Muvazaa

Gizli anlaşma, iki veya daha fazla taraf arasında, başkalarını yasal haklarından mahrum bırakarak, yanıltarak veya dolandırarak açık rekabeti sınırlandırmak için yapılan aldatıcı bir anlaşma veya gizli işbirliğidir. Gizli anlaşma her zaman yasa dışı kabul edilmez. Yasalarca yasaklanmış hedeflere ulaşmak için kullanılabilir; örneğin, dolandırmak veya haksız bir pazar avantajı elde etmek. Bir pazarı bölmek, fiyatları belirlemek, üretimi sınırlamak veya fırsatları kısıtlamak için firmalar veya bireyler arasında yapılan bir anlaşmadır. "Sendikalar, ücret sabitleme, komisyonlar veya gizli anlaşma yapan taraflar arasındaki ilişkinin bağımsızlığını yanlış beyan etmeyi" içerebilir. Hukuki açıdan, gizli anlaşma yoluyla gerçekleştirilen tüm eylemler geçersiz kabul edilir. ⓘ

Hukukta muvazaa, bir hukuki ilişkinin taraflarının, üçüncü kişileri aldatmak amacıyla gerçek iradelerine uymayan ve kendi aralarında hüküm ve sonuç doğurmayan bir görünüş yaratmak konusunda yaptıkları gizli anlaşma. Arapça kökenli bir sözcük olan muvazaa "danışıklılık" anlamına gelir. Örneğin borcuna karşılık evini kaybetmesi riski olan birinin evini bir tanıdığına satmış gibi göstermesi "muvazaalı satış" (danışıklı satış) olarak adlandırılır. Üçüncü şahısları veya devleti kandırmak amacıyla gerçekte yapılmayacak bir işlemin yapılmış gibi gösterilmesidir. Veya işlemin kısmen veya tamamen farklı bir biçimde yapılmasıdır. Muvazaada her işlemin her iki tarafı da durumun farkındadırlar ve bilinçlidirler. Amaçları üçüncü şahısları aldatmaktır. Örneğin yapılmayacak bir evliliğin yurtdışına gidebilmek için yapılması ve tarafların aile hayatına hiç başlamadan farklı evlerde yaşamaları. ⓘ

Muvazaa, rekabeti etkilemek için şirketler arasında, diğer mirasçılardan mal kaçırmak için miras bırakan ile mirasçılar arasında gizli anlaşma yapılması şeklinde gerçekleştirilebilir. ⓘ

Bazı koşullarda "muvazaalı muamelelerin" (danışıklı işlemlerin) yasal yollarla iptali mümkündür. ⓘ

Tanım

Ekonomi ve piyasa rekabeti çalışmalarında gizli anlaşma, rakip şirketler karşılıklı çıkarları için işbirliği yaptıklarında bir sektörde gerçekleşir. Gizli anlaşma genellikle iki ya da daha fazla satıcının piyasadaki satıcılar arasındaki rekabeti bastırmak için harekete geçme anlaşmasını içerir. Satıcılar arasındaki rekabet tüketicilere düşük fiyatlar sağlayabileceğinden, komplo anlaşmaları tüketicilerin mallar için ödediği fiyatı artırır. Tüketicilere verilen bu zarar nedeniyle, üreticiler arasında anlaşma yoluyla fiyatları sabitlemek antitröst yasalarına aykırıdır, bu nedenle katılımcılar bunu gizli tutmak zorundadır. Gizli anlaşma genellikle az sayıda firmanın bulunduğu ve anlaşmaların tüm pazar veya endüstri üzerinde önemli etkilere sahip olduğu oligopol piyasa yapısı içinde gerçekleşir. Kartelden ayırt etmek için, taraflar arasındaki gizli anlaşmalar açık olmayabilir; ancak kartellerin ve gizli anlaşmaların sonuçları aynıdır. ⓘ

