Onkoloji
 Yıldız işareti ve oklarla gösterilen malign mezotelyomayı gösteren bir koronal BT taraması | |
| Odaklanma | Kanserli tümör |
|---|---|
| Alt Bölümler | Tıbbi onkoloji, radyasyon onkolojisi, cerrahi onkoloji |
| Önemli testler | Tümör belirteçleri, TNM evrelemesi, BT taramaları, MRI |
| Meslek | |
|---|---|
Meslek türü | Uzmanlık |
Faaliyet sektörleri | Tıp |
| Açıklama | |
Gerekli eğitim |
|
Alanları istihdam | Hastaneler, klinikler |
Onkoloji, kanserin incelenmesi, tedavisi, teşhisi ve önlenmesi ile ilgilenen bir tıp dalıdır. Onkoloji uygulayan bir tıp profesyoneli onkologdur. İsmin etimolojik kökeni Yunanca ὄγκος (ónkos) kelimesidir ve "tümör", "hacim" veya "kitle" anlamına gelir:
- Bir kişideki herhangi bir kanserin teşhisi (patoloji)
- Tedavi (örn. cerrahi, kemoterapi, radyoterapi ve diğer modaliteler)
- Başarılı tedavi sonrası kanser hastalarının takibi
- Ölümcül maligniteleri olan hastaların palyatif bakımı
- Kanser bakımını çevreleyen etik sorular
- Tarama çalışmaları:
- popülasyonların veya
- Hasta yakınlarının (meme kanseri gibi kalıtsal temeli olduğu düşünülen kanser türlerinde) ⓘ
Onkoloji Türkçede 'kanserbilim' olarak ifade edilebilir. ⓘ
Radyasyon Onkolojisi ve Tıbbi Onkoloji (Medikal Onkoloji), kanserli hastaların takip ve tedavisini yapar. Bu hastaların takip ve tedavisinde gerektiğinde ilgili cerrahi uzmanları ile iş birliği yapılır. Medikal Onkoloji bilim dalının uzmanlarına tıbbi onkoloji uzmanı, radyasyon onkolojisi Ana Bilim Dalı uzmanlarına ise radyasyon onkolojisi uzmanı denir. ⓘ
Teşhis
Tıbbi geçmiş önemli bir tarama aracı olmaya devam etmektedir: şikayetlerin karakteri ve spesifik olmayan semptomlar (yorgunluk, kilo kaybı, açıklanamayan anemi, nedeni bilinmeyen ateş, paraneoplastik fenomenler ve diğer belirtiler gibi) malignite için daha fazla araştırma yapılmasını gerektirebilir. Nadiren, fizik muayene malignitenin yerini bulabilir. ⓘ
Teşhis yöntemleri şunları içerir:
- Biyopsi veya rezeksiyon; bunlar şüpheli neoplastik büyümelerin kısmen veya tamamen çıkarılabildiği ve maligniteyi belirlemek için bir patolog tarafından değerlendirildiği yöntemlerdir. Bu şu anda kanser teşhisi için altın standarttır ve yönetimde bir sonraki adımı (aktif gözetim, cerrahi, radyasyon tedavisi, kemoterapi veya bunların bir kombinasyonu) yönlendirmede çok önemlidir.
- Endoskopi, üst veya alt gastrointestinal, sistoskopi, bronkoskopi veya nazendoskopi; malignite açısından şüpheli alanları lokalize etmek ve gerektiğinde biyopsi yapmak için.
- Biyopsiyi lokalize etmek ve yönlendirmek için röntgen, BT taraması, MRI taraması, ultrason ve diğer radyolojik teknikler.
- Sintigrafi, tek foton emisyonlu bilgisayarlı tomografi (SPECT), pozitron emisyon tomografisi (PET) ve malignite açısından şüpheli alanları belirlemek için diğer nükleer tıp yöntemleri.
