Aras

Aras Ermenice: Արաքս, Azerice: Araz, Farsça: ارس, Türkçe: Aras ⓘ
Sağda Nahçıvan (Azerbaycan) ve solda İran ile Aras
Kura Nehri havzası haritası üzerinde vurgulanan Aras Nehri
Konum
Ülkeler	Türkiye Ermenistan İran Azerbaycan
Fiziksel özellikler
Kaynak
- konum	Erzurum, Türkiye
Ağız	Kura
- konum	Sabirabad, Azerbaycan
- koordinatlar	40.0184°N 48.4535°E
Uzunluk	1,072 km (666 mil)
Havza boyutu	102.000 km2 (39.000 sq mi)
Tahliye
- ortalama	285 m3/s (10,100 cu ft/s)
Havza özellikleri
İlerleme	Kura→ Hazar Denizi

Aras (Araks, Arax, Araxes veya Araz olarak da bilinir) Kafkasya'da bir nehirdir. Türkiye'nin doğusunda doğar ve Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırlar boyunca, Türkiye ile Azerbaycan'ın Nahçıvan eksklavı arasında, İran ile hem Azerbaycan hem de Ermenistan arasında ve son olarak Kura nehrine döküldüğü Azerbaycan'dan akar. Kura, Küçük Kafkasya'nın kuzey tarafını drene ederken, Küçük Kafkas Dağları'nın güney tarafını drene etmektedir. Nehrin toplam uzunluğu 1,072 kilometredir (666 mil) ve havzası 102,000 kilometrekarelik (39,000 mil kare) bir alanı kaplamaktadır. Aras, Kafkasya'nın en uzun nehirlerinden biridir. ⓘ

Aras Nehri (Kürtçe: Erez; Azerice: Araz; Ermenice: Արաքս; Farsça: :ارس) Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde doğup, Kura Nehri ile birleşerek Hazar Denizi’de dökülen bir nehirdir. ⓘ

İsimler

Klasik antik dönemde nehir Yunanlılar tarafından Araxes (Yunanca: Ἀράξης) olarak bilinirdi. Modern Ermenice adı Arax veya Araks'tır (Ermenice: Արաքս). Tarihsel olarak Yeraskh (Eski Ermenice: Երասխ) olarak da bilinir ve Eski Gürcüce adı Rakhsi'dir (რახსი). Azerice'de nehrin adı Araz'dır. Farsça ve Kürtçe'de adı ارس (Aras), Türkçe'de ise Aras'tır. ⓘ

Coğrafya

Aras Nehri Türkiye'de Erzurum yakınlarında doğar. Kars, Kağızman ilçesinin kuzeydoğusunda Çıldır Gölü'nden doğup gelen Arpaçayı içine aldıktan sonra Türkiye-Ermenistan sınırı boyunca akmaktadır. 11 km'lik Azerbaycan-Türkiye koridorundan sonra Azerbaycan (Nahçıvan)-İran sınırını, Ermenistan-İran ve tekrar Azerbaycan-İran sınırını izlemektedir. Daha sonra nehir Azerbaycan’ın içlerine akarak Sabirabad şehri yakınlarında Kura Nehri’ne dökülmektedir. ⓘ

İran-Nahcivan sınırında akarsu üzerine ortak işletilen Aras Barajı kurulmuştur. ⓘ

Kollar

Aşağıdaki nehirler, kaynağından ağzına kadar Aras'ın kollarıdır:

• Akhuryan (solda)
• Metsamor (solda)
• Hrazdan (solda)
• Azat (solda)
• Vedi (solda)
• Arpa (solda)
• Zangmar (sağda)
• Naxçıvançay (solda)
• Qatur (sağda)
• Hajilarchay (sağda)
• Meghri (solda)
• Bəsitçay (solda)
• Voghji (solda)
• Kaleybarchay (sağda)
• Hakari (solda)
• Qarasu/Dareh-Rud (sağda)
• Köndələnçay (solda) ⓘ

Etimoloji ve tarihçe

1747'den kalma bir haritada Pers İmparatorluğu'ndaki Aras Nehri ⓘ

Ermeni geleneğinde nehir adını efsanevi Ermeni patriği Haik'in torunu Arast'tan almıştır. Bu isim daha sonra Helenleştirilerek Araxes'e dönüştürülmüş ve Kura ve Aras vadilerinde gelişen tarih öncesi bir halk olan Kura-Araxes kültürüne uygulanmıştır. Virgil'in Aeneid VIII'inin son bölümünde de nehirden "köprüye kızgın" olarak bahsedilir, çünkü Romalılar üzerine bir köprü inşa etmiş ve böylece nehir fethedilmiştir. Aras nehri İncil'deki Gihon ve Pishon nehirleriyle ilişkilendirilmiştir. Robert H. Hewsen Aras'ı Ermenistan'ın tek "gerçek nehri" ve Ermeni halkı için bir gurur sembolü olan "Arakses Ana" olarak tanımlamıştır. ⓘ

Strabon tarafından aktarılan bir efsaneye göre, eski zamanlarda Ermenistan'daki Araks nehrinin Hazar Denizi'ne çıkışı yoktu, ancak ovalara yayıldı ve çıkışı olmayan bir göl oluşturdu. ⓘ

İslami zamanlarda, Arakses Arapça'da al-Rass (günümüz Ar Rass'ı ile karıştırılmamalıdır) ve Farsça-Türkçe bağlamlarda Aras olarak bilinmeye başlamıştır. ⓘ

