Harita
Harita, yeryüzünün tümünün ya da bir parçasının belirli oranlarda küçültülmüş bir şekilde bir düzlem üzerinde gösterimidir. Yeryüzü düzleme açılamayan kapalı bir şekil olduğundan küçültme ile birlikte harita projeksiyonları kullanılarak düzleme izdüşüm işlemi de yapılır. ⓘ
Haritanın temel işlevi, bölgenin topografyası ya da ilişkili diğer konularda, jeolojisi, jeomorfolojisi, iklimi, trafiği, yeraltı kaynakları, değişik bakış açılarından ekonomisi vb. hakkında bilgi vermektir. ⓘ
Başlarda haritacılık yalnız savaşlar sayesinde var olmuş, daha sonraları ilmi meselelerde ve siyasi meselelerde söz sahibi konuma gelmiştir. Haritacılık anlayışında en doğru hesapları yapabilen denizciler olduğundan dolayı Portekizler haritacılık tarihinde önemli bir yer tutar. Yine aynı biçimde ünlü gök bilimci Ptolemaios (Batlamyus) tarihi geçmişinde haritacılığa ismini altın harflerle kazımıştır. ⓘ
Bu haliyle harita, insandan (haritayı üreten kartograf) insana (harita kullanıcısı) yer referanslı bilgi aktaran, genel olarak basılı bir iletişim aracıdır. ⓘ
Haritalar, basılı haritalar ve sayısal haritalar olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Sayısal harita (vektör harita, raster harita, matris harita) niteliğindeki coğrafi veriler, Ulusal Coğrafi Veri Altyapısı'nın temel altlık verilerini oluşturur. ⓘ
Anadolu Medeniyetleri Müzesinde yer alan ve MÖ 6200 yıllarına tarihlenen Çatalhöyük kent planını gösteren harita, dünyanın bilinen en eski haritasıdır. ⓘ
Harita, nesneler, bölgeler veya temalar gibi bir alanın unsurları arasındaki ilişkileri vurgulayan sembolik bir tasvirdir. ⓘ
Birçok harita statiktir, kağıda veya başka bir dayanıklı ortama sabitlenirken, diğerleri dinamik veya etkileşimlidir. En yaygın olarak coğrafyayı tasvir etmek için kullanılsa da haritalar, beyin haritalama, DNA haritalama veya bilgisayar ağı topolojisi haritalama gibi bağlam veya ölçeğe bakılmaksızın gerçek veya kurgusal herhangi bir alanı temsil edebilir. Haritalanan alan, dünyanın yüzeyi gibi iki boyutlu, dünyanın içi gibi üç boyutlu veya birçok bağımsız değişkene sahip olguların modellenmesinde ortaya çıktığı gibi herhangi bir boyuttaki daha soyut alanlar olabilir. ⓘ
Bilinen en eski haritalar göklere ait olsa da, coğrafi bölge haritaları çok uzun bir geleneğe sahiptir ve eski çağlardan beri mevcuttur. "Harita" kelimesi ortaçağ Latincesi Mappa mundi'den gelmektedir; burada mappa peçete ya da bez, mundi ise dünya anlamına gelmektedir. Böylece "harita", dünya yüzeyinin iki boyutlu temsilini ifade eden kısaltılmış bir terim haline gelmiştir. ⓘ
Tarihçe
Haritacılık tarihi, haritacılığın ya da harita yapım teknolojisinin insanlık tarihindeki gelişiminin izini sürer. Haritalar binlerce yıldır en önemli insan icatlarından biri olmuştur ve insanların dünyayı açıklamalarına ve yollarını bulmalarına olanak sağlamıştır. Günümüze ulaşan en eski haritalar arasında mağara resimleri, ağaç kabuğu ve taş üzerine yapılan gravürler, ardından eski Babil, Yunan ve Roma, Çin ve Hindistan tarafından üretilen kapsamlı haritalar yer almaktadır. En basit haliyle haritalar iki boyutlu yapılardır, ancak Klasik Yunan çağından bu yana haritalar küre olarak bilinen üç boyutlu bir küreye de yansıtılmıştır. Flaman coğrafyacı Gerardus Mercator tarafından geliştirilen Mercator Projeksiyonu, daha doğru projeksiyonların formüle edildiği 20. yüzyılın sonlarına kadar dünya haritaları için dünyanın standart iki boyutlu projeksiyonu olarak yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Mercator aynı zamanda bir harita koleksiyonu olarak atlas kavramını ilk kullanan ve popülerleştiren kişidir. ⓘ