Rekabet hukuku kapsamında, doğrudan ve gizli anlaşma arasında önemli bir ayrım vardır. Doğrudan gizli anlaşma, genellikle eylemlerini koordine etmek ve/veya izlemek, fiyatlandırma, pazar tahsisi, satış kotaları vb. yoluyla işbirliği yapmak için birbirleriyle doğrudan iletişim kuran bir grup şirketi ifade eder. Buna karşın, zımni gizli anlaşma, şirketlerin bu doğrudan iletişim olmaksızın davranışlarını koordine ettikleri ve izledikleri durumdur. Bu durum genellikle yasa dışı olarak değerlendirilmez, dolayısıyla zımni gizli anlaşmadan suçlu bulunan şirketler, eylemleri açık gizli anlaşmaya benzer bir ekonomik etkiye sahip olsa bile herhangi bir cezayla karşılaşmamalıdır. Gizli anlaşma, rakiplerin fiyatları ve pazar payını bağımsız olarak belirleyebildiği karşılıklı anlayış yoluyla daha az rekabetin sonucudur. Antitröst politikasının temel ilkelerinden biri, şirketlerin birbirleriyle iletişim kurmaması gerektiğidir. Birden fazla şirket arasındaki konuşmalar yasadışı olsa da uygulanabilir olmasa bile, danışıklı anlaşmalara uyma teşvikleri iletişim olsun ya da olmasın aynıdır. Şirketlerin özel olarak açık konuşmalar yapması rekabet hukukuna aykırıdır. Eğer konuşmalara ilişkin kanıtlar yanlışlıkla geride bırakılırsa, antitröst davalarında en kritik ve kesin kanıt haline gelecektir. İletişim olmasa bile, işletmeler gözlem yoluyla fiyatları koordine edebilir, ancak yasal açıdan bakıldığında, bu zımni işlem hiçbir kanıt bırakmaz. Çoğu şirket görünmez gizli anlaşma yoluyla işbirliği yapar, bu nedenle şirketlerin iletişim kurup kurmadığı kesinlikle antitröst politikasının merkezinde yer alır. ⓘ

Örtülü gizli anlaşma, zımni gizli anlaşma olarak bilinir ve yasal olarak kabul edilir. Adam Smith Ulusların Zenginliği adlı eserinde, efendilerin (iş sahiplerinin) sayıca daha az olması nedeniyle, düşük ücretlerin korunması gibi ortak çıkarlara hizmet etmek için gizli anlaşma yapmanın daha kolay olduğunu, buna karşın işçilerin sayıca çok olmaları nedeniyle kendi çıkarlarını korumak için koordine olmalarının zor olduğunu açıklamaktadır. Dolayısıyla, işletme sahipleri işçi sınıfı karşısında daha büyük bir avantaja sahiptir. Bununla birlikte, Adam Smith'e göre kamuoyu, gayri resmi ortamlarda gerçekleştiği için işletme sahipleri arasında meydana gelen koordinasyon ve işbirliklerini nadiren duymaktadır. WallStreetBets adlı sosyal medya grubu tarafından GameStop'un açığa satışında olduğu gibi, bazı açık gizli anlaşma biçimleri bireysel bazda yasa dışı olarak değerlendirilecek kadar etkili görülmemektedir. ⓘ

Temel (Fiyat) Gizli Anlaşması Modeli

Bir kartelin başarılı bir şekilde işleyebilmesi için

• Komplo anlaşması üzerinde koordine olmalıdır.

(Pazarlık, açık veya örtülü iletişim)

• Uygunluğu izleyin.
• Uygunsuzluğu cezalandırın.
• Kartel dışı arzın genişlemesini kontrol edin.
• Müşteriler ve rekabet otoriteleri tarafından denetlenmekten kaçınma. ⓘ

Kartel içindeki istikrarla ilgili olarak:

• Yüksek fiyatlar üzerindeki gizli anlaşma, üyelerin sapma konusunda bir teşvike sahip olduğu anlamına gelir.
• Tek seferlik bir durumda, yüksek fiyatlar sürdürülebilir değildir.
• Uzun vadeli vizyon ve tekrarlanan etkileşimler gerektirir.
• Şirketlerin iki yaklaşım arasında seçim yapması gerekir：

1. Gizli anlaşmalarda ısrar edin (şimdi) ve işbirliğini teşvik edin (gelecekte).
2. İttifaktan uzaklaşmak (şimdi) ve cezayla yüzleşmek (gelecek).

