Nenetsler
_kvinner_og_barn_foran_inngangen_til_teltet_sitt._(6435260555).jpg) Brekhovskie Adaları'nda bir Nenets ailesi, 1913 yılında Fridtjof Nansen tarafından fotoğraflanmış | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
| 44,857 (2010 Nüfus Sayımı) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Rusya | |
 Rusya | 44,640 |
 Ukrayna | 217 |
| Diller | |
| Nenets, Rusça | |
| Din | |
| Şamanizm, Animizm, Rus Ortodoksluğu | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Enetler, Nganasanlar, Selkuplar | |
Samoyed olarak da bilinen Nenetler (Nenets: ненэй ненэче, nenəj nenəče, Rusça: ненцы, nentsy), Kuzey Kutup Rusya'sına, Rusya'nın Uzak Kuzeyine özgü Samoyedik bir etnik gruptur. En son 2010 yılında yapılan nüfus sayımına göre Rusya Federasyonu'nda 44.857 Nenet yaşamaktadır ve bunların çoğu Kola ve Taymyr yarımadaları arasında Kuzey Kutup Dairesi'ne yakın Arktik Okyanusu kıyı şeridi boyunca uzanan Yamalo-Nenets Özerk Okrugu, Nenets Özerk Okrugu ve Taymyrsky Dolgano-Nenetsky Bölgesi'nde yaşamaktadır. Nenets halkı, karşılıklı olarak anlaşılamayan Tundra ya da Orman Nenets dillerini konuşmaktadır. Rusya Federasyonu'nda az sayıda yerli halk statüsüne sahiptirler. Günümüzde Nenets halkı, devlet ile petrol ve gaz şirketlerinin çevreyi ve yaşam biçimlerini tehdit eden çok sayıda zorluğuyla karşı karşıyadır. Sonuç olarak, pek çok kişi yerel temelli aktivizmde bir artış olduğunu belirtiyor. ⓘ
Nenetsler içlerinde Enetsler, Selkuplar ve Nganasanların da dahil olduğu Samoyed halkları içine girerler. Dilsel açıdan iki büyük Nenets grubu vardır: Tundra Nenetleri ve Orman Nenetleri. Samoyed halklarının, Fin-Ugor dillerini konuşan gruplardan Milad öncesi son birkaç yüzyılda ayrıldığı düşünülmektedir. Samoyed halklarının Güney Sibirya'dan günümüzde Rusya'nın bulunduğu kuzeydoğu bölgelerine 12. yüzyıl öncesinde geldikleri tahmin edilmektedir. ⓘ
Nenetsler toprağa ve doğal kaynaklara saygı üzerinde duran şamanist ve animist bir inanç sistemine sahiptirler. Klan temelli bir sosyal yapılanmaları vardır. Nenets şamanlarına Tadibya denir. ⓘ
İsim
Rusçadaki samo ve yed sözcükleri, aşağılayıcı olduğu düşünülen "kendi kendini yiyen" anlamını taşımaktadır. Bu nedenle Samoyed adı 20. yüzyılda hızla kullanımdan kalkmıştır. Halk, "insanlar" anlamına gelen Nenets olarak bilinmektedir. ⓘ
Eski Rusça'da Samoyed terimi genellikle Kuzey Rusya'nın ilgili Ural dillerini konuşan farklı halklarına ayrım gözetmeksizin uygulanmıştır: Nenets, Nganasans, Enets, Selkups (Samoyed dillerini konuşanlar). Şu anda "Samoyed halkları" terimi bu farklı halkların tamamı için geçerlidir. Nenets, Enets, Selkup ve Nganasan halklarını içeren genel bir terimdir. ⓘ
Dil
Nenets dili, Ural dil ailesinin Samoyedik kolunda yer alır ve iki ana lehçesi vardır: Orman Nenetsleri ve Tundra Nenetsleri. Ethnologue, Sibirya'da gençlerin çoğunun hala Nenets dilini akıcı bir şekilde konuşabildiğini, Avrupa Rusya'sında ise Rusça konuşma eğiliminde olduklarını söylüyor. Genel olarak, anadilini konuşanların çoğunluğu daha yaşlı kuşaklardan. UNESCO Nenets dilini tehlike altında olan bir dil olarak sınıflandırıyor. Bazıları Rusça ve Komi dillerinin kullanımının etnik gruplar arası evliliklerden kaynaklandığına inanmaktadır. ⓘ