Coğrafya
Kartografya ya da harita yapımı, Dünya'nın düz bir yüzey üzerindeki temsillerini hazırlama çalışması ve uygulamasıdır (bkz. Kartografya tarihi) ve harita yapan kişiye kartograf denir. ⓘ
Yol haritaları günümüzde belki de en yaygın kullanılan haritalardır ve havacılık ve denizcilik haritaları, demiryolu ağı haritaları ve yürüyüş ve bisiklet haritalarını da içeren navigasyon haritalarının bir alt kümesini oluşturur. Miktar açısından bakıldığında, en fazla sayıda çizilmiş harita paftası muhtemelen belediyeler, kamu hizmetleri, vergi değerlendiricileri, acil durum hizmetleri sağlayıcıları ve diğer yerel kurumlar tarafından yürütülen yerel etütlerden oluşmaktadır. İngiliz Ordnance Survey gibi birçok ulusal ölçme projesi ordu tarafından yürütülmüştür: kapsamlı ve ayrıntılı çalışmalarıyla uluslararası üne sahip sivil bir devlet kurumu. ⓘ
Haritalar, konum bilgilerine ek olarak, yükseklik, sıcaklık, yağış vb. sabit değerleri gösteren kontur çizgilerini tasvir etmek için de kullanılabilir. ⓘ
Yönlendirme
Bir haritanın yönelimi, haritadaki yönler ile gerçekte bunlara karşılık gelen pusula yönleri arasındaki ilişkidir. "Orient" kelimesi Latince doğu anlamına gelen oriens kelimesinden türetilmiştir. Orta Çağ'da T ve O haritaları da dahil olmak üzere birçok harita doğu en üstte olacak şekilde çizilmiştir (yani haritadaki "yukarı" yönü pusuladaki doğuya karşılık gelmektedir). En yaygın kartografik kural, kuzeyin bir haritanın en üstünde yer almasıdır. ⓘ
Haritalar kuzey üstte olacak şekilde yönlendirilmemiştir:
- Batı dışı geleneklerden gelen haritalar çeşitli şekillerde yönlendirilmiştir. Eski Edo haritaları Japon imparatorluk sarayını haritanın "tepesinde", ama aynı zamanda merkezinde göstermektedir. Haritadaki etiketler öyle bir şekilde yönlendirilmiştir ki imparatorluk sarayını başınızın üzerine koymadığınız sürece onları düzgün okuyamazsınız.
- Hereford Mappa Mundi gibi Ortaçağ Avrupa T ve O haritalarının merkezi Kudüs'tü ve Doğu en üstteydi. Gerçekten de Batlamyus'un Coğrafya'sının 1400'lerde Avrupa'ya yeniden tanıtılmasından önce Batı'da tek bir konvansiyon yoktu. Örneğin Portolan haritaları, tarif ettikleri kıyılara doğru yönlendirilmiştir.
- Bir denize kıyısı olan şehirlerin haritaları genellikle geleneksel olarak deniz üstte olacak şekilde yönlendirilmiştir.
- Rota ve kanal haritaları geleneksel olarak tanımladıkları yol veya su yoluna yönlendirilmiştir.
- Kuzey Kutbu veya Antarktika bölgelerinin kutup haritaları geleneksel olarak kutbu merkez alır; Kuzey yönü sırasıyla haritanın merkezine doğru veya haritanın merkezinden uzakta olur. Kuzey Kutbu'nun tipik haritalarında 0° meridyeni sayfanın alt kısmındadır; Antarktika haritalarında ise 0° meridyeni sayfanın üst kısmındadır.
- Güney-yukarı haritaları, güneyi en üstte bulundurarak Kuzey yukarıdır kuralını tersine çevirir. Eski Mısır da dahil olmak üzere Eski Afrikalılar, bugün Brezilya'daki bazı haritalarda olduğu gibi bu yönü kullanmışlardır.
- Buckminster Fuller'in Dymaxion haritaları, Dünya küresinin bir ikosahedron üzerine izdüşümüne dayanmaktadır. Ortaya çıkan üçgen parçalar herhangi bir sıra veya yönde düzenlenebilir.
