Yüksekova
| Yüksekova ⓘ | |
|---|---|
|
İlçe | |
 Türkiye'de bulunduğu yer | |
 Hakkâri İli Siyasi Haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Hakkâri |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Osman Doğramacı |
| • Belediye başkanı | Osman Doğramacı (vekâleten) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 2.385 km² (920 mil²) |
| Rakım | 1,950 m (6.390 ft) |
| Nüfus | |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 30300 |
| İl alan kodu | 438 |
| İl plaka kodu | 30 |
|
Resmî site http://www.yuksekova.gov.tr/ | |
Yüksekova , Hakkâri ilinin en büyük ilçesidir. ⓘ
Ülkenin güneydoğu ucunda, Türkiye-İran-Irak sınırlarının kesiştiği nokta yakınlarında yer alan ilçe, İran'a açılan (Esendere sınır kapısı) ve Irak'a ileride açılacak sınır kapılarıyla Türkiye'nin stratejik öneme sahip ilçelerinden biridir. ⓘ
Yüksekova (Kürtçe: Gever, Süryanice: ܓܵܘܵܪ, romanize: Gāwār), Türkiye'nin Hakkâri iline bağlı, İran sınırında bulunan bir şehir ve ilçedir. Belediye başkanı Remziye Yaşar'dır. ⓘ
İsim
Kürtçe'de Gever, şehrin ve bölgenin coğrafi özelliklerine tamamen uyan yüksek/yükseltilmiş çayır anlamına gelmektedir. Gever geniş ve yüksek bir ovada yer almaktadır. Bu anlam makul bir şekilde gerekçelendirilmemiş olsa da, bazıları aşağıdakileri önermektedir: Gawar ya da "Gaur, Gwer, Gabr, Gawr", Avestan dilinde "ateşe tapan" anlamına gelen ve daha sonra İslami dönemde Orta Doğu'daki tüm gayrimüslim halklara uygulanan Zerdüştlüğe ait dini bir terimdir (bkz. گبر). Bu kelime daha sonra İslami bir dini terim olarak "Gâvur, Gavur, Kâfir" yani "kâfir" anlamında kullanılmıştır. 1936 yılında Türk yetkililer tarafından adı Yüksekova olarak değiştirilmiştir. ⓘ
Tarihçe
Oldukça eski bir kent olan Yüksekova'da yerleşimin MÖ 7000'lere değin uzandığı kesin olarak bilinmektedir. MÖ 1000'de ise yörede Urartular yaşamıştır. I. Süleyman devrinde Osmanlı hakimiyetine giren kentin eski adı Gevar'dir. ⓘ
1855 yılında "Gevar" adıyla görülen yerleşimin ismi 1898 yılında "Dize" olarak görülmektedir.)Şehir, I. Dünya Savaşı sırasında Rus işgaline uğramışsa da 5 Mayıs 1918'de Rus işgalinden kurtulmuştur. 19. yüzyılda Van Vilayeti'ne bağlı Hakkâri Livası'nın kazası olan Yüksekova, 1936'da ilçe durumuna getirilmiştir. İlçe merkezin eski adı o yıllardaki ismi ise Dize'dir. ⓘ
1990'lı yıllarda yoğun bir göç dalgasına maruz kaldı. Ocak 2016'da Hakkâri il merkezinin idari tedbirler kapsamında Yüksekova'ya taşınacağı belirtilse de henüz uygulanmamıştır. ⓘ
19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Gawar'ın yaklaşık 30 köyü vardı. Birinci Dünya Savaşı öncesinde Gawar'ın nüfusu 15.000'di. Sakinleri çoğunlukla buğday, arpa, pamuk ve çaydan oluşan tarımla geçiniyordu. Gawar'da 1880'lerde yaklaşık 1497 aile vardı. ⓘ
I. Dünya Savaşı'na kadar Gawar, Doğu Kilisesi'ne bağlı bir piskoposun merkeziydi. Gawar ilçesi, Hakkari aşiret bölgeleri ile Urmiye ovaları arasında seyahat eden Süryaniler için ana seyahat durağı olarak hizmet vermiştir. ⓘ
Tarihçi Hirmis Aboona'ya göre, 1810'larda Yukarı Zap Nehri bölgesindeki köylerin tüm nüfusu Asuri soykırımına kadar Asuriydi. ⓘ
Nüfus