Modern tarihte Aras, coğrafi bir siyasi sınır olarak önem kazanmıştır. Gülistan Antlaşması ve Türkmençay Antlaşması hükümleri uyarınca nehir, Rus İmparatorluğu ile Kaçar İran'ı arasındaki sınır olarak seçilmiştir, zira Kaçar İran'ı Kafkasya'daki topraklarını Rusya'ya bırakmak zorunda kalmıştır. 19. yüzyıldaki bu sınır değişiklikleri nedeniyle, yaygın olarak kabul görmeyen modern bir şema, Aras Nehri'ni Avrupa ve Asya arasındaki kıtasal sınır çizgisi olarak çizmektedir. ⓘ

İran ve Sovyetler Birliği 20. yüzyılda Poldasht bölgesinde Aras üzerinde Aras Barajını inşa ederek Aras Rezervuarını oluşturmuştur. Meghri Barajı, Ermenistan'ın Meghri kasabası yakınlarında yapım aşamasındadır. ⓘ

Aras Nehri; Bingöl Dağları’nın Erzurum il sınırları içinde kalan kuzey yamaçlarından doğar. Tekman Yaylası'nın bütün sularını toplayan ırmak, Sakaltutan Dağları'nın doğusundaki havza içerisinde kuzey yönünde akar. Sakaltutan Dağları ile Topçu Dağı arasında kalan, derin ve sarp Mescitli Boğazı'nı geçtikten sonra Pasinler Ovası'na iner. Burada Yukarı Pasin Havzası'nın sularını toplayarak gelen Hasankale (Pasinler) Çayı'nı alır ve kuzeydoğu yönünde akarak il sınırları dışına çıkar. ⓘ

Erzurum-Kars platosunun güneyindeki çöküntü alanlarında akarak Ermenistan sınırına ulaşır. Türkiye-Azerbaycan, Türkiye-Ermenistan ve Azerbaycan-İran sınırının bir bölümü oluşturduktan sonra Azerbaycan'da Kura Nehri'ne dökülen nehir. 1072 km uzunluğunda, 102 bin km² havza alanına sahip nehir Kafkaslar’ın en büyük nehirlerinden biridir. Nehrin 548 km'si Türkiye sınırları içerisindedir. ⓘ

Aras Nehri'nin rejimi oldukça düzensizdir. Ocak ayında 42.2 m³/sn kadar olan debisi, Şubat ve Mart aylarında çok yavaş yükselmektedir. Gerek karların erimesi, gerekse ilkbahar yağışları nedeniyle Nisan ve Mayıs aylarında en yüksek değerine ulaşmaktadır. Haziran ayından itibaren yağışların azalmasıyla sürekli bir düşüşe geçen nehir debisi, Eylül ayında en düşük değerleri görür. Daha sonra sonbahar yağışlarının etkisiyle, Ekim ayı içerisinde yavaş bir artış göstermekte, Kasım ve Aralık aylarında ise yaklaşık olarak aynı seviyede kalmaktadır. ⓘ

Aras Vadisi

2006 yılında, Türkiye'de doğa koruma alanında faaliyet gösteren bir sivil toplum kuruluşu olan KuzeyDoğa tarafından Iğdır ilinin Tuzluca ilçesine bağlı Yukarı Çıyrıklı köyündeki Aras Vadisi'nde bir kuş araştırma ve eğitim merkezi kurulmuştur. Türkiye'nin her yıl aktif kalan iki kuş halkalama istasyonundan biridir. Bu istasyonda 2006-2021 yılları arasında 201 türden 145.000'den fazla kuş halkalanmış ve 306 kuş türü gözlemlenmiştir. Türkiye'de bulunan 489 kuş türünün yüzde altmış üçü bu sulak alanda kaydedilmiştir ve bu da burayı Türkiye'nin doğusunda kuşlar açısından en zengin sulak alan haline getirmektedir. Halkalanan ve gözlemlenen 306 kuş türü, Türkiye'nin kuş türü bakımından en zengin kara ili olan Iğdır'daki 340 kuş türünün yüzde 90'ını oluşturmaktadır. Kuş halkalama çalışmaları sırasında sadece 2012 yılında, aralarında Türkiye'nin avifaunası için yeni bir tür olan yırtıcı kuş Şikra ya da Küçük Bantlı Atmaca'nın (Accipiter badius) da bulunduğu yedi yeni kuş türü gözlemlenmiştir. ⓘ

Utah Üniversitesi'nde biyoloji profesörü ve KuzeyDoğa Derneği Başkanı Çağan Şekercioğlu, Aras Vadisi'ndeki kuş yaban hayatını barındıran sulak alanı yok edecek Tuzluca Barajı projesinden vazgeçilmesi için Orman ve Su Yönetimi Bakanlığı'na başvurdu. Bakanlık 2013 yılında alana en üst düzey koruma statüsü (Tabiatı Koruma Alanı) verdi. ⓘ

Galeri

• 

  Aras, Poldasht Bölgesi'nde çekilmiştir.

• 

  Aras'ın Iğdır'dan çekilmiş fotoğrafı.

• 

  Aras'ın uzaydan çekilmiş fotoğrafı.

• 

  Culfa yakınlarındaki Aras.

• 

  Solda İran ve sağda (Karabağ Ovası) / Azerbaycan ile Aras Nehri.

• 

  İran ve Ermenistan arasındaki sınır karakolu Nurduz'da Aras nehri ⓘ