- Ekvatoru kenar olarak kullanan Gott, Vanderbei ve Goldberg'in dünya haritası, mümkün olan en az hatayı gösterecek şekilde tasarlanmış arka arkaya bir çift disk olarak düzenlenmiştir. Eğitim amaçlı olarak kolayca tutulabilecek iki taraflı düz bir nesne olarak basılmak üzere tasarlanmışlardır. ⓘ
Haritalar yapıldıkları anda güncelliklerini yitirdikleri ve magnetik kuzey de her yıl belli bir miktarda yer değiştirdiği için, magnetik kuzey, grid kuzeyi ve coğrafi kuzey arasındaki farklar mutlaka harita kenar bilgileri içinde belirtilir. Yıllık deklinasyon (sapma) farkı da kullanıcının haritanın üretim yılı ile haritanın kullanıldığı anda içinde bulunulan yıl arasındaki fark oranında eklenerek ya da çıkarılarak güncel deklinasyonun elde etmesine olanak verir. ⓘ
Ölçek ve doğruluk
Birçok harita, 1:10.000 gibi bir oran olarak ifade edilen bir ölçeğe göre çizilir; bu, haritadaki 1 ölçü biriminin yerdeki aynı birimin 10.000'ine karşılık geldiği anlamına gelir. Ölçek ifadesi, haritalanan bölge bir şehir haritası gibi Dünya'nın eğriliğinin ihmal edilebileceği kadar küçük olduğunda doğru olabilir. Eğriliğin göz ardı edilemeyeceği daha büyük bölgelerin haritalanması, Dünya'nın eğri yüzeyinden düzleme haritalanacak projeksiyonlar gerektirir. Kürenin bozulma olmadan düzleme düzleştirilmesinin imkansızlığı, haritanın sabit bir ölçeğe sahip olamayacağı anlamına gelir. Bunun yerine, çoğu projeksiyonda elde edilebilecek en iyi şey, projeksiyon üzerindeki bir veya iki yol boyunca doğru bir ölçektir. Ölçek her yerde farklılık gösterdiğinden, yalnızca konum başına nokta ölçeği olarak anlamlı bir şekilde ölçülebilir. Çoğu harita, nokta ölçeği varyasyonunu dar sınırlar içinde tutmaya çalışır. Ölçek ifadesi nominal olsa da, harita dünyanın büyük bir bölümünü kapsamadığı sürece genellikle çoğu amaç için yeterince doğrudur. Bir dünya haritası kapsamında, tek bir sayı olarak ölçek, haritanın büyük bölümünde pratikte anlamsızdır. Bunun yerine, genellikle ekvator boyunca ölçeği ifade eder. ⓘ
Kartogram adı verilen bazı haritaların ölçeği, yüzölçümü veya mesafe dışındaki bilgileri yansıtmak için kasıtlı olarak çarpıtılmıştır. Örneğin, Avrupa'nın bu haritası (sağda) nüfus dağılımını göstermek için çarpıtılmıştır, ancak kıtanın kaba şekli hala fark edilebilir durumdadır. ⓘ
Çarpıtılmış ölçeğe bir başka örnek de ünlü Londra Metrosu haritasıdır. Temel coğrafi yapıya sadık kalınmış ancak metro hatları (ve Thames Nehri) istasyonlar arasındaki ilişkileri netleştirmek için yumuşatılmıştır. Haritanın merkezine yakın olan istasyonlar, haritanın kenarlarına yakın olanlara göre daha aralıklıdır. ⓘ
Diğer yanlışlıklar kasıtlı olabilir. Örneğin, haritacılar yalnızca haritanın netliğini artırmak için askeri tesisleri atlayabilir veya özellikleri kaldırabilir. Örneğin, bir karayolu haritası demiryollarını, daha küçük su yollarını veya diğer önemli yol dışı nesneleri göstermeyebilir ve gösterse bile bunları ana yollardan daha az net (örneğin kesikli veya noktalı çizgiler/dış hatlar) gösterebilir. Dağınıklığı giderme olarak bilinen bu uygulama, genellikle genel doğruluktan ödün vermeden kullanıcının ilgilendiği konunun daha kolay okunmasını sağlar. Yazılım tabanlı haritalar genellikle kullanıcının dağınıklığı gerektiğinde AÇIK, KAPALI ve OTOMATİK arasında değiştirmesine izin verir. OTOMATİK'te, kullanıcı görüntülenen ölçeği değiştirdikçe dağınıklığı azaltma derecesi ayarlanır. ⓘ
