Çernezyom
Çernezyom (İngilizce: Chernozem, Ukraynaca: Чорнозем, Rusça: Чернозём) Yeryüzünün en verimli yerli toprağıdır.Dünyada bulunan Çernezyomun üçte biri ve yüz ölçümü en fazla olan ülke Ukrayna’dır. coğrafi olarak yarı nemli step bölgelerinde yağışın artış gösterdiği yüksek platolarda görülen topraklardır. Üzerindeki gür bitki örtüsünün düşük sıcaklığa bağlı olarak ayrışamaması nedeniyle humusça varsıl olan koyu renkli topraklardır. Çernozyomlar humusça varsıl olduğundan, üzerinde tarım yapılması durumunda; oldukça verimli topraklardır. Bu nedenle kara topraklar olarak da bilinir. Tarım için çok elverişlidirler. Çok yüksek oranda (%3-%15) humus, yine yüksek oranlarda fosforik asit,fosfor ile Amonyak içerir. Orta kuşakta yarı nemli bölgelerde dağ çayırlarının altında görülür.Türkiye'de Doğu Anadolu özellikle Erzurum-Kars platosunda sıkça rastlanır yeryüzünde ise;Ukrayna, Romanya, Arjantin, Kanada ile ABD'de rastlanır. ⓘ
Dünyada iki adet "Çernezyom Kuşağı" vardır: Ukrayna'nın kuzeydoğusunda bulunan Black Earth Region (Kara Toprak Bölgesi) ile Sibirya'nın içlerine doğru Rusya'nın güneyi, ile Kanada'nın batısında bulunan Canadian Prairies (Kanada Çayırlıkları) bölgesi. Benzer özelliklerde bir toprak çeşidi ise Amerikan'ın Teksas eyaletinde görülür. Ukrayna'daki örneklerinde derinliği 1m'den 6m'ye dek değişebilmektedir. Bu toprak çeşidi küçük miktarlarda başka yerlerde de bulunabilmektedir (Türkiye, Polonya, Hollanda, Çin'in kuzeydoğusu). ⓘ
"Çernezyomsu Topraklar" Kanada'nın toprak sınıflandırma sisteminde ve Birleşmiş Milletler bünyesindeki Gıda ve Tarım Örgütü'nün toprak sınıflandırmasında bulunan bir toprak türüdür. ⓘ
Türkiye'de Erzurum-Kars platosunda killi ve bazalt üzerinde oluşmuştur. Kars, Göle ve Sarıkamış'ta yaygındır. Kışın sert ve uzun olduğu iklimde sonbaharda ölen bitkiler, ayrışmaya zaman bulamadan toprağa karışır, yoğun humus oluşumunu sağlar. ⓘ
Çernezyom topraklarının verimi dünya ülkelerinin dikkatini çekmiştir. Ülkeler bu toprak türünün geniş alanlara yayıldığı Ukrayna'dan toprak kiralamaktadır. Çin Ukrayna'nın %5'i kadar toprak satın aldığını duyurmuştur. Alman firmaları da Ukrayna'dan toprak kiralamayı düşünmektedir. ⓘ
| Kanada | GTÖ | Amerika |
|---|---|---|
| Chernozemic | Kastanozem, Chernozem, Greyzem, Phaeozem | Borolls |
| Brown Chernozem | Kastanozem (aridic) | Aridic Boroll subgroups |
| Dark Brown Chernozem | Kastanozem (Haplic) | Typic Boroll subgroups |
| Black Chernozem | Chernozem | Udic Boroll subgroups |
| Dark Grey Chernozem | Greyzem | Boralfic Boroll subgroups, Albolls |
| Çernozem ⓘ | |
|---|---|
| Çernozemik toprak | |
Orange County, New York, Amerika Birleşik Devletleri'nin Black Dirt Bölgesi'ndeki Chernozem tarlası | |
| İçinde kullanılır | WRB, diğer |
| WRB kodu | CH |
| Profil | AhBC |
| Ana malzeme | Loess |
| İklim | Nemli karasal |
Dağıtım
Bu isim Rusça siyah ve toprak, yeryüzü veya arazi (chorny + zemlya) terimlerinden gelmektedir. Organik madde bakımından zengin olan ve siyah bir renk sunan toprak, ilk kez 1883 yılında Rus jeolog Vasily Dokuchaev tarafından Avrupa Rusya'sının uzun otlu bozkırlarında veya çayırlarında tespit edilmiştir. ⓘ
Çernozem yaklaşık 230 milyon hektarlık bir alanı kaplamaktadır. Dünyada iki "çernozem kuşağı" bulunmaktadır. Biri, Hırvatistan'ın doğusundan (Slavonya), Tuna Nehri boyunca (kuzey Sırbistan, kuzey Bulgaristan (Tuna Ovası), güney ve doğu Romanya (Eflak Ovası ve Moldavya Ovası) ve Moldova, Orta Rusya'nın Orta Kara Toprak Bölgesi boyunca kuzeydoğu Ukrayna'ya, güney Rusya'dan Sibirya'ya uzanan Avrasya bozkırlarıdır. Diğeri ise Manitoba'daki Kanada Çayırları'ndan Kansas'ın güneyine kadar ABD'nin Büyük Ovaları'na kadar uzanır. Benzer toprak türleri Teksas ve Macaristan'da da görülür. Çernozem tabakasının kalınlığı, Ukrayna'da birkaç santimetreden 1,5 metreye (60 inç) ve Kuzey ABD ve Kanada'daki Kızıl Nehir Vadisi bölgesine (tarih öncesi Agassiz Gölü'nün bulunduğu yer) kadar geniş bir aralıkta değişebilir. ⓘ
