Salep
| Salep ⓘ | |
|---|---|
 | |
| Ülke(ler) | Türkiye |
Salep (Türkçe: salep; Farsça: ثعلب, saalab; Arapça: سحلب, saḥlab; Arnavutça: salep; Azerice: səhləb; İbranice: סַחְלֶבּּ, saḥleb; Yunanca: σαλέπι, salepi; Sırp, Makedon ve Boşnak dillerinde; салеп, salep), Orchidaceae (orkideler) ailesinin birçok türünün toprak altı yumrularından elde edilen toz ve bundan üretilen içecek. Ayrıca orkide türlerine Anadolu'da verilen genel ad. Salepgiller familyasından; tel köklü otsu bir bitkidir. Kökünde 2 tane yumru vardır. Bu yumrular nişasta benzeri polisakkarit glucomannan ismi verilen bileşikler içerir. Gövdesi, dik ve silindirimsidir. Çiçekleri salkım veya başak şeklindedir. ⓘ
 Salep içeceği |
Salep, sahlep veya sahlab olarak da yazılır, orkide cinsi Orchis'in (Orchis mascula ve Orchis militaris türleri dahil) yumrularından yapılan bir undur. Bu yumrular glukomannan adı verilen besleyici, nişastalı bir polisakkarit içerir. Salep unu içeceklerde ve tatlılarda, özellikle de geleneksel bir kış içeceği olduğu Levant bölgesinde, eski Osmanlı İmparatorluğu mutfaklarında tüketilmektedir. Tüketimdeki artış, Türkiye ve İran'ın bazı bölgelerinde orkidelerin yerel olarak yok olmasına neden olmaktadır. ⓘ
Etimoloji
"Salep" kelimesi Arapça سَحْلَب (saḥlab) kelimesinden gelmektedir. 18. yüzyılın ortalarında: Fransızca'dan, Türkçe sālep'ten, Arapça'dan: ثَعْلَب, romanize: ﭐلثَعْلَب, lit. 'tilki' (aṯ-ṯaʿlabi), bir orkidenin adı (kelimenin tam anlamıyla 'tilki testisleri'). ⓘ
Tarihçe
Antik Romalılar öğütülmüş orkide soğanlarını, başta satyrion ve priapiscus olmak üzere çeşitli isimlerle adlandırdıkları içecekler yapmak için kullanırlardı. Bu isimlerden de anlaşılacağı üzere, aynı şekilde güçlü bir afrodizyak olduğunu düşünüyorlardı. Paracelsus salep hakkında şunları yazmıştır: "Satyrion köküne bakın, erkeklerin mahrem kısımları gibi şekillenmiş değil mi? Bunu kimse inkar edemez. Buna göre, büyü onu keşfetti ve bir erkeğin erkekliğini ve tutkusunu geri getirebileceğini ortaya çıkardı". ⓘ
Salep, Osmanlı İmparatorluğu topraklarında popüler bir içecekti. Genç kadınları evlenmeden önce tombullaştırmak için "şişmanlatıcı" olarak ün yapmıştı. Tüketimi, kahve ve çayın yükselişinden önce İngiltere ve Almanya'ya yayılmış ve daha sonra kahvehanelerde alternatif bir içecek olarak sunulmuştur. İngiltere'de bu içecek saloop olarak biliniyordu. İngiltere'de 17. ve 18. yüzyıllarda popüler olan bu içeceğin hazırlanması için salep tozunun koyulaşana kadar suya eklenmesi, ardından tatlandırılması ve portakal çiçeği ya da gül suyu ile tatlandırılması gerekiyordu. Orijinal Türk varyantları yerine "dogstone" olarak bilinen İngiliz orkide köklerinin ikame edilmesi 18. yüzyılda kabul görmüştür. ⓘ
Saloop
_-_BL.jpg)