Elipsoid, Projeksiyon ve Datum bilgisi
Datum, herhangi bir noktanın yatay ve dikey konumunu tanımlamak için referans alınan başlangıç yüzeyidir. Datum, Yer’in şeklini ve boyutunu tanımlayan bir referans sistemidir.Yatay datum: Koordinatlar için referans alınan başlangıç yüzeyi Dikey datum: Yükseklikler için referans alınan başlangıç yüzeyi Bir datum; elipsoidi, enlem-boylam oryantasyonu ve fiziksel bir orijin ile tanımlanır. ⓘ
Örn: Lambert Kesen Konik Datum: WGS 84 ⓘ
Güney Paralel Dairesi:…. ⓘ
Kuzey Paralel Dairesi:….. ⓘ
Orta Paralel Dairesi:……. ⓘ
Dilim Orta Meridyeni:….. ⓘ
Haritalardaki bozulmanın etkisini azaltmak için çeşitli çizim yüzeyleri geliştirilmiştir.Bu çizim yüzeylerine projeksiyon denir. Bazı projeksiyonlar açılardaki bozulmaları önlemeyi amaçlarken, bazı projeksiyonlar uzunluklardaki bozulmaları önlemeyi amaçlar.Bu yöntemlerden birkaçı şöyledir:
- Silindir projeksiyonlar
- Konik projeksiyonlar
- Düzlem(Azimutal) projeksiyonlar
- Parçalı projeksiyonlar ⓘ
Semboloji
Bir harita üzerinde gösterilen çeşitli özellikler geleneksel işaretler veya sembollerle temsil edilir. Örneğin, yolların sınıflandırılmasını belirtmek için renkler kullanılabilir. Bu işaretler genellikle haritanın kenar boşluğunda veya ayrı olarak yayınlanan bir karakteristik paftada açıklanır. ⓘ
Bazı haritacılar haritanın neredeyse tüm ekranı ya da kağıt yaprağını kaplamasını tercih ederek haritanın bütünü hakkında bilgi için haritanın "dışında" hiç yer bırakmazlar. Bu haritacılar tipik olarak bu tür bilgileri haritanın "içindeki" "boş" bir bölgeye yerleştirirler - kartuş, harita lejantı, başlık, pusula gülü, çubuk ölçek, vb. Özellikle, bazı haritalar boş bölgelerde daha küçük "alt haritalar" içerir - genellikle biri tüm yerküreyi ve tüm haritanın bu yerküreye sığdığı yeri gösteren çok daha küçük bir ölçekte ve birkaçı da başka türlü sığmayacak ayrıntıları göstermek için daha büyük bir ölçekte "ilgi bölgelerini" gösterir. Bazen alt haritalar büyük haritayla aynı ölçeği kullanmaktadır - Amerika Birleşik Devletleri'nin birkaç haritası, bitişik olmayan iki eyaletin her biri için aynı ölçekte bir alt harita içermektedir. ⓘ
Tasarım
Harita tasarımı ve üretimi, kil tabletlerden Coğrafi bilgi sistemlerine kadar binlerce yıl boyunca gelişen bir zanaattır. Bir Tasarım biçimi olarak, özellikle Grafik tasarımla yakından ilişkili olan harita yapımı, estetik açıdan çekici bir ürün yaratmak için haritaların nasıl kullanıldığına dair bilimsel bilgiyi sanatsal ifade ilkeleriyle bütünleştirir, bir otorite havası taşır ve işlevsel olarak hedeflenen bir kitle için belirli bir amaca hizmet eder. ⓘ
Bir haritanın tasarlanması çok sayıda unsurun bir araya getirilmesini ve çok sayıda kararın alınmasını gerektirir. Tasarım unsurları, her biri kendi teorisine, kendi araştırma gündemine ve kendi en iyi uygulamalarına sahip olan birkaç geniş konuya ayrılır. Bununla birlikte, bu unsurlar arasında sinerjik etkiler vardır, yani genel tasarım süreci sadece her bir unsur üzerinde teker teker çalışmak değil, istenen gestalt'ı elde etmek için her birini ayarlayan yinelemeli bir geri bildirim sürecidir. ⓘ
- Harita projeksiyonları: Haritanın temeli üzerinde durduğu düzlemdir (ister kağıt ister ekran olsun), ancak dünyanın yüzeyini düzleştirmek için projeksiyonlar gereklidir. Tüm projeksiyonlar bu yüzeyi bozar, ancak haritacı bozulmanın nasıl ve nerede meydana geldiği konusunda stratejik davranabilir.