2020 son nüfus sayımında ilçenin güncel nüfusu 119.562'dir Türkiye'deki diğer ilçe merkezleri ile karşılaştırıldığında nispeten büyük bir şehir sayılabilir. 1990'lı yıllara kadar kendi hâlinde küçük bir şehirken, bölgede o yıllarda yaşanan şiddet olayları ve köy boşaltma olayları nüfusun hızlı ve düzensiz artışına neden olmuştur. Bugün bile şehir bu nüfusu taşıyamamaktadır. Düzensiz yapılaşma, yetersiz altyapı, sağlık ve eğitim hizmetlerinin yetersizliği hâlâ çözülememiştir. Ancak son zamanlarda Yüksekova'da iş imkanlarının artmasıyla halk ilçeye geri göç etmeye başlamıştır. ⓘ
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır ⓘ |
|---|---|---|---|
| 1965 | 20.065 | 2.768 | 17.297 |
| 1970 | 24.881 | 4.419 | 20.462 |
| 1975 | 32.130 | 7.329 | 24.801 |
| 1980 | 45.012 | 14.287 | 30.725 |
| 1985 | 52.357 | 16.334 | 36.023 |
| 1990 | 69.003 | 28.486 | 40.517 |
| 2000 | 102.039 | 59.662 | 42.377 |
| 2007 | 105.157 | 59.410 | 45.747 |
| 2008 | 107.882 | 60.296 | 47.586 |
| 2009 | 106.708 | 59.850 | 46.858 |
| 2010 | 108.546 | 61.712 | 46.834 |
| 2011 | 113.871 | 65.635 | 48.236 |
| 2012 | 115.966 | 68.230 | 47.736 |
| 2013 | 116.327 | 67.831 | 48.496 |
| 2014 | 117.440 | 68.757 | 48.683 |
| 2015 | 118.147 | 70.497 | 47.650 |
| 2016 | 112.826 | 67.557 | 45.269 |
| 2017 | 116.175 | 69.346 | 46.829 |
| 2018 | 119.760 | 69.602 | 50.158 |
| 2019 | 118.915 | 70.701 | 48.214 |
| 2020 | 119.562 | 71.705 | 47.857 |
| Yıl | 1940 | 1945 | 1950 | 1955 | 1960 | 1965 | 1970 | 1975 | 1980 | 1985 | 1990 | 1997 | 2000 | 2007 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | 858 | 1,212 | 1,143 | 1,397 | 1,628 | 2,768 | 4,419 | 7,329 | 14,287 | 16,334 | 28,486 | 53,411 | 59,662 | 59,410 |
Yerleşimler
| Yerleşim | Etnik köken (kabile) ⓘ |
|---|---|
| Yüksekova (Gever) | Kürtçe (Karma aşiret ve aşiret dışı) |
| Adaklı (Alekanan) | Kürtçe (Doskan, Oramar ve Pinyanişî) |
| Akalın (Bajêrge) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Akçalı (Kertinîs) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Akocak (Heleyîs) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Akpınar (Soryan) | Kürtçe (Dirî) |
| Aksu (Gagewran) | Kürtçe (Begzade) |
| Altınoluk (Elwer) | Kürtçe (Dirî ve Kaşuran) |
| Armutdüzü (Metolanis) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Aşağı Uluyol (Tilorana Jêri) | Kürtçe (Dirî) |
| Bağdaşlar (Peranîler) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Bataklık (Silîwana) | Kürtçe (Doskan) |
| Beşatlı (Xilxês) | Kürtçe (Pinyanişî ve Silehî) |
| Beşbulak (Dara) | Kürtçe (Dirî) |
| Bölük (Bolûk) | Kürtçe (Begzade ve Dirî) |
| Bostancık (Gilord) | Kürtçe (Doskan ve Oremar) |
| Bulaklı (Memkan) | Kürtçe (Doskan ve Oremar) |
| Büyükçiftlik (Hirvata) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Çatma (Sûsyan) | Kürtçe (Doskan) |
| Çukurca (Pagê) | |
| Dağlıca (Oremar) | Kürtçe (Oremar) |
| Dedeler (Zîzan) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Değerli (Memkava) | |
| Dermirkonak (Kaport) | Kürtçe (Dirî) |
| Dibekli (Awerd) | |
| Dilekli (Şûke) | Kürtçe (Oremar) |
| Dilektaşı (Manîler) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Doğanlı (Ertuş) | Kürtçe (Ertoşi) |
