanci'den hiçbir farkı olmamasına rağmen, bazıları Ezdîkî'nin bağımsız bir dil olduğunu kanıtlamaya çalışmakta ve Ezdîkî'nin Sami bir dil olduğunu iddia etmektedir. Bu iddia, bilimsel kanıtlara dayanmadığı ve bilimsel uzlaşıdan yoksun olduğu gerekçesiyle eleştirilmiştir. ⓘ
25 Ocak 2002'de Ermenistan Bölgesel veya Azınlık Dilleri Avrupa Şartı'nı onayladı ve Kürtçeyi devlet koruması altına aldı. Ancak Ermenistan'daki Yezidi toplumunun bölünmüş olması ve toplumun bazı kesimlerinden gelen yoğun eleştiriler üzerine yetkililer, Şart'ı hem "Kürtçe" hem de "Yezidi "den iki ayrı dil olarak bahsederek onaylamayı tercih etti. Bu durum, Ermenistan'da Kürtçe konuşanların çoğunun Êzidî olması nedeniyle bazı araştırmacıların Ermenistan'daki azınlık dilleri konusunu incelerken Êzdîkî terimini kullanmasına neden olmuştur. Bu hamlenin bir sonucu olarak, Ermeni üniversiteleri hem Kurmanci hem de Êzdîkî dillerinde iki farklı lehçe olarak dil dersleri vermektedir. ⓘ
Diğer gruplar arasında Kurmanci
Osmanlı döneminin sonlarında Tur Abdin'deki Süryaniler geleneksel dilleri olan Turoyo'dan Kurmanci ya da Arapça'ya geçiş yapmışlardır. Kürtçe konuşan Ermeniler de mevcuttur ve Ermeni soykırımından önce Beşiri ve Silvan'da Kurmanci konuşan yaklaşık 110 Ermeni köyü vardı. ⓘ
Türkiye Kürdistanı'ndaki Bulgar, Çeçen ve Çerkes göçmenler de Kurmanci konuşmaktadır. ⓘ
Adlandırma karışıklığı
Zazacaya Tunceli yöresinde verilen ad (Kırmançça) ile birbirine karıştırılmamalıdır. ⓘ