- Genelleme: Tüm haritalar gerçeklikten daha küçük bir ölçekte çizilmelidir, bu da bir haritada yer alan bilgilerin bir yer hakkındaki bilgi zenginliğinin çok küçük bir örneği olmasını gerektirir. Genelleştirme, seçim, basitleştirme ve sınıflandırma gibi prosedürler aracılığıyla coğrafi bilgilerdeki ayrıntı düzeyini bir haritanın ölçeğine ve amacına uygun olacak şekilde ayarlama sürecidir.
- Semboloji: Herhangi bir harita, harita sembollerini, boyut, şekil, renk ve desen gibi çeşitli görsel değişkenlerden oluşan grafiksel tasvirleri kullanarak coğrafi olayların konumunu ve özelliklerini görsel olarak temsil eder.
- Kompozisyon: Tüm semboller bir araya getirildiğinde, etkileşimlerinin harita okuma üzerinde gruplama ve görsel hiyerarşi gibi önemli etkileri vardır.
- Tipografi veya Etiketleme: Metin, özellikle özelliklerin tanınmasına yardımcı olmak üzere harita üzerinde bir dizi amaca hizmet eder, ancak etiketlerin etkili olabilmesi için iyi tasarlanmış ve konumlandırılmış olması gerekir.
- Yerleşim Düzeni: Harita görüntüsü, başlık, açıklama, ek haritalar, metin, resimler vb. gibi ilgili unsurlarla birlikte sayfaya (kağıt, web veya diğer medya) yerleştirilmelidir. Bu unsurların her birinin, büyük ölçüde Grafik tasarım ilkelerini takip eden entegrasyonları gibi kendi tasarım hususları vardır.
- Harita türüne özel tasarım: Farklı harita türlerinin, özellikle de tematik haritaların kendi tasarım ihtiyaçları ve en iyi uygulamaları vardır. ⓘ
Türler
Dünyanın veya geniş alanların haritaları genellikle ya 'siyasi' ya da 'fiziki'dir. Siyasi haritanın en önemli amacı bölgesel sınırları göstermektir; fiziki haritanın amacı ise dağlar, toprak türü veya karayolları, demiryolları ve binalar gibi altyapılar da dahil olmak üzere arazi kullanımı gibi coğrafi özellikleri göstermektir. Topoğrafik haritalar, kontur çizgileri veya gölgelendirme ile yükseklikleri ve rölyefi gösterir. Jeolojik haritalar sadece fiziksel yüzeyi değil, aynı zamanda altta yatan kayanın özelliklerini, fay hatlarını ve yeraltı yapılarını da gösterir. ⓘ
Elektronik
Yirminci yüzyılın son çeyreğinden itibaren haritacının vazgeçilmez aracı bilgisayar olmuştur. Haritacılığın büyük bir kısmı, özellikle de veri toplama etüdü düzeyinde, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tarafından ikame edilmiştir. Haritaların işlevselliği, mekansal olarak konumlandırılmış değişkenlerin mevcut coğrafi haritalar üzerine bindirilmesini kolaylaştıran teknoloji sayesinde büyük ölçüde ilerlemiştir. Yağış seviyesi, yaban hayatının dağılımı veya demografik veriler gibi yerel bilgilerin haritaya entegre edilmesi, daha verimli analizler yapılmasına ve daha iyi kararlar alınmasına olanak sağlamaktadır. Elektronik öncesi çağda verilerin bu şekilde üst üste bindirilmesi Dr. John Snow'un bir kolera salgınının yerini tespit etmesini sağlamıştır. Bugün bu yöntem, dünyanın dört bir yanındaki yaban hayatı koruma uzmanları ve ordular gibi çeşitli insanlık kurumları tarafından kullanılmaktadır. ⓘ
CBS'nin dahil olmadığı durumlarda bile çoğu haritacı artık yeni haritalar üretmek için çeşitli bilgisayar grafik programları kullanmaktadır. ⓘ