- Belirli kanser türlerinin şüphesini artırabilen tümör belirteçleri de dahil olmak üzere kan testleri. ⓘ
Teşhisin yanı sıra, bu yöntemler (özellikle BT taraması ile görüntüleme) genellikle ameliyat edilebilirliği, yani bir tümörün tamamen çıkarılmasının cerrahi olarak mümkün olup olmadığını belirlemek için kullanılır. ⓘ
Günümüzde, kanserin doğru sınıflandırılması ve tedavinin bir sonraki adımına rehberlik etmesi için bir patolog tarafından doku tanısı (biyopsiden) konulması esastır. Bunun mümkün olmadığı son derece nadir durumlarda, mevcut kanıtlara (örneğin öykü, röntgenler ve taramalar) dayanarak "ampirik tedavi" (kesin bir teşhis olmadan) düşünülebilir. ⓘ
Çok nadir durumlarda, birincil tümörün bulunamadığı metastatik bir yumru veya patolojik lenf nodu bulunur (tipik olarak boyunda). Bununla birlikte, immünohistokimyasal belirteçler genellikle primer malignite hakkında güçlü bir gösterge verir. Bu durum "primeri bilinmeyen malignite" olarak adlandırılır ve yine tedavi, en olası kökene ilişkin geçmiş deneyimlere dayalı olarak ampiriktir. ⓘ
Tedavi
Tespit edilen kansere bağlı olarak, takip ve palyatif bakım o zaman uygulanacaktır. Bazı hastalıklar (ALL veya AML gibi) derhal hastaneye yatış ve kemoterapi gerektirirken, diğerleri düzenli fizik muayene ve kan testleriyle takip edilecektir. ⓘ
Genellikle tümörün tamamen çıkarılması için ameliyat denenir. Bu sadece tümörün gerçekten çıkarılabileceğine dair bir dereceye kadar kesinlik olduğunda uygulanabilir. Parçaların kalacağı kesin olduğunda, örneğin başka bir yerde metastaz olduğunda veya tümör hastanın hayatını riske atmadan ameliyat edilemeyecek bir yapıyı istila ettiğinde, küratif cerrahi genellikle imkansızdır. Bazen cerrahi, tüm tümör dokusu çıkarılmamış olsa bile sağkalımı iyileştirebilir; prosedür "debulking" (yani tümör dokusunun toplam miktarının azaltılması) olarak adlandırılır. Cerrahi aynı zamanda bazı kanserlerin palyatif tedavisi için de kullanılır, örneğin safra tıkanıklığını gidermek veya bazı beyin tümörleriyle ilişkili sorunları hafifletmek için. Ameliyatın riskleri faydalarına karşı tartılmalıdır. ⓘ
Kemoterapi ve radyoterapi birçok malignitede ilk basamak radikal tedavi olarak kullanılır. Ayrıca adjuvan tedavi için de kullanılırlar, yani makroskopik tümör cerrahi olarak tamamen çıkarılmışsa ancak tekrarlaması için makul bir istatistiksel risk varsa. Kemoterapi ve radyoterapi, hastalığın açıkça tedavi edilemez olduğu durumlarda palyasyon için yaygın olarak kullanılır: bu durumda amaç yaşam kalitesini artırmak ve yaşam süresini uzatmaktır ⓘ
Hormon manipülasyonu, özellikle meme ve prostat kanseri tedavisinde iyi bir şekilde yerleşmiştir. ⓘ
Şu anda özellikle lenfoma (Rituximab) ve meme kanseri (Trastuzumab) için monoklonal antikor tedavilerinin kullanımında hızlı bir artış vardır. ⓘ
Aşı ve diğer immünoterapiler yoğun araştırmalara konu olmaktadır. ⓘ
Radyasyon Onkolojisi uzmanlarının radyoaktif ışınlarla uyguladığı etkin tedavi yöntemidir. Radyoterapi tedavisi gelişmiş radyoterapi cihazları ile uygulanır. Bu tedavide amaç tümörlü bölgeyi normal dokulara zarar vermeden yok etmektir. ⓘ
Palyatif bakım
Batı dünyasındaki tüm kanser vakalarının yaklaşık %50'si radikal tedavi ile remisyona sokulabilmektedir. Pediatrik hastalar için bu sayı çok daha yüksektir. Çok sayıda kanser hastası hastalıktan ölecektir ve tedavisi mümkün olmayan kanserli hastaların önemli bir kısmı diğer nedenlerden ölecektir. İlerleyen kanserle ilişkili semptom kontrolü ve ayrıca hastalığın tedavisi ile ilgili devam eden sorunlar olabilir. Bu sorunlar arasında ağrı, bulantı, iştahsızlık, yorgunluk, hareketsizlik ve depresyon yer alabilir. Tüm sorunlar kesinlikle fiziksel değildir: kişisel haysiyet etkilenebilir. Ahlaki ve manevi konular da önemlidir. ⓘ
Bu sorunların çoğu onkoloğun görev alanına girse de, palyatif bakım, ilerlemiş hastalıkla ilişkili sorunları ele almak için ayrı, yakın müttefik bir uzmanlık alanı haline gelmiştir. Palyatif bakım, multidisipliner kanser bakım ekibinin önemli bir parçasıdır. Palyatif bakım hizmetleri, hastayı evinde ziyaret edebilen hemşireler ve doktorlarla onkolojiden daha az hastane tabanlı olabilir. ⓘ
Etik konular
Onkolojik uygulamalarda yinelenen bir dizi etik soru ve ikilem vardır. Bunlar şunları içerir:
- Hastalığın kapsamı/ilerlemesi/prognozu hakkında hastaya hangi bilgilerin verilmesi gerektiği.
- Özellikle ölümcül hastalık karşısında klinik araştırmalara giriş.
- Aktif tedavinin geri çekilmesi.
