Züleyha

bilgipedi.com.tr sitesinden
Yusuf ve Potifar'ın karısı, Orazio Gentileschi, 1620'ler

Züleyha (Arapça: زلیخا), Yahudi ve İslam geleneğinde Potifar'ın karısına verilen isimdir. Kur'an'da Mısır azizinin eşi olarak geçer.

Kuran'da Züleyha ile Yusuf'un hikâyesi şu şekilde anlatılır: Potifar köle pazarından Yusuf'u satın aldıktan sonra zamanla onu malikanesindeki her şeyden sorumlu kıldı. Yusuf oldukça yakışıklı bir genç olmuştu. Efendisinin eşi Yusuf'a göz koydu ve onunla beraber olmak istedi. Yusuf kendisine bunca iyilik yapan efendisine bu kötülüğü yapmayacağını ve Allahın buyruğuna karşı gelmeyeceğini söyleyerek karşı çıktı. Kadın elbisesini tutunca Yusuf elbiseyi bırakarak odadan çıktı. Kadın Yusuf'un kendisiyle yatmaya çalıştığını, çığlık atınca da elbisesini bırakıp kaçtığını söyleyerek iftira attı. Efendisi Yusuf'u zindana attırdı.

José y la mujer de Putifar, tuval üzerine yağlıboya, Antonio María Esquivel, 1854

Potifar'ın karısı İbranice Kutsal Kitap'ta ve Kur'an'da yer alan bir figürdür. Yakup ve on iki oğlu zamanında Firavun'un muhafızlarının komutanı olan Potifar'ın karısıydı. Yaratılış Kitabı'na göre, cinsel tekliflerini reddetmesinin ardından Yusuf'u tecavüz girişiminde bulunmakla suçlamış ve Yusuf'un hapsedilmesine neden olmuştur.

Yaratılış'ta

Kutsal Kitap'ta (Yaratılış 39:5-20) kocası Potifar'ın kölesi Yusuf'a yaptığı muamele anlatılır:

Sahip olduğu her şeyi Yusuf'un eline bıraktı; Yusuf'a sahip olunca, yediği ekmekten başka bir şey bilmez oldu. Yusuf güzel yüzlü, güzel yüzlü biriydi. Bu olaylardan sonra efendisinin karısı Yusuf'a göz koyup, "Benimle yat" dedi. Ama Yusuf kabul etmedi ve efendisinin karısına şöyle dedi: "Bak, efendimin bana sahip olması, evde ne olduğunu bilmemesi ve sahip olduğu her şeyi benim elime vermesi; bu evde benden daha büyük değil; senden başka hiçbir şeyi benden saklamadı, çünkü sen onun karısısın. O halde bu büyük kötülüğü nasıl yapabilirim ve Tanrı'ya karşı nasıl günah işleyebilirim? Kadın Yusufla her gün konuştukça Yusuf ona kulak asmıyor, yanında yatmıyor, onunla birlikte olmuyordu. Belli bir gün Yusuf iş yapmak için eve girdiğinde, evin erkeklerinden hiç kimse içeride yoktu, kadın onu giysisinden yakalayıp, "Benimle yat" dedi. Adam giysisini kadının eline bırakıp kaçtı ve onu dışarı çıkardı. [Kadın, efendisi eve dönünceye dek giysisini onun yanında bıraktı. Kadın efendisine şu sözleri söyledi: 'Bize getirdiğin İbrani uşak benimle alay etmek için yanıma geldi. Ben sesimi yükseltip bağırınca, giysisini yanımda bırakıp kaçtı' dedi. Yusuf'un efendisi, karısının, "Kulun bana böyle yaptı" diye kendisine söylediği sözleri duyunca öfkeden kudurdu. Yusuf'un efendisi onu alıp kralın tutsaklarının bağlı bulunduğu hapishaneye götürdü ve Yusuf orada kaldı.

Kur'an'da

Kur'an, Aziz'in karısının Yusuf'a davranışını şöyle anlatır:

Olgunluk çağına erişince ona hikmet ve ilim verdik. Biz iyi davrananları işte böyle ödüllendiririz. 23. Evinde kaldığı kadın onu baştan çıkarmaya çalıştı. Kadın kapıları kapadı ve "Ben seninim" dedi. O da, "Allah korusun! O benim Rabbimdir. O bana iyi bir ev verdi. Günahkârlar asla başarılı olamazlar. 24. Kadın onu arzuladı, eğer Rabbinin delilini görmemiş olsaydı, o da onu arzulayacaktı. İşte böylece biz, kötülüğü ve hayâsızlığı ondan uzaklaştırdık. O, bizim sadık kullarımızdandı. 25. Kapıya doğru koşarlarken, kadın onun gömleğini arkadan yırttı. Kapıda kocasıyla karşılaştılar. Kadın dedi ki: "Karının namusunu kirletmek isteyenin cezası, hapis veya acı bir azaptan başka nedir? 26. Adam, "Beni baştan çıkarmaya çalışan oydu" dedi. Kadının ev halkından bir tanık: "Eğer gömleği önden yırtılmışsa, o zaman kadın doğru söylemiştir, adam ise yalancıdır" dedi. 27. Ama eğer gömleği arkadan yırtılmışsa, o zaman kadın yalan söylemiş, erkek de doğru söylemiştir. 28. Adam gömleğinin arkadan yırtılmış olduğunu görünce, "Bu bir kadın düzenidir. Senin entrikan gerçekten çok ciddi. 29. "Yusuf, bundan vazgeç. Ve sen, kadın, günahın için af dile; gerçekten hatalısın. 30. Kentteki bazı kadınlar, "Valinin karısı hizmetçisini baştan çıkarmaya çalışıyor. Ona derin bir aşk besliyor. Biz onun yoldan çıktığını görüyoruz. "31 Kadın onların dedikodularını duyunca onları davet etti, onlar için bir ziyafet hazırladı ve her birine bir bıçak verdi. "Onların önüne çıkın" dedi. Onu gördüklerinde hayretler içinde kaldılar ve ellerini kestiler. "Aman Tanrım, bu bir insan değil, değerli bir melek olmalı" dediler. Kadın dedi ki, "İşte beni suçladığınız kişi. Onu baştan çıkarmaya çalıştım ama o direndi. Ama ona söylediklerimi yapmazsa, hapsedilecek ve hor görülenlerden biri olacak. 33. Dedi ki: "Rabbim, zindan bana onların beni çağırdıkları şeyden daha sevimlidir. Onların tuzaklarını benden uzaklaştırmazsan, onlara boyun eğer ve cahillerden olurum. 34. Bunun üzerine Rabbi ona cevap verdi ve onların tuzaklarını kendisinden uzaklaştırdı. O, işitendir, bilendir. 35. Ayetleri gördükten sonra, onu bir süre hapsetmek akıllarına geldi.

- Kur'an-ı Kerim: Yusuf Suresi: 22-35, Aziz'in karısı, https://www.clearquran.com/012.html

Yorumlama

Yahudi kaynaklarında

Yahudi yorumcular onun eylemlerinde bazı iyi nedenler de görürler. Sefer haYashar'da Züleyha'yla ilgili bir hikâye anlatılır: Züleyha, İbrani bir köle çocuğa aşık olduğu için arkadaş çevresi olan diğer aristokrat Mısırlı hanımlar tarafından alaya alınmıştır. Arkadaşlarını evine davet eden Züleyha, hepsine portakal ve onları dilimlemeleri için bıçak verir. Onlar bu işle uğraşırken, Züleyha Yusuf'u odanın içinde gezdirdi. Yusuf'un yakışıklılığından etkilenen tüm kadınlar bıçaklarla kazara kendilerini keserek kan akıttılar. Bunun üzerine Züleyha arkadaşlarına Yusuf'u her gün görmek zorunda olduğunu hatırlattı. Bu olaydan sonra çağdaşları artık onunla alay etmezler.

Raşi, Potifar'ın karısının astroloji aracılığıyla Yusuf'tan çocuk sahibi olacağını gördüğünü söyler. Ancak astrolojik hesaplamalar biraz yanlıştı. Kızı Asenath (bazı rivayetlere göre evlat edinme yoluyla) Yusuf'un karısı olmuş ve bu nedenle Potifar'ın karısı Yusuf'tan torun sahibi olmuştur (çocuk değil).

İslam kaynaklarında

Zuleika Töreni
İslam Sanatı
Mo'avin-Almamalik tekyesi, Kirmanşah çinileri üzerine resim

Müslüman kutsal kitap yorumcuları (Müfessirler), büyük Müslüman mistik şairler Rumi, Hafız ve Cami hariç, Züleyha'yı günahkâr ve kötü biri olarak görmüşlerdir. Mevlana'ya göre Züleyha'nın Yusuf'a olan saplantısı, ruhun Tanrı'ya olan büyük ve derin özleminin bir belirtisi ve tezahürüdür. Bunun, herhangi bir insanın bir başkasına duyduğu derin aşk için de geçerli olduğunda ısrar eder.

Akademik eleştiri

Meir Sternberg (1985) gibi akademisyenler kadının Yusuf'a yönelik tekrarlayan davranışlarını cinsel saldırı olarak nitelendirmektedir. McKinlay (1995) Potifar'ın karısının efendisinin mülkiyetinde bir nesne olarak görüldüğünü (Yar 39:8-9) ve Yusuf'un bunu reddetmesinin nedeninin onunla seks yapmak istememesi değil, efendisinin güvenini sarsmak ve Tanrı Yahova'ya karşı günah işlemek olduğunu belirtmiştir. Kadının, kocasının sahip olduğu bir nesne olarak kalmak yerine kendi seçimlerini yapan bir özne olarak kendini ortaya koymaya çalıştığı ve anlatının bir 'günah' olarak çerçevelediği bu eylemde Yusuf'u da kendisine katılmaya davet ettiği söylenebilir. Ancak aynı zamanda, köle efendisinin karısı olarak sahip olduğu iktidar konumunu kötüye kullanarak Yusuf'u cinsel ilişkiye zorlar ve reddettiği için onu cezalandırır. Susan Tower Hollis (1989) Potifar'ın karısının anlatısının 'kadının erkeğe boş yere yaklaştığı ve sonra onu kendisini zorlamaya çalışmakla suçladığı', erkeğin de 'kadını baştan çıkarmaya çalıştığı iddiasıyla haksız yere cezalandırıldığı' bazı eski halk hikayeleriyle uyumlu olduğunu göstermiştir.