Lagertha
Efsaneye göre Lagertha, bugünkü Norveç'te yaşayan bir Viking hükümdarı ve kalkan bakiresi ve ünlü Viking Ragnar Lodbrok'un bir zamanlar eşiydi. Hikayesi 12. yüzyılda tarihçi Saxo tarafından kaydedilmiştir. Tarihçi Judith Jesch'e göre Saxo'nun savaşçı kadınlar hakkındaki hikâyeleri büyük ölçüde kurgusaldır; diğer tarihçiler ise İskandinav tanrısı Thorgerd hakkındaki hikâyelere dayanıyor olabileceğini yazmıştır. ⓘ
Saxo tarafından kaydedilen adı Lathgertha, muhtemelen Eski İskandinav Hlaðgerðr'in ([ˈhlɑðˌɡerðz̠]; ayrıca Hlathgerth) Latinceleştirilmiş halidir. Lagertha, Ladgertha, Ladgerda ya da benzeri şekillerde de kaydedilmiştir. ⓘ
Lagertha (Eski Nors dili: Hlaðgerðr) efsanevi kadın savaşçı ve Viking savaşçısı Ragnar Lodbrok'un karısıdır. Eski Nors dilinde başta Ragnarssona þáttr olmak üzere çok sayıda sagaya konu olmuştur. ⓘ
Saxo Grammaticus'a göre yaşamı
Lagertha'nın hikâyesi, Hıristiyan tarihçi Saxo Grammaticus'un on ikinci yüzyıl Danimarka tarihi eseri olan Gesta Danorum'un dokuzuncu kitabındaki pasajlarda kaydedilmiştir. Gesta'ya göre (¶ 9.4.1-9.4.11), Lagertha'nın bir savaşçı olarak kariyeri İsveç kralı Frø'nun Norveç'i işgal edip Norveç kralı Siward'ı öldürmesiyle başlamıştır. Frø, ölen kralın ailesinin kadınlarını halkın önünde küçük düşürmek için bir geneleve kapatır. Bunu duyan Ragnar Lodbrok, büyükbabası Siward'ın intikamını almak için bir orduyla geldi. Frø'nun istismar edilmesini emrettiği kadınların çoğu erkek kıyafetleri giyerek Ragnar'ın yanında savaştı. Bunların arasında en önemlisi ve Ragnar'ın zaferinin anahtarı Lagertha'ydı. Saxo anlatıyor:
Ladgerda, yetenekli bir Amazon, bir genç kız olmasına rağmen bir erkeğin cesaretine sahipti ve saçlarını omuzlarına dökerek en cesurların arasında en önde savaştı. Herkes onun eşsiz başarılarına hayret ederdi, çünkü sırtından aşağı dökülen bukleleri onun bir kadın olduğunu ele veriyordu.
Cesaretinden etkilenen Ragnar ona uzaktan kur yaptı. Lagertha ilgileniyormuş gibi yaptı ve Ragnar onu istemeye geldi, arkadaşlarına Gaular vadisinde beklemelerini söyledi. Bir ayı ve Lagertha'nın evini koruduğu büyük bir tazı ona saldırdı, ama ayıyı mızrağıyla öldürdü ve tazıyı boğarak öldürdü. Böylece Lagertha'nın elini kazandı. Saxo'ya göre, Ragnar'ın ondan Fridleif adında bir oğlu ve isimleri kaydedilmemiş iki kızı olmuştur. ⓘ
İç savaş için Danimarka'ya döndükten sonra Ragnar (Saxo'ya göre Lagertha'nın kendisine karşı hayvanları kışkırtmasına hâlâ kızgındı) İsveç Kralı Herraud'un (Herrauðr) kızı Thora Borgarhjört (Þóra Borgarhjǫrtr) ile evlenmek için Lagertha'dan boşandı. Çok sayıda maceradan sonra yeni aşkının elini kazandı, ancak Danimarka'ya döndüğünde yine bir iç savaşla karşı karşıya kaldı. Saxo'ya göre, Ragnar destek için Norveç'e gönderdi ve onu hâlâ seven Lagertha 120 gemiyle yardımına geldi. Savaşın en kızıştığı anda Ragnar'ın oğlu Siward yaralanınca, Lagertha bir karşı saldırıyla Ragnar için günü kurtardı:
Narin bir yapıya sahip olmasına rağmen eşsiz bir ruha sahip olan Ladgerda, muhteşem cesaretiyle askerlerin tereddüt etme eğilimini örttü. Düşmanın arkasından dolanarak onları gafil avladı ve böylece arkadaşlarının paniğini düşman kampına çevirdi.