- "Diriltmeyin" emirleri ve diğer yaşam sonu konuları. ⓘ
Bu konular hastanın kişiliği, dini, kültürü ve aile yaşamı ile yakından ilgilidir. Bu konular karmaşık ve duygusal olsa da, cevaplar genellikle hastanın güvenilir kişisel arkadaşlarından ve danışmanlarından tavsiye istemesiyle elde edilir. Bu sorunları doğru bir şekilde ele almak için onkoloji ekibinin bir dereceye kadar duyarlı olması ve çok iyi iletişim kurması gerekir. ⓘ
İlerleme ve araştırma
Kanser hücresi biyolojisinden radyasyon tedavisine, kemoterapi tedavi rejimlerinden optimal palyatif bakım ve ağrı kesmeye kadar onkolojinin tüm sınırlarında muazzam miktarda araştırma yürütülmektedir. Geçtiğimiz on yılda, yeni nesil dizileme ve tüm genom dizilemenin ortaya çıkışı, kanser anlayışımızı tamamen değiştirmiştir. Yeni genetik/moleküler belirteçlerin tanımlanması, kanseri teşhis ve tedavi etme şeklimizi önemli ölçüde değiştirecek ve bu da kişiselleştirilmiş tıbbın önünü açacaktır. ⓘ
Terapötik denemeler genellikle belirli bir bölgedeki birçok farklı hastaneden hastaları içerir. Birleşik Krallık'ta hastalar genellikle Cancer Research UK (CRUK), Medical Research Council (MRC), European Organisation for Research and Treatment of Cancer (EORTC) veya National Cancer Research Network (NCRN) tarafından koordine edilen büyük çalışmalara kaydedilmektedir. ⓘ
Uzmanlık Alanları
- Dört ana bölümden oluşmaktadır:
- Tıbbi onkoloji: Kemoterapi, hedefe yönelik tedavi, immünoterapi ve hormonal terapi ile kanser tedavisine odaklanır.
- Cerrahi onkoloji: Kanserin cerrahi ile tedavisine odaklanır.
- Radyasyon onkolojisi: Kanserin radyasyon ile tedavisine odaklanır.
- Klinik onkoloji: Kanserin hem sistemik tedaviler hem de radyasyon ile tedavisine odaklanır.
- Onkolojide alt uzmanlık alanları:
- Nöro-onkoloji: Beyin kanserlerine odaklanır.
- Oküler onkoloji: göz kanserlerine odaklanır.
- Baş ve Boyun onkolojisi: Ağız boşluğu, burun boşluğu, orofarenks, hipofarenks ve larenks kanserlerine odaklanır.
- Torasik onkoloji: akciğer, mediasten, özofagus ve plevra kanserlerine odaklanır.
- Meme onkolojisi: meme kanserlerine odaklanır
- Gastrointestinal onkoloji: mide, kolon, rektum, anal kanal, karaciğer, safra kesesi, pankreas kanserlerine odaklanır.
- Kemik ve kas-iskelet onkolojisi: Kemik ve yumuşak doku kanserlerine odaklanır.
- Dermatolojik onkoloji: deri, saç, ter bezi ve tırnak kanserlerinin tıbbi ve cerrahi tedavisine odaklanır.
- Genitoüriner onkoloji: genital ve üriner sistem kanserlerine odaklanır.
- Jinekolojik onkoloji: Kadın üreme sistemi kanserlerine odaklanır.
- Pediatrik onkoloji: Çocuklarda kanser tedavisi ile ilgilenir.
- Adolesan ve genç yetişkin (AYA) onkolojisi.
- Hemato onkoloji: kan kanserleri ve kök hücre transplantasyonu üzerine odaklanır.
- Koruyucu onkoloji: kanserin epidemiyolojisi ve önlenmesine odaklanır.
- Geriatrik onkoloji: yaşlı popülasyondaki kanserlere odaklanır.
- Ağrı ve Palyatif onkoloji: Ağrı ve acıyı hafifletmeye yardımcı olmak için son evre kanser tedavisine odaklanır.
- Moleküler onkoloji: Onkolojide moleküler tanı yöntemlerine odaklanır.
- Nükleer tıp onkolojisi: Radyofarmasötikler ile kanser tanı ve tedavisine odaklanır.
- Psiko-onkoloji: Kanser hastalarının tanı ve tedavisinde psikososyal konulara odaklanır.
- Veteriner onkoloji: hayvanlarda kanser tedavisine odaklanır.
- Gelişmekte olan uzmanlıklar:
- Kardiyoonkoloji, kanserin kardiyovasküler etkilerini ve tedavilerini ele alan bir kardiyoloji dalıdır. ⓘ
Kanser kemoterapisi
Tıbbi onkolojinin kanserli hastalardan gerekli görülenlere uyguladığı kimyasal ilaç tedavisidir. Kullanılan ilaçlar kanser ilacı (antikanser ilaç, antineoplastik ilaç) olarak bilinen kemoterapötiklerdir. (kimyasal ilaçlardır). ⓘ