Etkileşimli, bilgisayarlı haritalar ticari olarak mevcuttur ve kullanıcıların yakınlaştırma veya uzaklaştırma yapmasına (sırasıyla ölçeği büyütme veya küçültme anlamına gelir), bazen de bir haritayı mümkünse aynı noktaya ortalayarak farklı ölçekte bir başka haritayla değiştirmesine olanak tanır. Araç içi küresel navigasyon uydu sistemleri, kullanıcının konumunu uydular yardımıyla izleyen rota planlama ve tavsiye olanaklarına sahip bilgisayarlı haritalardır. Bilgisayar bilimcilerinin bakış açısına göre, yakınlaştırma aşağıdakilerden birini veya bir kombinasyonunu gerektirir:
- haritanın daha detaylı bir harita ile değiştirilmesi
- aynı haritayı pikselleri büyütmeden büyütmek, dolayısıyla daha az ayrıntılı versiyona kıyasla daha az bilgiyi kaldırarak daha fazla ayrıntı göstermek
- aynı haritayı pikselleri büyütülmüş (piksel dikdörtgenleri ile değiştirilmiş) olarak büyütmek; ek bir ayrıntı gösterilmez, ancak kişinin görüş kalitesine bağlı olarak, muhtemelen daha fazla ayrıntı görülebilir; bir bilgisayar ekranı bitişik pikselleri gerçekten ayrı göstermiyorsa, bunun yerine üst üste biniyorsa (bu bir LCD için geçerli değildir, ancak bir katot ışın tüpü için geçerli olabilir), bir pikseli piksel dikdörtgeni ile değiştirmek daha fazla ayrıntı gösterir. Bu yöntemin bir varyasyonu da enterpolasyondur. ⓘ
Örneğin:
- Tipik olarak (2) bir Taşınabilir Belge Formatı (PDF) dosyası veya vektör grafiklerine dayalı başka bir format için geçerlidir. Ayrıntıdaki artış dosyada bulunan bilgilerle sınırlıdır: bir eğrinin büyütülmesi sonunda düz çizgiler, daire yayları veya spline'lar gibi bir dizi standart geometrik şekille sonuçlanabilir.
- (2) metin için ve (3) orman veya bina gibi bir harita özelliğinin ana hatları için geçerli olabilir.
- (1) gerektiğinde metne uygulanabilir (daha fazla özellik için etiket görüntülenmesi), (2) ise görüntünün geri kalanı için geçerlidir. Yakınlaştırma yapıldığında metnin büyütülmesi gerekmez. Benzer şekilde, çift çizgi ile temsil edilen bir yol yakınlaştırıldığında daha geniş olabilir veya olmayabilir.
- Harita ayrıca kısmen raster grafik ve kısmen vektör grafik olan katmanlara sahip olabilir. Tek bir raster grafik görüntüsü için, görüntü dosyasındaki pikseller ekranın piksellerine karşılık gelene kadar (2) geçerlidir, daha sonra (3) geçerlidir. ⓘ
İklimsel
_(cropped).jpg)
Uzun süreli gözlemlerin sonuçlarına dayanarak iklim koşullarının bölgesel dağılımını yansıtan haritalara iklim haritaları denir. Bu haritalar hem bireysel iklim özellikleri (sıcaklık, yağış, nem) hem de bunların dünya yüzeyindeki ve atmosferin üst katmanlarındaki kombinasyonları için derlenebilir. İklim haritaları, geniş bir bölgedeki iklim özelliklerini gösterir ve bölgenin farklı kısımlarındaki iklim özelliklerinin değerlerinin karşılaştırılmasına izin verir. Harita oluşturulurken, koşulların düzgün bir şekilde değiştiği varsayımı altında, ölçümlerin olmadığı yerlerde değerleri sentezlemek için uzamsal enterpolasyon kullanılabilir. ⓘ