• Bu seçimi iki faktör etkiler: (1) sapmalar tespit edilebilir olmalıdır (2) sapmalar için verilen cezalar önemli bir etkiye sahip olmalıdır.
• Gizli anlaşma yasa dışıdır, karteller arasında gizli anlaşma yapılmasını sağlayan sözleşmeler yasalarca korunmaz, mahkemeler tarafından uygulanamaz ve başka cezalandırma biçimleri olmalıdır ⓘ

Varyasyonlar

• π（Pc）/n(1-ẟ) ≥ π（Pc） →1/n(1-ẟ)≥ 1
• 1 ≥ n(1-ẟ)
• 1 ≥ n-nẟ
• nẟ≥n-1
• ẟ ≥n-1/n ⓘ

Bu piyasada n firma olduğunu varsayalım. Gizli anlaşma fiyatında, firmalar simetriktir, bu nedenle karı tüm endüstri arasında eşit olarak bölerler, bu da π(Pc)/n olarak gösterilir.Eğer ve sadece sapmayı seçmenin karı, gizli anlaşmaya bağlı kalmanın karından daha büyükse, yani

• π（Pc）/n(1-ẟ) ≥ π（Pc） (Şirketlerin tek taraflı olarak sapmaya teşviki yoktur)
• Bu nedenle, 𝛿 ≥ 𝑛-1/𝑛 olduğunda, yani firmanın tek taraflı sapma teşviki olmadığında, kartel ittifakı istikrarlı olacaktır. Dolayısıyla, firma sayısı arttıkça, kartelin istikrarını koruması daha da zorlaşır.

Piyasadaki firma sayısı arttıkça, gizli anlaşmanın başarılı olması için gereken minimum indirim faktörü de artar. ⓘ

Neoklasik fiyat belirleme teorisi ve oyun teorisine göre, tedarikçilerin bağımsızlığı fiyatları minimuma zorlayarak verimliliği artırır ve her bir firmanın fiyat belirleme kabiliyetini azaltır. Ancak tüm firmalar fiyatları artırmak için gizli anlaşma yaparsa, tüketiciler daha düşük fiyatlarda alternatif seçeneklerden yoksun olduğu ve mevcut olanlar arasında karar vermek zorunda olduğu için satış kaybı en aza indirilecektir. Bu durum, toplum için verimlilik pahasına daha fazla satış yaptıkları için gizli anlaşma yapan firmalara fayda sağlayacaktır. Bununla birlikte, teorik modelde tüm firmalar için mevcut olan bilgilere ilişkin yapılan varsayımlara bağlı olarak, İşbirlikçi Oyun Teorisine dayalı olarak, gizli anlaşmanın firmaların gizli anlaşma yapmamasından daha yüksek verimliliğe sahip olabileceği bazı sonuçlar vardır. ⓘ

Bu geleneksel teorinin bir varyasyonu bükülmüş talep teorisidir. Firmalardan biri fiyatını düşürdüğünde, diğer firmaların da satışları korumak için bunu takip etmesi bekleniyorsa, firmalar bükülmüş bir talep eğrisiyle karşı karşıyadır. Bir firma fiyatını artırdığında, rakiplerinin onu takip etmesi pek olası değildir, çünkü aksi takdirde fiyatları önceki seviyede tutarak elde edecekleri satış kazançlarını kaybedeceklerdir. Neoklasik teori ve Bertrand rekabeti gibi bazı oyun teorisi modellerinde tahakkuk eden faydaların aksine, herhangi bir firma fiyat indiriminden daha az fayda elde edeceğinden, bükülmüş talep potansiyel olarak rekabet üstü fiyatları teşvik eder. ⓘ

Gizli anlaşma, bağımsız firmaların tekliflerini koordine ettiği açık artırma piyasalarında da meydana gelebilir (ihaleye fesat karıştırma). ⓘ