Norveç'e döndükten sonra kocasıyla tartıştı ve onu elbisesinin içine gizlediği bir mızrak ucuyla öldürdü. Saxo, kadının daha sonra "kocasının tüm adını ve egemenliğini gasp ettiği sonucuna varır; çünkü bu en küstah kadın, tahtı onunla paylaşmaktansa kocası olmadan hüküm sürmenin daha hoş olduğunu düşünmüştür". ⓘ
Burs
Saxo'nun kaynakları
Judith Jesch'e göre, Saxo'nun Gesta'sının ilk dokuz kitabında yer alan ve Lagertha'nın hikâyesini de içeren zengin çeşitlilikteki hikâyeler "genellikle büyük ölçüde kurgusal olarak kabul edilir". Bu masallardaki çeşitli savaşçı kadınları tasvir ederken Saxo, klasik antik dönemden Amazon efsanesinin yanı sıra, net olarak tanımlanamayan çeşitli Eski İskandinav (özellikle İzlandaca) kaynaklarından da yararlanmıştır. Saxo'nun kadın savaşçıları tasviri de kadın düşmanlığı ile renklendirilmiştir: Dönemin çoğu kilise adamı gibi Saxo da kadınları yalnızca cinsel varlıklar olarak görüyordu. Ona göre, bu rolü reddeden Viking kalkan kızları, eski putperest Danimarka'da daha sonra Kilise ve istikrarlı bir monarşi tarafından iyileştirilen düzensizliğin bir örneğiydi. ⓘ
Hlaðeyjar'ı yöneten Hlaðgerðr adlı bir kadın, 6. yüzyıl İskit kralı Halfdan'ın destanlarında da görülür. Düşmanlarını yenmesine yardım etmesi için ona yirmi gemi verir. Hilda Ellis Davidson, Gesta üzerine yazdığı yorumda, bu ismin Franklar tarafından, örneğin Vermandolu Luitgarde (914-978 civarı) tarafından kullanıldığına ve Lagertha hikâyesinin Frank geleneğinden kaynaklanmış olabileceğine dair literatürdeki önerilere de dikkat çeker. ⓘ
Jesch'e göre Saxo, Lagertha'yı düşmanın arkasına doğru "uçarak" (circumvolare) tarif ederken, ona uçuş gücü atfeder ve bu da valkyrie'lerle bir akrabalığa işaret eder. Bu hikâye özellikle Helgi Haddingjaskati'nin valkyrie sevgilisi Kára'nın savaşta Helgi'nin üzerinde bir kuğu gibi uçarak ona destek büyüsü yapmasını hatırlatır. ⓘ
Thorgerd ile özdeşlik
Davidson, Nora K. Chadwick'in de çok muhtemel gördüğü gibi, Lagertha'nın çeşitli hikâyelerde geçen bir tanrıça olan Thorgerd (Þorgerðr Hölgabrúðr) ile özdeş olmasını mümkün görmektedir. ⓘ
Thorgerd'e Hlaðir'de (Lade) yaşayan Norveç hükümdarı Haakon Sigurdsson (yaklaşık 937-995) tarafından tapılmış ve bazen onunla evlendiği söylenmiştir. Hlaðgerðr isminin kökeni bu olabilir. Gaulardal, Gaular vadisi - Saxo'ya göre Lagertha'nın yaşadığı yer - yakınlardadır ve Thorgerd kültünün merkeziydi. Snorri Sturluson'a göre burası aynı zamanda Haakon'un karısı Thora'nın da eviydi. Son olarak, uçan saçlarıyla Ragnar'ın yardımına gelen Lagertha'nın tasviri, Flateyjarbók'un Thorgerd ve kız kardeşi Irpa'yı Haakon'a yardım ederken tasvir etmesine benzemektedir. ⓘ
Kurgudaki tasvirler
Christen Pram'ın tarihi draması Lagertha (1789) Saxo'nun anlatımına dayanmaktadır. ⓘ
Koreograf Vincenzo Galeotti, İskandinav temalı ilk bale olan Lagertha (1801) balesini Pram'ın eserine dayandırmıştır. Müziği Claus Schall'a ait olan bale, Galeotti'nin Kraliyet Tiyatrosu için önemli bir başarı oldu. Şarkı, pandomim, dans ve başlangıçta diyalog bölümlerini de içeren bir Gesamtkunstwerk olarak tasarlandı. ⓘ
Daha yakın zamanda, Lagertha (Katheryn Winnick tarafından canlandırılan) 2013 yapımı Vikingler dizisinin ana karakterlerinden biridir. Genel olarak Saxo'nun anlatımına dayanan dizi, onu bir kalkan bakiresi ve Ragnar'ın ilk karısı olarak, daha sonra bir jarl ve ardından kendi başına bir kraliçe olarak hüküm süren bir kadın olarak tasvir etmektedir. ⓘ
Akademik kaynaklara göre
Akademisyen Judith Jesch'e göre Saxo'nun anlatımındaki Lagertha ile ilgili aşırı anlatımların gerçeklikle bağlantısı bulunmamaktadır. Buna göre Lagertha'yı klasik dönemdeki Amazonlara bağlama çabaları hissedilir. Ayrıca bir din adamı olan Saxo'ya göre kadının savaşçı rollerde olması pagan Danimarka'nın sürekli iç savaşla boğuşmasının sebebiydi ve Hristiyanlığın yayılmasıyla kadının gerçek rolü aile içinde belirlenmiş ve Kilise tarafından güvence altına alınmıştır. ⓘ
Akademisyen Hilda Ellis Davidson ise Gesta adlı eseri yorumlarken altıncı yüzyıldaki sagalarda geçen Hlaðgerðr adlı hükümdar Frank kadının Lagertha efsanesine kaynak olabileceğini yazar. Davidson ve Nora Chadwick birçok öyküde geçen Hölgabrúðr adlı tanrıçayla özdeştirildiğini belirtir. Efsanelerde Hölgabrúðr'un Norveç kralı Haakon Sigurdsson (c.937 - 995) ile evlendiği belirtilir. ⓘ
Popüler kültüre etkileri
- 2013 yılında History Channel tarafından çekilen drama Vikings'de Lagertha Katheryn Winnick tarafından canlandırılır ⓘ