Saloop, 18. ve 19. yüzyıllarda İngiltere'de popüler olan sıcak bir içecekti. Başlangıçta, çoğunlukla İzmir'den gelen salepten yapılıyordu. Daha sonra, Kuzey Amerika sassafras ağacının kökleri ve yaprakları ana bileşen olmuştur. Bu bitki içeceği koyulaştırıyor ve aynı zamanda uyarıcı bir niteliğe sahip oluyordu. ⓘ
Bu ferahlatıcı içecek, çok daha pahalı olan çay ve kahve yerine satılıyor ve benzer şekilde süt ve şekerle servis ediliyordu. ⓘ
"Kronik alkolik sarhoşluk" da dahil olmak üzere çeşitli rahatsızlıklara çare olarak kullanılıyordu. Zührevi hastalıkları tedavi ettiği iddia edilince popülaritesi azaldı ve bu yüzden toplum içinde içilmesi ayıp sayılmaya başlandı. Londra'daki saloop tezgahlarının yerini kahve tezgahları aldı. ⓘ
Modern kullanım
Sahlab içeceği artık genellikle su yerine sıcak sütle yapılmaktadır. Salep unundan salep pudingi ve dondurma gibi başka tatlılar da yapılmaktadır. Türkiye'nin Kahramanmaraş bölgesi, Maraş Salepi olarak bilinen salebin önemli bir üreticisidir. Sahlabın Türkiye'deki popülaritesi yabani orkide popülasyonlarının azalmasına yol açmış ve gerçek salep ihracatı yasadışı hale getirilmiştir. Sonuç olarak birçok hazır salep karışımı yapay tatlandırıcı ile yapılmaktadır. Salep Yunanistan'da da içilir; genellikle yılın soğuk aylarında sokaklarda sıcak içecek olarak satılır. Ortadoğu'nun birçok yerinde, özellikle de Levant bölgesinde çok popülerdir. Türkiye'de aileler kış aylarında sıcak versiyonunu içmektedir. ⓘ
Türkiye'de her yıl 38 türden 30 ton yumru kök hasat edildiği tahmin edilmektedir; bir kilo un yapmak için 1.000 ila 4.000 yumru kök gerekmektedir. Bazı türlerin nadirliğinin artması ve yerel olarak neslinin tükenmesiyle birlikte tüccarlar İran'da yabani orkide hasadı yapmaktadır. Uppsala Üniversitesi'nden Abdolbaset Ghorbani, 2013 yılında kuzey İran'dan on dokuz tür ve alt türe ait 7 ila 11 milyon arasında orkide toplandığını ve bunların çoğunun Türkiye'ye ihraç edildiğini tahmin etmektedir. Orkide yumrularının hasadı Yunanistan'da da artmaktadır. ⓘ
Orta Doğu'da "sahlab", bazen fındık ve tarçınla süslenen, puding benzeri kıvamlı, süt bazlı sıcak bir kış içeceğidir. ⓘ
Popüler kültürde
Aphrodite's Child'ın 666 albüm kapağının içinde "Bu albüm "sahlep" etkisi altında kaydedilmiştir. ". ⓘ
Hazırlama
Salep bitkisinin kökü mevsiminde toplanır. Bir süre kurutulduktan sonra toz haline getirilir. Daha sonra isteğe göre tarçınla harmanlanır. Sütle birlikte kazanlarda uzun süre kaynatılır ve hazır hale getirilir. ⓘ
Kullanılan yeri köklerindeki yumrularıdır. Yurdumuzda birçok çeşidi vardır. Salep yumruları müsilaj, glikoz ve uçucu bir yağ taşır. İçerdiği en önemli madde glikomannandır. Su ve sütle birlikte kullanıldığında şiştiği için yaygın bir şekilde dondurma hammaddesi olarak kullanılır. ⓘ
Yörelere Göre Çeşitleri
Akdağmadeni Salebi
Akdağmadeni Salebi 16.09.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır. ⓘ
Bucak Salebi
Burdur Bucak Salebi 10.08.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır. ⓘ