Arazi başka yerlerde de küçük miktarlarda bulunabilir (örneğin, Polonya'nın %1'inde). Kuzeydoğu Çin'de, Harbin yakınlarında da bulunmaktadır. Avustralya'daki tek gerçek çernozem, ülkedeki en zengin topraklardan bazılarına sahip olan Nimmitabel civarında bulunmaktadır. ⓘ
Daha önce Ukrayna'da toprak için bir karaborsa vardı ve burada chornozem (Ukraynaca: чорно́зем, romanize: chornózem) olarak biliniyordu. Ukrayna'da tarım arazilerinin satışı 1992'den bu yana, 2020'de yasak kaldırılana kadar yasa dışıydı, ancak kamyonlarla taşınan toprak satılabiliyor ve satın alınabiliyordu. Kharkiv merkezli "Green Front" STK'sına göre, Ukrayna'da yasadışı yollardan elde edilen çernozem karaborsasının 2011 yılında yılda yaklaşık 900 milyon ABD dolarına ulaştığı tahmin edilmektedir. ⓘ
Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri toprak sınıflandırması
Çernozemik topraklar, Kanada toprak sınıflandırma sisteminde ve Dünya Toprak Kaynakları Referans Tabanında bir toprak türüdür. ⓘ
| Kanada, WRB ve ABD toprak taksonomisinde Çernozemik toprak türü "eşdeğerleri" ⓘ | ||
| Kanada | WRB | Birleşik Devletler |
|---|---|---|
| Çernozemik | Kastanozem, Çernozem, Phaeozem | Mollisol |
| Kahverengi Çernozem | Kastanozem (Aridic) | Aridik Mollisol alt grupları (Xerolls ve Ustolls) |
| Koyu Kahverengi Çernozem | Haplic Kastanozem | Tipik Mollisol alt grupları |
| Siyah Çernozem | Çernozem | Udic Mollisol alt grupları |
| Koyu Gri Çernozem | Greyzemic Phaeozem | Boralfic Mollisol alt grupları, Albolls |
| Kaynak: Pedosphere.com. |
Tarihçe
Çernozem kökenli teoriler:
- 1761: Johan Gottschalk Wallerius (bitki ayrışması)
- 1763: Mikhail Lomonosov (bitki ve hayvan ayrışması)
- 1799: Peter Simon Pallas (sazlık bataklığı)
- 1835: Charles Lyell (loess)
- 1840: Sir Roderick Murchison (Jurasik deniz şistlerinden ayrışmış)
- 1850: Karl Eichwald (turba)
- 1851: А. Petzgold (bataklıklar)
- 1852: Nikifor Borisyak (turba)
- 1853: Vangengeim von Qualen (kuzey bataklıklarından gelen silt)
- 1862: Rudolf Ludwig (ormanların yerinde bataklık)
- 1866: Franz Josef Ruprecht (çürümüş bozkır otları)
- 1879: Rusça'dan çevrilen ilk Çernozem belgeleri
- 1883: Vasily Dokuchaev, Avrupa Rusyası'ndaki bu toprağın tam bir incelemesini içeren Russian Chernozem adlı kitabını yayınladı.
- 1929: Otto Schlüter (insan yapımı)
- 1999: Michael W. I. Schmidt (neolitik biyokütle yakma) ⓘ
Yukarıdaki listede de görüldüğü üzere, Çernozem'in pedojenezine ilişkin 19. ve 20. yüzyıl tartışmaları başlangıçta erken Holosen'den kabaca MÖ 5500'e kadar olan iklim koşullarından kaynaklanmıştır. Ancak, hiçbir paleo-iklim rekonstrüksiyonu Orta Avrupa'daki Çernozemlerde bulunan jeokimyasal varyasyonları doğru bir şekilde açıklayamamıştır. Çernozem'deki kararlı pirojenik karbonun antropomorfik kökenlerine dair kanıtlar, gelişmiş oluşum teorilerine yol açmıştır. Bitki örtüsünün yanması, Çernozem'in başlıca toprak türleri arasında en yüksek olan yüksek manyetik duyarlılığını açıklayabilir. Toprak manyetizması, toprak mineralleri goetit ve ferrihidrit ısıya maruz kaldığında maghemite dönüştüğünde artar. Arazi ölçeğinde maghemiti yükseltmeye yetecek sıcaklıklar yangının etkisini gösterir. Günümüzde bu tür doğal olayların nadir olduğu göz önüne alındığında, Çernozem'deki manyetik duyarlılık muhtemelen erken insanlar tarafından ateşin kontrol edilmesiyle ilgilidir. ⓘ
Nemlenme, pirojenik bir karbon bileşeni olmaksızın toprakları koyulaştırabilir (melanizasyon). Kara toprağın oluşumuna katkıda bulunan pedojenik süreçlerin senfonisi göz önüne alındığında, Çernozem terimi aynı görünüme ancak farklı oluşum geçmişlerine sahip farklı kara toprak türlerini özetlemektedir. ⓘ