Tarih ve yaşam biçimi
.jpg)
.jpg)
Sensu stricto Nenetlerin ekonomilerine göre iki farklı grubu vardır: Tundra Nenetleri (kuzeyde yaşayan) ve Khandeyar ya da Orman Nenetleri. Nenetler ve Izhma Komi halkı arasındaki evlilikler sonucunda üçüncü bir Nenet grubu (Yaran halkı) ortaya çıkmıştır. ⓘ
Samoyedik dilleri Ural dil ailesinin bir kolunu oluşturur. Bir teoriye göre, 12. yüzyıldan önce Sibirya'nın daha güneyinden, daha sonra Rusya olan bölgenin en kuzeyine taşınmışlardır. ⓘ
Kanin ve Taymyr yarımadaları arasında, Ob ve Yenisey nehirleri çevresinde yerleşmişler ve sadece birkaçı Kolva gibi küçük topluluklara yerleşmiştir. Başlıca geçim kaynakları avcılık ve ren geyiği çobanlığıdır. Ren geyiklerini yıl boyunca yük hayvanı olarak kullanmaları büyük mesafeler kat etmelerini sağlıyor. Büyük ölçekli ren geyiği çobanlığı 18. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Ren geyiklerini gütmek ve kızaklarını çekmek için Samoyed köpeğini yetiştirdiler ve Avrupalı kaşifler daha sonra bu köpekleri kutup seferlerinde kullandılar, çünkü kutup koşullarına iyi adapte olmuşlardı. Tundra kurtları, bazı Nenets ailelerinin geçim kaynağı olan ren geyiği sürülerini avladıkları için önemli ekonomik kayıplara neden olabilir. Ancak 1990'larda kar motosikletlerinin kullanılmaya başlanması, Yamal Yarımadası'ndaki Nenetlerin yerel kurt nüfusunu azaltmasına olanak sağlamıştır, çünkü kurtların açık tundrada saklanacak hiçbir yeri yoktur. Ren geyiği etinin yanı sıra balık da Nenetlerin beslenmesinde önemli bir yer tutar. Nenetlerin konutları konik yurtlardır (mya). ⓘ
Toprağa ve kaynaklarına saygıyı vurgulayan şamanist ve animistik bir inanç sistemine sahiptirler. Göçler sırasında Nenetler ayı postları, dini figürler, madeni paralar gibi kutsal eşyaları kutsal bir kızağa yerleştirirler. Bu kutsal kızağın içindekiler sadece özel günlerde ya da dini ritüellerde (kurban gibi) açılır. Ancak, sadece saygın yaşlıların kutsal kızağı açmasına izin verilir. Klan temelli bir sosyal yapıları vardı. Nenets şamanına Tadibya denir. ⓘ
Rus Devrimi'nden sonra Nenets kültürü, Sovyetlerin kolektifleştirme politikası nedeniyle zarar gördü. Sovyetler Birliği hükümeti göçebe Samoyedleri kalıcı olarak yerleşmeye zorlamaya çalıştı. Köylere yerleşmeye zorlanmaları ve çocuklarının devlet yatılı okullarında eğitim görmesi kültürel kimliklerinin erozyona uğramasına neden oldu. Nenets kültürünün etkilendiği önemli bir yol da erkeğin toplumsal rolünün değişmesiydi. Önceleri tundrada erkek, ren geyiklerini gütmek gibi çok önemli bir göreve sahipti. Ancak Nenetler tundradan uzak bir yaşama geçiş yapmak zorunda kaldıklarında, erkekler rollerini kaybettiklerini fark ettiler. Köyde onları bekleyen sorumlulukların çoğu, geleneksel bakış açısına göre kadınların işi olarak görülüyordu . Erkek kimliğindeki bu silinme Sovyet hükümeti tarafından daha da pekiştirildi. Tayga