İklim haritaları genellikle tek tek aylar ve bir bütün olarak yıl için, bazen de dört mevsim, büyüme dönemi vb. için geçerlidir. Yer meteoroloji istasyonlarının gözlemlerinden derlenen haritalarda, atmosferik basınç deniz seviyesine dönüştürülür. Hava sıcaklığı haritaları hem dünya yüzeyinde gözlemlenen gerçek değerlerden hem de deniz seviyesine dönüştürülen değerlerden derlenir. Serbest atmosferdeki basınç alanı ya farklı standart irtifalardaki (örneğin deniz seviyesinden her kilometre yükseklikteki) basınç dağılım haritalarıyla ya da deniz seviyesinden itibaren sayılan ana izobarik yüzeylerin (örneğin 900, 800 ve 700 milibar) irtifalarının (daha doğrusu jeopotansiyellerinin) çizildiği barik topografya haritalarıyla temsil edilir. Aeroklimatik haritalardaki sıcaklık, nem ve rüzgar ya standart irtifalar ya da ana izobarik yüzeyler için geçerli olabilir. ⓘ
Uzun vadeli ortalama değerler (atmosferik basınç, sıcaklık, nem, toplam yağış vb.) gibi iklimsel özelliklerin haritalarında, söz konusu özelliğin eşit değerlerine sahip noktaları birbirine bağlamak için izolinler çizilir - örneğin, basınç için izobarlar, sıcaklık için izotermler ve yağış için izohyetler. İzoamplitüdler genlik haritalarına çizilir (örneğin, hava sıcaklığının yıllık genlikleri - yani en sıcak ve en soğuk ayların ortalama sıcaklıkları arasındaki farklar). İzanomaller anomali haritalarına çizilir (örneğin, her bir yerin ortalama sıcaklığının tüm enlemsel bölgenin ortalama sıcaklığından sapmaları). Sıklık izolatları, belirli bir fenomenin sıklığını gösteren haritalara çizilir (örneğin, fırtınalı veya kar örtülü yıllık gün sayısı). İzokronlar, belirli bir olgunun başlangıç tarihlerini (örneğin, ilk don ve kar örtüsünün ortaya çıkması veya kaybolması) veya bir yıl boyunca bir meteorolojik unsurun belirli bir değerinin tarihini (örneğin, ortalama günlük hava sıcaklığının sıfırdan geçmesi) gösteren haritalar üzerine çizilir. Rüzgar haritalarında (çizelgelerinde) rüzgar hızının ortalama sayısal değerinin izolatları veya izotaklar çizilir; rüzgar sonuçları ve hakim rüzgarların yönleri farklı uzunluktaki oklarla veya farklı tüyleri olan oklarla gösterilir; akış çizgileri genellikle çizilir. Rüzgarın zonal ve meridyonal bileşenlerinin haritaları sıklıkla serbest atmosfer için derlenir. Atmosferik basınç ve rüzgar genellikle iklim haritalarında birleştirilir. Rüzgar gülleri, diğer meteorolojik unsurların dağılımını gösteren eğriler, münferit istasyonlardaki unsurların yıllık seyrinin diyagramları ve benzerleri de iklim haritalarında çizilir. ⓘ
Ġklimsel bölgeselleĢtirme haritaları, yani dünya yüzeyinin bazı iklim sınıflandırmalarına göre iklimsel bölgelere ve bölgelere ayrılması, özel bir iklim haritası türüdür. ⓘ
İklim haritaları genellikle farklı coğrafi aralıklardaki (küre, yarım küre, kıtalar, ülkeler, okyanuslar) iklim atlaslarına dahil edilir veya kapsamlı atlaslara dahil edilir. Genel iklim haritalarının yanı sıra, uygulamalı iklim haritaları ve atlasları da büyük pratik değere sahiptir. Aeroklimatik haritalar, aeroklimatik atlaslar ve agroklimatik haritalar en çok sayıda olanlarıdır. ⓘ
Dünya dışı
Güneş Sistemi'nin ve yıldız haritaları gibi diğer kozmolojik özelliklerin haritaları mevcuttur. Ayrıca Ay ve diğer gezegenler gibi diğer cisimlerin haritaları teknik olarak coğrafi haritalar değildir. Yer haritaları da mekânsaldır ancak coğrafi olmaları gerekmez. ⓘ
Topolojik
Şematik diyagramlar, Gantt şemaları ve ağaç haritaları gibi diyagramlar coğrafi ilişkilerden ziyade öğeler arasındaki mantıksal ilişkileri gösterir. Doğası gereği topolojiktir, sadece bağlantı önemlidir. Londra Metrosu haritası ve dünyanın dört bir yanındaki benzer metro haritaları bu haritaların yaygın bir örneğidir. ⓘ