| Esendere (Nawdîyan) | Kürtçe (Dirî ve Geravî) |
| Gökyurt (Tekurawa) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Güçlü (Peylan) | Kürtçe (Dirî) |
| Güldalı (Bilinbasan) | |
| Güllüce (Sekran) | Kürtçe (Dirî) |
| Gürdere (Ciwyan) | Kürtçe (Doskan) |
| Gürkavak (Şagilord) | Kürtçe (Doskan) |
| İkiyaka (Sat) | Kürtçe (Oremar) |
| İnanlı (Xalane) | |
| Kadıköy (Qadyan) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Kamışlı (Sînava) | Kürtçe (Geravî) |
| Karabey (Zerdeşt) | Kürtçe (Dirî) |
| Karlı (Befircan) | Kürtçe (Doskan) |
| Kazan (Tawani) | |
| Keçili (Sorê) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Kısıklı (Dêlezi) | Kürtçe (Dirî) |
| Kolbaşı (Şavîte) | |
| Köprücük (Kerpêl) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Köşkönü (Pişkesr) | Kürtçe (Doskan) |
| Onbaşılar (Hirmîn) | Kürtçe (Dirî) |
| Örnekköy (Miçîç) | |
| Ortaç (Bawenîs) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Pirinçeken (Kinyaniş) | Kürtçe (Oremar) |
| Pınargözü (Xelkan) | Kürtçe (Oremar) |
| Salkımlı (Niziran) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Sarıtaş (Dirbêsan) | Kürtçe (Ertoşî ve Mamxuran) |
| Serindere (Şîşemzîn) | Kürtçe (Mamxuran) |
| Süretli (Bêsitkê) | Kürtçe (Oremar) |
| Suüstü (Şakîtan) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Tatlı (Bîyan) | Kürtçe (Pinyanişî) |
| Tuğlu (Haciyan) | Kürtçe (Doskan) |
| Vezirli (Vezîrawa) | |
| Yeniışık (Kineriwî) | |
| Yeşiltaş (Şitazin) | Kürtçe (Oremar) |
| Yoncalık (Pîrzalan) | Kürtçe (Dirî ve Pinyanişî) |
| Yürekli (Herînk) |
İklim
Yüksekova karasal akdeniz iklimine sahiptir (Köppen: Dsb). Kış ayları soğuk ve kar yağışlı, ilkbaharlar serin ve yağışlı, sonbaharlar ılık ve berrak, yaz ayları ise serin gecelerle birlikte hoş bir şekilde ılık ve kurak geçer. Yıllık ortalama sıcaklık 6,9 °C'dir ve burada yağış ortalaması 670 mm'dir. ⓘ
| Yüksekova için iklim verileri ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Ortalama yüksek °C (°F) | −6.4 (20.5) |
−4.0 (24.8) |
2.7 (36.9) |
10.3 (50.5) |
17.6 (63.7) |
22.8 (73.0) |
26.7 (80.1) |
26.8 (80.2) |
23.2 (73.8) |
16.3 (61.3) |
7.7 (45.9) |
−3.3 (26.1) |
11.7 (53.1) |
| Günlük ortalama °C (°F) | −9.0 (15.8) |
−7.3 (18.9) |
−0.7 (30.7) |
6.0 (42.8) |
12.1 (53.8) |
16.5 (61.7) |
20.3 (68.5) |
20.2 (68.4) |
16.4 (61.5) |
10.5 (50.9) |
3.3 (37.9) |
−5.5 (22.1) |
6.9 (44.4) |
| Ortalama düşük °C (°F) | −11.5 (11.3) |
−10.6 (12.9) |
−4.0 (24.8) |
1.8 (35.2) |
6.6 (43.9) |
10.3 (50.5) |
13.6 (56.5) |
13.9 (57.0) |
9.6 (49.3) |
4.7 (40.5) |
−1.0 (30.2) |
−7.7 (18.1) |
2.1 (35.9) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 71 (2.8) |
90 (3.5) |
104 (4.1) |
106 (4.2) |
58 (2.3) |
18 (0.7) |
6 (0.2) |
5 (0.2) |
6 (0.2) |
50 (2.0) |
76 (3.0) |
80 (3.1) |
670 (26.3) |
| Kaynak: Climate-Data.org | |||||||||||||
Galeri
Yüksekova, Jīlū ilçesi, Sāt köyündeki eski Süryani kilisesi Aziz Mārī'nin kalıntıları
Rabban Mar Yonan antik Süryani kilisesinin güney cephesi
Kışın Gevar ovaları
Baharda ⓘ
Önemli Gawar Süryanileri
- Mar Meelis Zaia - Doğu Süryani Kilisesi piskoposu, Avustralya ve Yeni Zelanda piskoposluğu.