köylerinde pazar bahçeciliği, kürk yetiştiriciliği, sığır yetiştiriciliği, ticaret, hekimlik gibi meslekler vurgulanıyor ve bunlar kadınlara yönelik olarak pazarlanan meslekler oluyordu. Son olarak, Sovyet hükümeti tarafından teklif edilen işlerde genellikle erkekler değil kadınlar çalışıyordu çünkü erkeklerin çoğu içki içmeyi alışkanlık haline getirmişti. Sonuç olarak, Nenets halkının bir zamanlar sahip olduğu geleneksel kültür hızla altüst oldu. Özellikle Nenets Özerk Okrugu'ndaki pek çok kişi anadillerini kaybetti ve asimile oldu. ⓘ
Kolektifleştirme politikasının bir yansıması da ren geyiği mülkiyetiydi. Kolektifleştirme politikası nedeniyle birçok çoban kuzeye taşınırken, kalanların çoğu "ren geyiklerinden mahrum bırakıldı". Nenets halkı bir zamanlar çok sayıda ren geyiğine sahipti ancak savaştan sonra birçok Nenets küçük ölçekli çobanlığa geçmek zorunda kaldı. Nenets çobanları büyük ölçüde etkilenmiş olsa da, yaşam tarzları çok uzun süre tehdit altında kalmadı. Rusya'nın geri kalanında kolektifleştirme politikası çok uzun bir süre devam ederken, Yamal bölgesinde sadece on yıl boyunca uygulanmıştır. Bunun nedeni Stalin'in 1953'teki ölümünden sonra geleneksel ekonomilerin kurtarılmış olmasıydı. 1950'den 1960'a kadar ren geyiği sayısında %50'lik bir artış görülmüş ve bu sayı 1980'e kadar neredeyse iki katına çıkmıştır. Sonraki birkaç on yıl, Nenets halkının geleneksel göçebe yaşam tarzlarını yeniden kazanma ve koruma konusundaki yavaş ilerlemesine tanık oldu. Kültürlerini korurken yetkilileri yatıştırmayı başarmak bir dizi taktikle mümkün oldu. Örneğin, çobanlar sürüleri sık sık karıştırırdı, böylece müfettişler özel ve kolektif geyiklerin gerçek oranını görmeyi imkansız bulurlardı. Bir başka yöntem de genç çobanların devletin resmi işçisi olarak işe girmeleri ve akrabalarından birinin özel sürüsüyle birlikte kendi kolektif ren geyiği sürülerini otlatmalarıydı. Bu sürüler bir araya geldiğinde ve göç başladığında, yetkililer hangi ren geyiğinin özel mülkiyete ait olduğunu bilemezdi. ⓘ
1930'lardan bu yana, birkaç Nenet kendilerini kültürel medya aracılığıyla profesyonel olarak ifade etmiştir. Örneğin Tyko Vylka ve Konstantin Pankov tanınmış ressamlar olmuşlardır. Anna Nerkagi en ünlü Nenets yazarlarından biridir. Yuri Vella, bir ren geyiği çobanı olarak yaşamasına rağmen, Orman Nenetleri dilinde yazan ilk yazar olmuştur. ⓘ
Çevre
Nenets halkı sürekli değişim ve kötü muamele karşısında dirençli kalmayı başarmış olsa da, şimdi onları yeni bir zorluk bekliyor. Topraklarının sanayileşmesi, kolonileşme ve iklim değişikliği nedeniyle Nenetlere verilen çevresel zarar büyüktür. Nenet halkı yaşam tarzlarını desteklemek için büyük ölçüde balıkçılık ve ren geyiği çobanlığına bağımlı. Ancak bu uygulamalar, petrol endüstrisinin tehdidi altında olan çevreye büyük ölçüde bağımlıdır. Özellikle, Nenet halkının nesiller boyunca alışkın olduğu göçebe yaşam tarzı, petrol endüstrilerinin ren geyiği otlaklarına ve topraklarına tecavüz etmesi nedeniyle tehlike altındadır. Yamal Yarımadası'ndaki 10.000 Nenet halkının yaklaşık yarısı göçebe ve ren geyiği gütmektedir. Petrol endüstrilerinin genişlemeye devam etmesiyle birlikte Nenets halkı üzerindeki etkinin artması bekleniyor. ⓘ