Genel
Genel amaçlı haritalar tek bir harita üzerinde birçok türde bilgi sağlar. Atlas haritaları, duvar haritaları ve yol haritalarının çoğu bu kategoriye girer. Genel amaçlı haritalarda gösterilebilecek bazı özellikler şunlardır: su kütleleri, yollar, demiryolu hatları, parklar, yükseklikler, kasaba ve şehirler, siyasi sınırlar, enlem ve boylamlar, ulusal ve il parkları. Bu haritalar bir bölgenin konumu ve özellikleri hakkında geniş bir anlayış sağlar. Okuyucu, manzara türünü, kentsel yerlerin konumunu ve ana ulaşım yollarının konumunu bir kerede anlayabilir. ⓘ
Liste
- Havacılık haritası
- Atlas
- Kadastral harita
- İklim haritası
- Jeolojik harita
- Tarihsel harita
- Dilbilimsel harita
- Deniz haritası
- Fiziksel harita
- Siyasi harita
- Rölyef haritası
- Kaynak haritası
- Yol haritası
- Yıldız haritası
- Sokak haritası
- Tematik harita
- Topografik harita
- Tren yolu haritası
- Transit haritası
- Hava durumu haritası
- Dünya haritası ⓘ
Yasal düzenleme
Bazı ülkeler, yayınlanan tüm haritaların sınır anlaşmazlıklarına ilişkin ulusal iddialarını temsil etmesini şart koşmuştur. Örneğin:
- Rusya'da Google Maps Kırım'ı Rusya'nın bir parçası olarak göstermektedir.
- Hem Hindistan Cumhuriyeti hem de Çin Halk Cumhuriyeti, tüm haritaların Çin-Hindistan sınır anlaşmazlığına konu olan bölgeleri kendi lehlerine göstermesini şart koşmaktadır. ⓘ
2010 yılında Çin Halk Cumhuriyeti, Çin'den servis edilen tüm çevrimiçi haritaların Çin yasalarına tabi olacak şekilde orada barındırılmasını zorunlu kılmaya başladı. ⓘ
Harita bilgileri
Harita çerçevesi
Harita çerçevesi üzerinde haritanın bulunan koordinat bilgileri, koordinat ağı ile kesiştiği yerde rakam olarak yazılmıştır. Büyük ölçekli haritalarda sadece çizgisel dakika, küçük ölçekli haritalarda çizgisel derece ve 30 dakika aralığında verilir. Koordinat bilgileri özellikle günümüzde GPS ve haritayı birlikte kullanan ya da haritadan koordinat okuması yapan kullanıcılar için çok önemlidir. Bunun için koordinat çizgileri arasında kalan noktaların hassas koordinat hesabının yapılabilmesi için aşağıdaki cetvel kullanılır. ⓘ
Jeodezik esaslar
Genelde ulusal harita çalışmalarında kullanılırlar. Mühendislik çalışmalarında altlık olarak hazırlanan özel amaçlı haritalarda bu tür özel bilgiler hesap hassasiyeti açısından önemlidir. Nirengi / Nivelman çıkış noktaları, fotogrametrik belgeleme yöntemleri, hava fotoğraflarına ait bilgiler, hata aralığı diğer kartografik kaynaklar vb. bu bilgiler arasında sayılabilir. ⓘ
Bilgi ağı
Haritalar içerisinde aranan bir bilgiye kullanıcının kolay ulaşmasını sağlayan konumları harfler ve rakamlara karşılık gelen (Nazar Tepe D 4 gibi) karelerden oluşan bir sistemdir. Bu sistem bir liste ile birlikte kullanılır. Haritanın yanında, arkasında ya da birlikte kullanıldığı bir kitapçık içerisinde özel noktaların bir listesi harita içerisinde bu sistem yardımı ile bulunur. Özellikle turistik amaçlı hazırlanmış olan haritalarda yaygın olarak kullanılırlar. Bu ağ bazen harita koordinat ağı dışında ikinci bir ağ olarak çizilebilirken, koordinat ağı da aralara numara ve harfler verilerek bu amaçla kullanılmaktadır. ⓘ