Sapma

Gelecekteki danışıklı kârlar ⓘ

Gelecekte yeterli getiri sağlayan eylemler her şirket için önemlidir ve etkileşimin devam etme olasılığı ve şirket iskonto faktörü yeterince yüksek olmalıdır. Şirketler arasındaki işbirliğinin sürdürülebilirliği aynı zamanda bir güvenilirlik meselesi olan ceza tehdidine de bağlıdır. İşbirliğine dayalı fiyatlandırmadan sapan firmalar her piyasada MMC kullanacaktır. MMC sapma kaybını artırır ve firmanın amaç fonksiyonu içbükey olduğunda artan kayıp, artan kazançtan daha önemlidir. Bu nedenle, MMC'nin amacı kurumsal uyumu güçlendirmek veya sapkın gizli anlaşmayı engellemektir. ⓘ

Gizli anlaşma ilkesi: firmalar gelecekte gizli anlaşmanın devam etmesi karşılığında kısa vadede sapma kazançlarından vazgeçerler.

• Gizli anlaşma, şirketler gelecekteki karlara daha fazla önem verdiğinde ortaya çıkar
• Kazanılacak maksimum kârdan sapma daha düşük (yani ceza kârı daha düşük) ve ceza daha büyük olduğunda gizli anlaşmanın sürdürülmesi daha kolaydır.
• Gelecekteki danışıklı kârlar - gelecekteki ceza kârları ≥ mevcut sapma kârları - mevcut danışıklı kârlar - danışıklılık sürdürülebilir. ⓘ

Ekonomi ve yönetim alanındaki akademisyenler, bazı firmaların neden gizli anlaşmaya dahil olma ihtimalinin daha yüksek veya düşük olduğunu açıklayan faktörleri belirlemeye çalışmışlardır. Bazıları düzenleyici ortamın ve müsamaha programlarının varlığının rolüne dikkat çekmiştir. ⓘ

Göstergeler

Olası gizli anlaşmaya işaret eden uygulamalar aşağıdakiler gibi bir veya daha fazla eylemi içerebilir:

• Tek tip fiyatlar ve haksız yüksek veya haksız düşük fiyat belirleme
• Rakip işletmeler arasında komisyonlar ve genel yönlendirme anlaşmaları
• Bölgelere ayırma ve pazar tahsisi
• Bağlama anlaşmaları ve rekabete aykırı ürün paketlemesi (her ürün paketlemesi rekabete aykırı olmasa da)
• Anlaşmayı reddetme ve Münhasır anlaşma
• Damping (fiyatlandırma politikası)
• Dikey sınırlamalar
• Yatay bölgesel tahsis
• İhaleye fesat karıştırma ⓘ

Örnekler

Daha yüksek fiyatlar belirleyin ⓘ

• Resimdeki örnekte, Pc ve Q'daki noktalar rekabetçi endüstri fiyatlarını temsil etmektedir. Eğer firmalar gizli anlaşma yaparlarsa, üretimi Q2 ile sınırlayabilir ve fiyatı P2'ye yükseltebilirler. Gizli anlaşma genellikle daha yüksek bir fiyat aramak için bir çeşit anlaşma içerir.
• Şirketler ayrımcılık yaptığında, fiyat gizli anlaşması daha az olasıdır, bu nedenle istikrarı sağlamak için gereken iskonto faktörü artırılmalıdır. Bu tür bir fiyat rekabetinde, rakipler alan ayrımı yapmak için teslim edilen fiyatlandırmayı kullanır, ancak bu, ayrımcılık yapmak için teslim edilen fiyatlandırmayı kullanan firmaların gizli anlaşma yapamayacağı anlamına gelmez.
• Gizli anlaşma, antitröst yasaları nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve AB'nin çoğunda yasa dışıdır, ancak fiyat liderliği ve zımni anlaşmalar şeklinde örtülü gizli anlaşma hala gerçekleşmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki çeşitli gizli anlaşma örnekleri şunlardır:

Gizli anlaşma, antitröst yasaları nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve AB'nin çoğunda yasa dışıdır, ancak fiyat liderliği ve zımni anlaşmalar şeklinde örtülü gizli anlaşma hala gerçekleşmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki çeşitli gizli anlaşma örnekleri şunlardır:

• 1960'larda General Electric de dahil olmak üzere ağır elektrikli ekipman üreticileri arasında pazar paylaşımı ve fiyat sabitleme.
• 1980'lerin ortasında Major League Baseball sahiplerinin oyuncuların maaşlarını kısıtlama girişimi.
• Hedeflenen bir franchise'ın maaş sınırını aşmasına yardımcı olmak amacıyla NBA serbest oyuncuları tarafından potansiyel sözleşme şartlarının paylaşılması.
• 1993'te okullara ve orduya kafeterya yemeği sağlayan gıda üreticileri arasında fiyat sabitleme.
• 1996'da Archer Daniels Midland başta olmak üzere ABD, Japonya ve Güney Kore'deki şirketler tarafından lizin adı verilen hayvan yemi katkı maddesinin pazar paylaşımı ve üretiminin belirlenmesi.
• Pokerde ya da para için oynanan diğer kart oyunlarında çip atma.
• Ben and Jerry's ve Häagen-Dazs 2013 yılında ürünlerinde gizli anlaşma yapmıştır: Ben and Jerry's içinde daha fazla şekerleme olan daha yoğun tatlar üretirken, Häagen-Dazs daha yumuşak tatlara yöneldi.
• Google ve Apple'ın çalışan kaçakçılığına karşı 2015'teki gizli anlaşma davasında, her iki şirketin de ücretlerdeki artışı durdurmak için birbirlerinden çalışan almamayı kabul ettikleri ortaya çıktı. ⓘ

AB'de:

• Avrupa Komisyonu tarafından 2019 yılında ortaya çıkarılan, dev Alman otomobil üreticileri BMW, Daimler ve Volkswagen arasında, üretim maliyetini düşürmek ve kârı maksimize etmek amacıyla araç emisyonlarının kalitesini artırmaya yönelik teknolojik ilerlemeyi engellemek için yapılan yasadışı gizli anlaşma. ⓘ

Örtülü gizli anlaşmanın gelişme eğiliminde olduğu birçok yol vardır:

• Hisse senedi analistlerinin konferans görüşmeleri ve sektör katılımcılarının toplantıları neredeyse zorunlu olarak muazzam miktarda stratejik ve fiyat şeffaflığı ile sonuçlanmaktadır. Bu da her bir firmanın diğer tüm firmaların ürünlerini nasıl ve neden fiyatlandırdığını görmesini sağlar.
• Eğer sektördeki uygulamalar tüketicinin anlamasının zor olduğu daha karmaşık fiyatlandırmalara neden oluyorsa (risk bazlı fiyatlandırma, kablosuz sektöründeki gizli vergi ve ücretler, pazarlığa açık fiyatlandırma gibi), bu durum fiyata dayalı rekabetin anlamsız olmasına neden olabilir (çünkü müşteriye kısa bir reklamla açıklamak çok karmaşık olacaktır). Bu da endüstrilerin temelde aynı fiyatlara sahip olmasına ve reklam ve imaj üzerinden rekabet etmesine neden olur ki bu da teorik olarak tüketicilere normal fiyat sabitleme kadar zarar veren bir şeydir. ⓘ

Engeller

Gizli anlaşmanın önünde önemli engeller olabilir. Herhangi bir sektörde bunlar aşağıdakileri içerebilir:

• Firma sayısı: Bir sektördeki firma sayısı arttıkça, başarılı bir şekilde organize olmak, gizli anlaşma yapmak ve iletişim kurmak daha zor hale gelir.
• Firmalar arasındaki maliyet ve talep farklılıkları: Maliyetler firmalar arasında önemli ölçüde farklılık gösteriyorsa, çıktıyı sabitleyecek bir fiyat belirlemek imkansız olabilir. Firmalar genellikle marjinal maliyetin marjinal geliri karşıladığı bir seviyede üretim yapmayı tercih ederler, eğer bir firma daha düşük maliyetle üretim yapabiliyorsa, daha fazla birim üretmeyi tercih edecek ve anlaşmadaki ortağından daha büyük bir kar payı alacaktır.
• Bilgi asimetrisi: Gizli anlaşma yapan firmalar, niceliksel açıdan (firmalar diğer tüm firmaların maliyet ve talep koşullarını bilmeyebilir) veya niteliksel açıdan (ahlaki tehlike) diğer tüm firmalar hakkında doğru bilgiye sahip olmayabilir. Her iki durumda da, firmalar birbirlerinin tercihlerini veya eylemlerini bilmeyebilir ve herhangi bir tutarsızlık en az bir aktörü anlaşmadan vazgeçmeye teşvik edebilir.
• Hile: Gizli anlaşmalarda hile yapmak için önemli bir teşvik vardır; fiyatların düşürülmesi fiyat savaşlarını tetikleyebilse de, kısa vadede hile yapan firma önemli ölçüde kazanç elde edebilir. Bu olgu sıklıkla "yontma" olarak adlandırılır.
• Potansiyel giriş: Yeni firmalar sektöre girerek yeni bir temel fiyat oluşturabilir ve gizli anlaşmaları ortadan kaldırabilir (ancak anti-damping yasaları ve gümrük tarifeleri yabancı şirketlerin pazara girmesini engelleyebilir).
• Ekonomik durgunluk: Ortalama toplam maliyetteki bir artış veya gelirdeki bir düşüş, daha büyük bir pazar payı ve artan talebi güvence altına almak için rakip firmalarla rekabet etmek için teşvik sağlar.
• Muvazaa karşıtı yasal çerçeve ve muvazaa davası. Muvazaa karşıtı yasalara sahip birçok ülke, firmaların muvazaalı ilişkinin devamını teşvik etmek için birbirlerine ödeme yapmaları nedeniyle muvazaanın bir göstergesi olan yan ödemeleri yasaklamaktadır, firmalar muhtemelen kârların birleşik girişim yerine kendilerine dağıtıldığı durumları tercih edeceğinden daha az muvazaa görülebilir. ⓘ

a. Mutlak Muvazaa: Gerçekte hiç yapılmayacak bir işlemin yapılmış gibi gösterilmesidir. Bir gizli bir de göstermelik / görünürdeki işlem vardır. Örneğin: Eşlerden birinin babasının maaşını alması için boşanmaları ama aynı evde yaşamaya devam etmeleri. ⓘ

b. Nispi Muvazaa: Gerçekte yapılacak bir işlem vardır fakat başka bir türde yapılmış gibi gösterilmesidir. Örneğin: Babanın ölmeden önce evlatlarından birine evi satmış gibi yapması. (Tapu’da satış yapılır ama parayı almamıştır.) Babanın niyeti o evi evladına vermektir (hukuken bağışlama işlemi ile yapılır) ama diğer çocuklar anlamasın diye satmış gibi yapmaktadır. ⓘ

c. Kısmi Muvazaa: Yapılan bir işlemin sadece bir bölümünün farklı gösterilmesidir. Örneğin: Vergiden kaçınmak için satış tutarının düşük gösterilmesi. ⓘ

Gizli anlaşmayı azaltmaya yönelik hükümet politikaları

Gizli anlaşma, birden fazla şirketin tüketicilerin zararına olacak şekilde fiyatları ve karlılığı artırmak için bir anlaşmaya varmasıdır. Bu yüzden hükümet aşağıdaki politikalar gibi bunun olmasını engellemeye çalışıyor:

• Gizli anlaşmadan hüküm giyen şirketlere para cezası.
• Kişisel olarak sorumlu olan şirket yöneticilerine para ve hapis cezası.
• Şüpheli fiyatlandırma faaliyetleri ve yüksek karlılık için piyasaları tarayarak gizli anlaşmaları tespit etmek.
• İtiraf eden ve hükümete gizli anlaşma hakkında bilgi veren ilk şirkete dokunulmazlık sağlanması. ⓘ