Yarımadada petrol sondajı
1980'lerden bu yana Kuzey Kutup Dairesi, enerji ve madencilik sektöründekilerin ilgisini çekmiştir. SSCB'nin dağılmasından sonra 1990'larda genişleme kısa bir süre durmuş olsa da 2004'te gelişme hızlandı. Petrol ve gaz şirketleri genişlemeye devam ettikçe, beraberinde yollar, elektrik hatları, insan ve araç trafiği şeklinde altyapı genişlemesi de geldi. Dünyanın en büyük doğal gaz şirketi olan Gazprom'un Yamal Megaprojesi'ni başlatmak üzere Yamal yarımadasına girdiği 2008 yılı büyük bir dönüm noktası oldu. Gazprom'un Yamal yarımadasına gelişi bölgede önemli değişikliklere yol açtı. Şirketin web sitesine göre, toplam 32 saha işletiyorlar. Bu sahalar yılda 360 milyar metreküp gaz üretiyor ve 2019'da Gazprom tek başına 96,3 milyar metreküp gaz üretti. Bir başka dönüm noktası da Yamal LNG Projesi'ydi: Rusya'ya ait bir başka şirket olan Novatek, Temmuz 2013'te Yamal yarımadasında bir tesis inşa etmek üzere diğer iki uluslararası şirketle ortaklık kurdu. ⓘ
Nenets halkı üzerindeki etkisi
Yamal yarımadasındaki büyük enerji şirketlerinin etkisi çeşitli şekillerde hissedilebilir. Bunların en büyüğü göç yolları üzerindeki etkilerde görülebilir. Nenets halkının göçebe olması ve ren geyiği yetiştiriciliğine dayanması nedeniyle ren geyiklerinin göç yolları onlar için çok önemlidir. Bu göç rotaları çok özeldir ve planlanırken çok fazla düşünülür. Ayrıca çobanlar, ren geyiklerinin sağlıklarını koruyabilmeleri için göç etmelerinin gerekli olduğuna inanmaktadır. Çobanlar bunun nedeninin, sahilde bulunan bitki örtüsünün tuz ve mineral bakımından daha zengin olması nedeniyle ren geyikleri için iyi olması olduğunu iddia ediyor. Ayrıca göçlerle kıyıya ulaşan ren geyikleri, sivrisinek ve karasinek gibi böceklerin istila dönemlerinden kaçınarak rahatlama imkanı bulabiliyor. Çobanların ve ren geyiklerinin kullandığı bu göç yolları, ren geyiklerini gütmek için iyi bir alan sağladığından engebeli arazilerden oluşuyor. Bununla birlikte, Yamal yarımadasına giren şirketler de altyapılarını inşa etmek için bu engebeli araziyi tercih etmekte ve bu da çıkar alanlarının doğrudan çakışmasına neden olmaktadır. Örneğin, Bovanenko çekirdek bölgesinde yapılan bir araştırma, endüstriyel gelişimin, ren geyiği çobanlarının kullandığı arazi türü olan "engebeli, yüksek ve kuru araziyi" hedeflediğini ortaya koymuştur. Dolayısıyla, Nenets halkı ren geyiklerine, onlar da göç yollarına bel bağladığından, endüstriyel kalkınmanın genişlemesinin Nenets halkı üzerinde büyük bir etkisi olmuştur. ⓘ
