Yesügey
| Yesugei Bagatur ⓘ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 13. yüzyıldan kalma bir Yesugei tasviri | |||||||||
| Khamag Moğollarının fiili hükümdarı | |||||||||
| Reign | 1160 - 1171 | ||||||||
| Öncül | Hotula Khan | ||||||||
| Halef | Cengiz Han | ||||||||
| Doğan | c. 1134 | ||||||||
| Öldü | 1171 (37 yaşında) | ||||||||
| Eş | Hoelun | ||||||||
| Sorun | Cengiz Han Qasar Hachiun Temüge Belgutei Behter | ||||||||
| |||||||||
| Ev | Borjigin | ||||||||
| Baba | Bartan Baghatur | ||||||||
| Din | Tengrizm | ||||||||
Yesugei Baghatur veya Yesükhei (Geleneksel Moğolca: ᠶᠢᠰᠦᠭᠡᠢ ᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ
Modern Moğolca: Есүхэй баатар, Yesukhei baatar; Çince: 也速該 Yěsùgāi), Khamag Moğol konfederasyonunun önemli bir şefi ve daha sonra Cengiz Han olarak bilinen Temüjin'in babasıydı. Borjigin ailesindendi ve adı kelimenin tam anlamıyla "dokuz gibi" anlamına geliyordu, yani Moğollar için şanslı bir sayı olan dokuz sayısının uğurlu niteliklerine sahipti. ⓘ
Yesüey Batur ya da Yesügey (Moğolca: Есүхэй баатар, Yesukhei baatar; d. 1134 - ö. 1171), Moğol kabile şefi ve daha sonraları Cengiz Han olarak bilinecek Temuçin'in babası.
| Yesügey ⓘ | |
|---|---|
| Moğol Kabile Şefi | |
| Hüküm süresi | ? - ? |
| Sonra gelen | Cengiz Han |
| Doğum | 1134 |
| Ölüm | 1171 |
| Eş(ler)i | Höelin |
| Hanedan | Börçigin |
| Dini | Tengricilik |
Hayatı
Yesügey; Kabul Han, Ambagay ve Kutula Han'ın akrabasıydı. Bulundukları Moğol Devleti, Jin Hanedanı altındaydı ve Tatarları desteklemeleriyle 1161'de Kabul Han yok edildi. Yesügey, dağılan Moğol kabilelerinin başına geçmiş ancak Tayiçyut kabilesi ile rekabet yaşıyordu. 1161'den sonra Tatarlar çok güçlenince Çin, desteğini Tatarlardan Keraitlere çevirdi. ⓘ
Yesügey'in Höelin'den beş çocuğu oldu. Bunların dört tanesi erkek (Temuçin, Hazar Kasar, Kaçiun ve Temüge), bir tanesi ise kızdı (Temulin). Bunun yanı sıra ilk eşinden, Bekter ve Belgütey isimli iki oğlu daha vardı. Bekter çocukluğunda, aralarındaki rekabet nedeni ile Temuçin tarafından öldürüldü. ⓘ
Temuçin 9 yaşındayken 1171 yılında Yesügey öldü. Moğolların Gizli Tarihi'ne göre Temuçin için eş bulma yolundan dönerken Tatarlar tarafından zehirlenerek öldürülmüştür. ⓘ
Yesügey'in Tuğrul Han adında bir kankardeşi (anda) vardı. Tuğrul Han, Cengiz Han'a savaşlarında ve fetihlerine yardım etmiş ancak Tuğrul Han'nın kızını, Cengiz Han'ın oğlu olan Cuci'ye vermek istememesi nedeni ile araları açılmıştır. Sonraları Cengiz Han'ın kankardeşi ve rakibi olan Camuka ile iş birliği yapıp Cengiz Han'a karşı mücadele etmiştir. ⓘ
Yesügey ismi, "9 Gibi" anlamına gelmektedir. Bunun nedeni 9 sayısının Moğollarca uğurlu sayılmasındandır. ⓘ
Aile
Yesügei ve Hoelun'un Temüjin (daha sonra Cengiz Han olarak bilinir), Hasar, Hachiun, Temüge adında dört oğlu ve Temülen adında bir kızı olmuştur. Yesügei'nin ikinci karısı Sochigel'den iki oğlu oldu: Behter ve Belgutei. Moğolların Gizli Tarihi, Temüjin'in gençliğinde kardeşi Behter'i yiyecek için çıkan bir kavgada öldürdüğünü kaydeder. Ancak diğer üvey kardeşi Belgutei iyi bir dosttu ve daha sonra Cengiz'in emrinde bir general oldu.
| Höelin | Yesügey Batur | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Börte | Temuçin (Cengiz Han) | Hazar Kasar | Kaçiun | Temüge | Belgütey | Bekter | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cuci | Çağatay | Ögeday | Tuluy | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yaşam
Yesügei, Khabul Han'ın ikinci oğlu olan Bartan Baghatur'un oğluydu. Habul, Jin Hanedanlığı tarafından kağan olarak tanınmıştır. Habul Han da tüm Moğolları birleştirmeye çalışan ilk Moğol şefi Khaidu'nun büyük torunuydu. Yesügei'nin ilk ve baş karısı, Olkhunut orman halkının kızı Hoelun, Yesügei tarafından ağabeyi Negün Taishi ve küçük kardeşi Daritai Otchigin'in yardımıyla yeni evlendiği kocası Merkitsli Chiledu'dan kaçırıldı. Yesügei, Hoelun'u güzelliği ve doğurganlığının fiziksel göstergeleri nedeniyle kaçırdı. ⓘ
Khamag Moğol konfederasyonu hanı Hotula öldükten sonra, konfederasyonun seçilmiş bir kralı yoktu, ancak konfederasyonu fiilen Yesügei yönetiyordu. Yesügei'nin bir kan kardeşi ya da anda, Toghrul Khan (daha sonra Wang Khan ve Ong Khan olarak bilinir) vardı. Yesügei, Toghrul'un amcası Gurkhan'ı yenmesine yardım etti. Yesügei'nin ölümünden sonra, Toğrul başlangıçta Temüjin'in Börte ile evlenmesine ve kabileleri birleştirmesine yardım etti, ancak daha sonra Cengiz'in anda'sı ve rakibi Jamukha'ya sığındı. ⓘ
Yesügei 1171 yılında oğlu Temüjin dokuz yaşındayken öldü. Moğolların Gizli Tarihi, oğlu Temüjin'i Khongirad kabilesinden soylu bir adam olan Dai Setsen'in evinde bıraktıktan sonra eve dönerken bir düğünde yemek yerken Tatarlar tarafından zehirlendiğini, iki babanın, Yesügei ve Dai Setsen'in, çocukları Temüjin ve Börte'nin gelecekte evlenmeleri konusunda anlaştıklarını kaydeder. Yesügei üç gün sonra bu ailenin ve hizmetkarların huzurunda evinde öldü. ⓘ
Miras
Yuan Hanedanlığı döneminde kendisine Liezu (Çince: 烈祖; lit. 'Ateşli Kurucu') tapınak adı ve ölümünden sonra Shenyuan Huangdi (Çince: 神元皇帝; lit. 'Doğaüstü Birinci İmparator') adı verildi. ⓘ