- Robin Zirwanda, Avustralyalı Süryani Latin grubu Azadoota'nın solisti. ⓘ
Önemli kişiler
- Hacı Karay (1950-1994), Türkiye'de Kürt insan hakları aktivisti
- Savaş Buldan (1961-1994), Kürt İşadamı
- Abdullah Zeydan (1972*), Kürt siyasetçi
- Fırat Kaplan (1998*), Futbolcu ⓘ
Coğrafya
Yüksekova, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Hakkâri bölümünde bulunur. Kuzeyinde Van'ın Başkale ilçesi, doğusunda İran, güneyinde Irak ve batısında Hakkâri ana (merkez) ilçesi bulunur. Yüksekova, dağlar arasında bir çöküntü alanında kurulmuştur. Ovanın yükseltisi 2000 metreye yakındır. Yaklaşık olarak genişliği 15 kilometre, uzunluğu 40 kilometredir. ⓘ
İklim
Kapalı bir havza konumunda olan ova, kışın soğuk hava akımlarının üzerine çökmesi ile soğuk kışlar geçirir. İlçeye ve kente genel olarak sert bir kara iklimi hakimdir. ⓘ
Ekonomi
Şehirdeki ekonomik etkinlikler yerel ölçeklidir. Ulaşımın zor olması ve şehrin adının güvenlik olaylarıyla anılması tüm Doğu Anadolu'yu olduğu gibi Yüksekova'yı da olumsuz yönde etkilemiştir. Türkiye-İran arasında bulunan gümrük kapılarından birinin burada olması ticareti biraz haraketlendirse de şehrin geçimini sağlayacak kadar yeterli değildir. ⓘ
Verimli topraklara sahip olmasına rağmen tarım çalışmaları, etkinlikleri kış aylarında ekinleri koruyacak teknik bilgi eksikliği nedeniyle çok azdır. Aylık ve günlük sıcaklık farkları tarımdan çok, gür çayır ve meralarla hayvancılığa zemin hazırlamıştır. Şehir ters lalesi, sümbül ve nergizi ile ünlüdür. ⓘ
Eğitim
İlçe eğitim alanında Türkiye standartlarının altındadır. İlçede 3 okul öncesi eğitim kurumu, 17 merkez ilköğretim kurumu, 100 civarında belde-köy ilköğretim kurumu, 9 orta öğretim (lise) kurumu ile 14 özel eğitim kurumu faaliyet göstermektedir. Ayrıca halk eğitimi programları da uygulanmaktadır. İlçede öğretmen evi ve sosyal tesisler mevcuttur. ⓘ
Altyapı
Sağlık
Kentte 130 yataklı bir devlet hastanesi faaliyettedir ki kentin tek hastanesidir. Yeni yapilan 75 yataklı Askerî Hastanede hizmet vermeye hazır hale getirildi. acil sağlık hizmetleri dışında, kadın doğum, çocuk hastalıkları ile ilgili kliniklerle diğer cerrahi klinikler etkindir. Özel sağlık sektöründe yeni hizmetler yapılmış bunlar ileri teknoloji de güzellik salonları saç ekim merkezleri, rehabilitasyon merkezleri ,fizik tedavi hizmetleri gibi. ⓘ
İlçenin birinci basamak sağlık hizmetleri Ekim 2010'a değin 5 adet sağlık ocağı aracılığıyla yürütülmekteydi. Devletin sağlık hizmetlerinde uygulamaya koyduğu yeni sistemle bu merkezler aile sağlığı merkezlerine dönüştürülmüş ve 36 yeni aile hekimliği birimi kurulmuştur. Kentin ve ilçenin koruyucu sağlık hizmetleri (bağışıklama hizmetleri, ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetleri ile poliklinik hizmetleri) 36 aile hekimi ve hemşiresince yürütülmektedir. ⓘ
Ulaşım
İldeki ilk ve tek havalimanı olan Hakkâri Yüksekova Selahaddin Eyyubi Havalimanı, ilçe merkezine 5 km mesafededir. ⓘ
Galeri
Yüksekova, Kışla Mahallesi 
Yüksekova'da İkiyaka Dağları'nın ve Gever Ovası'nın görünümü 
Yüksekova ovası
Merkez İhsaniye Cami
Büyük Çay Deresi
Dağlıca yolu
Gewer
Yüksekova'da kış
Köy
Gewer
Meşhur Ters lale
İki Yaka Dağları
Kuduste adı verilen bir sokak
Seyyid Taha Hz. Şemdinli Türbesi
.jpg)