Doğrudan göç rotalarıyla ilgili olmasa da, bir başka etki de Nenets halkının kutsal noktaları üzerindeki etkidir. Nenets halkı, başarılı bir göç için ruhlardan istekte bulundukları kutsal bir nokta belirleme geleneğine sahiptir. Nenetlerin kutsal noktaları büyük bir kum/taş ocağı çukurunun içine yapılır ve tahta kazıklarla işaretlenir. Bir vakada, Nenets halkının kutsal bir noktası endüstriyel gelişim sırasında çitle çevrilerek geleneksel önemi ortadan kaldırılmıştır. İşçilerin birçoğu inşaatlarının aslında kutsal noktaya müdahale etmediğine inanırken, çobanların birçoğu noktanın "kirletildiğine" inanıyordu. Algılardaki bu farklılık, yerli olmayan birçok insanın toprağı yalnızca sahip olunması gereken bir şey olarak görebildiğini vurgulamaktadır. Bu arada, yerli halk için böyle bir bakış açısı mevcut değildir. Çobanların toprakla manevi bir ilişkisi vardır ve onu sadece sahip olunan ya da olunmayan bir şey olarak görmezler. ⓘ
Endüstriyel gelişmenin bir diğer küçük etkisi de balıklar üzerindeki etkisi olmuştur. Endüstriyel gelişme nedeniyle tatlı su kaynaklarında bozulma meydana gelmiş ve bu da nüfusun azalmasına neden olmuştur. Buna ek olarak, endüstriyel gelişme Nenets halkı için gerekli olan balıkçılık alanlarının çoğunu işgal edecek şekilde yayılmıştır. Nenets halkı yaz aylarında besin kaynağı olarak balığa bağımlı olduğundan, balıkların tükenmesi Nenets halkını doğrudan etkilemiştir. ⓘ
Son olarak, göç yolları ile gevşek bir şekilde bağlantılı olan bir etki de Nenets halkının sağlık kliniklerine erişebilirliğidir. 1990'larda büyük petrol ve gaz şirketlerinin gelişinden bu yana bölgedeki iklim etkilenmiştir. Aslında, 1991'den bu yana Kanin'deki sıcaklık anomalileri her on yılda tahmini 1,4 santigrat derece artmıştır. Aynı dönemde araştırmacılar, çobanların yerel sağlık kliniğine gelişlerinde gecikme eğilimi olduğunu tespit etmiştir. Araştırmacılar gecikmenin nedeni olarak göçlerin uzamasını gösteriyor. Ren geyiklerinin ve çobanların geçişlerini mümkün kılmak için çobanların açık suyun donmasına ihtiyacı olduğundan, çobanların yerel sağlık kliniklerini ziyaret edebilecekleri belirli bir zaman aralığı vardır. 1991 yılından bu yana, çobanların bir sağlık kliniğine varışları Ekim ayından Aralık ayına kaymakta ve bu da varışlarda belirgin bir ertelemeye işaret etmektedir. ⓘ
Nenets aktivizmi
Yamal yarımadasındaki mevcut durumdan tedirgin olan bazı Nenets halkı, aktivistler ve araştırmacılar var. Bunun nedeni, Nenets halkı yetkililerinin başka bir bölgeyle birleşmek için bir anlaşma yapacağından endişe duymalarıdır. Nenets halkı bu anlaşmanın özerkliklerinin yanı sıra dil ve geleneklerinin de kaybolmasına yol açacağından endişe ediyor. Kasım 2020 itibariyle Nenets halkı diğer bölgelerle birleşmemiştir. ⓘ
Benzer bir şekilde, Nenets halkı sanayi şirketlerinin de tehlikesiyle karşı karşıya. Sanayi şirketleri tazminat ödemiş ve Nenets halkına yardımcı olmak için çaba sarf etmiş olsa da, bazı uzmanlar mevcut sürecin Nenets halkının katılımına izin vermediğini söylüyor. Bu tür bir ilişki, Nenets halkının kendi kararlarını vermesine yardımcı olmadığı için bazıları tarafından "paternalist" olarak tanımlanmaktadır. ⓘ
Nenets halkı daha önce bu petrol ve gaz şirketlerine karşı örgütlenme ve protesto girişimlerinde bulunmuştur. Ancak, birbirinden çok uzakta yaşadıkları için göçebe halkın kolektif bir birim olarak bir araya gelmesi zordur. Kayda değer bir bireysel çaba Yuri Vella'nın protestolarıydı. Vella bir Nenets yazarıydı ve bir petrol şirketine devredilen bir gölün yakınında yaşadığı için sık sık protesto gösterileri düzenliyordu. En önemlisi, bir buldozere karşı tek başına bir baltayla karşı koymasıyla hatırlanıyor. ⓘ
Ancak Vella aktivizminde yalnız değildir. Şu anda Nenets halkının hakları gibi konularda konuşan Voice of the Tundra adlı kırsal bir protesto topluluğu var. Daha önce de belirtildiği gibi, toplu olarak bir araya gelmek zor ve bu nedenle bu topluluk harekete geçmek ve iletişim kurmak için bir Rus çevrimiçi hizmeti olan VKontakte'ye güveniyor. Ayrıca, avukatlar, gazeteciler ya da akademisyenler tarafından yönetilmek yerine, topluluğun liderleri tundradan gelen genç bir ren geyiği çobanı. Tundranın Sesi dikkatini üç ana konuya odaklıyor: petrol ve gaz şirketlerinin bölgeleri kullanımını genişletmesi nedeniyle ren geyikleri için arazi sıkıntısı, göçebe ren geyiği çobanlığının geleceğini çevreleyen belirsizlik ve Yerli liderlik ve organizasyon eksikliği. ⓘ
Tundranın Sesi projesi, Rusya'nın Yerli halklarına siyasetin geri dönüşünü simgelediği için kutlanıyor. Özellikle de Eiko Serotetto adlı bir ren geyiği çobanı, değişimi yaratan ana aktivist olarak müjdeleniyor. Serotetto geleneksel bir geçmişe ya da eğitime sahip biri değil. Ancak 2016'da şarbon salgını sonrasında harekete geçtiğinde bu durumun onu yıldırmayacağını gösterdi. Serotetto sosyal medyada bir dilekçe yayınlayarak Yerli halklara ve ren geyiklerine dikkat çekilmesini istedi. Serotetto, Yerli yaşam alanlarının, ren geyiklerinin ve haklarının korunmasını talep etti. Bu dilekçe, "tundranın ve Yerli halkın gerçek yaşamına" değinmeyen Rus yetkililere dikkat çekti. Daha sonra Serotetto'nun en etkili dilekçesi Rus petrol ve gazının boykot edilmesini savunduğu zaman verildi. ⓘ
Yukarıda bahsi geçen aktivistler gibi Yamal yarımadasında devam eden endüstriyel gelişmeye karşı olan pek çok Nenetsli olmasına rağmen, gelişmeleri destekleyen pek çok kişi de var. Gelişmelerden yana olanlar, elde edebilecekleri ekonomik faydaların altını çizmektedir. Bölgede yapılan bir araştırmada, bir köylü sosyal anlaşmalar, gönüllü bağışlar ve zararların tazmini yoluyla endüstrilerle bir arada yaşayabildiklerini belirtmiştir. ⓘ
Bazıları, Nenets halkının sanayi şirketlerine verdiği destekteki bu farklılığın, topluluk liderlerinin aktif liderliği gibi faktörlerden kaynaklandığını savunmaktadır. Bu mantık, Tundra'nın Sesi'nin uğruna mücadele ettiği şeyle aynı doğrultuda görülebilir, çünkü uygun Yerli liderliği ve katılımının Nenets halkı arasında daha yüksek memnuniyete yol açabileceği görülebilir. ⓘ
Önemli Nenetler
- Tyko Vylka (1886-1960), ressam
- Konstantin Pankov (1910-1942), ressam (Nenets'in babası)
- Anastasia Lapsui (d. 1944), film yönetmeni, senarist
- Yuri Vella (1948-2013), yazar, şair, çevreci, sosyal aktivist
- Anna Nerkagi (d. 1952), yazar, romancı, sosyal aktivist ⓘ
Galeri
Çadır içinde bir Nenets ailesi
Tundrada Nenetsler
1860 yılında bir grup Nenets ⓘ
